Bagavan Muharebesi
| Bagavan Muharebesi | |||||
|---|---|---|---|---|---|
_Mushegh_Mamikonian_(right),_the_King_Pap_and_Armenian_cavalry_soldiers._Miniature_from_the_16th_century..jpg) | |||||
| |||||
| Taraflar | |||||
 Ermenistan Krallığı Roma İmparatorluğu |
 Sasani İmparatorluğu Albanya | ||||
| Komutanlar ve liderler | |||||
|
Traianus Vadomarius Mushegh I Mamikonian | Urnayr × | ||||
Bagavan Muharebesi (Bagawan olarak da yazılır) veya Vagabanta Muharebesi, 371 yılında Büyük Ermenistan'ın Bagrevand bölgesindeki Bagavan yerleşimi yakınında, Roma - Ermeni ortak kuvveti ile Sasani ordusu arasında yapılan çatışmadır; Romalılar ve Ermeniler galip gelmiştir. Romalı tarihçi Ammianus Marcellinus'un yanı sıra Ermeni tarihçi Bizantionlu Faustus tarafından da kaydedilmiştir.
Ermeni tarihçi Horenli Musa ve onu takip eden birkaç Ermeni tarihçi, muharebenin Dzirav denilen alanda gerçekleştiğini belirtirler ve bu nedenle bazı Ermeni kaynaklarında muharebeye, Dzirav Muharebesi adı verilir. Tarihçiler Hakob Manandian ve Nina Garsoïan'a göre bu, Horenli Musa'nın yaptığı bir hata ya da Bagavan Muharebesi ile Faustus'un tarihinin bir sonraki bölümünde anlatılan Gandzak Muharebesi ile birleştirilmesidir.[1][2]
Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]
Roma'nın Ermeni işlerine karışmama sözü verdiği 363 tarihli Pers-Roma barış anlaşmasının ardından, Ermenistan, 367/368'de Ermeni kralı II. Arşak'ı hapseden ve ülkedeki Pers egemenliğini pekiştirmek Sasani kralı II. Şâpûr'un insafına bırakıldı. 369 yılında Roma imparatoru Valens, II. Arşak'ın oğlu Papas'ın general Terentius'la birlikte Ermenistan'a dönmesine izin verdi.[3] Ancak Papas kısa süre sonra Shapur'un orduları tarafından Ermenistan'dan sürüldü ve Lazika'da saklanmak zorunda kaldı.[3] Papas saklanırken, Shapur onunla temasa geçti ve onu İran'a olan bağlılığını değiştirmeye ikna etti, ancak bu yakınlaşma girişimi, Valens'in generali Arintheus'un gelip Papas'ı ikinci kez Ermeni tahtına geri getirmesiyle bozuldu.[4]
Şâpûr bu hamleye öfkelendi ama 370 kışına kadar Roma'yla yapılan barışın geçersiz olduğunu ilan etmedi. Şâpûr, Faustus'a göre müttefiki Albanya Kralı Urnayr'ın güçlerini de içeren[5] ordu topladı ve 371 baharında Ermenistan'ı işgal etti.[6] Valens, generaller Traianus ve Vadomarius'un komutası altında Ermenistan'a büyük bir ordu gönderdi, ancak Perslerle barışı korumayı umarak yalnızca savunma eylemlerine katılma emri verdi.[6] Ermeniler ayrıca ordularını sparapet (başgeneral) Muşeğ Mamikonyan'ın komutası altında topladılar ve Arsanias'ın kaynağı yakınındaki Npat Dağı'nın eteğindeki Bagrevand bölgesindeki Bagavan yerleşimi yakınında Romalılarla bir araya geldiler.[7] Faustus Ermeni ordusunun sayısını 90.000 olarak vermektedir.[5]
Muharebe[değiştir | kaynağı değiştir]
Birleşik Ermeni-Roma ordusu Bagavan yakınlarında işgalci Sasani kuvvetleriyle karşılaştı.[7] Ammianus Marcellinus'a göre Romalılar başlangıçta çatışmadan kaçınmak için geri çekildiler, ancak sonunda Pers süvarilerinin saldırılarına karşılık vermek zorunda kaldılar ve sonraki muharebede Perslere ağır kayıplar vererek kesin bir zafer kazandılar.[8][7] Bizanslı Faustus, zaferin büyük kısmını sparapet Mushegh Mamikonyan'a vermektedir.[7] Faustus ayrıca Albanya'dan Urnayr'ın Shapuh'tan birliğinin Ermeni kuvvetleriyle yüzleşmesine izin vermesini istediğini ve Mushegh'in nasıl Urnayr ile teke tek çatışmaya girip Albanya kralını yaraladığını, ancak onun canını kurtararak kaçmasına izin verdiğini anlatır.[9][5] Bu, muharebenin Romalılar ve müttefiklerinin Persler ve müttefikleriyle karşı karşıya geldiği, Romalıların Perslerle karşı karşıya olduğu ve müttefiklerin birbirleriyle çatıştığı diğer muharebelere benzer şekilde gerçekleştiğini gösterebilir. [10] Faustus'a göre Kral Papas, muharebede yer almamış ve Romalı generallerin isteği üzerine Patrik Nerses ile birlikte Npat Dağı'ndan gözlem yapmıştır.[7][5]
Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]
Ammianus, Bagavan'daki Ermeni-Roma zaferinden sonra farklı sonuçlarla başka birçok çatışmanın da yapıldığını yazmaktadır.[11] Faustus, Adurbadagan'daki Ganzak'ta, Ermenilerin ve Romalıların Persleri yeniden bozguna uğrattığı, bu kez Şâpûr'un bizzat orada olduğu bir başka büyük muharebeden bahseder.[12] Bu muharebelerden sonra Şâpûr elçiler gönderdi ve ateşkes üzerinde anlaşmaya varıldı.[7] Şâpûr daha sonra Tizpon'a ve Valens Antakya'ya döndü ve Ermenistan fiilen Roma hükümdarlığı altında kaldı.[7] Ateşkes yedi yıl sürmüştür.[13] Bu zaferlerin bir sonucu olarak Mushegh'in, kaybedilen birçok Ermeni topraklarını yeniden ele geçirdiği ve Arşak monarşisine karşı isyan eden soyluları Papas'ın otoritesine boyun eğmeye zorladığı söylenir.[7][14][a]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Ermeni topraklarının Mushegh tarafından yeniden fethedilmesinin kapsamı kesin değildir ve muhtemelen Faustus tarafından abartılmıştır. Faustus, Mushegh tarafından yeniden ele geçirilenler arasında şu bölgeleri sayıyor: Atrpatakan'ın bir kısmı, Noshirakan, Kordukʻ (Karduya), Kordikʻ, Tmorikʻ, "Markʻ (Medler) ülkesi", Artsʻakh, Utikʻ, Shakashēn, Gardmanadzor, Koghtʻ, Kasp (Pʻaytakaran), Gugarkʻ, Aghdznikʻ (Arzanene), Mets Tsopʻkʻ (Greater Sophene), Angeghtun ve Andzitʻ. Manandian, Arzanene ve Karduya'nın (363 yılında Roma tarafından İran'a devredilen) yeniden fethedilmesini ve ayrıca Roma tarafından ilhak edilen Büyük Sophene, Angeghtun (Ingilene) ve Andzitʻ (Anzitene) ele geçirilmesini reddeder.[15] Chaumont, Albanya'daki bölgelerin (Artsʻakh, Utikʻ, Shakashēn, Gardman, Koghtʻ) yeniden fethinin olası olmadığını düşünüyor.[9]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Özel
- ^ Manandyan 1957, s. 205.
- ^ Garsoïan 1989, s. 308, V.iv n. 1.
- ^ a b Lenski 2002, s. 172.
- ^ Lenski 2002, s. 173.
- ^ a b c d P'awstos Buzand 1985, 5.4.
- ^ a b Lenski 2002, s. 174.
- ^ a b c d e f g h Lenski 2002, s. 175.
- ^ Ammianus Marcellinus, 29.1.3
- ^ a b Chaumont 1985.
- ^ Hughes 2013.
- ^ Ammianus Marcellinus, 29.1.4
- ^ P'awstos Buzand 1985, 5.5.
- ^ Hughes 2013, s. 106.
- ^ P'awstos Buzand 1985, 5.8–5.20.
- ^ Manandyan 1957, s. 208.
- Genel
Antik eserler[değiştir | kaynağı değiştir]
- Ammianus Marcellinus, Res Gestae.
- P'awstos Buzand (1985). History of the Armenians. Bedrosian, Robert tarafından çevrildi. New York.
Modern eserler[değiştir | kaynağı değiştir]
- Chaumont, M. L. (1985). "Albania". Encyclopaedia Iranica, Vol. I, Fasc. 8. ss. 806-810.
- Chaumont, M. L. (1986). "Armenia and Iran ii. The pre-Islamic period". Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 4. ss. 418-438.
- Garsoian, Nina (2000). "Mamikonean family". Encyclopaedia Iranica.
- Garsoïan, Nina G. (1989). The Epic Histories Attributed to Pʻawstos Buzand (Buzandaran Patmutʻiwnkʻ). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-674-25865-7.
- Grousset, René (1947). Histoire de l'Arménie des origines à 1071. Paris.
- Hughes, Ian (2013). Imperial Brothers: Valentinian, Valens and the Disaster at Adrianople. Pen & Sword. ISBN 978-1848844179.
- Lenski, Noel Emmanuel (2002). Failure of Empire: Valens and the Roman state in the fourth century A.D. University of California Press. ISBN 978-0-520-23332-4.
- Manandyan, Hagop (1957). Kʻnnakan tesutʻyun hay zhoghovrdi patmutʻyan, hator B, masn A [Critical theory of the history of the Armenian people, volume II, part I] (Ermenice). Erevan: Haypethrat.