Kutsal yalan
Kutsal yalan, politikada, bir mit veya tipik olarak dini nitelikte bir yalandır, seçkinler tarafından sosyal uyumu korumak veya bir gündem ilerletmek için bilerek yayılır. Kavram ilk kez Devlet'te Platon tarafından ortaya atılmıştır[1]
Dindar kurgu, dinde, yazar tarafından doğru olarak sunulan, ancak başkaları tarafından -fedakar motivasyonla- üretilmiş kurgu olarak kabul edilen anlatıdır. Terim bazen anlatının yazarının bencil veya aldatıcı nedenlerle kasıtlı olarak okuyucuları yanılttığını öne sürmek için aşağılayıcı bir şekilde kullanılır. Terim genellikle dini bağlamlarda kullanılır, bazen dini metinlerdeki pasajlara atıfta bulunur.
Platon'un Cumhuriyeti[değiştir | kaynağı değiştir]
Platon asil yalanı (gennaion pseudos),[2] metallerin miti veya meseli olarak bilinen kurgusal masalın III. Kitabında sunmuştur. Sokrat burada, Platon tarafından önerilen, cumhuriyeti oluşturan üç sosyal sınıfın kökenini sağlar. Sokrat, sosyal olarak tabakalaşmış bir toplumdan ruh için bir metafor olarak bahseder, burada halka "bir tür Fenike masalı" anlatılıyor:
| “ | ...toprak onları anaları olarak teslim etti ve şimdi sanki toprakları anneleri ve dadılarıymış gibi onun için düşünmeli ve onu herhangi bir saldırıya karşı savunmalı ve diğer vatandaşları kardeşleri ve kardeşleri olarak görmeliler.
Hikayemizde söyleyeceğiz, şehirdeki hepiniz kardeş olsanız da tanrı, içinizden hüküm sürmeye uygun olanları şekillendirirken, nesillerinde altını karıştırdı, bu nedenle en değerliler onlar - yardımcılarına gümüş, demir ve pirinç de çiftçilerde ve diğer zanaatkarlarda. Ve hepiniz akraba olduğunuz için, çoğu zaman kendi türünüze göre yetiştireceksiniz, bazen altın bir babanın gümüş bir oğul doğuracağı ve gümüş bir babadan altın bir yavrunun çıkacağı olabilir ve bu da olabilir, geri kalanlar da aynı şekilde birbirlerinden doğarlardı. Öyle ki, tanrının yöneticilere verdiği ilk ve en önemli emir, her şeyden önce dikkatli koruyucular olmaları ve bu metallerin çocuklarının ruhlarındaki karışımı ve eğer oğullar doğarsa bu metallerin karışımını dikkatle gözlemlemeleridir. Pirinç ya da demir karışımına muamelede hiçbir şekilde merhamete boyun eğmeyecek, her birine doğası gereği statü tanıyacak ve onları zanaatkarların veya çiftçilerin arasına atacaklar. Ve yine, bunlardan beklenmedik bir şekilde altın veya gümüş olan bir oğul doğarsa, onları onurlandıracaklar ve daha yükseğe çıkmalarını, bazılarının vasilik makamına, bazılarının asistanlığa gitmelerini isteyecekler ve bir kehanet olduğunu iddia edecekler; demir veya pirinçten bir adam yönetici ve koruyucu olduğunda, şehir yıkılacaktır.[3] |
” |
Sokrat, eğer insanlar inanırlarsa "bu efsanenin... iyi bir etkiye sahip olacağını, onları devlete ve birbirlerine daha fazla ilgi göstermeye meyilli hale getireceğini" iddia eder.[4] Bu onun asil yalanıdır : "Az önce sözünü ettiğimiz, ihtiyaç anında ortaya çıkan o yalanlardan birinin uydurması, asil bir yalan.[5]
Modern görüşler[değiştir | kaynağı değiştir]
Karl Popper, Platon'u dini de asil bir yalana dayandırmaya çalışmakla suçladı. Açık Toplum ve Düşmanları'nda Popper şöyle der: "Platon'u Sofistlerin yıkıcı uzlaşımcılığına karşı savaştığı ve nihayetinde dine dayalı bir tinsel natüralizm kurduğu için öven yorumcularının neden onu bir sözleşmeyi ya da daha doğrusu bir buluşu dinin nihai temeli yapmak için kınamakta başarısız olduklarını anlamak zor." Platon için din asil bir yalandır, en azından Platon'un tüm bunları alaycı bir şekilde değil, içtenlikle söylediğini varsayarsak. Popper, Platon'un din anlayışının sonraki düşüncede çok etkili olduğunu bulur.[6]
Leo Strauss[değiştir | kaynağı değiştir]
Strauss, Platon'a kadar uzanan birinci sınıf düşünürlerin, iyi ve etkili politikacıların tamamen dürüst olup olamayacakları ve yine de toplumlarının gerekli amaçlarına ulaşıp ulaşamayacakları sorununu gündeme getirdiklerine dikkat çekti. Strauss, dolaylı olarak, okuyucularından, polisi birleştirmede ve yönlendirmede asil yalanların hiçbir rolü olmadığının doğru olup olmadığını düşünmelerini ister. İnsanlara anlam ve amaç vermek için mitlerin gerekli olup olmadığını ve Nietzsche'nin dilinde "ölümcül gerçeklerin" amansız bir şekilde incelenmesine kendini adamış insanların özgürce gelişebileceğini öne süren daha şüpheci tutumun aksine, siyasi ve epistemik mutlakların bir sınırının olup olamayacağına dair bir sorgulama ile sona eriyor mitlerin istikrarlı bir toplum sağlayıp sağlamadığını sorgular. Şehir ve İnsan'da Strauss, Platon'un Devlet'inde özetlenen ve tüm hükümetler için gerekli olan mitleri tartışır. Bunlar, muhtemelen gayrimeşru olarak elde edilmiş olsa bile, devletin topraklarının kendisine ait olduğu ve vatandaşlığın doğum kazalarından daha fazla bir şeye dayandığı inancını içerir. Seymour Hersh ayrıca Strauss'un asil yalanları desteklediğini iddia ediyor: uyumlu bir toplumu sürdürmek isteyen siyasi liderler tarafından kullanılan mitler. Belgesel film yapımcısı Adam Curtis, The Power of Nightmares'da şu görüştedir: "Strauss, politikacıların herkesin inanabileceği güçlü ve ilham verici mitler ileri sürmesinin gerektiğine inanıyordu. Doğru olmayabilirler ama gerekli yanılsamalardı. Bunlardan biri dindi; diğeri ise ulusun efsanesiydi."[7]
Desmond Lee[değiştir | kaynağı değiştir]
"Platon, Temel Efsanesi sanki hesaplanmış bir yalanmış gibi eleştirildi. Bunun nedeni kısmen burada 'muhteşem mit' (s. 414b) olarak tercüme edilen ifadenin geleneksel olarak yanlış tercüme edilmiş 'soylu yalan' olmasıdır; ve bu, Platon'un propaganda yoluyla manipülasyonu desteklediği suçlamasını desteklemek için kullanılmıştır. Ama bu efsane, Muhafızlar da dahil olmak üzere üç sınıf tarafından da kabul ediliyor. Herhangi bir topluluğun sahip olduğu, gerçek meseleleri ifade etmekten ziyade, ne tür bir topluluk olduğu veya olmak istediği ideallerini ifade etmeye yönelik ulusal geleneklerin yerini alması amaçlanmıştır."[8]
Alan Bloom[değiştir | kaynağı değiştir]
Çevirmen Allan Bloom, Platon'un ifadesinin literal bir çevirisini sundu ve şu yorumunu savundu:
| “ | Kitap III 414'te Sokrates, kendisinin ve arkadaşlarının (konuşmada) kurdukları şehre inanılması için "soylu bir yalana" ihtiyaç olduğunu söyler.
Cornford buna "cesur bir icat uçuşu" diyor ve aşağıdaki notu ekliyor: "Bu ifade, genellikle, Platon'un zararsız alegorisi için bir Yeni Ahit meselinden veya Pilgrim'in İlerlemesinden daha fazla geçerli olmayan kendi içinde çelişkili bir ifade olan 'asil yalan' olarak çevrilir ve yalanları, çoğunlukla rezilce kabul edeceğini öne sürmeye eğilimlidir, şimdi buna propaganda denir..." (ibid., s. 106). Ama Sokrates buna yalan diyor. Bir benzetme ile bu öykü arasındaki fark, bir benzetmeyi duyan kişinin, onun kelimenin tam anlamıyla gerçekliği ifade edilmeyen bir uydurma olduğunun bilincinde olması, buna karşın Sokrat'ın şehrinin sakinlerinin gerçek olmayan hikayenin doğru olduğuna inanmasıdır. Muhatapları bu fikir karşısında şok oldular, ancak - Cornford'a göre - bunun zararsız olduğuna inanmalıyız çünkü hoş olmayan çağrışımlar uyandırabilir. Bütün bu yalan sorunu, eski Cephalus'la (331 b-c) tartışmadan başlayarak, en baştan Platon tarafından dikkatle hazırlanmıştır. Şairlerin yalanlarına (377 d) ve tanrıların yalan söyleyemeyeceğine (381 e-382 e) ve hükümdarların yalan söyleyebileceğine (380 b-c) ilişkin olarak tekrar tekrar ortaya çıkar. Şimdi, nihayet, gerçekten adil olan tek sivil toplumun bir yalan üzerine kurulması gerektiği açıkça ifade ediliyor. Sokrat, meseleye açıklıkla yaklaşmayı tercih ederː"İyi bir rejim aydınlanma üzerine kurulamaz; yalan yoksa, aralarında özel mülkiyetin de bulunduğu bir dizi taviz verilmeli ve bu nedenle yalnızca geleneksel eşitsizlikler kabul edilmelidir." Bu, doğruluk ve adalet arasındaki ilişki hakkında, bilgeliğin yalnızca yanlışın egemen olduğu bir unsurda hüküm sürebileceği paradoksuna yol açan radikal bir ifadedir. En kaba yanlış anlamalardan kaçınmak için bu konuyu karartmaya değmez. Ve belki de, propagandanın kendine özgü modern fenomeni, kendisinin Platoncu analiz tarafından sorgulanan belirli bir aydınlanma miti ile bir şekilde ilişkili olduğunu gören kişi için daha açık hale gelebilir.[9] |
” |
Dindar kurgu[değiştir | kaynağı değiştir]
Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]
- İbranice İncil'in ana akım tarihsel yorumları Tanah veya Protestan Eski Ahit, Yeşu'nun fetihleri[10] ve Pentateuch'un tarihleri gibi Tanah/Yahudi İncil'inin çoğunu, dindar bir kurgu olarak kabul eder.[11][12][13] Daniel Kitabı da Yahudileri cesaretlendirmek amacıyla dindar bir kurgu olarak tanımlanır.[14]
- Ana akım tarihsel-eleştirel yaklaşımlar genellikle Yeni Ahit'teki Bakire Doğum, Magi'nin İsa'yı Ziyareti ve diğerleri gibi hikâyeleri dindar kurgular olarak görür.[15]
- Son Gün Azizi Hareketi'nin Standart Eserlerindenbiri olan Mormon Kitabı, bir aldatmaca veya dindar kurgu olarak nitelendirilmiştir ve Son Gün Azizi hareketinin dışındakiler tarafından ilahi vahiy içerdiği kabul edilmemektedir.[16]
- İslam'ın kutsal metni olan Kuran, birçok yazar tarafından dindar bir kurgu olarak tanımlanmıştır.[17][18][19] Hadis, aynı şekilde, çeşitli yazarlar tarafından çeşitli dindar kurguların bir koleksiyonu olarak tanımlanmıştır.[18][20]
- Dale Eickelman, Müslüman hukukçuların, İslam hukukunun değişmez olduğunu, aslında değişmeye açık olduğunu iddia ettiklerinde, dindar bir kurgu kullandıklarını yazıyor.[21]
- Modern Noel kutlaması ile İsa'nın tarihsel doğumu arasındaki ilişki de bu şekilde tanımlanmıştır.[22][23]
Diğer bağlamlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Fredrick Pike, Büyük Buhran sırasında moral yükselten bazı çabaları dindar kurgular olarak tanımlıyor.[24]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- Bokononizm
- Kurgusalcılık
- Çocuklara Yalan
- Ahlak oyunu
- Paternalizm
- Paternalist aldatma
- Platon'un Yasalar
- Noel Baba
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Zalta, Edward N., (Ed.) (2017), "Plato's Ethics and Politics in The Republic", The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Fall 2017, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 10 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 26 Kasım 2019 Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Translator Allan Bloom explains, "The word is generation which is, primarily, 'noble' in the sense of 'nobly born' or 'well bred'..." and refers to Plato's Republic 375a and 409c for comparison (p. 455 n. 65, The Republic of Plato, 2nd edition, New York: Basic Books, 1991).
- ^ Book 3, 414e–15c
- ^ Book 3, 415c–d
- ^ 414b–c
- ^ "Positive Liberty » Open Society VI: On Religion as a Noble Lie". 9 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2019.
- ^ The Rise of the Politics of Fear; Episode 1: "Baby It's Cold Outside"
- ^ Plato: The Republic, Penguin Classics, translated by Desmond Lee, p177
- ^ pp. xviii-xix, The Republic of Plato, 2nd edition, New York: Basic Books, 1991.
- ^ Borras, Judit, Jewish Studies at the Turn of the Twentieth Century, BRILL, 1999, p 117: ".. the overwhelming consensus of modern scholarship is that the conquest tradition of Joshua is a pious fiction composed by the deuteronomistic school …"
- ^ Pete Enns. "Briefly, 3 Edgy Things about How the Old Testament Works". Pete Enns. 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2019.
- ^ Pete Enns. "3 Things I Would Like to See Evangelical Leaders Stop Saying about Biblical Scholarship". Pete Enns. 16 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2019.
- ^ Stanley, Christopher, The Hebrew Bible: A Comparative Approach, Fortress Press, 2009, p 123: "Minimalists begin with the fact that the Hebrew Bible did not reach its present form until well after the Babylonian exile … most the that the story was formulated by a group of elites who wanted to justify their claims to dominate … In other words, the narrative [of the Hebrew Bible] is a pious fiction that bears little relation to the actual history of Palestine during the period it purports to narrate."
- ^ Carson, D. A. For the Love of God: A Daily Companion for Discovering the Riches of God's Word, Good News Publishers, 2006, p 19: "Many critics doubt that the account of Daniel 4 is anything more than pious fiction to encourage the Jews."
- ^ New Testament in the Twentieth Century. s. 63. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Skousen, Royal, The Book of Mormon: the earliest text, Yale University Press, 2009, p x: "Outsiders generally consider this book [the Book of Mormon] a nineteenth-century hoax or pious fiction …"
- ^ The formation of Islam : religion and society in the Near East, 600-1800. [Online-Ausg.] New York: Cambridge University Press. 2008. s. 286. ISBN 978-0-521-58813-3. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ a b Hagarism: the Making of the Islamic World. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 1980. s. 277. ISBN 978-0-521-29754-7. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ The Syro-Aramaic Reading of the Koran: a Contribution to the Decoding of the Language of the Koran. Verlag Hans Schiler. 2007. s. 349. ISBN 978-3-89930-088-8. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ The Canonization of al-Bukhari and Muslim: the Formation and Function of the Sunni Hadith Canon. Brill Academic Publishers. 2011. s. 431. ISBN 978-90-04-21152-0. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Eickelman, Dale, Muslim politics, Princeton University Press, 2004, p 26: "Emendations and additions to purportedly invariant and complete Islamic law (sharia) have occurred throughout Islamic history…. Muslim jurists have rigorously maintained the pious fiction that there can be no change in divinely revealed law, even as they have exercised their independent judgment (ijtihad) to create a kind of de facto legislation."
- ^ Scripting Jesus: The Gospels in Rewrite - L. Michael White - Google Books. 4 Mayıs 2010. ISBN 9780061985379. 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2011.
- ^ Top 20 football chants (21 Aralık 2006). "How December 25 became Christmas Day... - Features, Unsorted". Independent.ie. 26 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2011.
- ^ Pike, Fredrick, FDR's Good Neighbor Policy: sixty years of generally gentle chaos, University of Texas Press, 1995, p 79: