Duyusal aşırı yüklenme: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
Değişiklik özeti yok |
|||
| 44. satır: | 44. satır: | ||
** DEHB'li insanlar genç yaşlardan itibaren duyusal uyaranlara karşı aşırı duyarlılık gösterirler; bu aşırı duyarlılık genelde yetişkinlikte de devam eder.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0010440X17302365|başlık=The relationship between ADHD traits and sensory sensitivity in the general population|tarih=2018|dil=en|sayfalar=179–185|çalışma=Comprehensive Psychiatry|cilt=80|ad=Maria|soyadı=Panagiotidi|doi=10.1016/j.comppsych.2017.10.008|ad2=Paul G.|ad3=Tom|soyadı2=Overton|soyadı3=Stafford}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0149763419305081|başlık=Earlier versus later cognitive event-related potentials (ERPs) in attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD): A meta-analysis|tarih=2020|dil=en|sayfalar=117–134|çalışma=Neuroscience & Biobehavioral Reviews|cilt=112|ad=Anna|soyadı=Kaiser|doi=10.1016/j.neubiorev.2020.01.019|ad2=Pascal-M.|ad3=Sarah|ad4=Nathalie E.|ad5=Tobias|ad6=Daniel|soyadı2=Aggensteiner|soyadı3=Baumeister|soyadı4=Holz|soyadı5=Banaschewski|soyadı6=Brandeis}}</ref> DEHB'li kişiler, [[Olaya ilişkin potansiyel|olaya ilişkin potansiyellerin]] çoğu açısından duyusal işlemede farklılık göstermemektedir; ancak [[P300]], [[CNV]], [[Pe (Hata sebepli negatiflik)|Pe]] gibi geç bilişsel işlemlerle ilgili olayla ilgili potansiyel yanıtlarda önemli farklılıklar gösterirler; bu da DEHB'deki aşırı duyarlılığın duyusal uyaranlara ilişkin beklenti ve dikkatin tahsisindeki anormalliklerden kaynaklandığını gösterebilir. Daha sonraki bilişsel işlemlerdeki anormallikler, DEHB'li kişilerde aşırı duyarlılığın ve duyusal aşırı yük hissinin sebeplerinden olabilir. |
** DEHB'li insanlar genç yaşlardan itibaren duyusal uyaranlara karşı aşırı duyarlılık gösterirler; bu aşırı duyarlılık genelde yetişkinlikte de devam eder.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0010440X17302365|başlık=The relationship between ADHD traits and sensory sensitivity in the general population|tarih=2018|dil=en|sayfalar=179–185|çalışma=Comprehensive Psychiatry|cilt=80|ad=Maria|soyadı=Panagiotidi|doi=10.1016/j.comppsych.2017.10.008|ad2=Paul G.|ad3=Tom|soyadı2=Overton|soyadı3=Stafford}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0149763419305081|başlık=Earlier versus later cognitive event-related potentials (ERPs) in attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD): A meta-analysis|tarih=2020|dil=en|sayfalar=117–134|çalışma=Neuroscience & Biobehavioral Reviews|cilt=112|ad=Anna|soyadı=Kaiser|doi=10.1016/j.neubiorev.2020.01.019|ad2=Pascal-M.|ad3=Sarah|ad4=Nathalie E.|ad5=Tobias|ad6=Daniel|soyadı2=Aggensteiner|soyadı3=Baumeister|soyadı4=Holz|soyadı5=Banaschewski|soyadı6=Brandeis}}</ref> DEHB'li kişiler, [[Olaya ilişkin potansiyel|olaya ilişkin potansiyellerin]] çoğu açısından duyusal işlemede farklılık göstermemektedir; ancak [[P300]], [[CNV]], [[Pe (Hata sebepli negatiflik)|Pe]] gibi geç bilişsel işlemlerle ilgili olayla ilgili potansiyel yanıtlarda önemli farklılıklar gösterirler; bu da DEHB'deki aşırı duyarlılığın duyusal uyaranlara ilişkin beklenti ve dikkatin tahsisindeki anormalliklerden kaynaklandığını gösterebilir. Daha sonraki bilişsel işlemlerdeki anormallikler, DEHB'li kişilerde aşırı duyarlılığın ve duyusal aşırı yük hissinin sebeplerinden olabilir. |
||
* [[Travma sonrası stres bozukluğu|Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)]] |
* [[Travma sonrası stres bozukluğu|Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)]] |
||
** TSSB'si olan kişiler, kısmen [[duyusal geçiş]] sorunlarının neden olduğu duyusal uyaranlara karşı genel aşırı duyarlılık nedeniyle duyusal aşırı yüklenmeye eğilimlidir; bu, TSSB'li kişilerin P50 geçişinin bozulmuş olduğu ve gereksiz işitsel uyaranları filtreleyemediği gerçeğiyle desteklenmektedir. Nörotransmitterlerin üretimindeki ve bunlara yanıttaki düzensizlikler, TSSB'li kişilerde duyusal aşırı yüklenmenin olası bir [[Etiyoloji|etiyolojisidir]]; özellikle TSSB'si olan kişiler, [[dopamin]] ve [[Norepinefrin|norepinefrindeki]] kronik homeostatik dengesizlikler nedeniyle uyaranlara karşı aşırı duyarlılık gösterebilir. TSSB'si olan kişilerin duyusal uyaranlara karşı aşırı duyarlılığı, sağlıklı kontrollerle karşılaştırıldığında artırılmış P300 olayla ilgili potansiyel yanıtla desteklenir; bu, alışılmışın dışında ve göze çarpan uyaranlara karşı yarı kalıcı artan dikkati gösterir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://biolmoodanxietydisord.biomedcentral.com/articles/10.1186/2045-5380-1-5|başlık=Event-related potential studies of post-traumatic stress disorder: a critical review and synthesis|tarih=2011|sayı=1|dil=en|çalışma=Biology of Mood & Anxiety Disorders|cilt=1|ad=Arash|soyadı=Javanbakht|issn=2045-5380|doi=10.1186/2045-5380-1-5|ad2=Israel|ad3=Alireza|ad4=Klevest|ad5=Nash N|soyadı2=Liberzon|soyadı3=Amirsadri|soyadı4=Gjini|soyadı5=Boutros}}</ref> |
|||
* [[Obsesif kompulsif bozukluk|Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB)]] |
* [[Obsesif kompulsif bozukluk|Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB)]] |
||
* [[Çoklu kişilik bozukluğu|Dissosiyatif kişilik bozukluğu]] |
* [[Çoklu kişilik bozukluğu|Dissosiyatif kişilik bozukluğu]] |
||
Sayfanın 20.29, 29 Eylül 2023 tarihindeki hâli
Duyusal aşırı yüklenme, çevresel etkenler nedeniyle bir veya daha fazla duyunun aşırı uyarılması sonucunda ortaya çıkar.
Bireyi etkileyen birçok çevresel unsur vardır. Bu unsurların örnekleri kentleşme, kalabalıklaşma, gürültü, kitle iletişim araçları ve teknolojidir [1][2][3].
Belirtiler
Duyusal aşırı yüklenmeyle ilişkili olduğu tespit edilen çok çeşitli semptomlar vardır. Bu belirtiler hem çocuklarda hem de yetişkinlerde ortaya çıkabilir. Bu belirtilerden bazıları şunlardır:
- Sinirlilik
- "Kendi içine kapanmak" veya faaliyetlere katılmayı ve başkalarıyla etkileşimde bulunmayı reddetmek
- Dokunmaktan veya dokunulmaktan kaçınmak
- Başkalarını etkilemeyen seslerden şikayetçi olmak
- Aşırı heyecanlanmak
- Parlak ışıklar olan durumlarda gözleri kapatmak
- Zayıf göz teması kurma
- Seslerden kurtulmak için kulakları kapatmak
- Herhangi bir görevi tamamlamadan sürekli aktivite değiştirmek
- Ayakkabı, çorap, etiket veya farklı dokulardan kaynaklanan rahatsızlık
- Dokunmaya, harekete, görüntülere veya seslere karşı aşırı hassasiyet
- Sosyal etkileşimlerde sorun yaşamak
- Son derece yüksek veya aşırı düşük aktivite seviyeleri [1]
- Kas gerginliği
- Hiperhidroz (aşırı terleme )
- Kıpırdama ve huzursuzluk
- Öfke patlamaları
- Kendi kendine zarar vermek
- Uykusuzluk ve yorgunluk
- Konsantrasyon zorluğu [4]
Nedenler
Duyusal aşırı yüklenme, herhangi bir duyunun aşırı uyarılmasından kaynaklanabilir.
- İşitme : Yüksek gürültü veya birden fazla kaynaktan gelen ses, örneğin birden fazla kişinin aynı anda konuşması.
- Görüş : Kalabalık veya darmadağın alanlar, parlak ışıklar, yanıp sönen ışıklar veya kalabalıklar veya televizyonda sık sahne değişiklikleri gibi çok hareketin olduğu ortamlar.
- Koku ve tat : Güçlü aromalar veya baharatlı yiyecekler.
- Dokunma : Başka bir kişi tarafından dokunulması veya kumaşın ciltte hissedilmesi gibi dokunsal duyumlar. [5]
- Vestibüler : baş dönmesi veya kinetozis gibi.
Diğer bozuklukların ve durumların bileşeni olarak
Duygusal aşırı yükün diğer rahatsızlıklar ve durumlarla ilişkili olduğu bulunmuştur:
- Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
- DEHB'li insanlar genç yaşlardan itibaren duyusal uyaranlara karşı aşırı duyarlılık gösterirler; bu aşırı duyarlılık genelde yetişkinlikte de devam eder.[6][7] DEHB'li kişiler, olaya ilişkin potansiyellerin çoğu açısından duyusal işlemede farklılık göstermemektedir; ancak P300, CNV, Pe gibi geç bilişsel işlemlerle ilgili olayla ilgili potansiyel yanıtlarda önemli farklılıklar gösterirler; bu da DEHB'deki aşırı duyarlılığın duyusal uyaranlara ilişkin beklenti ve dikkatin tahsisindeki anormalliklerden kaynaklandığını gösterebilir. Daha sonraki bilişsel işlemlerdeki anormallikler, DEHB'li kişilerde aşırı duyarlılığın ve duyusal aşırı yük hissinin sebeplerinden olabilir.
- Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)
- TSSB'si olan kişiler, kısmen duyusal geçiş sorunlarının neden olduğu duyusal uyaranlara karşı genel aşırı duyarlılık nedeniyle duyusal aşırı yüklenmeye eğilimlidir; bu, TSSB'li kişilerin P50 geçişinin bozulmuş olduğu ve gereksiz işitsel uyaranları filtreleyemediği gerçeğiyle desteklenmektedir. Nörotransmitterlerin üretimindeki ve bunlara yanıttaki düzensizlikler, TSSB'li kişilerde duyusal aşırı yüklenmenin olası bir etiyolojisidir; özellikle TSSB'si olan kişiler, dopamin ve norepinefrindeki kronik homeostatik dengesizlikler nedeniyle uyaranlara karşı aşırı duyarlılık gösterebilir. TSSB'si olan kişilerin duyusal uyaranlara karşı aşırı duyarlılığı, sağlıklı kontrollerle karşılaştırıldığında artırılmış P300 olayla ilgili potansiyel yanıtla desteklenir; bu, alışılmışın dışında ve göze çarpan uyaranlara karşı yarı kalıcı artan dikkati gösterir.[8]
- Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB)
- Dissosiyatif kişilik bozukluğu
- Şizofreni
- Mizofoni, patolojik bir 'ses nefreti'
- Sinestezi
- Yaygın anksiyete bozukluğu
- Otizm spektrum bozukluğu (OSB)
- Tourette sendromu
- Fibromiyalji (FM)
- Kronik yorgunluk sendromu
Tedaviler
Duyusal aşırı yükü tedavi etmenin birçok farklı yolu vardır. Biri bu gerilimi azaltmak için mesleki terapiye katılmaktır; ancak semptomları olan kişilerin bunu kendilerinin azaltmasının da birçok yolu vardır. Kişinin kendi duyusal aşırı yüklenme tetikleyicilerini tanımlayabilmesi, bunların azaltılmasına, ortadan kaldırılmasına veya önlenmesine yardımcı olabilir [9]. Çoğu zaman duyusal aşırı yüklenme semptomlarını hafifletmenin en hızlı yolu, kişinin kendisini durumdan uzaklaştırmasıdır. Cilde uygulanan derin basınç, eklemlerdeki ve bağlardaki reseptörleri uyaran propriyoseptif girdiyle birleştiğinde genellikle sinir sistemini sakinleştirir. Rahatsız edici sesleri ortadan kaldırmak ve ışıkları azaltmak gibi duyusal girdileri azaltmak yardımcı olabilir. Sakinleşmek, müziğe odaklanmak bazıları için işe yarayabilir. Kısa bir mola sorunu gidermezse, uzun bir dinlenme önerilir. Duyusal işleme sorunları olan kişiler, duyusal aşırı yüklemeyi önlemek ve beyni duyusal girdiyi daha tipik bir şekilde işlemek üzere yeniden eğitmek için tasarlanmış duyusal aktivite ve konaklamalardan oluşan bir diyetten yararlanabilirler. Duyusal aşırı yüklenme durumlarında kişinin kendini sakinleştirmesi ve normal seviyeye dönmesi önemlidir [5].
Önleme
Duyusal aşırı yükü gidermenin üç farklı yöntemi vardır: kaçınma, sınırlar koyma ve meditasyon. Kaçınma süreci daha sessiz ve düzenli bir ortam yaratmayı içerir. Bu, gürültüyü minimumda tutmayı ve dağınıklık hissini azaltmayı içerir. Duyusal aşırı yüklenmeyi önlemek için büyük olaylardan önce dinlenmek ve kişinin dikkatini ve enerjisini aynı anda tek bir şeye odaklaması önemlidir. Sınırların belirlenmesi, çeşitli etkinliklere harcanan sürenin kısıtlanmasını ve kalabalık ve gürültüden dikkatle kaçınacak durumların tercih edilmesini içerir. Duyusal aşırı yüklenmenin önlenmesine yardımcı olmak için belirli kişilerle etkileşimler de sınırlanabilir [5].
Pazarlama
Duyusal aşırı yüklenme yaşandığında bilgiyi ayırt etmek ve anlamak zor olabilir. Beyaz gürültü veya yanıp sönen ışıklar gibi anlamsız uyaranlar bile duyusal aşırı yüklenmeye neden olabilir. [10] Pek çok şirketin özellikle reklam yaparken birbirleriyle rekabet etmesi nedeniyle tüketiciler arasında duyusal aşırı yüklenme yaygındır. Reklamcılar müşterinin dikkatini çekmek için en iyi renkleri, kelimeleri, sesleri, dokuları, tasarımları ve çok daha fazlasını kullanırlar. [11] Bu, tüketiciyi daha dikkat çekici bir ürüne çekeceğinden etkileyebilir. [11] Ancak politika yapıcılar ve reklamverenler, çok fazla bilginin veya dikkat çekici ürünlerin duyusal aşırı yüklenmeye neden olabileceğinin farkında olmalıdır.
Referanslar
- ^ a b "Sensory Overload". North Shore Pediatric Therapy.
- ^ "Effects of Psychological Torture" (PDF).
- ^ "My APA Paper on Isolation, Sensory Deprivation & Sensory Overload". October 6, 2007.
- ^ "SPD & Psychopathology in Adults". Sharon Heller.
- ^ a b c "Sensory Overload: Sources and Strategies". CFIDS & Fibromyalgia Self-Help.
- ^ Panagiotidi, Maria; Overton, Paul G.; Stafford, Tom (2018). "The relationship between ADHD traits and sensory sensitivity in the general population". Comprehensive Psychiatry (İngilizce). 80: 179–185. doi:10.1016/j.comppsych.2017.10.008.
- ^ Kaiser, Anna; Aggensteiner, Pascal-M.; Baumeister, Sarah; Holz, Nathalie E.; Banaschewski, Tobias; Brandeis, Daniel (2020). "Earlier versus later cognitive event-related potentials (ERPs) in attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD): A meta-analysis". Neuroscience & Biobehavioral Reviews (İngilizce). 112: 117–134. doi:10.1016/j.neubiorev.2020.01.019.
- ^ Javanbakht, Arash; Liberzon, Israel; Amirsadri, Alireza; Gjini, Klevest; Boutros, Nash N (2011). "Event-related potential studies of post-traumatic stress disorder: a critical review and synthesis". Biology of Mood & Anxiety Disorders (İngilizce). 1 (1). doi:10.1186/2045-5380-1-5. ISSN 2045-5380.
- ^ "Help for Adult SPD". SPD Support.
- ^ "Information and sensory overload. Information and sensory overload in psychology and marketing". Psychology and Marketing. 1 (3–4): 9–21. September 5, 2006. doi:10.1002/mar.4220010304.
- ^ a b "The influence of selected senses on consumer experience: A brandy case". Acta Commercii. 13. May 14, 2013. doi:10.4102/ac.v13i1.183.