Alzheimer hastalığı: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
İmmoBot (mesaj | katkılar)
Botlar
901.792 değişiklik
k dz.
Makina86 (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
8.530 değişiklik
58. satır: 58. satır:


İlk belirtiler sıklıkla yanlışlıkla [[yaşlanma]]ya veya [[stres]]e atfedilir.<ref name=Waldemar2007>{{dergi kaynağı| yazarlar = Waldemar G, Dubois B, Emre M, Georges J, McKeith IG, Rossor M, Scheltens P, Tariska P, Winblad B |başlık = Recommendations for the diagnosis and management of Alzheimer's disease and other disorders associated with dementia: EFNS guideline | dergi = European Journal of Neurology | cilt = 14 | sayı = 1 | sayfalar = e1-26 | tarih = Ocak 2007 | pmid = 17222085 | doi = 10.1111/j.1468-1331.2006.01605.x | s2cid = 2725064 }}</ref> Ayrıntılı nöropsikolojik testler, kişinin Alzheimer hastalığı tanısı için gerekli klinik kriterleri karşılamasından sekiz yıl öncesine kadar hafif bilişsel zorlukları ortaya çıkarabilir.<ref name=pmid15324363>{{dergi kaynağı | yazarlar = Bäckman L, Jones S, Berger AK, Laukka EJ, Small BJ | başlık = Multiple cognitive deficits during the transition to Alzheimer's disease | dergi = Journal of Internal Medicine | cilt = 256 | sayı = 3 | sayfalar = 195–204 | tarih = Eylül 2004 | pmid = 15324363 | doi = 10.1111/j.1365-2796.2004.01386.x | s2cid = 37005854 }}</ref> Bu erken belirtiler [[Günlük yaşam aktiviteleri|günlük yaşamın karmaşık aktiviteleri]]ni etkileyebilir.<ref>{{dergi kaynağı | yazarlar = Nygård L | başlık = Instrumental activities of daily living: a stepping-stone towards Alzheimer's disease diagnosis in subjects with mild cognitive impairment? | dergi = Acta Neurologica Scandinavica. Supplementum | cilt = 179 | sayı = s179 | sayfalar = 42–46 | yıl = 2003 | pmid = 12603250 | doi = 10.1034/j.1600-0404.107.s179.8.x | s2cid = 25313065 }}</ref> En belirgin eksiklik, yeni öğrenilen bilgilerin hatırlanmasında zorluk ve yeni bilgilerin elde edilememesi olarak ortaya çıkan [[Kısa süreli bellek|kısa süreli hafıza]] kaybıdır.<ref name=pmid15324363 />
İlk belirtiler sıklıkla yanlışlıkla [[yaşlanma]]ya veya [[stres]]e atfedilir.<ref name=Waldemar2007>{{dergi kaynağı| yazarlar = Waldemar G, Dubois B, Emre M, Georges J, McKeith IG, Rossor M, Scheltens P, Tariska P, Winblad B |başlık = Recommendations for the diagnosis and management of Alzheimer's disease and other disorders associated with dementia: EFNS guideline | dergi = European Journal of Neurology | cilt = 14 | sayı = 1 | sayfalar = e1-26 | tarih = Ocak 2007 | pmid = 17222085 | doi = 10.1111/j.1468-1331.2006.01605.x | s2cid = 2725064 }}</ref> Ayrıntılı nöropsikolojik testler, kişinin Alzheimer hastalığı tanısı için gerekli klinik kriterleri karşılamasından sekiz yıl öncesine kadar hafif bilişsel zorlukları ortaya çıkarabilir.<ref name=pmid15324363>{{dergi kaynağı | yazarlar = Bäckman L, Jones S, Berger AK, Laukka EJ, Small BJ | başlık = Multiple cognitive deficits during the transition to Alzheimer's disease | dergi = Journal of Internal Medicine | cilt = 256 | sayı = 3 | sayfalar = 195–204 | tarih = Eylül 2004 | pmid = 15324363 | doi = 10.1111/j.1365-2796.2004.01386.x | s2cid = 37005854 }}</ref> Bu erken belirtiler [[Günlük yaşam aktiviteleri|günlük yaşamın karmaşık aktiviteleri]]ni etkileyebilir.<ref>{{dergi kaynağı | yazarlar = Nygård L | başlık = Instrumental activities of daily living: a stepping-stone towards Alzheimer's disease diagnosis in subjects with mild cognitive impairment? | dergi = Acta Neurologica Scandinavica. Supplementum | cilt = 179 | sayı = s179 | sayfalar = 42–46 | yıl = 2003 | pmid = 12603250 | doi = 10.1034/j.1600-0404.107.s179.8.x | s2cid = 25313065 }}</ref> En belirgin eksiklik, yeni öğrenilen bilgilerin hatırlanmasında zorluk ve yeni bilgilerin elde edilememesi olarak ortaya çıkan [[Kısa süreli bellek|kısa süreli hafıza]] kaybıdır.<ref name=pmid15324363 />

[[Dikkat]], [[planlama]], esneklik ve [[Soyutlama|soyut düşünme]] gibi yürütücü işlevlerdeki ince sorunlar veya [[Semantik hafıza|anlamsal bellek]]teki (anlamların hafızası ve kavram ilişkileri) bozukluklar da Alzheimer hastalığının erken evrelerinin belirtileri olabilir.<ref name=pmid15324363 /> Bu aşamada [[ilgisizlik]] ve depresyon görülebilir, ilgisizlik (apati) hastalığın seyri boyunca en kalıcı semptom olarak kalır.<ref name=Deardorff>{{kitap kaynağı | yazarlar = Deardorff WJ, Grossberg GT | başlık = Psychopharmacology of Neurologic Disease | kısım = Behavioral and psychological symptoms in Alzheimer's dementia and vascular dementia | seri = Handbook of Clinical Neurology | cilt = 165 | sayfalar = 5–32 | tarih = 2019 | yayımcı = Elsevier | pmid = 31727229 | doi = 10.1016/B978-0-444-64012-3.00002-2 | isbn = 978-0-444-64012-3 | s2cid = 208037448 }}</ref><ref>{{kitap kaynağı |başlık=Bradley's neurology in clinical practice|year=2012 |yayımcı=Elsevier/Saunders|yer=Philadelphia, PA|isbn=978-1-4377-0434-1 |yazarlar=Murray ED, Buttner N, Price BH|basım=6cı|editörler=Bradley WG, Daroff RB, Fenichel GM, Jankovic J |kısım=Depression and Psychosis in Neurological Practice}}</ref> [[Hafif bilişsel bozukluk|Hafif bilişsel bozukluğun]] (MCI) genellikle normal yaşlanma ile [[demans]] arasında bir geçiş aşaması olduğu bulunmuştur. HBB çeşitli semptomlarla ortaya çıkabilir ve hafıza kaybı baskın semptom olduğunda buna [[Hafif bilişsel bozukluk|amnestik MCI]] adı verilir ve sıklıkla Alzheimer hastalığının [[Prodrom|prodromal]] evresi olarak görülür.<ref name=Petersen>{{dergi kaynağı | yazarlar = Petersen RC, Lopez O, Armstrong MJ, Getchius TS, Ganguli M, Gloss D, Gronseth GS, Marson D, Pringsheim T, Day GS, Sager M, Stevens J, Rae-Grant A | başlık = Practice guideline update summary: Mild cognitive impairment: Report of the Guideline Development, Dissemination, and Implementation Subcommittee of the American Academy of Neurology | dergi = Neurology | cilt = 90 | sayı = 3 | sayfalar = 126–135 | tarih = Ocak 2018 | pmid = 29282327 | pmc = 5772157 | doi = 10.1212/WNL.0000000000004826 }}</ref> Amnezik HBB'nin Alzheimer ile ilişkili olma olasılığı %90'dan fazladır.<ref name=Atri2019 />

===Erken aşama===
Alzheimer hastalığı olan kişilerde, öğrenme ve hafızadaki giderek artan bozulma, sonunda kesin tanıya yol açar. Küçük bir yüzdede, dil, yürütücü işlevler, [[algı]] ([[agnozi]]) veya hareketlerin yürütülmesi ([[apraksi]]) ile ilgili zorluklar hafıza sorunlarından daha belirgindir.<ref name=pmid10653284>{{dergi kaynağı | yazarlar = Förstl H, Kurz A | başlık = Clinical features of Alzheimer's disease | dergi = European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience | cilt = 249 | sayı = 6 | sayfalar = 288–290 | yıl = 1999 | pmid = 10653284 | doi = 10.1007/s004060050101 | s2cid = 26142779 }}</ref> Alzheimer hastalığı tüm hafıza kapasitelerini eşit derecede etkilemez. Kişinin yaşamına ilişkin [[Uzun süreli bellek|eski anılar]] ([[Epizodik bellek]]), öğrenilen gerçekler ([[Semantik hafıza]]) ve örtülü bellek (Yemek yerken çatal kullanmak veya bardaktan nasıl su içmek gibi şeylerin nasıl yapılacağına dair vücut hafızası) yeni gerçekler veya anılara göre daha az etkilenir.<ref name=pmid1300219>{{dergi kaynağı | yazarlar = Carlesimo GA, Oscar-Berman M | başlık = Memory deficits in Alzheimer's patients: a comprehensive review | dergi = Neuropsychology Review | cilt = 3 | sayı = 2 | sayfalar = 119–169 | tarih = Haziran 1992 | pmid = 1300219 | doi = 10.1007/BF01108841 | s2cid = 19548915 }}</ref><ref name=pmid8821346>{{dergi kaynağı | yazarlar = Jelicic M, Bonebakker AE, Bonke B | başlık = Implicit memory performance of patients with Alzheimer's disease: a brief review | dergi = International Psychogeriatrics | cilt = 7 | sayı = 3 | sayfalar = 385–392 | yıl = 1995 | pmid = 8821346 | doi = 10.1017/S1041610295002134 | s2cid = 9419442 }}</ref>

[[Primer progresif afazi|Dil sorunları]] temel olarak [[Söz varlığı|kelime dağarcığı]]nın daralması ve kelime [[Akıcılık|akıcılığı]]nın azalmasıyla nitelenir ve bu ise sözlü ve [[Yazı dili|yazılı dil]]in genel olarak yoksullaşmasına yol açar.<ref name=pmid10653284 /><ref name=pmid1856925>{{dergi kaynağı | yazarlar = Taler V, Phillips NA | başlık = Language performance in Alzheimer's disease and mild cognitive impairment: a comparative review | dergi = Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology | cilt = 30 | sayı = 5 | sayfalar = 501–556 | tarih = Temmuz 2008 | pmid = 18569251 | doi = 10.1080/13803390701550128 | s2cid = 37153159 }}</ref> Bu aşamada, Alzheimer hastası genellikle temel fikirleri yeterince iletebilme yeteneğine sahiptir.<ref name=pmid10653284 /><ref name=pmid1856925 /><ref name=pmid7967534>{{dergi kaynağı | yazarlar = Frank EM | başlık = Effect of Alzheimer's disease on communication function | dergi = Journal of the South Carolina Medical Association | cilt = 90 | sayı = 9 | sayfalar = 417–423 | tarih = Eylül 1994 | pmid = 7967534 }}</ref> Yazma, çizim yapma veya giyinme gibi ince motor görevleri yerine getirirken belirli hareket koordinasyonu ve planlama zorlukları ([[apraksi]]) mevcut olabilir, ancak bunlar genellikle fark edilmez.<ref name=pmid10653284 /> Hastalık ilerledikçe, Alzheimer hastalığı olan kişiler çoğu zaman birçok görevi bağımsız olarak yerine getirmeye devam edebilirler ancak bilişsel açıdan en zorlu faaliyetlerde yardıma veya denetime ihtiyaç duyabilirler.<ref name=pmid10653284 />

===Orta aşama===
İlerleyen bozulma, sonunda bağımsızlığı engeller, denekler günlük yaşamın en yaygın aktivitelerini gerçekleştiremez hale gelir.<ref name=pmid10653284 /> Kelimeyi hatırlama yetersizliğinden dolayı konuşma güçlükleri belirgin hale gelir, bu da sık sık yanlış sözcük değiştirmelere ([[parafazi]]'lere yol açar. Okuma ve yazma becerileri de giderek kaybolur.<ref name=pmid10653284 /><ref name=pmid7967534 /> Zaman geçtikçe ve Alzheimer hastalığı ilerledikçe karmaşık motor dizileri daha az koordine hale gelir, dolayısıyla düşme riski artar.<ref name=pmid10653284 /> Bu aşamada hafıza sorunları kötüleşir ve kişi yakın akrabalarını tanıyamayabilir.<ref name=pmid10653284 /> Daha önce sağlam olan [[uzun süreli bellek|uzun süreli hafıza]] bozulur.<ref name=pmid10653284 />

Davranışsal ve [[Nöropsikiyatri|nöropsikiyatrik]] değişiklikler daha yaygın hale gelir. Yaygın belirtiler şunlardır: gezinme, sinirlilik ve duygusal kararsızlık, ağlamaya, önceden planlanmamış patlamalara saldırganlık veya bakıma karşı dirence yol açar.<ref name=pmid10653284 /> [[Gün batımı sendromu]] da ortaya çıkabilir.<ref>{{dergi kaynağı | yazarlar = Volicer L, Harper DG, Manning BC, Goldstein R, Satlin A | başlık = Sundowning and circadian rhythms in Alzheimer's disease | dergi = The American Journal of Psychiatry | cilt = 158 | sayı = 5 | sayfalar = 704–711 | tarih = Mayıs 2001 | pmid = 11329390 | doi = 10.1176/appi.ajp.158.5.704 | s2cid = 10492607 }}</ref> Alzheimer hastalığı olan kişilerin yaklaşık %30'unda yanılsamalı yanlış tanımlamalar ve diğer [[Delüzyon|sanrısal]] semptomlar gelişir.<ref name=pmid10653284 /> Denekler ayrıca hastalık süreçlerine ve sınırlamalarına ([[anozognozi]]) ilişkin içgörüyü de kaybederler.<ref name=pmid10653284 /> [[Üriner inkontinans|İdrar kaçırma]] gelişebilir.<ref name=pmid10653284 /> Bu semptomlar akrabalar ve bakıcılar için [[stres]] yaratır ve bu stres, kişinin evde bakımdan diğer [[Huzurevi|uzun süreli bakım tesisleri]]ne taşınmasıyla azaltılabilir.<ref name=pmid10653284 /><ref name=pmid7806732>{{dergi kaynağı | yazarlar = Gold DP, Reis MF, Markiewicz D, Andres D | başlık = When home caregiving ends: a longitudinal study of outcomes for caregivers of relatives with dementia | dergi = Journal of the American Geriatrics Society | cilt = 43 | sayı = 1 | sayfalar = 10–16 | tarih = Ocak 1995 | pmid = 7806732 | doi = 10.1111/j.1532-5415.1995.tb06235.x | s2cid = 29847950 }}</ref>

===Son aşama===
[[Dosya:Alzheimers brain.jpg|küçükresim|Solda normal bir beyin ve sağda ileri evre Alzheimer beyni]]

Geç dönem veya ağır aşama olarak bilinen son aşamada, bakım verenlere tamamen bağımlılık söz konusudur.<ref name=NIA2023/><ref name=NHS2018 /><ref name=pmid10653284 /> Dil, basit ifadelere ve hatta tek kelimelere indirgenir ve sonuçta konuşmanın tamamen kaybolmasına yol açar.<ref name=pmid10653284 /><ref name=pmid7967534 /> Sözlü dil becerilerinin kaybına rağmen insanlar sıklıkla duygusal sinyalleri anlayabilir ve bunlara karşılık verebilir. Saldırganlık hala mevcut olsa da aşırı [[ilgisizlik]] ve [[Hâlsizlik|bitkinlik]] çok daha sık görülen semptomlardır. Alzheimer hastalığı olan kişiler sonuçta en basit görevleri bile bağımsız olarak yerine getiremeyeceklerdir; [[İskelet kası|kas kütlesi]] ve hareketlilik, yatalak hale gelecek ve kendilerini besleyemeyecek kadar bozulur. Ölüm nedeni genellikle hastalığın kendisi değil, [[yatak yarası|basınç ülseri]] veya [[zatürre]] enfeksiyonu gibi bir dış faktördür.<ref name=pmid10653284 /> Bazı durumlarda, ölümden hemen önce, zihinsel berraklığın beklenmedik bir şekilde geri kazanıldığı paradoksal bir berraklık vardır.<ref>{{dergi kaynağı |yazarlar = Mashour GA, Frank L, Batthyany A, Kolanowski AM, Nahm M, Schulman-Green D, Greyson B, Pakhomov S, Karlawish J, Shah RC |başlık=Paradoxical lucidity: A potential paradigm shift for the neurobiology and treatment of severe dementias |dergi=Alzheimer's & Dementia |cilt=15 |sayı=8 |sayfalar=1107–1114 |tarih=Ağustos 2019 |pmid=31229433 |doi=10.1016/j.jalz.2019.04.002 |s2cid=195063786 |hdl=2027.42/153062 }}</ref>


*Aynı şeyi tekrar tekrar söyleme veya sorma,
*Aynı şeyi tekrar tekrar söyleme veya sorma,

Sayfanın 11.30, 17 Mayıs 2024 tarihindeki hâli

"Alzheimer" buraya yönlendirilmektedir. Diğer kullanımlar için Alzheimer (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Alzheimer hastalığı
Diğer adlarAlzheimer demansı
Alzheimer hastası bir kişinin beyniyle karşılaştırıldığında normal bir beynin diyagramı
Olağan başlangıcı65 yaş üstü
UzmanlıkNöroloji
BelirtilerBellek kaybı, konuşmayla ilgili problemler, yönelim bozukluğu, Ruh hali değişimleri[1][2]
KomplikasyonEnfeksiyonlar, düşmeler ve terminal aşamada aspirasyon pnömonisi [3]
SüreUzun vadeli[2]
NedenleriÇok az anlaşılmıştır[1]
Risk faktörüGenetik, kafa yaralanmaları, klinik depresyon, hipertansiyon,[1] Psikolojik stres,[4] fiziksel[5] ve zihinsel[4][6] egzersiz eksikliği
TanıSemptomlara ve diğer olası nedenleri dışladıktan sonra yapılan bilişsel test temeline dayanır[7]
Ayırıcı tanıNormal beyin yaşlanması,[1] Lewy vücut demansı,[8] Trisomy 21[9]
İlaç Asetilkolinesteraz inhibitörleri, NMDA reseptör antagonistleri[10]
PrognozYaşam beklentisi 3-12 yıl[10][11][12][13][13]
Sıklık50 milyon (2020)[14]

Alzheimer hastalığı (AH), genellikle yavaş yavaş başlayan ve giderek kötüleşen nörodejeneratif bir hastalıktır[2] ve demans vakalarının %60-70'inin nedenidir.[2][15] En sık görülen erken belirti yakın zamanda yaşanan olayları hatırlamada zorluktur.[1]

Hastalık ilerledikçe semptomlar arasında dil sorunları, yönelim bozukluğu (kolayca kaybolma dahil), ruh hali değişimleri, motivasyon kaybı, kendini ihmal etme ve davranış sorunları yer alabilir.[2] Kişinin durumu kötüleştikçe genellikle aileden ve toplumdan uzaklaşır.[16] Yavaş yavaş vücut fonksiyonları kaybolur ve sonuçta ölüme yol açar. İlerleme hızı değişebilse de, tanıyı takiben ortalama yaşam süresi üç ila on iki yıldır.[10][11][12]

Alzheimer hastalığının nedeni tam olarak anlaşılamamıştır.[16] Gelişimiyle ilişkili birçok çevresel ve genetik risk faktörü vardır. En güçlü genetik risk faktörü apolipoprotein E'nin bir alelinden kaynaklanmaktadır.[17][18] Diğer risk faktörleri kafa travması öyküsü, klinik depresyon ve yüksek tansiyon ‘dur.[1] Protein yanlış katlanma hastalığının ilerlemesi büyük ölçüde amiloid plaklar, nörofibriler yumaklar ve beynindeki nöronal bağlantıların kaybı ile ilişkilidir.[19]

Olası bir tanı, diğer olası nedenleri dışlamak için tıbbi görüntüleme ve kan testlerinin yanı sıra hastalığın geçmişine ve bilişsel testlere dayanır.[7][20] Başlangıç belirtileri sıklıkla normal beyin yaşlanmasıyla karıştırılmaktadır.[16] Kesin tanı için beyin dokusunun incelenmesi gerekir ancak bu ancak ölümden sonra gerçekleşebilir.[21][22]

2020 yılı itibarıyla dünya çapında Alzheimer hastası olan yaklaşık 50 milyon insan vardı.[14] Çoğunlukla 65 yaş üstü kişilerde başlar, ancak vakaların %10 kadarı erken başlangıçlıdır ve 30'lu yaşları ile 60'lı yaşların ortaları arasındaki kişileri etkiler.[23][24]

65 yaş ve üstünün %6’sını etkiler,[16] ve kadınları erkeklerden daha fazla etkilenirler.[25]

Hastalık, ilk defa 1906’da bu hastalığı tanımlayan Alman psikiyatrist ve patolog Alois Alzheimer’ının adını almıştır.[26]

Alzheimer'ın toplum üzerindeki mali yükü büyüktür ve tahmini küresel yıllık maliyeti 1 trilyon ABD dolarıdır.[14] Dünya çapında yedinci önde gelen ölüm nedeni olarak sıralanmaktadır.[27]

Alzheimer hastalığı ya da alzaymır,[28][29][30] günlük yaşamsal etkinliklerde azalma ve bilişsel yeteneklerde bozulmayla karakterize edilmiş, nöropsikiyatrik belirtilerin ve davranış değişikliklerinin eşlik ettiği nörodejeneratif bir hastalıktır. Bunamanın en sık görülen türüdür. Bu hastalığı ilk olarak Alois Alzheimer tanımlamıştır.

Erken belirtilerden biri hafıza kaybıdır. Bu hafıza kaybı, geçmiş hafızanın korunduğu, hastalığın ilerlemesi ile birlikte sıklıkla yinelemeye başlayan küçük unutkanlıklar görülmeye başlanır. Bozukluğun ilerlemesi ile bilişsel (kognitif) yeteneklerde yitim, frontal ve temporal lob işlevleri ile ilişkili, dil alanlarında işlev yitimi (afazi), beceri gerektiren hareketlerde işlev yitimi (apraksi) ve tanıma işlevlerinde bozulmaya doğru uzanım göstermeye başlar.

Altta yatan patolojik sürecin yansıması olarak beyinde limbik sistem ile frontal ve temporal loblar arasındaki bağlantılarda kopmalar olur. Patolojik süreç temporoparietal korteksin yoğun bir şekilde tutulduğu ancak frontal lobu da etkileyen amiloid plak ve nörofibriler yumaklarla karakterize inflamatuvar yanıtın birlikteliğinde nöron kaybı ve atrofisini içerir.

65 yaş üzerindeki grubun %2-4’ünde, 85 yaş üzerinde ise %20 oranında görülmektedir

Belirtiler ve semptomlar

Alzheimer'ın seyri genellikle ilerleyici bilişsel ve işlevsel bozukluk modeliyle üç aşamada tanımlanır.[24][31] Üç aşama erken veya hafif, orta veya ılımlı, geç veya şiddetli olarak tanımlanır.[31] Hastalığın hafızayla ilişkili olan hipokampusu hedef aldığı bilinmektedir ve bu bölge hafıza bozukluğunun ilk belirtilerinden sorumludur. Hastalık ilerledikçe hafıza bozukluğunun derecesi de artar.[19]

İlk belirtiler

Alzheimer'da atrofi Aşamaları

İlk belirtiler sıklıkla yanlışlıkla yaşlanmaya veya strese atfedilir.[32] Ayrıntılı nöropsikolojik testler, kişinin Alzheimer hastalığı tanısı için gerekli klinik kriterleri karşılamasından sekiz yıl öncesine kadar hafif bilişsel zorlukları ortaya çıkarabilir.[33] Bu erken belirtiler günlük yaşamın karmaşık aktivitelerini etkileyebilir.[34] En belirgin eksiklik, yeni öğrenilen bilgilerin hatırlanmasında zorluk ve yeni bilgilerin elde edilememesi olarak ortaya çıkan kısa süreli hafıza kaybıdır.[33]

Dikkat, planlama, esneklik ve soyut düşünme gibi yürütücü işlevlerdeki ince sorunlar veya anlamsal bellekteki (anlamların hafızası ve kavram ilişkileri) bozukluklar da Alzheimer hastalığının erken evrelerinin belirtileri olabilir.[33] Bu aşamada ilgisizlik ve depresyon görülebilir, ilgisizlik (apati) hastalığın seyri boyunca en kalıcı semptom olarak kalır.[35][36] Hafif bilişsel bozukluğun (MCI) genellikle normal yaşlanma ile demans arasında bir geçiş aşaması olduğu bulunmuştur. HBB çeşitli semptomlarla ortaya çıkabilir ve hafıza kaybı baskın semptom olduğunda buna amnestik MCI adı verilir ve sıklıkla Alzheimer hastalığının prodromal evresi olarak görülür.[37] Amnezik HBB'nin Alzheimer ile ilişkili olma olasılığı %90'dan fazladır.[38]

Erken aşama

Alzheimer hastalığı olan kişilerde, öğrenme ve hafızadaki giderek artan bozulma, sonunda kesin tanıya yol açar. Küçük bir yüzdede, dil, yürütücü işlevler, algı (agnozi) veya hareketlerin yürütülmesi (apraksi) ile ilgili zorluklar hafıza sorunlarından daha belirgindir.[39] Alzheimer hastalığı tüm hafıza kapasitelerini eşit derecede etkilemez. Kişinin yaşamına ilişkin eski anılar (Epizodik bellek), öğrenilen gerçekler (Semantik hafıza) ve örtülü bellek (Yemek yerken çatal kullanmak veya bardaktan nasıl su içmek gibi şeylerin nasıl yapılacağına dair vücut hafızası) yeni gerçekler veya anılara göre daha az etkilenir.[40][41]

Dil sorunları temel olarak kelime dağarcığının daralması ve kelime akıcılığının azalmasıyla nitelenir ve bu ise sözlü ve yazılı dilin genel olarak yoksullaşmasına yol açar.[39][42] Bu aşamada, Alzheimer hastası genellikle temel fikirleri yeterince iletebilme yeteneğine sahiptir.[39][42][43] Yazma, çizim yapma veya giyinme gibi ince motor görevleri yerine getirirken belirli hareket koordinasyonu ve planlama zorlukları (apraksi) mevcut olabilir, ancak bunlar genellikle fark edilmez.[39] Hastalık ilerledikçe, Alzheimer hastalığı olan kişiler çoğu zaman birçok görevi bağımsız olarak yerine getirmeye devam edebilirler ancak bilişsel açıdan en zorlu faaliyetlerde yardıma veya denetime ihtiyaç duyabilirler.[39]

Orta aşama

İlerleyen bozulma, sonunda bağımsızlığı engeller, denekler günlük yaşamın en yaygın aktivitelerini gerçekleştiremez hale gelir.[39] Kelimeyi hatırlama yetersizliğinden dolayı konuşma güçlükleri belirgin hale gelir, bu da sık sık yanlış sözcük değiştirmelere (parafazi'lere yol açar. Okuma ve yazma becerileri de giderek kaybolur.[39][43] Zaman geçtikçe ve Alzheimer hastalığı ilerledikçe karmaşık motor dizileri daha az koordine hale gelir, dolayısıyla düşme riski artar.[39] Bu aşamada hafıza sorunları kötüleşir ve kişi yakın akrabalarını tanıyamayabilir.[39] Daha önce sağlam olan uzun süreli hafıza bozulur.[39]

Davranışsal ve nöropsikiyatrik değişiklikler daha yaygın hale gelir. Yaygın belirtiler şunlardır: gezinme, sinirlilik ve duygusal kararsızlık, ağlamaya, önceden planlanmamış patlamalara saldırganlık veya bakıma karşı dirence yol açar.[39] Gün batımı sendromu da ortaya çıkabilir.[44] Alzheimer hastalığı olan kişilerin yaklaşık %30'unda yanılsamalı yanlış tanımlamalar ve diğer sanrısal semptomlar gelişir.[39] Denekler ayrıca hastalık süreçlerine ve sınırlamalarına (anozognozi) ilişkin içgörüyü de kaybederler.[39] İdrar kaçırma gelişebilir.[39] Bu semptomlar akrabalar ve bakıcılar için stres yaratır ve bu stres, kişinin evde bakımdan diğer uzun süreli bakım tesislerine taşınmasıyla azaltılabilir.[39][45]

Son aşama

Solda normal bir beyin ve sağda ileri evre Alzheimer beyni

Geç dönem veya ağır aşama olarak bilinen son aşamada, bakım verenlere tamamen bağımlılık söz konusudur.[19][31][39] Dil, basit ifadelere ve hatta tek kelimelere indirgenir ve sonuçta konuşmanın tamamen kaybolmasına yol açar.[39][43] Sözlü dil becerilerinin kaybına rağmen insanlar sıklıkla duygusal sinyalleri anlayabilir ve bunlara karşılık verebilir. Saldırganlık hala mevcut olsa da aşırı ilgisizlik ve bitkinlik çok daha sık görülen semptomlardır. Alzheimer hastalığı olan kişiler sonuçta en basit görevleri bile bağımsız olarak yerine getiremeyeceklerdir; kas kütlesi ve hareketlilik, yatalak hale gelecek ve kendilerini besleyemeyecek kadar bozulur. Ölüm nedeni genellikle hastalığın kendisi değil, basınç ülseri veya zatürre enfeksiyonu gibi bir dış faktördür.[39] Bazı durumlarda, ölümden hemen önce, zihinsel berraklığın beklenmedik bir şekilde geri kazanıldığı paradoksal bir berraklık vardır.[46]

  • Aynı şeyi tekrar tekrar söyleme veya sorma,
  • Bilinç bulanıklığı
  • Kişinin bulunduğu ortama adapte olmakta zorlanması,
  • Kişinin iyi bildiği yerlerde kaybolması,
  • Konuşma ve dil becerilerine ilişkin sorunlar,
  • Saldırganlık, aile ve arkadaşlarından olağan dışı taleplerde bulunma, Çevreye karşı şüphe duyma gibi kişilik bozukluklarının gelişimi,
  • Halüsinasyon ve sanrılar,
  • Motivasyon ve öz saygı düşüklüğü,
  • Kişilerin günlük aktivitelerini yardımsız yapmakta zorluk çekmesi,
  • Kişinin hatırlayamadığı olayları inkâr etmesi,
  • Kaygı ve depresyon.[47]

Nedenler

Alzheimer hastalığının, hücre dışı olarak amiloid plakları ve tau proteinleri olarak veya hücre içi olarak nörofibriler yumaklar halinde biriken anormal miktarda amiloid betanın (Aβ) beyinde oluşması, nöronal işleyişi ve bağlantıyı etkileyerek beyin fonksiyonunda ilerleyici bir kayıpla sonuçlanmasıyla ortaya çıktığına inanılmaktadır.[48][49] Bu değişen protein temizleme yeteneği yaşla ilişkilidir, beyin kolesterolü tarafından düzenlenir[50] ve diğer nörodejeneratif hastalıklarla ilişkilidir.[51][52]

Çoğu Alzheimer vakasının nedeni, deterministik genetik farklılıkların tespit edildiği vakaların %1-2'si hariç,[14] çoğunlukla bilinmemektedir.[17] Birbiriyle yarışan birkaç hipotez, altta yatan nedeni açıklamaya çalışır; en baskın hipotez amiloid beta (Aβ) hipotezidir.[14]

Çoğu ilaç tedavisinin dayandığı en eski hipotez, Alzheimer hastalığının nörotransmiter asetilkolinin sentezinin azalmasından kaynaklandığını öne süren kolinerjik hipotezdir.[14] Limbik sistem ve serebral kortekste görülen kolinerjik nöronların kaybı, Alzheimer hastalığının ilerlemesinde önemli bir özelliktir.[37] 1991 amiloid hipotezi, hücre dışı amiloid beta (Aβ) birikimlerinin hastalığın temel nedeni olduğunu ileri sürdü.[53][54] Bu varsayımın desteklenmesi, amiloid öncü proteini (APP) geninin kromozom 21 üzerindeki konumundan ve fazladan bir gen kopyasına sahip olan trizomi 21 (Down sendromu) hastalarının neredeyse evrensel olarak en azından 40 yaşına gelindiğinde Alzheimer hastalığının en erken semptomları sergilemesinden kaynaklanmaktadır. Apolipoproteinin spesifik bir izoformu olan APOE4, Alzheimer hastalığı için önemli bir genetik risk faktörüdür.[9] Apolipoproteinler beta amiloidin parçalanmasını artırırken bazı izoformlar bu görevde çok etkili değildir (APOE4 gibi), beyinde aşırı amiloid birikmesine yol açar.[55]

Etiyolojisi

Hastalığın kesin nedeni bilinememektedir. Alzheimer vakalarının %1-5'inin sebebinin Genetik faktörler olduğu bulunmuştur.[56] Erken başlangıçlı Alzheimer hastaları ve az sayıdaki ailesel vakalarda üç farklı gende dominant mutasyon tespit edilmiştir. Daha sık görülen geç başlangıçlı Alzheimer hastalarında ApoE'nin duyarlılık genlerinden biri olduğu gösterilmiştir.

Hastalığın sebebine ilişkin birkaç hipotez vardır. Bu hipotezlerden birine göre hastalığın sebebi prionlardır. Bu hipoteze göre alzheimer hastalığına sebep olan bu prionlar ameliyat aletleri, kan nakli ya da diş tedavisi yoluyla insandan insana geçebilir.[57]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Knopman2021 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  2. ^ a b c d e "Dementia Fact sheet". World Health Organization. 15 Mart 2023. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023. 
  3. ^ "Ask the Doctors - What is the cause of death in Alzheimer's disease". www.uclahealth.org (İngilizce). Erişim tarihi: 18 Mart 2024. 
  4. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Yu 1201–1209 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  5. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Cheng2016 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  6. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Vina2018 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  7. ^ a b "Dementia diagnosis and assessment" (PDF). National Institute for Health and Care Excellence (NICE). 5 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2014. 
  8. ^ Gomperts SN (Nisan 2016). "Lewy Body Dementias: Dementia With Lewy Bodies and Parkinson Disease Dementia". Continuum (Review). 22 (2 Dementia). ss. 435-463. doi:10.1212/CON.0000000000000309. PMC 5390937 $2. PMID 27042903. 
  9. ^ a b Lott IT, Head E (Mart 2019). "Dementia in Down syndrome: unique insights for Alzheimer disease research". Nat Rev Neurol. 15 (3). ss. 135-147. doi:10.1038/s41582-018-0132-6. PMC 8061428 $2. PMID 30733618. 
  10. ^ a b c "How Alzheimer's drugs help manage symptoms". Mayo Clinic (İngilizce). 30 Ağustos 2023. Erişim tarihi: 19 Mart 2024. 
  11. ^ a b Schaffert J, LoBue C, Hynan LS, Hart J, Rossetti H, Carlew AR, Lacritz L, White CL, Cullum CM (2022). "Predictors of Life Expectancy in Autopsy-Confirmed Alzheimer's Disease". Journal of Alzheimer's Disease. 86 (1). ss. 271-281. doi:10.3233/JAD-215200. PMC 8966055 $2. PMID 35034898. 
  12. ^ a b Todd S, Barr S, Roberts M, Passmore AP (Kasım 2013). "Survival in dementia and predictors of mortality: a review". International Journal of Geriatric Psychiatry. 28 (11). ss. 1109-1124. doi:10.1002/gps.3946. PMID 23526458. 
  13. ^ a b Zanetti, O.; Solerte, S. B.; Cantoni, F. (2009). "Life expectancy in Alzheimer's disease (AD)". Archives of Gerontology and Geriatrics. 49 Suppl 1: 237-243. doi:10.1016/j.archger.2009.09.035. ISSN 1872-6976. PMID 19836639. 9 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2022. 
  14. ^ a b c d e f Breijyeh Z, Karaman R (Aralık 2020). "Comprehensive Review on Alzheimer's Disease: Causes and Treatment". Molecules (Review). 25 (24). s. 5789. doi:10.3390/molecules25245789. PMC 7764106 $2. PMID 33302541. 
  15. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Simon2018p111 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  16. ^ a b c d Burns A, Iliffe S (Şubat 2009). "Alzheimer's disease". BMJ. Cilt 338. ss. b158. doi:10.1136/bmj.b158. PMID 19196745. 
  17. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Long isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  18. ^ "Study reveals how APOE4 gene may increase risk for dementia". National Institute on Aging. 16 Mart 2021. 17 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2021. 
  19. ^ a b c "Alzheimer's Disease Fact Sheet". National Institute on Aging. 23 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2022. 
  20. ^ Dementia: assessment, management and support for people living with dementia and their carers. National Institute for Health and Care Excellence (NICE). 20 Haziran 2018. NG97. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023. 
  21. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Khan2020 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  22. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Gauthreaux2020 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  23. ^ Mendez MF (Kasım 2012). "Early-onset Alzheimer's disease: nonamnestic subtypes and type 2 AD". Archives of Medical Research. 43 (8). ss. 677-685. doi:10.1016/j.arcmed.2012.11.009. PMC 3532551 $2. PMID 23178565. 
  24. ^ a b "Alzheimer's Disease Fact Sheet". National Institute on Aging. 24 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2021. 
  25. ^ Zhu D, Montagne A, Zhao Z (Haziran 2021). "Alzheimer's pathogenic mechanisms and underlying sex difference". Cell Mol Life Sci. 78 (11). ss. 4907-4920. doi:10.1007/s00018-021-03830-w. PMC 8720296 $2. PMID 33844047. 
  26. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; pmid9661992 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  27. ^ "The top 10 causes of death". www.who.int (İngilizce). Erişim tarihi: 2024-03-19. 
  28. ^ "DSÖ'ye göre alzaymır ölüme yol açan on başlıca hastalıktan biri". 28 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2022. 
  29. ^ "Londra'nın 'siyah taksi' şoförleri alzaymır araştırmalarına konu oldu". 25 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2022. 
  30. ^ "Radyasyon, alzaymır hastalığında artışa neden olabilir". 27 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2022. 
  31. ^ a b c "Alzheimer's disease – Symptoms". Ulusal Sağlık Servisi (Birleşik Krallık) (NHS). 10 Mayıs 2018. 30 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2021. 
  32. ^ Waldemar G, Dubois B, Emre M, Georges J, McKeith IG, Rossor M, Scheltens P, Tariska P, Winblad B (Ocak 2007). "Recommendations for the diagnosis and management of Alzheimer's disease and other disorders associated with dementia: EFNS guideline". European Journal of Neurology. 14 (1). ss. e1-26. doi:10.1111/j.1468-1331.2006.01605.x. PMID 17222085. 
  33. ^ a b c Bäckman L, Jones S, Berger AK, Laukka EJ, Small BJ (Eylül 2004). "Multiple cognitive deficits during the transition to Alzheimer's disease". Journal of Internal Medicine. 256 (3). ss. 195–204. doi:10.1111/j.1365-2796.2004.01386.x. PMID 15324363. 
  34. ^ Nygård L (2003). "Instrumental activities of daily living: a stepping-stone towards Alzheimer's disease diagnosis in subjects with mild cognitive impairment?". Acta Neurologica Scandinavica. Supplementum. 179 (s179). ss. 42–46. doi:10.1034/j.1600-0404.107.s179.8.x. PMID 12603250. 
  35. ^ Deardorff WJ, Grossberg GT (2019). "Behavioral and psychological symptoms in Alzheimer's dementia and vascular dementia". Psychopharmacology of Neurologic Disease. Handbook of Clinical Neurology. 165. Elsevier. ss. 5–32. doi:10.1016/B978-0-444-64012-3.00002-2. ISBN 978-0-444-64012-3. PMID 31727229. 
  36. ^ Murray ED, Buttner N, Price BH (2012). "Depression and Psychosis in Neurological Practice". Bradley WG, Daroff RB, Fenichel GM, Jankovic J (Ed.). Bradley's neurology in clinical practice (6cı bas.). Philadelphia, PA: Elsevier/Saunders. ISBN 978-1-4377-0434-1. 
  37. ^ a b Petersen RC, Lopez O, Armstrong MJ, Getchius TS, Ganguli M, Gloss D, Gronseth GS, Marson D, Pringsheim T, Day GS, Sager M, Stevens J, Rae-Grant A (Ocak 2018). "Practice guideline update summary: Mild cognitive impairment: Report of the Guideline Development, Dissemination, and Implementation Subcommittee of the American Academy of Neurology". Neurology. 90 (3). ss. 126–135. doi:10.1212/WNL.0000000000004826. PMC 5772157 $2. PMID 29282327. 
  38. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Atri2019 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  39. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Förstl H, Kurz A (1999). "Clinical features of Alzheimer's disease". European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience. 249 (6). ss. 288–290. doi:10.1007/s004060050101. PMID 10653284. 
  40. ^ Carlesimo GA, Oscar-Berman M (Haziran 1992). "Memory deficits in Alzheimer's patients: a comprehensive review". Neuropsychology Review. 3 (2). ss. 119–169. doi:10.1007/BF01108841. PMID 1300219. 
  41. ^ Jelicic M, Bonebakker AE, Bonke B (1995). "Implicit memory performance of patients with Alzheimer's disease: a brief review". International Psychogeriatrics. 7 (3). ss. 385–392. doi:10.1017/S1041610295002134. PMID 8821346. 
  42. ^ a b Taler V, Phillips NA (Temmuz 2008). "Language performance in Alzheimer's disease and mild cognitive impairment: a comparative review". Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology. 30 (5). ss. 501–556. doi:10.1080/13803390701550128. PMID 18569251. 
  43. ^ a b c Frank EM (Eylül 1994). "Effect of Alzheimer's disease on communication function". Journal of the South Carolina Medical Association. 90 (9). ss. 417–423. PMID 7967534. 
  44. ^ Volicer L, Harper DG, Manning BC, Goldstein R, Satlin A (Mayıs 2001). "Sundowning and circadian rhythms in Alzheimer's disease". The American Journal of Psychiatry. 158 (5). ss. 704–711. doi:10.1176/appi.ajp.158.5.704. PMID 11329390. 
  45. ^ Gold DP, Reis MF, Markiewicz D, Andres D (Ocak 1995). "When home caregiving ends: a longitudinal study of outcomes for caregivers of relatives with dementia". Journal of the American Geriatrics Society. 43 (1). ss. 10–16. doi:10.1111/j.1532-5415.1995.tb06235.x. PMID 7806732. 
  46. ^ Mashour GA, Frank L, Batthyany A, Kolanowski AM, Nahm M, Schulman-Green D, Greyson B, Pakhomov S, Karlawish J, Shah RC (Ağustos 2019). "Paradoxical lucidity: A potential paradigm shift for the neurobiology and treatment of severe dementias". Alzheimer's & Dementia. 15 (8). ss. 1107–1114. doi:10.1016/j.jalz.2019.04.002. hdl:2027.42/153062. PMID 31229433. 
  47. ^ "Understanding Alzheimer's Disease: the Basics". WebMD. 4 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  48. ^ "Alzheimer's disease – Causes". National Health Service (NHS). 24 Nisan 2023. 29 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023. 
  49. ^ Tackenberg C, Kulic L, Nitsch RM (2020). "Familial Alzheimer's disease mutations at position 22 of the amyloid β-peptide sequence differentially affect synaptic loss, tau phosphorylation and neuronal cell death in an ex vivo system". PLOS ONE. 15 (9). ss. e0239584. Bibcode:2020PLoSO..1539584T. doi:10.1371/journal.pone.0239584. PMC 7510992 $2. PMID 32966331. 
  50. ^ Wang H, Kulas JA, Wang C, Holtzman DM, Ferris HA, Hansen SB (Ağustos 2021). "Regulation of beta-amyloid production in neurons by astrocyte-derived cholesterol". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 118 (33). ss. e2102191118. Bibcode:2021PNAS..11802191W. doi:10.1073/pnas.2102191118. ISSN 0027-8424. PMC 8379952 $2. PMID 34385305. 
  51. ^ Vilchez D, Saez I, Dillin A (Aralık 2014). "The role of protein clearance mechanisms in organismal ageing and age-related diseases". Nature Communications. Cilt 5. s. 5659. Bibcode:2014NatCo...5.5659V. doi:10.1038/ncomms6659. PMID 25482515. 
  52. ^ Jacobson M, McCarthy N (2002). Apoptosis. Oxford, OX: Oxford University Press. s. 290. ISBN 0-19-963849-7. 
  53. ^ Hardy J, Allsop D (Ekim 1991). "Amyloid deposition as the central event in the aetiology of Alzheimer's disease". Trends in Pharmacological Sciences. 12 (10). ss. 383-388. doi:10.1016/0165-6147(91)90609-V. PMID 1763432. 
  54. ^ Mudher A, Lovestone S (Ocak 2002). "Alzheimer's disease-do tauists and baptists finally shake hands?". Trends in Neurosciences. 25 (1). ss. 22-26. doi:10.1016/S0166-2236(00)02031-2. PMID 11801334. 
  55. ^ Polvikoski T, Sulkava R, Haltia M, Kainulainen K, Vuorio A, Verkkoniemi A, Niinistö L, Halonen P, Kontula K (Kasım 1995). "Apolipoprotein E, dementia, and cortical deposition of beta-amyloid protein". The New England Journal of Medicine. 333 (19). ss. 1242-1247. doi:10.1056/NEJM199511093331902. PMID 7566000. 
  56. ^ "What We Know Today About Alzheimer's Disease". Alzheimer's Association. 16 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2011. While scientists know Alzheimer's disease involves progressive brain cell failure, the reason cells fail isn't clear. 
  57. ^ Laurén, J; Gimbel, DA; Nygaard, HB; Gilbert, JW; Strittmatter, SM (2009). "Cellular Prion Protein Mediates Impairment of Synaptic Plasticity by Amyloid-β Oligomers". Nature. 457 (7233). ss. 1128-32. doi:10.1038/nature07761. PMC 2748841 $2. PMID 19242475. 

Dış bağlantılar

Sınıflandırma
Dış kaynaklar


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Alzheimer_hastalığı&oldid=32793980" sayfasından alınmıştır