Dismenore: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.111.934 değişiklik
k Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir)
Makale, İngilizce Wikipedia yardımıyla tekrardan yazıldı.
1. satır: 1. satır:
{{Hastalık bilgi kutusu
{{Hastalık bilgi kutusu
| Hastalık adı = {{SAYFAADI}}
| Hastalık adı = {{SAYFAADI}}
| Resim =
| Resim =MenstrualCycle_gen.svg
| Resim açıklama =
| Resim açıklama =Adet döngüsü ve hormon üretimindeki değişiklikler
| MeshID = D004412
| MeshID = D004412
|uzmanlık=[[Jinekoloji]]|belirtiler=Adet sırasında ağrı, ishal, mide bulantısı, bel ağrısı|süre=Genelde 3 günden az|tedavi=Isıtma pedi, ilaç tedavisi|ilaç=Non-steroidal antiinflamatuar ilaçlar, rahim içi araç}}
}}
'''Dismenore''', günlük aktiviteleri engelleyecek düzeyde ağrılı [[âdet]] görme olarak tanımlanan [[jinekoloji]]k bir [[hastalık]]tır.<ref name=acog>Patient Education Pamphlet: [http://www.acog.org/publications/patient_education/bp046.cfm Dysmenorrhea] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20111230101450/http://www.acog.org/publications/patient_education/bp046.cfm |tarih=30 Aralık 2011 }} By American Congress of Obstetricians and Gynecologists, Şubat 2011'de erişildi.</ref> Genellikle aşırı [[Menstruasyon|menstrüel]] ağrı olarak tanımlanır.
'''Ağrılı adet''' veya '''adet krampları''' olarak da bilinen '''dismenore''', günlük aktiviteleri engelleyecek düzeyde ağrılı [[âdet]] görme olarak tanımlanan [[jinekoloji]]k bir [[hastalık]]tır.<ref name=":0">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24695505|başlık=Diagnosis and initial management of dysmenorrhea|tarih=2014-03-01|sayı=5|sayfalar=341–346|çalışma=American Family Physician|cilt=89|ad=Amimi S.|soyadı=Osayande|issn=1532-0650|pmid=24695505|ad2=Suarna|soyadı2=Mehulic}}</ref><ref name=":1">{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20150627125642/http://www.acog.org/-/media/For-Patients/faq046.pdf?dmc=1&ts=20150626T1201060929|başlık=FAQ046 Dysmenorrhea: Painful Periods|erişimtarihi=2022-10-29|tarih=2015-06-27|çalışma=web.archive.org}}</ref> Adetin başladığı zaman civarında ortaya çıkar.<ref name=":0" /> [[Ağrı (tıp)|Ağrı]]; aralıklı, kramp tarzı, suprapubik bölgede yoğunlaşmış, zaman zaman bulantı, [[kusma]] ve [[ishal]]le birlikte görülür. Belirtiler tipik olarak üç günden az sürer.<ref name=":0" />


Dismenore, altta yatan bir problem olmadan ortaya çıkabilir.<ref name=":2">{{Web kaynağı|url=https://www.womenshealth.gov/menstrual-cycle/your-menstrual-cycle|başlık=Your menstrual cycle {{!}} Office on Women's Health|erişimtarihi=2022-10-29|çalışma=www.womenshealth.gov}}</ref><ref name=":3">{{Web kaynağı|url=https://www.acog.org/en/clinical/clinical-guidance/committee-opinion/articles/2018/12/dysmenorrhea-and-endometriosis-in-the-adolescent|başlık=Dysmenorrhea and Endometriosis in the Adolescent|erişimtarihi=2022-10-29|dil=en|çalışma=www.acog.org}}</ref> Dismenoreye neden olabilecek altta yatan sorunlar arasında [[Miyom|uterus fibroidi]] (miyom), [[adenomyozis]] ve [[Endometriosis|endometriozis]] bulunur.<ref name=":2" /> [[Menoraji|Aşırı adet kanaması]] (menoraji) olanlarda, düzensiz adet görenlerde, adetleri on iki yaşından önce başlayanlarda ve vücut ağırlığı düşük olanlarda daha sık görülür.<ref name=":0" /> Dismenore, altta yatan bir nedenin yokluğuna veya varlığına göre primer veya sekonder olarak sınıflandır.<ref name=":4">{{Web kaynağı|url=https://medlineplus.gov/periodpain.html|başlık=Period Pain|erişimtarihi=2022-10-29|çalışma=medlineplus.gov}}</ref>
[[Ağrı (tıp)|Ağrı]]; aralıklı, kramp tarzı, suprapubik bölgede yoğunlaşmış, zaman zaman bulantı, [[kusma]] ve [[ishal]]le birlikte görülür. Ağrılar genellikle 48 saat sürmektedir.


Üreme çağındaki kadınların %20 ile %90 arasında değişen oranlarda bu durumu yaşadığı tahmin edilmektedir.<ref name=":0" /><ref name=":3" /> En sık görülen adet ile ilişkili bozukluktur.<ref name=":1" /> Tipik olarak, ilk adet döneminden sonraki bir yıl içinde ortaya çıkar. Altta yatan bir neden olmadığı durumlarda, ağrını şiddeti ve görülme sıklığı genellikle yaşla veya çocuk sahibi olduktan sonra azalır.<ref name=":0" /><ref name=":1" />
Dismenore ağrısı, kramp gibi batıcı, şiddetli bir ağrı olup, en şiddetli görüldüğü yer kasıklardır. Bu ağrı bele ve bacaklara da yayılma eğilimi gösterir. Aslında dismenore terimi, yalnız ağrılı adet görmeyi tanımlamaz bunun yanında görülen bazı sistemik belirtilerin tümünü de içerir. Ağrılı adet gören kadınların yaklaşık olarak yarısında, bulantı, kusma, ishal ya da [[kabızlık]], karında gaz hissi, [[baş ağrısı]], baş dönmesi, yorgunluk, sinirlilik, ateş basması ve bazen bayılmalara kadar varan belirtilerin biri ya da birkaçı birlikte görülmektedir. Ağrı genellikle, adet kanamasından birkaç saat önce ya da kanamayla birlikte başlar, kanamanın başlamasından sonraki ilk 12 saat içinde en şiddetli düzeyine ulaşır ve gittikçe azalarak birkaç saat içinde kaybolur. Bazen birkaç gün de sürebilir.


Tedavi için tipik olarak bir ısıtma pedi kullanılır. [[İbuprofen]] ve [[naproksen]] gibi [[Nonsteroid antiinflamatuar ilaç|non-steroidal antiinflamatuar ilaçlar]], [[Doğum kontrolü|hormonal doğum kontrolü]] ve [[progestojen]] içeren rahim içi araç gibi gibi [[Farmakoloji|farmakolojik]] tedavilere de başvurulabilir.<ref name=":0" /><ref name=":2" />
Dismenore, primer ve sekonder olarak ikiye ayrılır:


== Semptomları ==
'''Primer dismenore:''' altta yatan bir organik neden bulunmamaktadır, ağrı endometriyal [[prostoglandin]] salınımı ile ilgilidir. Ağrının şiddeti kişinin ağrı eşiğine bağlıdır.
Dismenorenin ana semptomu, alt karın veya [[Pelvis|pelviste]] yoğunlaşan ağrıdır. Ağrı genellikle karnın sağ veya sol tarafında da hissedilir. [[Femur|Uyluklara]] veya [[Bel|bel bölgesine]] de yayılabilir.<ref name=":0" />


Genellikle adet ağrısı ile birlikte ortaya çıkan semptomlar arasında bulantı ve kusma, ishal, [[baş ağrısı]], [[baş dönmesi]], disoryantasyon ve [[Hâlsizlik|halsizlik]] bulunur.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/dysmenorrhea|başlık=Dysmenorrhea|erişimtarihi=2022-10-29|tarih=2019-05-13|dil=en|çalışma=www.hopkinsmedicine.org}}</ref> Dismenore semptomları genellikle [[Ovülasyon|ovülasyondan]] hemen sonra başlar ve adetin sonuna kadar sürebilir. Bunun nedeni, dismenorenin genellikle ovülasyon ile ortaya çıkan vücuttaki hormonal seviyelerdeki değişikliklerle ilişkili olmasıdır. Özellikle [[Prostaglandin|prostaglandinler]], [[İnflamasyon|inflamasyona]] sebep olarak ağrıya ve gastrointestinal semptomlara neden olurlar.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.nhs.uk/conditions/period-pain/|başlık=Period pain|erişimtarihi=2022-10-29|tarih=2017-10-19|dil=en|çalışma=nhs.uk}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.pcrm.org/good-nutrition/nutrition-information/using-foods-against-menstrual-pain|başlık=Using Foods Against Menstrual Pain|erişimtarihi=2022-10-29|dil=en|çalışma=Physicians Committee for Responsible Medicine}}</ref>
'''Sekonder dismenore:''' [[endometriyozis]],<ref name=french>{{Dergi kaynağı|yazar=French L |başlık=Dysmenorrhea in adolescents: diagnosis and treatment |dergi=Paediatr Drugs |cilt=10 |sayı=1 |sayfalar=1-7|yıl=2008 |pmid=18162003 |doi= |url=}}</ref> [[leiomyoma]],<ref name="Hilário">{{Dergi kaynağı|yazar=Hilário SG, Bozzini N, Borsari R, Baracat EC |başlık=Action of aromatase inhibitor for treatment of uterine leiomyoma in perimenopausal patients |dergi=Fertil. Steril. |cilt= 91|sayı= 1|sayfalar=240-3|yıl=2008 |pmid=18249392 |doi=10.1016/j.fertnstert.2007.11.006 |url=}}</ref>, [[servikal darlık]], [[adenomyozis]]<ref name="nabeshima">{{Dergi kaynağı|yazar=Nabeshima H, Murakami T, Nishimoto M, Sugawara N, Sato N |başlık=Successful total laparoscopic cystic adenomyomectomy after unsuccessful open surgery using transtrocar ultrasonographic guiding |dergi=J Minim Invasive Gynecol |cilt=15 |sayı=2 |sayfalar=227-30|yıl=2008 |pmid=18312998 |doi=10.1016/j.jmig.2007.10.007 |url=}}</ref>, [[over kisti]], pelvik yapışıklıllar, [[RİA]] kullanımı, pelvik enfeksiyonlar gibi altta yatan organik bir neden vardır.


Birçok kadın için primer dismenore, yaşlandıkça yavaş yavaş azalır. [[Hamilelik|Hamileliğin]], menstrüasyon devam ettiğinde dismenore şiddetini azalttığı da gösterilmiştir. Ancak bazı kadınlar için dismenore, [[Menopoz|menopoza]] kadar devam edebilir. Dismenore yaşayan kadınların %5-15'i günlük aktivitelere engel olacak kadar şiddetli semptomlar yaşar.<ref name=":5">{{Web kaynağı|url=https://www.merckmanuals.com/professional/gynecology-and-obstetrics/menstrual-abnormalities/dysmenorrhea?qt=dysmenorrhea+&alt=sh|başlık=Dysmenorrhea - Gynecology and Obstetrics|erişimtarihi=2022-10-29|dil=en-US|çalışma=Merck Manuals Professional Edition}}</ref>
==Ayrıca bakınız==

* [[Amenore]]
== Sebepleri ==
Primer dismenore, ilişkili bir altta yatan durum olmadan ortaya çıkarken, sekonder dismenorenin, tipik olarak [[Rahim|uterusu]] veya diğer üreme organlarını etkileyen durumlar gibi belirli bir altta yatan nedeni vardır.<ref name=":4" />

Sekonder dismenoreye neden olan durumlar arasında endometriozis, uterin fibroid, adenomyozis ve [[polikistik over sendromu]] bulunur. Nadiren [[Konjenital hastalıklar|konjenital malformasyonlar]], rahim içi araçlar, bazı [[Kanser|kanserler]] ve pelvik [[Enfeksiyon hastalıkları|enfeksiyonlar]] sekonder dismenoreye neden olabilir.<ref name=":5" /> Ağrı adet dönemleri arasında ortaya çıkıyorsa, adetin ilk birkaç gününden daha uzun sürüyorsa, non-steroidal antiinflamatuar ilaçlar (NSAII'ler) veya hormonal kontraseptiflerin kullanımıyla yeterince rahatlamıyorsa, bu sekonder dismenorenin işareti olabilir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/53289610|başlık=The new Harvard guide to women's health|tarih=2004|yer=Cambridge, Mass.|yayıncı=Harvard University Press|diğerleri=Stephanie A. Eisenstat, Terra Diane Ziporyn|ad=Karen J.|soyadı=Carlson|isbn=0-674-01282-8|oclc=53289610}}</ref>

== Eylem mekanizması ==
Primer dismenorenin altında yatan mekanizma, lokal [[İskemi|iskemiye]] neden olan uterus kaslarının kasılmalarıdır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1016/0028-2243(90)90025-v|başlık=The use of calcium channel blockers in obstetrics and gynecology; a review|tarih=Aralık 1990|sayı=3|sayfalar=199–203|çalışma=European Journal of Obstetrics &amp; Gynecology and Reproductive Biology|cilt=37|ad=K.|soyadı=Fenakel|issn=0301-2115|doi=10.1016/0028-2243(90)90025-v|ad2=S.|soyadı2=Lurie}}</ref>

Bir kişinin adet döngüsü sırasında, [[endometriyum]] potansiyel hamileliğe hazırlık olarak kalınlaşır. Ovülasyondan sonra [[Yumurta (hücre)|yumurta]] [[Döllenme|döllenmezse]] ve hamilelik olmazsa, oluşan rahim dokusuna ihtiyaç duyulmaz ve böylece [[doku]] parçalanır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.healthline.com/health/womens-health/what-is-ovulation|başlık=What Is Ovulation? Cycle Timeline, Pain, and Other Symptoms|erişimtarihi=2022-10-29|tarih=2022-01-25|dil=en|çalışma=Healthline}}</ref>

Menstrüasyon sırasında, [[Omega-6 yağ asitleri|omega-6 yağ asitlerinin]] birikmesi nedeniyle prostaglandinler ve [[Lökotrien|lökotrienler]] salınır.<ref name=":6">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.jpagonline.org/article/S1083-3188(06)00241-5/abstract|başlık=Dysmenorrhea in Adolescents and Young Adults: Etiology and Management|tarih=2006-12-01|sayı=6|dil=English|sayfalar=363–371|çalışma=Journal of Pediatric and Adolescent Gynecology|cilt=19|ad=Zeev|soyadı=Harel|issn=1083-3188|pmid=17174824|doi=10.1016/j.jpag.2006.09.001}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD000400.pub4|başlık=Non-steroidal anti-inflammatory drugs for heavy menstrual bleeding|tarih=2019-09-19|sayı=9|dil=en|çalışma=Cochrane Database of Systematic Reviews|cilt=2019|ad=Magdalena|soyadı=Bofill Rodriguez|pmc=PMC6751587|pmid=31535715|doi=10.1002/14651858.CD000400.pub4|ad2=Anne|ad3=Cindy|soyadı2=Lethaby|soyadı3=Farquhar|editor-last=Cochrane Gynaecology and Fertility Group}}</ref> Prostaglandinlerin ve diğer inflamatuar aracıların uterusta salınması, uterusun kasılmasına neden olur. Bu; bulantı, kusma, şişkinlik ve baş ağrısı veya migren gibi sistemik semptomlara sonuçlanır.<ref name=":6" /> Uterus kasları kasıldığında, endometriyum dokusuna giden [[kan]] akışı azalır, bu da dokunun parçalanıp ölmesine neden olur. Bu uterus kasılmaları, eski, ölü endometriyal dokuyu [[Rahim ağzı|serviks]] ve [[vajina]] yoluyla vücuttan dışarıya doğru atarken devam eder. Bu kasılmalar ve bunun sonucu olarak yakın dokulara geçici [[oksijen]] yoksunluğunun, adet sırasında yaşanan ağrı veya kramplardan sorumlu olduğu düşünülmektedir.

Dismenore görülmeyen bireylerle karşılaştırıldığında, primer dismenoresi olanlarda, artan kasılma ve kasılma sıklığı ile birlikte uterus kasının aktivitesinin arttığı gözlemlenmşltir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7001019|başlık=Menstrual pain: its origin and pathogenesis|tarih=Ekim 1980|sayı=4 Suppl|sayfalar=207–212|çalışma=The Journal of Reproductive Medicine|cilt=25|ad=Z.|soyadı=Rosenwaks|issn=0024-7758|pmid=7001019|ad2=G.|soyadı2=Seegar-Jones}}</ref>

== Kontrolü ==
Ağrı mekanizmasını hedef alan tedaviler arasında non-steroidal antiinflamatuar ilaçlar ve hormonal doğum kontrolü bulunur. NSAII'ler prostaglandin üretimini engelleyerek etkilerini gösterir ve kısa süreli tedavi için etkilidir. Uzun süreli tedavide hormonal doğum kontrolü, rahimden atılan rahim sıvısı/doku miktarını azaltır. Bu; daha kısa ve daha az ağrılı adet dönemleri ile sonuçlanır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0029784401015551|başlık=Menstrual reduction with extended use of combination oral contraceptive pills: randomized controlled trial1 1Study medication supplied by Wyeth-Ayerst Laboratories, Philadelphia, Pennsylvania.|tarih=2001-11-01|sayı=5, Part 1|dil=en|sayfalar=771–778|çalışma=Obstetrics & Gynecology|cilt=98|ad=Leslie|soyadı=Miller|issn=0029-7844|doi=10.1016/S0029-7844(01)01555-1|ad2=Katherine M|soyadı2=Notter}}</ref> Bu ilaçlar tipik olarak ağrının kaynağını hedef almayan tedavilerden daha etkilidir (ör: [[parasetamol]]).<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD001751.pub3|başlık=Nonsteroidal anti-inflammatory drugs for dysmenorrhoea|tarih=2015-07-30|dil=en|çalışma=Cochrane Database of Systematic Reviews|ad=Jane|soyadı=Marjoribanks|pmc=PMC6953236|pmid=26224322|doi=10.1002/14651858.CD001751.pub3|ad2=Reuben Olugbenga|ad3=Cindy|ad4=Michelle|soyadı2=Ayeleke|soyadı3=Farquhar|soyadı4=Proctor|editor-last=Cochrane Gynaecology and Fertility Group}}</ref> Düzenli fiziksel aktivitenin rahim kramplarının şiddetini azalttığı bilinmektedir.<ref name=":5" /><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD004142.pub4|başlık=Exercise for dysmenorrhoea|tarih=2019-09-20|sayı=9|dil=en|çalışma=Cochrane Database of Systematic Reviews|cilt=2019|ad=Mike|soyadı=Armour|pmc=PMC6753056|pmid=31538328|doi=10.1002/14651858.CD004142.pub4|ad2=Carolyn C|ad3=Dhevaksha|ad4=Zahra|ad5=K Jane|ad6=Kylie A|ad7=Michael J|ad8=Elahe|soyadı2=Ee|soyadı3=Naidoo|soyadı4=Ayati|soyadı5=Chalmers|soyadı6=Steel|soyadı7=de Manincor|soyadı8=Delshad|editor-last=Cochrane Gynaecology and Fertility Group}}</ref>

=== Non-steroidal antiinflamatuar ilaçlar ===
İbuprofen, naproksen ve [[flurbiprofen]] gibi NSAII'ler, primer dismenore ağrısının giderilmesinde etkilidir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD001751.pub3|başlık=Nonsteroidal anti-inflammatory drugs for dysmenorrhoea|tarih=2015-07-30|dil=en|çalışma=Cochrane Database of Systematic Reviews|ad=Jane|soyadı=Marjoribanks|pmc=PMC6953236|pmid=26224322|doi=10.1002/14651858.CD001751.pub3|ad2=Reuben Olugbenga|ad3=Cindy|ad4=Michelle|soyadı2=Ayeleke|soyadı3=Farquhar|soyadı4=Proctor|editor-last=Cochrane Gynaecology and Fertility Group}}</ref> Prostaglandin sentezinden sorumlu olan COX1 ve COX2 enzimlerini inhibe ederek çalışırlar. Bu, prostaglandin seviyelerinde düşüşe neden olarak ağrının ana kaynağını etkiler ve ağrıyı azaltır.

=== Hormonal doğum kontrolü ===
Hormonal doğum kontrolünün kullanılması, birincil dismenore semptomlarını iyileştirebilir.<ref name=":6" /><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.contraceptionjournal.org/article/S0010-7824(06)00260-5/abstract|başlık=Menstrual-cycle-related symptoms: a review of the rationale for continuous use of oral contraceptives|tarih=2006-11-01|sayı=5|dil=English|sayfalar=359–366|çalışma=Contraception|cilt=74|ad=David F.|soyadı=Archer|issn=0010-7824|doi=10.1016/j.contraception.2006.06.003}}</ref> 2009 yılında yapılan sistematik bir inceleme, doğum kontrol haplarında düşük veya orta dozda bulunan [[Östrojen|östrojenin]] dismenore ile ilişkili ağrıyı azalttığına dair sınırlı kanıt bulmuştur.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD002120.pub3|başlık=Oral contraceptive pill for primary dysmenorrhoea|tarih=2009-10-07|dil=en|çalışma=Cochrane Database of Systematic Reviews|ad=Chooi L|soyadı=Wong|pmc=PMC7154221|pmid=19821293|doi=10.1002/14651858.CD002120.pub3|ad2=Cindy|ad3=Helen|ad4=Michelle|soyadı2=Farquhar|soyadı3=Roberts|soyadı4=Proctor|editor-last=Cochrane Gynaecology and Fertility Group}}</ref>

[[Norplant]]<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.wiley.com/10.1002/14651858.CD001326.pub2|başlık=Subdermal implantable contraceptives versus other forms of reversible contraceptives or other implants as effective methods for preventing pregnancy|tarih=2007-07-18|dil=en|çalışma=Cochrane Database of Systematic Reviews|ad=Jo|soyadı=Power|pmc=PMC7025801|pmid=17636668|doi=10.1002/14651858.CD001326.pub2|ad2=Rebecca|ad3=Frances M.|soyadı2=French|soyadı3=Cowan|editor-last=Cochrane Fertility Regulation Group}}</ref> ve [[Depo-provera]]<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/55801212|başlık=Endocrinology|tarih=2006|yer=Philadelphia, PA|yayıncı=Elsevier Saunders|seri=5th ed|diğerleri=Leslie J. DeGroot, J. Larry Jameson|isbn=0-7216-0376-9|oclc=55801212}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/56982354|başlık=Goodman & Gilman's the pharmacological basis of therapeutics.|tarih=2006|yer=New York|yayıncı=McGraw-Hill|seri=11th ed.|diğerleri=Louis S. Goodman, Alfred Gilman, Laurence L. Brunton, John S. Lazo, Keith L. Parker|isbn=0-07-142280-3|oclc=56982354}}</ref> da tedavi için kullanılabilir. Bu yöntemler sıklıkla [[Amenore|amenoreye]] neden olarak adet durumunu tamamen ortadan kaldırırlar. Rahim içi araç (Mirena RİA) semptomları azaltmada faydalı olabilir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18178990|başlık=Laevonorgestrel intra-uterine system--a revolutionary intra-uterine device|tarih=Temmuz 2007|sayı=7|sayfalar=380, 382–385|çalışma=Journal of the Indian Medical Association|cilt=105|ad=H. P.|soyadı=Gupta|issn=0019-5847|pmid=18178990|ad2=Urmila|ad3=Seema|soyadı2=Singh|soyadı3=Sinha}}</ref>

=== Diğer ===
2002 yılında yütürülen bir araştırma, transdermal [[Nitrogliserin|nitrogliserinin]] tedavide etkili olduğunu göstermiştir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1701216316304030|başlık=Nitroglycerin as a Uterine Relaxant: A Systematic Review|tarih=2002-05-01|sayı=5|dil=en|sayfalar=403–409|çalışma=Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada|cilt=24|ad=Pamela J.|soyadı=Morgan|issn=1701-2163|doi=10.1016/S1701-2163(16)30403-0|ad2=Rose|ad3=Jordan|soyadı2=Kung|soyadı3=Tarshis}}</ref> Isı pedleri, NSAII'lere kıyasla etkilidir. Erişimi kolay olduğu ve bilinen hiçbir yan etkisi olmadığı için birçok hasta tarafından tercih edilen bir seçenektir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32809669/|başlık=Dysmenorrhea|yazarlar=Hassan Nagy, Moien AB Khan|tarih=18 Temmuz 2022|yayıncı=StatPearls}}</ref>

[[Tamoksifen]], dismenore hastalarında uterus kontraktilitesini ve ağrıyı azaltmak için etkili bir şekilde kullanılmıştır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/tre.120|başlık=Modern management of dysmenorrhoea|tarih=Eylül 2009|sayı=5|dil=en|sayfalar=25–29|çalışma=Trends in Urology, Gynaecology & Sexual Health|cilt=14|ad=Benjamin|soyadı=Thomas|doi=10.1002/tre.120|ad2=Adam|soyadı2=Magos}}</ref>


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==
24. satır: 54. satır:


{{tıp-taslak}}
{{tıp-taslak}}
{{insan üremesi-taslak}}
{{Âdet döngüsü}}
{{Âdet döngüsü}}
{{tıbbi kaynaklar
{{tıbbi kaynaklar

Sayfanın 00.02, 30 Ekim 2022 tarihindeki hâli

Dismenore
Adet döngüsü ve hormon üretimindeki değişiklikler
UzmanlıkJinekoloji
BelirtilerAdet sırasında ağrı, ishal, mide bulantısı, bel ağrısı
SüreGenelde 3 günden az
TedaviIsıtma pedi, ilaç tedavisi
İlaçNon-steroidal antiinflamatuar ilaçlar, rahim içi araç

Ağrılı adet veya adet krampları olarak da bilinen dismenore, günlük aktiviteleri engelleyecek düzeyde ağrılı âdet görme olarak tanımlanan jinekolojik bir hastalıktır.[1][2] Adetin başladığı zaman civarında ortaya çıkar.[1] Ağrı; aralıklı, kramp tarzı, suprapubik bölgede yoğunlaşmış, zaman zaman bulantı, kusma ve ishalle birlikte görülür. Belirtiler tipik olarak üç günden az sürer.[1]

Dismenore, altta yatan bir problem olmadan ortaya çıkabilir.[3][4] Dismenoreye neden olabilecek altta yatan sorunlar arasında uterus fibroidi (miyom), adenomyozis ve endometriozis bulunur.[3] Aşırı adet kanaması (menoraji) olanlarda, düzensiz adet görenlerde, adetleri on iki yaşından önce başlayanlarda ve vücut ağırlığı düşük olanlarda daha sık görülür.[1] Dismenore, altta yatan bir nedenin yokluğuna veya varlığına göre primer veya sekonder olarak sınıflandır.[5]

Üreme çağındaki kadınların %20 ile %90 arasında değişen oranlarda bu durumu yaşadığı tahmin edilmektedir.[1][4] En sık görülen adet ile ilişkili bozukluktur.[2] Tipik olarak, ilk adet döneminden sonraki bir yıl içinde ortaya çıkar. Altta yatan bir neden olmadığı durumlarda, ağrını şiddeti ve görülme sıklığı genellikle yaşla veya çocuk sahibi olduktan sonra azalır.[1][2]

Tedavi için tipik olarak bir ısıtma pedi kullanılır. İbuprofen ve naproksen gibi non-steroidal antiinflamatuar ilaçlar, hormonal doğum kontrolü ve progestojen içeren rahim içi araç gibi gibi farmakolojik tedavilere de başvurulabilir.[1][3]

Semptomları

Dismenorenin ana semptomu, alt karın veya pelviste yoğunlaşan ağrıdır. Ağrı genellikle karnın sağ veya sol tarafında da hissedilir. Uyluklara veya bel bölgesine de yayılabilir.[1]

Genellikle adet ağrısı ile birlikte ortaya çıkan semptomlar arasında bulantı ve kusma, ishal, baş ağrısı, baş dönmesi, disoryantasyon ve halsizlik bulunur.[6] Dismenore semptomları genellikle ovülasyondan hemen sonra başlar ve adetin sonuna kadar sürebilir. Bunun nedeni, dismenorenin genellikle ovülasyon ile ortaya çıkan vücuttaki hormonal seviyelerdeki değişikliklerle ilişkili olmasıdır. Özellikle prostaglandinler, inflamasyona sebep olarak ağrıya ve gastrointestinal semptomlara neden olurlar.[7][8]

Birçok kadın için primer dismenore, yaşlandıkça yavaş yavaş azalır. Hamileliğin, menstrüasyon devam ettiğinde dismenore şiddetini azalttığı da gösterilmiştir. Ancak bazı kadınlar için dismenore, menopoza kadar devam edebilir. Dismenore yaşayan kadınların %5-15'i günlük aktivitelere engel olacak kadar şiddetli semptomlar yaşar.[9]

Sebepleri

Primer dismenore, ilişkili bir altta yatan durum olmadan ortaya çıkarken, sekonder dismenorenin, tipik olarak uterusu veya diğer üreme organlarını etkileyen durumlar gibi belirli bir altta yatan nedeni vardır.[5]

Sekonder dismenoreye neden olan durumlar arasında endometriozis, uterin fibroid, adenomyozis ve polikistik over sendromu bulunur. Nadiren konjenital malformasyonlar, rahim içi araçlar, bazı kanserler ve pelvik enfeksiyonlar sekonder dismenoreye neden olabilir.[9] Ağrı adet dönemleri arasında ortaya çıkıyorsa, adetin ilk birkaç gününden daha uzun sürüyorsa, non-steroidal antiinflamatuar ilaçlar (NSAII'ler) veya hormonal kontraseptiflerin kullanımıyla yeterince rahatlamıyorsa, bu sekonder dismenorenin işareti olabilir.[10]

Eylem mekanizması

Primer dismenorenin altında yatan mekanizma, lokal iskemiye neden olan uterus kaslarının kasılmalarıdır.[11]

Bir kişinin adet döngüsü sırasında, endometriyum potansiyel hamileliğe hazırlık olarak kalınlaşır. Ovülasyondan sonra yumurta döllenmezse ve hamilelik olmazsa, oluşan rahim dokusuna ihtiyaç duyulmaz ve böylece doku parçalanır.[12]

Menstrüasyon sırasında, omega-6 yağ asitlerinin birikmesi nedeniyle prostaglandinler ve lökotrienler salınır.[13][14] Prostaglandinlerin ve diğer inflamatuar aracıların uterusta salınması, uterusun kasılmasına neden olur. Bu; bulantı, kusma, şişkinlik ve baş ağrısı veya migren gibi sistemik semptomlara sonuçlanır.[13] Uterus kasları kasıldığında, endometriyum dokusuna giden kan akışı azalır, bu da dokunun parçalanıp ölmesine neden olur. Bu uterus kasılmaları, eski, ölü endometriyal dokuyu serviks ve vajina yoluyla vücuttan dışarıya doğru atarken devam eder. Bu kasılmalar ve bunun sonucu olarak yakın dokulara geçici oksijen yoksunluğunun, adet sırasında yaşanan ağrı veya kramplardan sorumlu olduğu düşünülmektedir.

Dismenore görülmeyen bireylerle karşılaştırıldığında, primer dismenoresi olanlarda, artan kasılma ve kasılma sıklığı ile birlikte uterus kasının aktivitesinin arttığı gözlemlenmşltir.[15]

Kontrolü

Ağrı mekanizmasını hedef alan tedaviler arasında non-steroidal antiinflamatuar ilaçlar ve hormonal doğum kontrolü bulunur. NSAII'ler prostaglandin üretimini engelleyerek etkilerini gösterir ve kısa süreli tedavi için etkilidir. Uzun süreli tedavide hormonal doğum kontrolü, rahimden atılan rahim sıvısı/doku miktarını azaltır. Bu; daha kısa ve daha az ağrılı adet dönemleri ile sonuçlanır.[16] Bu ilaçlar tipik olarak ağrının kaynağını hedef almayan tedavilerden daha etkilidir (ör: parasetamol).[17] Düzenli fiziksel aktivitenin rahim kramplarının şiddetini azalttığı bilinmektedir.[9][18]

Non-steroidal antiinflamatuar ilaçlar

İbuprofen, naproksen ve flurbiprofen gibi NSAII'ler, primer dismenore ağrısının giderilmesinde etkilidir.[19] Prostaglandin sentezinden sorumlu olan COX1 ve COX2 enzimlerini inhibe ederek çalışırlar. Bu, prostaglandin seviyelerinde düşüşe neden olarak ağrının ana kaynağını etkiler ve ağrıyı azaltır.

Hormonal doğum kontrolü

Hormonal doğum kontrolünün kullanılması, birincil dismenore semptomlarını iyileştirebilir.[13][20] 2009 yılında yapılan sistematik bir inceleme, doğum kontrol haplarında düşük veya orta dozda bulunan östrojenin dismenore ile ilişkili ağrıyı azalttığına dair sınırlı kanıt bulmuştur.[21]

Norplant[22] ve Depo-provera[23][24] da tedavi için kullanılabilir. Bu yöntemler sıklıkla amenoreye neden olarak adet durumunu tamamen ortadan kaldırırlar. Rahim içi araç (Mirena RİA) semptomları azaltmada faydalı olabilir.[25]

Diğer

2002 yılında yütürülen bir araştırma, transdermal nitrogliserinin tedavide etkili olduğunu göstermiştir.[26] Isı pedleri, NSAII'lere kıyasla etkilidir. Erişimi kolay olduğu ve bilinen hiçbir yan etkisi olmadığı için birçok hasta tarafından tercih edilen bir seçenektir.[27]

Tamoksifen, dismenore hastalarında uterus kontraktilitesini ve ağrıyı azaltmak için etkili bir şekilde kullanılmıştır.[28]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f g h Osayande, Amimi S.; Mehulic, Suarna (2014-03-01). "Diagnosis and initial management of dysmenorrhea". American Family Physician. 89 (5): 341–346. ISSN 1532-0650. PMID 24695505. 
  2. ^ a b c "FAQ046 Dysmenorrhea: Painful Periods" (PDF). web.archive.org. 2015-06-27. Erişim tarihi: 2022-10-29. 
  3. ^ a b c "Your menstrual cycle | Office on Women's Health". www.womenshealth.gov. Erişim tarihi: 2022-10-29. 
  4. ^ a b "Dysmenorrhea and Endometriosis in the Adolescent". www.acog.org (İngilizce). Erişim tarihi: 2022-10-29. 
  5. ^ a b "Period Pain". medlineplus.gov. Erişim tarihi: 2022-10-29. 
  6. ^ "Dysmenorrhea". www.hopkinsmedicine.org (İngilizce). 2019-05-13. Erişim tarihi: 2022-10-29. 
  7. ^ "Period pain". nhs.uk (İngilizce). 2017-10-19. Erişim tarihi: 2022-10-29. 
  8. ^ "Using Foods Against Menstrual Pain". Physicians Committee for Responsible Medicine (İngilizce). Erişim tarihi: 2022-10-29. 
  9. ^ a b c "Dysmenorrhea - Gynecology and Obstetrics". Merck Manuals Professional Edition (İngilizce). Erişim tarihi: 2022-10-29. 
  10. ^ Carlson, Karen J. (2004). The new Harvard guide to women's health. Stephanie A. Eisenstat, Terra Diane Ziporyn. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ISBN 0-674-01282-8. OCLC 53289610. 
  11. ^ Fenakel, K.; Lurie, S. (Aralık 1990). "The use of calcium channel blockers in obstetrics and gynecology; a review". European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology. 37 (3): 199–203. doi:10.1016/0028-2243(90)90025-v. ISSN 0301-2115. 
  12. ^ "What Is Ovulation? Cycle Timeline, Pain, and Other Symptoms". Healthline (İngilizce). 2022-01-25. Erişim tarihi: 2022-10-29. 
  13. ^ a b c Harel, Zeev (2006-12-01). "Dysmenorrhea in Adolescents and Young Adults: Etiology and Management". Journal of Pediatric and Adolescent Gynecology (English). 19 (6): 363–371. doi:10.1016/j.jpag.2006.09.001. ISSN 1083-3188. PMID 17174824. 
  14. ^ Bofill Rodriguez, Magdalena; Lethaby, Anne; Farquhar, Cindy (2019-09-19). Cochrane Gynaecology and Fertility Group (Ed.). "Non-steroidal anti-inflammatory drugs for heavy menstrual bleeding". Cochrane Database of Systematic Reviews (İngilizce). 2019 (9). doi:10.1002/14651858.CD000400.pub4. PMC 6751587 $2. PMID 31535715. 
  15. ^ Rosenwaks, Z.; Seegar-Jones, G. (Ekim 1980). "Menstrual pain: its origin and pathogenesis". The Journal of Reproductive Medicine. 25 (4 Suppl): 207–212. ISSN 0024-7758. PMID 7001019. 
  16. ^ Miller, Leslie; Notter, Katherine M (2001-11-01). "Menstrual reduction with extended use of combination oral contraceptive pills: randomized controlled trial1 1Study medication supplied by Wyeth-Ayerst Laboratories, Philadelphia, Pennsylvania". Obstetrics & Gynecology (İngilizce). 98 (5, Part 1): 771–778. doi:10.1016/S0029-7844(01)01555-1. ISSN 0029-7844. 
  17. ^ Marjoribanks, Jane; Ayeleke, Reuben Olugbenga; Farquhar, Cindy; Proctor, Michelle (2015-07-30). Cochrane Gynaecology and Fertility Group (Ed.). "Nonsteroidal anti-inflammatory drugs for dysmenorrhoea". Cochrane Database of Systematic Reviews (İngilizce). doi:10.1002/14651858.CD001751.pub3. PMC 6953236 $2. PMID 26224322. 
  18. ^ Armour, Mike; Ee, Carolyn C; Naidoo, Dhevaksha; Ayati, Zahra; Chalmers, K Jane; Steel, Kylie A; de Manincor, Michael J; Delshad, Elahe (2019-09-20). Cochrane Gynaecology and Fertility Group (Ed.). "Exercise for dysmenorrhoea". Cochrane Database of Systematic Reviews (İngilizce). 2019 (9). doi:10.1002/14651858.CD004142.pub4. PMC 6753056 $2. PMID 31538328. 
  19. ^ Marjoribanks, Jane; Ayeleke, Reuben Olugbenga; Farquhar, Cindy; Proctor, Michelle (2015-07-30). Cochrane Gynaecology and Fertility Group (Ed.). "Nonsteroidal anti-inflammatory drugs for dysmenorrhoea". Cochrane Database of Systematic Reviews (İngilizce). doi:10.1002/14651858.CD001751.pub3. PMC 6953236 $2. PMID 26224322. 
  20. ^ Archer, David F. (2006-11-01). "Menstrual-cycle-related symptoms: a review of the rationale for continuous use of oral contraceptives". Contraception (English). 74 (5): 359–366. doi:10.1016/j.contraception.2006.06.003. ISSN 0010-7824. 
  21. ^ Wong, Chooi L; Farquhar, Cindy; Roberts, Helen; Proctor, Michelle (2009-10-07). Cochrane Gynaecology and Fertility Group (Ed.). "Oral contraceptive pill for primary dysmenorrhoea". Cochrane Database of Systematic Reviews (İngilizce). doi:10.1002/14651858.CD002120.pub3. PMC 7154221 $2. PMID 19821293. 
  22. ^ Power, Jo; French, Rebecca; Cowan, Frances M. (2007-07-18). Cochrane Fertility Regulation Group (Ed.). "Subdermal implantable contraceptives versus other forms of reversible contraceptives or other implants as effective methods for preventing pregnancy". Cochrane Database of Systematic Reviews (İngilizce). doi:10.1002/14651858.CD001326.pub2. PMC 7025801 $2. PMID 17636668. 
  23. ^ Endocrinology. 5th ed. Leslie J. DeGroot, J. Larry Jameson. Philadelphia, PA: Elsevier Saunders. 2006. ISBN 0-7216-0376-9. OCLC 55801212. 
  24. ^ Goodman & Gilman's the pharmacological basis of therapeutics. 11th ed. Louis S. Goodman, Alfred Gilman, Laurence L. Brunton, John S. Lazo, Keith L. Parker. New York: McGraw-Hill. 2006. ISBN 0-07-142280-3. OCLC 56982354. 
  25. ^ Gupta, H. P.; Singh, Urmila; Sinha, Seema (Temmuz 2007). "Laevonorgestrel intra-uterine system--a revolutionary intra-uterine device". Journal of the Indian Medical Association. 105 (7): 380, 382–385. ISSN 0019-5847. PMID 18178990. 
  26. ^ Morgan, Pamela J.; Kung, Rose; Tarshis, Jordan (2002-05-01). "Nitroglycerin as a Uterine Relaxant: A Systematic Review". Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada (İngilizce). 24 (5): 403–409. doi:10.1016/S1701-2163(16)30403-0. ISSN 1701-2163. 
  27. ^ Hassan Nagy, Moien AB Khan (18 Temmuz 2022). "Dysmenorrhea". StatPearls. 
  28. ^ Thomas, Benjamin; Magos, Adam (Eylül 2009). "Modern management of dysmenorrhoea". Trends in Urology, Gynaecology & Sexual Health (İngilizce). 14 (5): 25–29. doi:10.1002/tre.120. 
Sınıflandırma
Dış kaynaklar
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dismenore&oldid=28758806" sayfasından alınmıştır