Büyük Smada
Büyük Smada (Gürcüce: დიდი სმადა; okunuşu: “didi smada” [büyük smada]), Gürcistan’ın Samtshe-Cavaheti bölgesinde, Adigeni Belediyesi’nde bir köydür. Ahaltsihe Havzası’nda, deniz seviyesinden 1.200 metre yükseklikte yer alır. Adigeni kasabasına 5 km uzaklıktadır. Adigeni Belediyesi’nde bir de Küçük Smada adlı köy bulunmaktadır.
Büyük Smada, Çorçani ve Küçük Smada köyleriyle birlikte Çorçani temini oluşturmaktadır.[1]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Büyük Smada, erken ve geç Orta Çağ'da, bulunduğu bölge itibarıyla Gürcü devletleri sınırları içinde yer alıyordu. Birleşik Gürcü krallığının zayıflaması üzerine bağımsız bir devlete dönüşen Samtshe-Saatabago’nun bir köyüyken, 16. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlıların eline geçti. 1595 yılında Osmanlı idaresinin gerçekleştirdiği tahrire göre köyde ispenç vergisi vermekle yükümlü 14 hane yaşıyordu. Osmanlı idaresinin Smada-i Büzürg (سمادۀ بزرك) olarak kaydettiği köy, Ahısha livasının Altunkala nahiyesine bağlıydı. Her hanede ortalama 5 kişinin yaşadığı kabul edilirse, Büyük Smada’nın (Smada-i Büzürg) nüfusunun 70 kişiden oluştuğu söylenebilir. Köyde vergi vermekle yükümlü hane reisleri Simon, Vardzel, Giorgi, Kristesa, Gogiça, Grigol, Basila, Enuka, İvane ve Elia gibi adlar taşıyordu. Bu adlar ve ödenen vergi türü, Büyük Smada’nın Hristiyan Gürcü köyü olduğunu göstermektedir. Köyde buğday, arpa, çavdar, darı, nohut, keten tarımı ve arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu.[2]
Büyük Smada, yaklaşık 250 yıl Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Çarlık Rusyası’nın eline geçti ve bu imparatorluğun bir parçası olan Gürcistan’a yeniden katıldı. Büyük Smada’nın Osmanlı döneminde ortaya çıkmış olan Müslüman nüfusu 1944 yılında Sovyet yönetimi tarafından Orta Asya’ya sürüldü. Köye Saçhere’den yeni bir nüfus yerleştirildi.
Büyük Smada köyünde günümüze ulaşmış tek tarihsel yapı, Rus idaresi sırasında, 20. yüzyılın başında inşa edilmiş olan camidir. Dikdörtgen planlı (9,87 x 12,05 m) bir yapı olan cami, kuzey cephede yonu taş, diğer cephelerde kesme taş kullanılarak inşa edilmiştir. Gürcü mimarisinin izlerini taşıyan ve ahşap işçiliğinde geleneksel Gürcü motifleri kullanılan cami, Türkçe kaynaklarda Türk-İslam eseri olarak tanıtılmaktadır.[3] Büyük Smada Camisi'ne 2012 yılında kültürel miras anıtı statüsü verilmiştir.[4]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
2014 yılı verilerine göre köyde 271 kişi yaşıyordu. Nüfusun neredeyse tamamı Gürcülerden oluşuyordu.[1]
| Sayım tarihi | Nüfus | Erkek | Kadın |
|---|---|---|---|
| 2002 | 379 | 197 | 182 |
| 2014 | 271 | 132 | 139 |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Samshe-Cavaheti (Gürcüce), Yazarlar (Dali Nikolaişvili, Davit Sartania, Avtandil Ucmacuridze, Lamzira Lağidze, Vaja Trapaidze, Tinatin Nanobaşvili), Tiflis, 2016, s. 87 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8626-7
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 110, II. cilt (1941), s. 113". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2021.
- ^ Nebi Gümüş - Nicole Kancal-Ferrari, Ahıska Bölgesindeki Türk İslam Mimarı Yadigarları, İstanbul, 2019, s. 130, ISBN 978-975-17-4362-6.
- ^ "Camilere Kültürel Miras Anıtı Statüsü Verildi" (Gürcüce)