Modaliteler arası dikkat
Modaliteler arası dikkat, dikkatin farklı duyulara dağıtılması anlamına gelir. Dikkat, duyusal uyaranları seçici olarak vurgulamanın ve görmezden gelmenin bilişsel sürecidir. Modaliteler arası dikkate göre, dikkat çoğu zaman aynı anda birden fazla duyusal modalite vasıtasıyla gerçekleşir.[1] Bu modaliteler, görsel, işitsel, uzamsal ve dokunsal gibi farklı duyusal alanlardan gelen bilgileri işler.[2] Bunların her biri belirli bir tür duyusal bilgiyi işlemek için tasarlanmış olsa da, aralarında önemli bir örtüşme vardır. Bu durum araştırmacıların dikkatini modaliteye özel mi yoksa paylaşılan "modaliteler arası" kaynakların sonucu mu olduğunu sorgulamasına sebep olmuştur. Modaliteler arası dikkat, dikkat işleme sürecini hem geliştirebilen hem de sınırlandırabilen modaliteler arasındaki örtüşme olarak kabul edilir. Modaliteler arası dikkatin verilen en yaygın örneği, Kokteyl Partisi Etkisi olarak bilinen bir kişinin daha az önemli olan diğer uyaranlar yerine önemli tek bir uyarana odaklanabilmesi ve onunla ilgilenebilmesi durumudur. Bu fenomen, diğer uyaranlar göz ardı edilirken bir uyaran için daha derin işlem seviyelerinin oluşmasına izin verir.
Dikkat araştırması yapan bilişsel psikologlar için asıl konu, dikkati belirli bir duyusal modaliteye yönlendirmenin diğer duyu modalitelerini ihmal ederek gerçekleşip gerçekleşmediğini belirlemektir.[3] Önceki araştırmalar birçok kez dikkati farklı modalitelere yönlendirmenin çeşitli görevlerdeki performans verimliliğini nasıl etkileyebileceğini incelemiştir.[4][5][6] Çalışmalar, dikkat modaliteleri arasındaki etkileşimin nörolojik düzeyde var olduğunu[7][8] ve modaliteler arası dikkatin etkilerine dair kanıtlar sağladığını bulmuştur. Bununla birlikte, daha fazla sayıda çalışma, modaliteler arasındaki geçişin neden olduğu dikkat eksikliklerini vurgulamıştır.[1]
Modaliteler arası dikkatin neden olduğu eksiklikler[değiştir | kaynağı değiştir]
Modaliteler arası dikkat, aynı anda iki veya daha fazla türde duyusal bilgi ile ilgilenmeyi gerektirdiğinden, dikkat kaynakları genellikle eşit olmayan bir şekilde bölünür. Çoğu araştırma tarafından, bu bölünmüş dikkatin faydalardan ziyade daha çok dikkat eksikliğine yol açabileceği öne sürülmüştür. Bu, çoklu görevin etkililiği ve bununla ilişkili potansiyel tehlikeler ile ilgili konuyu gündeme getirdi. Modaliteler arasında çeşitli dikkat dağıtıcı unsurlar bulunduğunda reaksiyon sürelerinde önemli miktarda gecikme meydana gelir.[9] Gerçek yaşam koşullarında, bu daha yavaş tepki süreleri tehlikeli durumlara neden olabilir. Medyada bu konuyla ilgili yer alan son endişeler ise sürüş sırasında cep telefonu kullanımı konusu ile ilgili. Çalışmalar, işitsel bilginin işlenmesinin ve dolayısıyla işitsel bilgiye dikkatin yönlendirilmesinin görsel bilginin eşzamanlı işlenmesini bozabileceğini bulmuştur.[10] Bu, sürüş sırasında cep telefonu kullanımından gelen işitsel bilgilere dikkatin yönlendirilmesinin, sürücünün görsel dikkatini ve araç kullanma yeteneğini bozacağı fikrini öne sürmektedir. Bu durum, sürücünün, araçtaki yolcuların, yayaların ve diğer sürücülerin ve onların araçlarındaki yolcuların tehlikeye atılmasına neden olacaktır. Benzer çalışmalar, görsel dikkatin; yarı mekansal ihmal,[4] ipuçlarına verilen reaksiyonlar[5] ve genel uzaysal işlemeyle ilişkili olduğu için işitsel uyaranlardan nasıl etkilendiğini incelemiştir.[2] Bu araştırmanın büyük bir kısmı, çoklu görev yapmanın ve dikkati bölmenin, mümkünken, yönlendirilen dikkatin kalitesini düşürdüğünü öne sürüyor. Bu aynı zamanda dikkatin, modaliteler ve görevler arasında sonsuza kadar bölünemeyen sınırlı bir kaynak olduğunu gösteriyor.
Faydaları[değiştir | kaynağı değiştir]
Modaliteler arası dikkat üzerine yapılan araştırmalarda dikkat vermede eksikliklerin sıklıkla ortaya çıktığı bulunsa da bu araştırma dikkat işlemenin daha iyi anlaşılmasına yol açmıştır. Bazı çalışmalarda, farklı duyu modalitelerini kullanarak bilgiye nasıl seçici olarak dikkat verdiğimizin nörolojik temelini incelemek için pozitron emisyon tomografisinden (PET) yararlanılmıştır.[2] Ayrıca, araştırmacılara insanların beyindeki dikkat verilen bilgileri nasıl kodladıklarını ve işlediklerini ölçmelerinde yardımcı olan olayla ilgili potansiyeller (ERP'ler) kullanılmıştır.[10] Modaliteye özgü ve modaliteler arası dikkat anlayışımızı geliştirerek, nasıl düşündüğümüzü daha iyi anlayabilir ve dikkatimizi yönlendirebiliriz.
Daha genel olan dikkat anlayışına ek olarak, modaliteler arası dikkatin başka yararları da bulunmuştur. Araştırmalar, bilgiyi birden fazla modalite ile pekiştirmenin öğrenmeyi artırabileceğini göstermektedir.[11] Bu, aynı bilgiyi ileten işitsel ve görsel uyarıcıların eşleştirilmesinin işlemeyi ve hafızayı geliştirdiğini öne süren geleneksel teoriyi destekleyecektir.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Rapp (2003). "Principles of cross-modal competition: Evidence from deficits of attention" (PDF). Psychonomic Bulletin & Review. 10 (1): 210-9. doi:10.3758/BF03196487. PMID 12747510. 11 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Mart 2021. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "web" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b c MacAluso (1 Nisan 2002). "Directing Attention to Locations and to Sensory Modalities: Multiple Levels of Selective Processing revealed with PET". Cerebral Cortex. 12 (4): 357-68. doi:10.1093/cercor/12.4.357. PMID 11884351.
- ^ Driver (1998). "Crossmodal attention" (PDF). Current Opinion in Neurobiology. 8 (2): 245-53. doi:10.1016/S0959-4388(98)80147-5. PMID 9635209. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Mart 2021.
- ^ a b Van Vleet (2006). "Cross-modal interactions in time and space: Auditory influence on visual attention in hemispatial neglect". Journal of Cognitive Neuroscience. 18 (8): 1368-79. doi:10.1162/jocn.2006.18.8.1368. PMID 16859421.
- ^ a b Prime (2008). "When cross-modal spatial attention fails". Canadian Journal of Experimental Psychology. 62 (3): 192-197. doi:10.1037/1196-1961.62.3.192. PMID 18778148.
- ^ Driver (1998). "Cross-modal links in spatial attention". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences. 353 (1373): 1319-31. doi:10.1098/rstb.1998.0286. PMC 1692335 $2. PMID 9770225.
- ^ Kida (2010). "Dynamics of Within-, Inter-, and Cross-Modal Attentional Modulation". Journal of Neurophysiology. 105 (2): 674-86. doi:10.1152/jn.00807.2009. PMID 21148089.
- ^ Herdman (1985). "Multiple resources in divided attention: A cross-modal test of the independence of hemispheric resources". Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance. 11: 40-49. doi:10.1037/0096-1523.11.1.40.
- ^ CHEN, X. (2012). "Interaction between endogenous and exogenous orienting in crossmodal attention". Scandinavian Journal of Psychology, 53(4), 303-308.
- ^ a b Gherri (2011). "Active listening impairs visual perception and selectivity: An ERP study of auditory dual-task costs on visual attention" (PDF). Journal of Cognitive Neuroscience. 23 (4): 832-44. doi:10.1162/jocn.2010.21468. PMID 20465407. 20 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2012.
- ^ Robinson C. W. (2013). "When audition dominates vision: Evidence from cross-modal statistical learning". Experimental Psychology. 60 (2): 113-121. doi:10.1027/1618-3169/a000177. PMID 23047918.