Wiseman hipotezi
Tablet teorisi olarak da bilinen Wiseman hipotezi, P. J. Wiseman'ın (1888 - 1948) New discoveries in Babylonia about Genesis (tercüme: "Tekvin hakkında Babil'deki yeni keşifler") (1936) kitabında savunduğu üzere Tekvin'in yazarı ve kompozisyonu ile ilgili teorisidir. Güncellenmiş versiyonu olan Ancient records and the structure of Genesis: A case for literary unity (tercüme: "Tekvin'in antik kayıtları ve yapısı: Yazınsal birlik olgusu") 1985'te oğlu Donald Wiseman tarafından yayınlandı.
Teoriye göre, Tekvin'de Musa veya diğer yazarların bir araya getirdiği pasajlar, kil tabletler üzerine çivi yazısıyla yazılmış Mezopotamya kökenli tarih ve soyağacı kayıtlarıdır ve İbrahim tarafından İbranilere verilmiştir.[1][2]
Ahit eleştirisi açısından çok az kişi tarafından ilgi gören bu hipotez R. K. Harrison (1969) tarafından da desteklenmiştir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
P. J. Wiseman[değiştir | kaynağı değiştir]
İngiliz Hava Tuğgenerali P. J. Wiseman, Orta Doğu'daki görevi sırasında birçok aktif arkeoloji sitelerinde bulundu ve antik tabletlerin sonunda genellikle belli bir formatta kolofon bulunduğunu farkına vardı. Kolofonlar üç bölümden oluşuyordu:
- "Bu X'in tarihi/kitabı/soy ağacıdır..." yazısı,
- Tabletin sahibinin veya yazarın adı,
- tarihi: "büyük depremin olduğu yıl", "falanca kralın 3. yılı" vs.
Wiseman, Tekvin'de bu kolofonun bulunduğu 11 yer buldu, bu yerlere toledot ("nesiller"in İbranicesi) pasajları denmektedir.[3][4] Wiseman, Tekvin'deki hikayelerin eskiden çivi yazısıyla yazılmış tabletlerin bir araya getirilip Musa tarafından tek bir parşömen veya papirüse yazılmasıyla oluştuğu iddiasını ortaya attı. Wiseman'ın bu görüşü, hem Musa'nın dış kaynaklar olmadan Tekvin'i tek başına yazdığı inancına hem de Belgesel hipotezin Tekvin'in sonraları redaktörler tarafından yazıldığı tezine ters düşüyordu.[5]
Tekvin'deki toledotlar ile antik kolofonlar arasında bağ kurulduğunda bir nokta daha ortaya çıktı: Hem kolofonlar hem toledotlar hikayelerin sonlarında yer alıyordu. Dolayısıyla Tekvin 2:4'te bulunan ilk toledot pasajı bir sonraki hikayenin giriş bölümü değil Tekvin 1'de başlayan yaratılış hikayesinin bitişidir. Geleneksel anlayışa göre toledotların ardından soy ağacı geldiği için bu pasajlar giriş kısmı olarak kabul edilmekteydi.[5]
R. K. Harrison[değiştir | kaynağı değiştir]
Wiseman'a destek, metinsel eleştiri ve Eski Ahit edebi analizleri üzerinde çalışmaları bulunan Introduction to the Old Testament eserinin yazarı R. K. Harrison'dan geldi. "Onun [Wiseman'ın] yaklaşımı, Graf-Wellhausen ekolü'nün aksine, Tekvin'in altında yatan antik Mezopotamya kaynaklarının Mezopotamya yaşam durumu ile olan ilişkisi kendine has bir avantaj sağlıyordu; Tekvin'in yazılış ve derleniş metodu antik Babil yazıtlarıyla uyum içindeydi" dedi.[6]
Harrison, Tevrat'ın büyük kısmının, Musa'dan sonra yaşamış bilinmeyen redaktörler tarafından yazıldığına inanan Wellhausen ve Belgesel hipotez takipçilerinin bu teoriyi reddettiklerini belirtmektedir. Harrison, dolayısıyla bu uzmanların arkeolojik bulguları ve antik Yakın Doğu edebi gelenekleriniyle ilgili değerli bilgileri göz ardı ettiğini savunmaktadır.[7]
Donald Wiseman[değiştir | kaynağı değiştir]
Donald Wiseman'ın, babasının, ilk olarak 1936'da basılmış kitabının güncellenmiş önsözünde Babil tabletlerinde birçok yeni kolofonların bulunduğunu dile getirmektedir.[8][9] Suriye ve Mezopotamya'da[10] bulunan metinlerde bu geleneğin iki bin yıl gibi bir süre devam ettiğini göstermektedir. Tekvin 1-37'nin, yazılmış en eski belge olabileceğini savunur.[11]
Tekvin'deki tabletler[değiştir | kaynağı değiştir]
Wiseman teorisine göre, kolofonlarla ayrılmış tabletlerin dağılımı[12][13]
| Tablet | Soyağacı | Hikâye | Kolofon | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Evrenin yaratılışı 1:1 | 1:2 - 2:3 | "Göğün ve yerin Yaratılış öyküsü..." 2:4 | ||||
| 2 | Cennet ve Yer 2:4 | 2:5 - 4:26 | "Adem soyunun öyküsü." 5:1 | ||||
| 3 | Adem'den Nuh'a 5:1 - 32 | 6:1 - 8 | "Nuh'un öyküsü şöyledir." 6:9 | ||||
| 4 | Nuh'tan Sam, Ham ve Yafet'e 6:9 - 10 | 6:11 - 9:29 | "Nuh'un oğulları Sam, Ham ve Yafet'in öyküsü şudur." 10:1 | ||||
| 5 | Sam, Ham ve Yafet'in nesilleri 10:1 - 32 | 11:1 - 9 | "Sam'ın soyunun öyküsü." 11:10 | ||||
| 6 | Sam'dan Terah'a 11:10 - 26 | öykü yok | "Terah soyunun öyküsü." 11:27 | ||||
| 7 | Terah'tan İbrahim'e 11:27 | 11:28 - 25:11 | "Sara'nın cariyesi Mısırlı Hacer'in İbrahim'e doğurduğu İsmail'in öyküsü." 25:12 | ||||
| 8 | İsmail'in nesli 25:13 - 18 | öykü yok | "İbrahim'in oğlu İshak'ın öyküsü" 25:19 | ||||
| 9 | İbrahim'den İshak'a 25:19 | 25:20 - 35:29 | "Esav'ın, yani Edom'un öyküsü." 36:1 | ||||
| 10 | Esav'ın nesli 36:2 - 5 | 36:6 - 8 | "Edomlular'ın atası Esav'ın soyu." 36:9 | ||||
| 11 | Esav'ın nesli 36:10 - 37:1 | öykü yok | "Yakup soyunun öyküsü." 37:2 | ||||
| soyağacı yok | 37:2 - 50:26 | kolofon yok | |||||
| Her kolofonun ardından yeni bir tablet başlamaktadır. Örneğin, Göğün ve yerin Yaratılış öyküsünün ardından Adem öyküsü başlar. | |||||||
Geleneksel ayırım[değiştir | kaynağı değiştir]
Gelenksel görüşe göre toledotlarla ayrılan bölümler.[14]
| Kolofon | Soyağacı | Hikâye |
|---|---|---|
| kolofon yok | soyağacı yok | 1:1 - 2:3 |
| 2:4 | soyağacı yok | 2:5 - 4:26 |
| 5:1-2 | 5:3-32 | 6:1-8 |
| 6:9 | 6:10 | 6:11 - 9:28 |
| 10:1 | 10:2-32 | 11:1-9 |
| 11:10 | 11:11-26 | öykü yok |
| 11:27 | 11:27 | 11:28 - 25:11 |
| 25:12 | 25:13-18 | öykü yok |
| 25:19 | 25:19-20 | 25:21 - 35:29 |
| 36:1 | 36:2-8 | öykü yok |
| 36:9 | 36:10 | 31:1 |
| 37:2 | soyağacı yok | 37:2 - 50:26 |
Kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]
- P. J. Wiseman, (1936), New Discoveries in Babylonia about Genesis London: Marsh, Morgan and Scott
- P. J. Wiseman, Wiseman, D. J. (ed.), (1985) Ancient Records and the Structure of Genesis: A Case for Literary Unity, Thomas Nelson, Inc.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Cambridge History of the Bible, pp. 32,33
- ^ Wolf, Herbert (2007). An Introduction to the Old Testament Pentateuch. Chicago: Moody Publishers. s. 65. ISBN 0802441564.
- ^ Tekvin 2:4; 5:1; 6:9; 10:1; 11:10; 11:27; 25:12; 25:19; 36:1; 36:9; 37:2
- ^ Walvoord et al (1985), p. 23 19 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b Hamilton(1990), pp. 8,9
- ^ Harrison,(1969) p. 64. bkz. Harrison's elucidation of the use of colophons in Genesis, and their archaeological background, pp. 543–552.
- ^ Harrison(1969) p. 545.
- ^ H. Hunger, Babylonische und Assyrische Kolophone (1968)
- ^ E. Leichty, "The Colophon" in Studies Presented to A. L. Oppenheim (1964), pp. 147–54.
- ^ notably the finds in 1975–76 from Tell Mardih (Ebla) and, from a millennium later, the Akkadian texts from Ras Shamra (Ugarit)
- ^ Wiseman(1985) pp. 8,9
- ^ Wiseman(1985) pp. 79-80
- ^ Hamilton 1990, ss. 8–9 note: this author’s list of the same 11 tablets differs from A. J. and Donald Wiseman’s list over choice of beginning and ending verses for some tablets.
- ^ Walvoord et al (1985), p. 22 19 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Wiseman, P.J.; Wiseman, D.J. (1985). Ancient Records and the Structure of Genesis. Nashville: T. Nelson Publishers. ISBN 9780840775023.
- Hamilton, Victor (1990). The Book of Genesis (New International Commentary on the Old Testament Series) 1-17. Grand Rapids: W.B. Eerdmans. ISBN 0802825214.
- Harrison, R.K. (1969). Introduction to the Old Testament. Grand Rapids: Eerdmans. ISBN 9780802831071.
- Walvoord, John; Zuck, R.B; Baker, Walter L.; Blaising, C. A. (1985). Bible Knowledge Commentary Old Testament. Colorado Springs: Victor. ISBN 0882078135.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Harrison, R.K. (Haziran 1994). "From Adam To Noah: A Reconsideration Of The Antediluvian Patriarchs' Ages" (PDF). Journal of the Evangelical Theological Society. 37 (2). ss. 161-168. 28 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Mart 2011.