Mglivani
Mglivani (Gürcüce: მგლივანი), tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı Çayağzı köyünün sınırları içinde ortadan kalkmış bir Gürcü köyüdür. Mglinavi (მგლინავი) ve Glinav olarak da adlandırılan bu yerleşimden geriye kilise ve kale kalmıştır.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Gürcüce bir yer adı olan Mglivani (მგლივანი), “mgeli” (მგელი) ve “ovani” (ოვანი) kelimelerinden türemiş olup “kurt yeri” gibi bir anlama sahiptir. Nitekim bu yerleşim 11. yüzyıla ait Gürcüce kaynakta Mglivani olarak geçer.[1][2] Bu yer adı metatez yoluyla değişime uğramış ve Mglinavi (მგლინავი) şeklini almıştır. Bunun bir sonucu olarak Türkçeye de Glinav (كلناو) olarak girmiştir.[3] Köylüler bu eski yerleşimi “Girnav” olarak adlandırmaktadır.[4]
Mglivani köyü, Çayağzı köyü yerleşiminin 1,5 km kuzeybatısında bulunuyordu. Gürcü tarihinde önemli bir yere sahip olan Mglivani, 9. yüzyılda, I. Gurgen Kurapalati ve I. Adarnase ile Sumbat’ın oğlu Bagrat arasındaki savaşın meydana geldiği yer olarak da bilinir.[2]
Mglivani köyü, Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Osmanlı idaresinin Glinav (كلناو) biçiminde kaydettiği köyün nüfusu 27 haneden oluşuyordu. Osmanlı Devleti'ne ispenç vergisi veren hane reislerinin çoğu Elisa, Eliazar, Revaz, Simon, Gabriel, Basil, Maharebel, Manvel, İvane, Giorgi, Matsatsa, Okropir gibi Gürcü adlarına sahipti. Bu köyün mezrası da Samglia (سامكلیا) adını taşıyordu.[3][5]
Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde bu yerleşimin adı geçmemektedir.[6] Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli de "Kirnavi Kalesi"ni anlatmasına rağmen burada bir köyün varlığından söz etmemiştir.[7] Köyün bu tarihten önce tamamen ortadan kalktığı anlaşılmaktadır.
Mglivani'de bulunan ve köyün Hristiyan dönemine ait olduğu anlaşılan kilise tamamen yıkılmıştır. Buna rağmen kalıntılarından büyük bir kilise olduğu anlaşılmaktadır. Duvar parçaları kalıntılarından Mglivani Kilisesi’nin kaba taşlarla kireç harcıyla inşa edilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Mglivani köyünün güneydoğusunda, yüksekçe bir yerde Mglivani Kalesi bulunmaktadır. Hayli büyük bir alanı kaplayan kaleden geriye büyükçe duvarlar kalmıştır. Kalenin altı kulesinin bulunduğu kalıntılardan anlaşılmaktadır. Kalenin duvarları kesme taştan kireç harcı kullanılarak inşa edilmiştir.[8] Günümüzde bu kale "Kırnav Kale" veya "Kırnav Kalesi" olarak adlandırılmaktadır.[9]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "İvane Cavahişvili, Bütün Eserleri (თხზულებანი), II. Cilt, Tiflis, 1983, s. 57" (PDF). 14 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Kasım 2023.
- ^ a b "სუმბატ დავითის ძე - "ცხოვრებაჲ და უწყებაჲ ბაგრატონიანთაჲ"". 26 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023.
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. Cilt (1958) s. 528". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2023.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 22. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. Cilt (1941) s. 461". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2023.
- ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, 326 sayfa.
- ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” (Gürcüce), Sakartvelo gazetesi, 24 Eylül 1917, sayı: 230.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 22-23. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ Sami Patacı, Ardahan Kale ve Kuleleri, Ardahan, 2016, s. 79. 25 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-605-030-254-7