Dinozor rönesansı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Robert Bakker, Houston Doğa Bilimleri Müzesi'nde ders verirken

Dinozor rönesansı,[1] 1960'ların sonlarında başlayan ve dinozorlara olan akademik ve popüler ilginin yenilenmesine öncü olan küçük ölçekli bir bilimsel devrimdi. Dinozorların, yirminci yüzyılın ilk yarısında yaygın olan görüş ve tanımda olduğu gibi soğukkanlı ve uyuşuk değil, aktif ve sıcakkanlı hayvanlar olabileceğini gösteren yeni keşifler ve araştırmalarla kıvılcımlandı.

Dinozorlara ilişkin yeni görüş, kuşların coelurosaurian dinozorlardan evrimleştiğini iddia eden[2] John Ostrom ve özellikle dinozorların modern memelilere ve kuşlara benzer bir şekilde sıcakkanlı olduklarını tutkuyla savunan Robert Bakker tarafından desteklendi.[3] Bakker, fikirlerini sık sık on dokuzuncu yüzyılın sonlarında popüler olanların bir rönesansı olarak betimledi ve Dinozor Savaşları ile dinozor rönesansı arasındaki döneme "dinozor sıkıntıları" olarak atıfta bulundu.[3]

Dinozor rönesansı; fizyoloji, evrim, davranış, ekoloji ve yok olma dahil olmak üzere dinozor biyolojisinin neredeyse tüm yönleriyle ilgili düşüncede derin bir sıçramaya yol açtı. Aynı zamanda popüler kültürde birçok dinozor betimlemesine öncü olmuştur.

Dinozorlar ve kuşların kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

On dokuzuncu yüzyılın ortalarında ve sonlarında, birçok bilim adamı kuşlarla dinozorlar arasında yakın bir ilişki olduğunu ve dinozorların "sürüngenler" ile kuşlar arasında bir ara aşamayı temsil ettiğini düşünmüştü.

Charles Darwin'in Türlerin Kökeni adlı yapıtının 1859'da yayınlanmasından hemen sonra, Britanyalı biyolog ve evrim savunucusu Thomas Henry Huxley, kuşların dinozorların torunları olduğunu öne sürdü. Özellikle dinozorlar, "ilk kuş" - Archaeopteryx - ve modern kuşlar arasındaki iskelet benzerliklerini örnek gösterdi.[4][5]

Deinonychus (solda) ve Archaeopteryx'in (sağda) ellerinin benzerliği, John Ostrom'un dinozorlar ve kuşlar arasındaki bağı canlandırmasına olanak tanıdı.

Yine de, 1926'da Gerhard Heilmann, dinozorların sözde bir furcula eksikliğine dayanarak dinozor-kuş bağlantısını reddettiği etkili kitabı Kuşların Kökeni'ni[6] yazdı.[7] Daha sonra kabul edilen hipotez, kuşların dinozorlardansa timsah biçimli ve tekodont atalarından evrimleştiğiydi. Bu, dinozorları canlı türlerin kökeni hakkındaki tartışmalarda merkezi bir rolden uzaklaştırdı ve dinozor evrimine akademik ilginin azalmasına yol açmış olabilir.

Bu durum, John Ostrom'un 1964'te Deinonychus antirrhopus[8] adını verdiği, iskeleti kuşlarınkine açıkça benzeyen bir teropod olan küçük etçil bir dinozoru keşfetmesine kadar devam etti. Bu, Ostrom'un Huxley'nin haklı olduğunu ve kuşların gerçekten de dinozorlardan evrimleştiğini ileri sürmesine yol açtı.[2] Ostrom'a kuşları dinozorlarla ilişkilendirmesi için ilham veren Deinonychus olmasına rağmen, Velociraptor gibi gayet kuş benzeri dinozorlar onlarca yıldır biliniyordu,[9] ancak hiçbir bağlantı kurulmamıştı. Ostrom'un keşiflerinden sonra, kuşların dinozorlardan evrimleştiği fikri paleontologlar arasında destek buldu ve bugün neredeyse evrensel olarak kabul ediliyor. Kladistik gibi daha yeni yöntemler ve birkaç tüylü dinozorun keşfi, ilişkiyi onaylamaya yardımcı oldu.

Dinozorlar ve kuşlar arasındaki ilişki, şimdi çok daha iyi anlaşılan dinozorlara - özellikle teropod - filogenisine epey ilgi gösterilmesine yol açmıştır.

Dinozor monofili[değiştir | kaynağı değiştir]

Başlangıçta dinozorların, diğer sürüngenler tarafından paylaşılmayan ortak bir atadan gelen hayvanlardan oluşan monofiletik bir grup olduğu düşünülüyordu. Ancak, Harry Seeley bu yorumu kabul etmedi ve Dinosauria'yı Saurischia ("kertenkele kalçalı") ve Ornithischia ("kuş kalçalı") olarak Archosauria'nın birbirleriyle özel bir ilişkisi olmayan iki takımına ayırdı.[10][11] Bu nedenle, Dinosauria artık bilimsel bir grup olarak görülmedi ve "dinozor" bilimsel anlamı olmayan popüler bir terime düşürüldü. Bu, yirminci yüzyılın büyük bölümünde standart yorum oldu.[12]

Bu, 1974'te Bakker ve Peter Galton'ın Nature'da dinozorların yalnızca doğal monofiletik bir grup olduklarını değil, aynı zamanda kuşları da içerecek yeni bir sınıf statüsüne yükseltilmeleri gerektiğini savunan bir makale yayınladıklarında değişti.[13] Başlangıçta dinozor monofilisinin bu canlanması tartışmalı olsa da[14] bu fikir kabul gördü ve kladistik metodolojinin yükselişinden beri hemen hemen evrensel olarak desteklendi.[15] Dinozorların sınıf sıralamasına yükseltilmesi, belki de büyük ölçüde, sıraların tamamen terk edildiği omurgalı paleontologları arasında filogenetik taksonominin artan kullanımından ötürü daha az destek gördü.

Sıcak kanlılık ve etkinlik düzeyleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Charles R. Knight'ın 1897 tarihli “Laelaps” (şimdi Dryptosaurus) tablosu. Bakker, 19. yüzyılda dinozorların etkin ve çevik hayvanlar olabileceğinin yaygın olarak onaylandığını göstermek için bu tür restorasyonlara işaret etti.

1968'deki "Dinozorların üstünlüğü" başlıklı makalesiyle başlayan 1970'lerin ve 1980'lerdeki bilimsel tezler, kitaplar ve popüler makalelerin bir dizisinde,[16] Robert Bakker, dinozorların sıcak kanlı ve etkin hayvanlar olduğunu, sürdürülebilir yüksek etkinlik periyotlarını yapabildiklerini hararetle savundu. Bakker, yazılarının çoğunda, argümanlarını 19. yüzyılın sonlarında popüler olan fikirlerin yeniden canlanmasına öncü olan yeni kanıtlar olarak düzenledi ve sık sık süren bir "dinozor rönesansına" işaret etti. Metodolojisi bilim insanları arasında şiddetle tartışılan[17][18] davasını savunmak adına çeşitli anatomik ve istatistiksel savlar kullandı.[19]

Bu tartışmalar, birçok dinozorun büyüme oranlarını belirlemek için başarıyla uygulanan kemik histolojisi gibi yok olmuş hayvanların paleobiyolojisini belirlemek için yeni yöntemlere olan ilginin kıvılcımını çaktı.

Bugün, genel olarak dinozorların çoğunun veya belki de tümünün yaşayan sürüngenlerden daha yüksek metabolik hızlara sahip olduğu düşünülür, ancak aynı zamanda durum Bakker'ın başlangıçta önerdiğinden daha karmaşık ve değişiktir. Örneğin, daha küçük dinozorlar gerçek endotermler olabilirken, daha büyük olanlar gigantotherm olabilir[20][21] veya pek çok dinozor ara metabolik hızlara sahip olabilirdi.[22]

Dinozor davranışı üzerine yeni teoriler[değiştir | kaynağı değiştir]

1960'ların sonları yine dinozorların davranışlarına yönelik, sıklıkla karmaşık sosyal davranışları içeren birkaç yeni teori gördü.

Bakker, fosil ayak izlerine dayanarak, sauropod dinozorlarının katmanlı sürüler halinde hareket ettiğini ve yetişkinlerin gençleri koruyucu bir halka içinde çevrelediğini ileri sürdü.[16] Ancak, kısa bir süre sonra, saygıdeğer dinozor izi uzmanı Roland T. Bird'ün Bakker ile aynı fikirde olmasına karşın, diğerlerinin yanı sıra Ostrom[23] tarafından bu özel yoruma itiraz edildi.[24]

Dinozor yuvalama davranışına ilişkin ilk titiz çalışma, paleontolog Jack Horner'ın ördek gagalı dinozor Maiasaura'nın yavrularına baktığını gösterdiği 1970'lerin sonlarında geldi.[25]

Dinozorların değişen betimlemesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Dinozor rönesansı, yalnızca dinozorlar hakkındaki bilimsel düşünceleri değil, aynı zamanda sanatçılarca yapılan betimlemelerini de değiştirdi. Kendisi de yetenekli bir sanatçı olan Bakker, fikirlerini genellikle canlı bir şekilde resimlendirdi. Gerçekten de, Bakker'ın 1969 tarihli Ostrom tanımlaması için yaptığı Deinonychus çizimi, dinozor restorasyonlarının en tanınmış ve ikoniklerinden biri oldu.[26]

1970'lerde, dinozorların restorasyonları kertenkele benzeri olmaktan, daha çok memeli ve kuş benzeri olmaya kaydı. Sanatçılar, dinozorları daha aktif pozlarda göstermeye ve daha yeni dinozor hareket ve davranış teorilerini kapsamaya başladılar. Bir yaratığın arkasında sürüklendiği yaygın şekilde gösterilen kuyruklar, artık dev bedenleri etkinken dengelemek için yukarı kaldırılmış olarak gösterildi.

Bakker'dan başkaca, bu "yeni dalga"nın kilit sanatçıları ilk olarak 1970'lerde Mark Hallett, Gregory S. Paul ve 1980'lerde Doug Henderson ve John Gurche oldu.

Özellikle Gregory Paul, Bakker'ın dinozor anatomisi üzerine düşüncelerini savundu ve genişletti. Dinozor restorasyonuna titiz ve ayrıntılı bir yaklaşım getirdi ve bunda gelenekçi yaklaşımın hatalarını sıklıkla eleştirdi.[27] Ayrıca tüylü küçük dinozorları gösteren çok sayıda restorasyon üretti ve bu düşünceyi bir dizi makalede ve Predatory Dinosaurs of the World adlı kitabında savundu.[28] Görüşü, 1990'ların sonlarında birkaç tüylü dinozorun keşfiyle büyük ölçüde kanıtlandı. Paul'ün fikirleri ve stilinin dinozor sanatı üzerinde önemli bir etkisi oldu ve olasılıkla bir süre daha bunu yapmaya devam edecek.

Yeni yok olma teorileri, meteor etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Eugene Merle Shoemaker'ın katastrofik etkilerin önemini öne sürmesine karşın, geleneksel olarak paleontoloji, tekdüzelik mekanizmaları tercih etmede jeolojiyi izlemişti. Dinozor rönesansı döneminde Walter Alvarez ve diğerleri, Kretase-Tersiyer sınır tabakasında iridyum buldular. Ayrıca Chicxulub Krateri'nin bir meteor çarpmasından kaynaklandığı tanımlandı ve belirlendi. Bu keşifler, yok oluşun bir çarpma olayından kaynaklandığı fikrinin kabul edilmesine ve yaygınlaşmasına neden oldu. Bu da dinozorların memelilerden daha aşağı oldukları için yok oldukları varsayımını sarstı. Bunun yerine, hiçbir büyük hayvanın hayatta kalamayacağı rastlantısal bir olayın kurbanı olduklarını ileri sürdü.

Kültürel etkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bakker'ın teknik olmayan makaleleri ve kitapları, özellikle The Dinosaur Heresies, dinozor biliminin popülerleşmesine önemli ölçüde katkı sağlamıştır.

The Land Before Time filmi (1988), teropodların doğru yatay duruşta ilk sinematik betimlemelerinden biriydi, ancak tripod pozu daha sık kullanılıyordu.[kaynak belirtilmeli]

Jurassic Park'ın 1993 film versiyonu, belki de dinozor rönesans teorileri üzerine halkın bilinçlendirilmesinde en önemli olaydı. İlk kez büyük bir filmde dinozorlar, eski filmlerde daha yaygın olan hantal canavarlar yerine zeki, çevik, sıcak kanlı hayvanlar olarak betimlendi. Jack Horner bir danışmandı ve Gregory Paul, Mark Hallett, Doug Henderson ve John Gurche'nin çalışmaları ön yapımda kullanıldı. Sonunda filmlerde gösterilen dinozorların çeşitli anatomik yanlışlıkları olsa da, bu sanatçıların dördü de jenerikte "Dinozor Uzmanları" olarak yer almaktadır. Bakker'ın kendisine danışılmadı veya itibar edilmedi, ancak araştırmasına filmdeki karakterlerden biri tarafından referans verildi ve devam filmi The Lost World'de Bakker'a benzeyen bir kişi göründü.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ The term has entered into common usage after an article of the same name by paleontologist Robert T. Bakker in Scientific American, in April 1975. Examples can be found here Webarşiv şablonunda hata: |url= value. Boş. and here.
  2. ^ a b Ostrom (1974). "Archaeopteryx and the Origin of Flight". The Quarterly Review of Biology. 49 (1): 27-47. doi:10.1086/407902. 
  3. ^ a b The Dinosaur Heresies. New York: William Morrow. 1986. ISBN 0-8217-5608-7. OCLC 36439291. 
  4. ^ "On the animals which are most nearly intermediate between birds and reptiles". Annals and Magazine of Natural History. 4th. 2: 66-75. 1868. 25 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2022.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  5. ^ Huxley (1870). "Further Evidence of the Affinity between the Dinosaurian Reptiles and Birds". Quarterly Journal of the Geological Society. 26 (1–2): 12-31. doi:10.1144/GSL.JGS.1870.026.01-02.08. 12 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2022. 
  6. ^ Heilmann, G. 1926: The Origin of Birds. Witherby, London. 0-486-22784-7 (1972 Dover reprint)
  7. ^ An assumption which is now known to have been incorrect.
  8. ^ Ostrom (1969). "Osteology of Deinonychus antirrhopus, an unusual theropod from the Lower Cretaceous of Montana" (PDF). Peabody Museum of Natural History Bulletin. 30: 1-165. 27 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Eylül 2022. 
  9. ^ Osborn (1924). "Three new Theropoda, Protoceratops zone, central Mongolia". American Museum Novitates (144): 1-12. 
  10. ^ Seeley (1887). "On the classification of the fossil animals commonly named Dinosauria". Proceedings of the Royal Society. 43 (258–265): 165-171. doi:10.1098/rspl.1887.0117. 
  11. ^ Seeley (1888). "The classification of the Dinosauria". Rep Br Assoc Adv Sci. 1887: 698-699. 
  12. ^ Romer A.S. 1956. Osteology of the Reptiles. Chicago: University Chicago. 772 p.
  13. ^ Bakker (1974). "Dinosaur Monophyly and a New Class of Vertebrates". Nature. 248 (5444): 168-172. doi:10.1038/248168a0. 
  14. ^ Cox, B, (Ed.) (1976). "Dinosaur monophyly and a new class of vertebrates: a critical review.". Morphology and Biology of Reptiles. Linnean Society Symposium. 3. ss. 65-104. ISBN 0-12-085850-9.  r eksik |soyadı1= (yardım)
  15. ^ Novas (1996). "Dinosaur monophyly". Journal of Vertebrate Paleontology. 16 (4): 723-741. doi:10.1080/02724634.1996.10011361. 
  16. ^ a b Bakker (1968). "The superiority of dinosaurs". Discovery. 3 (2): 11-22. 
  17. ^ Olson, E. C., (Ed.) (1987). "The Return of the Dancing Dinosaurs". Dinosaurs Past and Present, vol. I. University of Washington Press. ISBN 0-295-96541-X.  r eksik |soyadı1= (yardım)
  18. ^ Bakker (1972). "Anatomical and ecological evidence of endothermy in dinosaurs". Nature. 238 (5359): 81-85. doi:10.1038/238081a0. 
  19. ^ A Cold Look at the Warm-Blooded Dinosaurs. Westview Press. 1980. ISBN 0-89158-464-1. 
  20. ^ "Were the Dinosaurs Warm-Blooded or Not?". Vertebrate Palaeontology. 3rd. Wiley-Blackwell. 2005. ss. 221-223. ISBN 0-632-05637-1. 
  21. ^ Paladino (1990). "Metabolism of leatherback turtles, gigantothermy, and thermoregulation of dinosaurs". Nature. 344 (6269): 858-860. doi:10.1038/344858a0. 
  22. ^ Barrick (1996). "Comparison of Thermoregulation of Four Ornithischian Dinosaurs and a Varanid Lizard from the Cretaceous Two Medicine Formation: Evidence from Oxygen Isotopes". PALAIOS. 11 (4): 295-305. doi:10.2307/3515240. 
  23. ^ Ostrom (1972). "Were some dinosaurs gregarious?". Palaeogeography. 11 (4): 287-301. doi:10.1016/0031-0182(72)90049-1. 
  24. ^ Bones for Barnum Brown. Fort Worth: Texas Christian University Press. 1985. ISBN 0-87565-007-4. 
  25. ^ Horner (1979). "Nest of Juveniles Provides Evidence of Family-Structure Among Dinosaurs". Nature. 282 (5736): 296-298. doi:10.1038/282296a0. 
  26. ^ It is now known that the drawing is inaccurate in many respects, including the pubis being far too short, and the fact that feathers are lacking.
  27. ^ Olson, E. C., (Ed.) (1987). "The science and Art of Restoring the Life Appearance of Dinosaurs and Their Relatives; a Rigorous How-to Guide". Dinosaurs Past and Present, vol. II. University of Washington Press. ISBN 0-295-96570-3.  r eksik |soyadı1= (yardım)
  28. ^ Predatory Dinosaurs of the World. 1st. New York: Simon & Schuster. 1988. ISBN 0-671-61946-2. 

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dinozor_rönesansı&oldid=30857454" sayfasından alınmıştır