Plastik kirliliği: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
k ., Not listesi şablonu ekleniyor
Sedobiology (mesaj | katkılar)
90 değişiklik
Güncel olmayan bilgiler güncellendi ve motomot çeviri olarak başka kaynaklardan alınan anlamsız ve hatalı bilgiler kaldırılarak konu sade ve anlaşılır hale getirildi.
6. satır: 6. satır:
Kirletici olarak hareket eden plastikler, boyuta göre mezo, mikro veya makro döküntü olarak kategorize edilir.<ref name="plastics in marine environment">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://semanticscholar.org/paper/43553427495a7cc4d727f75bebc6b67b4e710393|başlık=Plastics in the marine environment: the dark side of a modern gift|yazarlar=Hammer|tarih=2012|sayfalar=1-44|çalışma=Reviews of Environmental Contamination and Toxicology|cilt=220|isbn=978-1461434139|pmid=22610295|doi=10.1007/978-1-4614-3414-6_1|erişimtarihi=20 Mart 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200513172240/https://www.semanticscholar.org/paper/Plastics-in-the-marine-environment%3A-the-dark-side-a-Hammer-Kraak/43553427495a7cc4d727f75bebc6b67b4e710393|arşivtarihi=13 Mayıs 2020|ölüurl=hayır}}</ref> Plastikler ucuz ve dayanıklıdır, sonuç olarak insanlar tarafından plastik üretim seviyeleri yüksektir.<ref>Hester, Ronald E.; Harrison, R. M. (editors) (2011). [https://books.google.com/books?id=TCfYfIDymd8C&pg=PA84#v=onepage&q&f=false Marine Pollution and Human Health] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140123093727/http://books.google.com/books?id=TCfYfIDymd8C&pg=PA84#v=onepage&q&f=false |tarih=23 Ocak 2014 }}. Royal Society of Chemistry. pp. 84–85. {{ISBN|184973240X}}</ref> Bununla birlikte, çoğu plastiğin kimyasal yapısı onları birçok doğal bozunma sürecine dirençli hale getirir ve sonuç olarak bozulmaları arasında yavaştır<ref name="Plastic Pollution">{{Web kaynağı|url=http://plastic-pollution.org/|başlık=When The Mermaids Cry: The Great Plastic Tide|erişimtarihi=10 Kasım 2018|arşivtarihi=5 Nisan 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180405071834/http://plastic-pollution.org/|tarih=March 2018|çalışma=Coastal Care}}</ref> (100 ila 1000 yıl). Bu iki faktör birlikte, çevrede [[Çevre kirliliği|yüksek bir plastik kirliliğine yol açmıştır.]]
Kirletici olarak hareket eden plastikler, boyuta göre mezo, mikro veya makro döküntü olarak kategorize edilir.<ref name="plastics in marine environment">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://semanticscholar.org/paper/43553427495a7cc4d727f75bebc6b67b4e710393|başlık=Plastics in the marine environment: the dark side of a modern gift|yazarlar=Hammer|tarih=2012|sayfalar=1-44|çalışma=Reviews of Environmental Contamination and Toxicology|cilt=220|isbn=978-1461434139|pmid=22610295|doi=10.1007/978-1-4614-3414-6_1|erişimtarihi=20 Mart 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200513172240/https://www.semanticscholar.org/paper/Plastics-in-the-marine-environment%3A-the-dark-side-a-Hammer-Kraak/43553427495a7cc4d727f75bebc6b67b4e710393|arşivtarihi=13 Mayıs 2020|ölüurl=hayır}}</ref> Plastikler ucuz ve dayanıklıdır, sonuç olarak insanlar tarafından plastik üretim seviyeleri yüksektir.<ref>Hester, Ronald E.; Harrison, R. M. (editors) (2011). [https://books.google.com/books?id=TCfYfIDymd8C&pg=PA84#v=onepage&q&f=false Marine Pollution and Human Health] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140123093727/http://books.google.com/books?id=TCfYfIDymd8C&pg=PA84#v=onepage&q&f=false |tarih=23 Ocak 2014 }}. Royal Society of Chemistry. pp. 84–85. {{ISBN|184973240X}}</ref> Bununla birlikte, çoğu plastiğin kimyasal yapısı onları birçok doğal bozunma sürecine dirençli hale getirir ve sonuç olarak bozulmaları arasında yavaştır<ref name="Plastic Pollution">{{Web kaynağı|url=http://plastic-pollution.org/|başlık=When The Mermaids Cry: The Great Plastic Tide|erişimtarihi=10 Kasım 2018|arşivtarihi=5 Nisan 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180405071834/http://plastic-pollution.org/|tarih=March 2018|çalışma=Coastal Care}}</ref> (100 ila 1000 yıl). Bu iki faktör birlikte, çevrede [[Çevre kirliliği|yüksek bir plastik kirliliğine yol açmıştır.]]


Plastik kirliliği karayı, su yollarını ve okyanusları etkilemektedir. Her yıl kıyı topluluklarından 1,1 ila 8,8 milyon [[Ton (birim)|ton]] plastik atığın okyanusa girdiği tahmin edilmektedir.<ref name="Science2015">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.iswa.org/fileadmin/user_upload/Calendar_2011_03_AMERICANA/Science-2015-Jambeck-768-71__2_.pdf|başlık=Plastic waste inputs from land into the ocean|erişimtarihi=7 Ocak 2019|yazarlar=Jambeck|yazarlarıgöster=3|sayı=6223|sayfalar=768-71|çalışma=Science|yıl=2015|cilt=347|pmid=25678662|doi=10.1126/science.1260352|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190122073818/https://www.iswa.org/fileadmin/user_upload/Calendar_2011_03_AMERICANA/Science-2015-Jambeck-768-71__2_.pdf|arşivtarihi=22 Ocak 2019|ölüurl=hayır}}</ref> 1950-2013 yılları arasında üretilen küresel plastiklerin yüzde 1,4'ünün okyanusa girdiği ve burada biriktiği varsayımıyla, 2013 yılı sonu itibarıyla dünya okyanusunda 86 milyon ton plastik deniz döküntüsü olduğu tahmin edilmektedir.<ref name="kci.go.kr">Jang, Y. C., Lee, J., Hong, S., Choi, H. W., Shim, W. J., & Hong, S. Y. 2015. Estimating the global inflow and stock of plastic marine debris using material flow analysis: a preliminary approach. Journal of the Korean Society for Marine Environment and Energy, 18(4), 263-273.</ref> Ellen MacArthur Vakfı tarafından yapılan bir araştırma 2050 yılına kadar daha fazla artarak [[deniz]]lerde canlılardan çok plastik atıkların yer alacağı öngörülmektedir.<ref name="teyit.org">{{Web kaynağı | url = https://teyit.org/poset-dosyasi-ii-yasal-duzenlemelerin-poset-tuketimine-etkisi-ve-turkiyedeki-poset-yasasi | başlık = Poşet Dosyası II: Yasal düzenlemelerin poşet tüketimine etkisi ve Türkiye'deki poşet yasası | erişimtarihi = 20 Haziran 2021 | tarih = 21 Şubat 2019 | dil = Türkçe | çalışma = teyit.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190604094939/https://teyit.org/poset-dosyasi-ii-yasal-duzenlemelerin-poset-tuketimine-etkisi-ve-turkiyedeki-poset-yasasi | arşivtarihi = 4 Haziran 2019}}</ref> Canlı organizmalar, özellikle deniz hayvanları, plastik nesnelere dolanma gibi mekanik etkilerden, plastik atıkların yutulmasıyla ilgili problemlerden veya plastiklerin içindeki fizyolojilerini engelleyen kimyasallara maruz kaldıklarından zarar görebilir. İnsanlar üzerindeki etkileri ise, çeşitli [[hormon]]al mekanizmaların bozulmasını içerir.
Plastik kirliliği karayı, su yollarını ve okyanusları etkilemektedir. Her yıl kıyı topluluklarından 19 ila 23 milyon [[Ton (birim)|ton]] plastik atığın okyanusa girdiği tahmin edilmektedir.<ref name="Science2015">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.aba3656|başlık=Predicted growth in plastic waste exceeds efforts to mitigate plastic pollution|tarih=2020-09-18|sayı=6510|dil=en|sayfalar=1515–1518|çalışma=Science|cilt=369|ad=Stephanie B.|soyadı=Borrelle|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.aba3656|ad2=Jeremy|ad3=Kara Lavender|ad4=Cole C.|ad5=Laurent|ad6=Alexis|ad7=Erin|ad8=Jenna|ad9=George H.|ad10=Michelle A.|ad11=Marcus|soyadı2=Ringma|soyadı3=Law|soyadı4=Monnahan|soyadı5=Lebreton|soyadı6=McGivern|soyadı7=Murphy|soyadı8=Jambeck|soyadı9=Leonard|soyadı10=Hilleary|soyadı11=Eriksen}}</ref> 1950-2013 yılları arasında üretilen küresel plastiklerin yüzde 1,4'ünün okyanusa girdiği ve burada biriktiği varsayımıyla, 2013 yılı sonu itibarıyla dünya okyanusunda 86 milyon ton plastik deniz döküntüsü olduğu tahmin edilmektedir.<ref name="kci.go.kr">Jang, Y. C., Lee, J., Hong, S., Choi, H. W., Shim, W. J., & Hong, S. Y. 2015. Estimating the global inflow and stock of plastic marine debris using material flow analysis: a preliminary approach. Journal of the Korean Society for Marine Environment and Energy, 18(4), 263-273.</ref> Ellen MacArthur Vakfı tarafından yapılan bir araştırma 2050 yılına kadar daha fazla artarak [[deniz]]lerde canlılardan çok plastik atıkların yer alacağı öngörülmektedir.<ref name="teyit.org">{{Web kaynağı | url = https://teyit.org/poset-dosyasi-ii-yasal-duzenlemelerin-poset-tuketimine-etkisi-ve-turkiyedeki-poset-yasasi | başlık = Poşet Dosyası II: Yasal düzenlemelerin poşet tüketimine etkisi ve Türkiye'deki poşet yasası | erişimtarihi = 20 Haziran 2021 | tarih = 21 Şubat 2019 | dil = Türkçe | çalışma = teyit.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190604094939/https://teyit.org/poset-dosyasi-ii-yasal-duzenlemelerin-poset-tuketimine-etkisi-ve-turkiyedeki-poset-yasasi | arşivtarihi = 4 Haziran 2019}}</ref> Canlı organizmalar, özellikle deniz hayvanları, plastik nesnelere dolanma gibi mekanik etkilerden, plastik atıkların yutulmasıyla ilgili problemlerden veya plastiklerin içindeki fizyolojilerini engelleyen kimyasallara maruz kaldıklarından zarar görebilir. İnsanlar üzerindeki etkileri ise, çeşitli [[hormon]]al mekanizmaların bozulmasını içerir.


2018 itibarıyla, dünya çapında her yıl yaklaşık 380 milyon ton plastik üretilmektedir. 1950'lerden 2018'e kadar dünya çapında tahmini 6,3 milyar ton plastik üretildi, bunun tahmini yüzde 9'u geri dönüştürüldü ve yüzde 12'si de yakıldı.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.economist.com/news/international/21737498-so-far-it-seems-less-bad-other-kinds-pollution-about-which-less-fuss-made|başlık=The known unknowns of plastic pollution|erişimtarihi=17 Haziran 2018|tarih=3 Mart 2018|çalışma=The Economist|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180514130106/https://www.economist.com/news/international/21737498-so-far-it-seems-less-bad-other-kinds-pollution-about-which-less-fuss-made|arşivtarihi=14 Mayıs 2018|ölüurl=hayır}}</ref> Bu büyük miktardaki plastik atık çevreye karışıyor ve araştırmalar deniz kuşlarının yüzde 90'ının vücutlarında plastik kalıntı bulunduğunu öne sürüyor.<ref>{{Web kaynağı | url = https://globalnomadic.com/turning-rubbish-into-money-environmental-innovation-leads-the-way/ | başlık = Turning rubbish into money – environmental innovation leads the way | tarih = 29 Şubat 2016 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170830004140/https://globalnomadic.com/turning-rubbish-into-money-environmental-innovation-leads-the-way/ | arşivtarihi = 30 Ağustos 2017}}</ref><ref name="plasticizer">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Plasticizer endocrine disruption: Highlighting developmental and reproductive effects in mammals and non-mammalian aquatic species|yazarlar=Mathieu-Denoncourt|tarih=November 2014|sayfalar=74-88|çalışma=General and Comparative Endocrinology|cilt=219|pmid=25448254|doi=10.1016/j.ygcen.2014.11.003}}</ref>
2020 itibarıyla, dünya çapında her yıl yaklaşık 450 milyon ton plastik üretilmektedir<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-38945-1_2|başlık=A Brief History of Plastics|erişimtarihi=05.05.2022|yazarlar=Roland Geyer|kitapbaşlığı=Mare Plasticum - The Plastic Sea|kısım=A Brief History of Plastics|tarih=2020|yazarları-göster=Roland Geyer|editörleri-göster=Marilena Streit-Bianchi, Margarita Cimadevila, Wolfgang Trettnak|dil=İngilizce|sayfalar=31-47|yayıncı=Springer}}</ref>. 1950'lerden 2018'e kadar dünya çapında tahmini 6,3 milyar ton plastik üretildi, bunun tahmini yüzde 9'u geri dönüştürüldü ve yüzde 12'si de yakıldı.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.economist.com/news/international/21737498-so-far-it-seems-less-bad-other-kinds-pollution-about-which-less-fuss-made|başlık=The known unknowns of plastic pollution|erişimtarihi=17 Haziran 2018|tarih=3 Mart 2018|çalışma=The Economist|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180514130106/https://www.economist.com/news/international/21737498-so-far-it-seems-less-bad-other-kinds-pollution-about-which-less-fuss-made|arşivtarihi=14 Mayıs 2018|ölüurl=hayır}}</ref> Bu büyük miktardaki plastik atık çevreye karışıyor ve araştırmalar deniz kuşlarının yüzde 90'ının vücutlarında plastik kalıntı bulunduğunu öne sürüyor.<ref>{{Web kaynağı | url = https://globalnomadic.com/turning-rubbish-into-money-environmental-innovation-leads-the-way/ | başlık = Turning rubbish into money – environmental innovation leads the way | tarih = 29 Şubat 2016 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170830004140/https://globalnomadic.com/turning-rubbish-into-money-environmental-innovation-leads-the-way/ | arşivtarihi = 30 Ağustos 2017}}</ref><ref name="plasticizer">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Plasticizer endocrine disruption: Highlighting developmental and reproductive effects in mammals and non-mammalian aquatic species|yazarlar=Mathieu-Denoncourt|tarih=November 2014|sayfalar=74-88|çalışma=General and Comparative Endocrinology|cilt=219|pmid=25448254|doi=10.1016/j.ygcen.2014.11.003}}</ref>


Bazı bölgelerde, plastik tüketimini azaltarak, çöpleri temizleyerek [[Plastik atıklar|ve plastik geri dönüşümünü]] teşvik ederek, serbest alanda plastik kirliliğinin önemini azaltmak için önemli çabalar olmuştur.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=A call for Canada to move toward zero plastic waste by reducing and recycling single-use plastics|yazarlar=Walker|sayfalar=99-100|çalışma=Resources, Conservation and Recycling|yıl=2018|cilt=133|doi=10.1016/j.resconrec.2018.02.014}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.unenvironment.org/news-and-stories/story/picking-litter-pointless-exercise-or-powerful-tool-battle-beat-plastic | başlık = Picking up litter: Pointless exercise or powerful tool in the battle to beat plastic pollution? | erişimtarihi = 19 Temmuz 2019 | tarih = 18 Mayıs 2018 | çalışma = unenvironment.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190719185820/https://www.unenvironment.org/news-and-stories/story/picking-litter-pointless-exercise-or-powerful-tool-battle-beat-plastic | arşivtarihi = 19 Temmuz 2019}}</ref> 1991'den itibaren 2018 yılı itibarıyla plastik kullanımına 51 ülkede yasak getirilmiş, 39 farklı ülkede ise plastik poşetler [[vergi]]lendirilmiştir.<ref name="teyit.org" /> Plastik tüketimini azaltmak üzere [[Avrupa Parlamentosu|Avrupa Parlementosu]]’nun 2015 yılında çıkardığı, Avrupa genelinde plastik poşet kullanımını azalmak amaçlı yönetmelik bu konudaki çalışmalara örnektir.<ref name="teyit.org" />
Bazı bölgelerde, plastik tüketimini azaltarak, çöpleri temizleyerek [[Plastik atıklar|ve plastik geri dönüşümünü]] teşvik ederek, serbest alanda plastik kirliliğinin önemini azaltmak için önemli çabalar olmuştur.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=A call for Canada to move toward zero plastic waste by reducing and recycling single-use plastics|yazarlar=Walker|sayfalar=99-100|çalışma=Resources, Conservation and Recycling|yıl=2018|cilt=133|doi=10.1016/j.resconrec.2018.02.014}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.unenvironment.org/news-and-stories/story/picking-litter-pointless-exercise-or-powerful-tool-battle-beat-plastic | başlık = Picking up litter: Pointless exercise or powerful tool in the battle to beat plastic pollution? | erişimtarihi = 19 Temmuz 2019 | tarih = 18 Mayıs 2018 | çalışma = unenvironment.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190719185820/https://www.unenvironment.org/news-and-stories/story/picking-litter-pointless-exercise-or-powerful-tool-battle-beat-plastic | arşivtarihi = 19 Temmuz 2019}}</ref> Ancak plastik kirliliğini önlemede geri dönüşüm de dahil olmak üzere mevcut çözüm önerilerinin hiçbirinin yeterli olamadığı, bu nedenle küresel olarak plastik üretiminin sınırlandırılması konusunda birçok bilim insanı hemfikirdir.<ref name=":0">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.abq0082|başlık=A global plastic treaty must cap production|tarih=2022-04-29|sayı=6592|dil=en|sayfalar=469–470|çalışma=Science|cilt=376|ad=Melanie|soyadı=Bergmann|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.abq0082|ad2=Bethanie Carney|ad3=Susanne M.|ad4=Tridibesh|ad5=Dannielle S.|ad6=Sedat|ad7=Anja|ad8=Martin|ad9=Tony R.|soyadı2=Almroth|soyadı3=Brander|soyadı4=Dey|soyadı5=Green|soyadı6=Gundogdu|soyadı7=Krieger|soyadı8=Wagner|soyadı9=Walker}}</ref> 1991'den itibaren 2018 yılı itibarıyla plastik kullanımına 51 ülkede yasak getirilmiş, 39 farklı ülkede ise plastik poşetler [[vergi]]lendirilmiştir.<ref name="teyit.org" /> Plastik tüketimini azaltmak üzere [[Avrupa Parlamentosu|Avrupa Parlementosu]]’nun 2015 yılında çıkardığı, Avrupa genelinde plastik poşet kullanımını azalmak amaçlı yönetmelik bu konudaki çalışmalara örnektir.<ref name="teyit.org" />


2020 itibarıyla, üretilen plastik küresel kütlesi, tüm kara ve deniz hayvanlarının toplam biyokütlesini aşmaktadır.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.theguardian.com/environment/2020/dec/09/human-made-materials-now-outweigh-earths-entire-biomass-study|başlık=Human-made materials now outweigh Earth's entire biomass – study|erişimtarihi=9 Aralık 2020|yazarlar=Laville|tarih=9 Aralık 2020|çalışma=The Guardian|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201210000655/https://www.theguardian.com/environment/2020/dec/09/human-made-materials-now-outweigh-earths-entire-biomass-study|arşivtarihi=10 Aralık 2020|ölüurl=hayır}}</ref> Bazı araştırmacılar, 2050 yılına kadar okyanuslarda ağırlıkça balıktan daha fazla plastik olabileceğini öne sürümektedir.<ref name="Sutter">{{Web kaynağı | url = http://www.cnn.com/2016/12/12/world/sutter-vanishing-help/ | başlık = How to stop the sixth mass extinction | erişimtarihi = 18 Eylül 2017 | tarih = 12 Aralık 2016 | çalışma = CNN | arşivurl = https://web.archive.org/web/20161213131234/http://www.cnn.com/2016/12/12/world/sutter-vanishing-help/ | arşivtarihi = 13 Aralık 2016}}</ref>
2020 itibarıyla, üretilen plastik küresel kütlesi, tüm kara ve deniz hayvanlarının toplam biyokütlesini aşmaktadır.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.theguardian.com/environment/2020/dec/09/human-made-materials-now-outweigh-earths-entire-biomass-study|başlık=Human-made materials now outweigh Earth's entire biomass – study|erişimtarihi=9 Aralık 2020|yazarlar=Laville|tarih=9 Aralık 2020|çalışma=The Guardian|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201210000655/https://www.theguardian.com/environment/2020/dec/09/human-made-materials-now-outweigh-earths-entire-biomass-study|arşivtarihi=10 Aralık 2020|ölüurl=hayır}}</ref> Bazı araştırmacılar, 2050 yılına kadar okyanuslarda ağırlıkça balıktan daha fazla plastik olabileceğini öne sürümektedir.<ref name="Sutter">{{Web kaynağı | url = http://www.cnn.com/2016/12/12/world/sutter-vanishing-help/ | başlık = How to stop the sixth mass extinction | erişimtarihi = 18 Eylül 2017 | tarih = 12 Aralık 2016 | çalışma = CNN | arşivurl = https://web.archive.org/web/20161213131234/http://www.cnn.com/2016/12/12/world/sutter-vanishing-help/ | arşivtarihi = 13 Aralık 2016}}</ref>


== Nedenleri ==
== Nedenleri ==
Plastik kirliliğinin birçok nedeni mevcuttur.<ref name="Science2015" /> Bu nedenler arasında yetersiz atık yönetimi<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://link.springer.com/10.1007/s11356-021-17648-3|başlık=A review of plastic pollution in aquatic ecosystems of Turkey|tarih=2022-04|sayı=18|dil=en|sayfalar=26230–26249|çalışma=Environmental Science and Pollution Research|cilt=29|ad=Cem|soyadı=Çevik|issn=0944-1344|doi=10.1007/s11356-021-17648-3|ad2=Ahmet Erkan|ad3=Ülkü Nihan|ad4=Gökben Başaran|ad5=Sedat|soyadı2=Kıdeyş|soyadı3=Tavşanoğlu|soyadı4=Kankılıç|soyadı5=Gündoğdu}}</ref>, aşırı plastik üretimi<ref name=":0" />, plastik çöp ticareti<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0025326X21008067|başlık=Why Turkey should not import plastic waste pollution from developed countries?|tarih=2021-10-01|dil=en|sayfalar=112772|çalışma=Marine Pollution Bulletin|cilt=171|ad=Sedat|soyadı=Gündoğdu|issn=0025-326X|doi=10.1016/j.marpolbul.2021.112772|ad2=Tony R.|soyadı2=Walker}}</ref>, balıkçılık<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048969720368364|başlık=Riverine plastic pollution from fisheries: Insights from the Ganges River system|tarih=2021-02-20|dil=en|sayfalar=143305|çalışma=Science of The Total Environment|cilt=756|ad=Sarah E.|soyadı=Nelms|issn=0048-9697|doi=10.1016/j.scitotenv.2020.143305|ad2=Emily M.|ad3=Surshti|ad4=Ruchi|ad5=Sunanda|ad6=Surfarsha|ad7=Gawsia Wahidunnessa|ad8=Brendan J.|ad9=Alifa Bintha|ad10=Jeyaraj Antony|ad11=Hina|soyadı2=Duncan|soyadı3=Patel|soyadı4=Badola|soyadı5=Bhola|soyadı6=Chakma|soyadı7=Chowdhury|soyadı8=Godley|soyadı9=Haque|soyadı10=Johnson|soyadı11=Khatoon}}</ref>, plastik üretim fabrikalarından meydana gelen sızıntılar<ref name=":2">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048969722007689|başlık=Hydrometeorological assessments of the transport of microplastic pellets in the Eastern Mediterranean|tarih=2022-06-01|dil=en|sayfalar=153676|çalışma=Science of The Total Environment|cilt=823|ad=Sedat|soyadı=Gündoğdu|issn=0048-9697|doi=10.1016/j.scitotenv.2022.153676|ad2=Berna|ad3=Burak|ad4=Cem|ad5=Serkan|soyadı2=Ayat|soyadı3=Aydoğan|soyadı4=Çevik|soyadı5=Karaca}}</ref> ve illegal çöp döküm faaliyetleri sıralanabilir<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.mdpi.com/2071-1050/14/1/20|başlık=Plastic Pollution, Waste Management Issues, and Circular Economy Opportunities in Rural Communities|tarih=2022-01|sayı=1|dil=en|sayfalar=20|çalışma=Sustainability|cilt=14|ad=Florin-Constantin|soyadı=Mihai|issn=2071-1050|doi=10.3390/su14010020|ad2=Sedat|ad3=Laura A.|ad4=Arianna|ad5=Farhan R.|ad6=Claire|ad7=Jutta|ad8=Natalia|ad9=Paula|ad10=Christia|ad11=Sherien|soyadı2=Gündoğdu|soyadı3=Markley|soyadı4=Olivelli|soyadı5=Khan|soyadı6=Gwinnett|soyadı7=Gutberlet|soyadı8=Reyna-Bensusan|soyadı9=Llanquileo-Melgarejo|soyadı10=Meidiana|soyadı11=Elagroudy}}</ref>. Tüm bunların yanında özellikle tekstil ürünlerinden kaynaklanan fiber tipteki plastikler de önemli bir kirlilik kaynağıdır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1080/00405000.2020.1741760|başlık=Investigation on the microfiber release under controlled washings from the knitted fabrics produced by recycled and virgin polyester yarns|tarih=2021-02-01|sayı=2|sayfalar=264–272|çalışma=The Journal of The Textile Institute|cilt=112|ad=İlkan|soyadı=Özkan|issn=0040-5000|doi=10.1080/00405000.2020.1741760|ad2=Sedat|soyadı2=Gündoğdu}}</ref>
Plastik atık ticareti, deniz çöpünün "ana suçlusu" olarak tanımlandı.{{Adn|"Campaigners have identified the global trade in plastic waste as a main culprit in marine litter, because the industrialised world has for years been shipping much of its plastic “recyclables” to developing countries, which often lack the capacity to process all the material."{{sfn|Clive Cookson|2019}}}} Atık plastikleri ithal eden ülkeler genellikle tüm malzemeyi işleme kapasitesinden yoksundur. Sonuç olarak, Birleşmiş Milletler, belirli kriterleri karşılamadığı sürece atık plastik ticaretine bir yasak getirmiştir. {{Adn|"The new UN rules will effectively prevent the US and EU from exporting any mixed plastic waste, as well plastics that are contaminated or unrecyclable — a move that will slash the global plastic waste trade when it comes into effect in January 2021."{{sfn|Clive Cookson|2019}}}}


== Plastik atık türleri ==
== Plastik atık türleri ==
Plastik kirliliğine katkıda bulunan üç ana plastik türü vardır: [[mikroplastikler]]in yanı sıra mega ve makro plastikler. Mega ve mikro plastikler, Kuzey Yarımküre'de en yüksek yoğunluklarda birikmiş, şehir merkezlerinde ve su cephelerinde yoğunlaşmıştır. Molozu taşıyan akıntılar nedeniyle bazı adaların kıyılarında plastik bulunabilir. Hem mega hem de makro plastikler, ambalajlarda, ayakkabılarda ve gemilerden yıkanmış veya çöplüklere atılmış diğer ev eşyalarında bulunur. Balıkçılıkla ilgili öğelerin uzak adalarda bulunma olasılığı daha yüksektir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Marine debris surveys at Bird Island, South Georgia 1990–1995|url=https://archive.org/details/sim_marine-pollution-bulletin_1997-01_34_1/page/61|yazarlar=Walker|sayfalar=61-65|çalışma=Marine Pollution Bulletin|yıl=1997|cilt=34|doi=10.1016/S0025-326X(96)00053-7}}</ref><ref name="Barnes">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Accumulation and fragmentation of plastic debris in global environments|yazarlar=Barnes|tarih=14 Haziran 2009|sayı=1526|sayfalar=1985-1998|çalışma=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences|cilt=364|pmc=2873009|pmid=19528051|doi=10.1098/rstb.2008.0205}}</ref> Bunlara ayrıca mikro-, mezo- ve makro döküntüler de denebilir.
Plastik kirliliğine katkıda bulunan plastikler boyutlarına göre nanoplastikler, [[Mikroplastikler|mikroplastikler,]] mesoplastikler, makroplastikler ve megaplastikler olmak üzere 5 ana gruba ayrılırlar<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.gesamp.org/publications/guidelines-for-the-monitoring-and-assessment-of-plastic-litter-in-the-ocean|başlık=Guidelines for the Monitoring and Assessment of Plastic Litter in the Ocean|erişimtarihi=2022-05-05|dil=en-gb|çalışma=GESAMP}}</ref>. Mega ve mikro plastikler, Kuzey Yarımküre'de en yüksek yoğunluklarda birikmiş, şehir merkezlerinde ve su cephelerinde yoğunlaşmıştır. Molozu taşıyan akıntılar nedeniyle bazı adaların kıyılarında plastik bulunabilir. Hem mega hem de makro plastikler, ambalajlarda, ayakkabılarda ve gemilerden yıkanmış veya çöplüklere atılmış diğer ev eşyalarında bulunur. Balıkçılıkla ilgili öğelerin uzak adalarda bulunma olasılığı daha yüksektir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Marine debris surveys at Bird Island, South Georgia 1990–1995|url=https://archive.org/details/sim_marine-pollution-bulletin_1997-01_34_1/page/61|yazarlar=Walker|sayfalar=61-65|çalışma=Marine Pollution Bulletin|yıl=1997|cilt=34|doi=10.1016/S0025-326X(96)00053-7}}</ref><ref name="Barnes">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Accumulation and fragmentation of plastic debris in global environments|yazarlar=Barnes|tarih=14 Haziran 2009|sayı=1526|sayfalar=1985-1998|çalışma=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences|cilt=364|pmc=2873009|pmid=19528051|doi=10.1098/rstb.2008.0205}}</ref> Bunlara ayrıca mikro-, mezo- ve makro döküntüler de denebilir.


Plastik atıklar birincil veya ikincil olarak kategorize edilir. Birincil plastikler, toplandıklarında orijinal hallerindedir. Bunlara örnek olarak şişe kapakları, sigara izmaritleri ve mikro boncuklar verilebilir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=A Canadian policy framework to mitigate plastic marine pollution|yazarlar=Pettipas|sayfalar=117-22|çalışma=Marine Policy|yıl=2016|cilt=68|doi=10.1016/j.marpol.2016.02.025}}</ref> Öte yandan ikincil plastikler, birincil plastiklerin bozulmasından kaynaklanan daha küçük plastikleri açıklar.<ref name="Driedger">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://uwspace.uwaterloo.ca/bitstream/10012/11956/1/PVC-06.pdf|başlık=Plastic debris in the Laurentian Great Lakes: A review|yazarlar=Driedger|tarih=March 2015|sayı=1|sayfalar=9-19|çalışma=Journal of Great Lakes Research|cilt=41|doi=10.1016/j.jglr.2014.12.020}}</ref>
Plastik atıklar birincil veya ikincil olarak kategorize edilir. Birincil plastikler, toplandıklarında orijinal hallerindedir. Bunlara örnek olarak şişe kapakları, sigara izmaritleri ve mikro boncuklar verilebilir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=A Canadian policy framework to mitigate plastic marine pollution|yazarlar=Pettipas|sayfalar=117-22|çalışma=Marine Policy|yıl=2016|cilt=68|doi=10.1016/j.marpol.2016.02.025}}</ref> Öte yandan ikincil plastikler, birincil plastiklerin bozulmasından kaynaklanan daha küçük plastikleri açıklar.<ref name="Driedger">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://uwspace.uwaterloo.ca/bitstream/10012/11956/1/PVC-06.pdf|başlık=Plastic debris in the Laurentian Great Lakes: A review|yazarlar=Driedger|tarih=March 2015|sayı=1|sayfalar=9-19|çalışma=Journal of Great Lakes Research|cilt=41|doi=10.1016/j.jglr.2014.12.020}}</ref>


=== Mikroatıklar ===
=== Mikroplastikler ===
[[Dosya:Microplastics_in_the_surface_ocean,_OWID.svg|küçükresim|Yüzey okyanusunda mikroplastikler]]
[[Dosya:Microplastics_in_the_surface_ocean,_OWID.svg|küçükresim|Yüzey okyanusunda mikroplastikler]]
Mikroatıklar, 2&nbsp;mm ve 5&nbsp;mm boyutundaki atıklardır.<ref name="Barnes"/> Mezo veya makroatık olarak başlayan plastik artıklar, parçalanma ve onu daha küçük parçalara ayıran çarpışmalar yoluyla mikroatık haline gelebilir.<ref name="plastics in marine environment"/> [[Mikroplastikler|Mikroatık]] daha yaygın olarak nurdles olarak adlandırılır. Nurdles yeni plastik ürünler yapmak için geri dönüştürülür, ancak küçük boyutları nedeniyle üretim sırasında kolayca çevreye salınırlar. Genellikle nehirler ve akarsular yoluyla okyanus sularında son bulurlar. Temizlik ve kozmetik ürünlerden gelen mikrodebrisler aynı zamanda temizleyiciler olarak da adlandırılır. Mikrodebrisler ve yıkayıcılar çok küçük olduğundan, filtre besleyen organizmalar genellikle onları tüketir.
Mikroplastikler, 5&nbsp;mm'en daha küçük boyutdaki atıklardır.<ref name="Barnes"/> Mezo veya makroplastik olarak başlayan plastik artıklar, çeşitli faktörlerin de etkisiyle parçalanma yoluyla mikroplastik haline gelebilir.<ref name="plastics in marine environment"/> [[Mikroplastikler]] iki gruba ayrılırlar. Bu ayrım daha çok mikroplastiklerin oluşum şekillerine göredir. Bunlar birincil mikroplastikler ve ikincil mikroplastiklerdir. Birincil mikroplastikler mikroplastik olarak doğrudan üretilen ve endüstriyel, kozmetik ve plastik üretiminde kullanılmak üzere üretilen plastiklerdir. unlar içerisinde granül ya da pelet olarak isimlendirilen ham plastik peletler önemli bir kirlilik kaynağıdır<ref name=":2" />. İkincil mikroplastikler ise daha büyük plastiklerin zamanla çeşitli fiziksel, kimyasal ve biyolojik faktörler sonucu parçalanmasıyla oluşurlar<ref>{{Web kaynağı|url=https://mikroplastik.org/mikroplastik-nedir/|başlık=Mikroplastik Nedir? - mikroplastik.org|erişimtarihi=2022-05-05|tarih=2020-12-28|dil=tr-TR}}</ref>.


Okyanus Koruma Kurumu, Çin, Endonezya, Filipinler, Tayland ve Vietnam'ın denize diğer tüm ülkelerin toplamından daha fazla plastik döktüğünü bildirdi.<ref name="Forbes">{{Haber kaynağı|url=https://www.forbes.com/sites/hannahleung/2018/04/21/five-asian-countries-dump-more-plastic-than-anyone-else-combined-how-you-can-help/#1d663de71234|başlık=Five Asian Countries Dump More Plastic into Oceans Than Anyone Else Combined: How You Can Help|erişimtarihi=23 Haziran 2019|yazarlar=Hannah Leung|tarih=21 Nisan 2018|dil=İngilizce|çalışma=[[Forbes]]|alıntı=China, Indonesia, Philippines, Thailand, and Vietnam are dumping more plastic into oceans than the rest of the world combined, according to a 2017 report by Ocean Conservancy|arşivurl=https://web.archive.org/web/20211229134932/https://www.forbes.com/sites/hannahleung/2018/04/21/five-asian-countries-dump-more-plastic-than-anyone-else-combined-how-you-can-help/#1d663de71234|arşivtarihi=29 Aralık 2021|ölüurl=hayır}}</ref> Okyanustaki plastiklerin yüzde 10'unun emzik olduğu tahmin edilmektedir, bu da onları [[Plastik poşet|plastik torbalar]] ve yiyecek kapları ile birlikte en yaygın plastik kirliliği türlerinden biri haline getirmektedir.<ref name="Knight2">Knight 2012, p. 11.</ref><ref name="Knight4">Knight 2012, p. 13.</ref> Bu mikro plastikler okyanuslarda birikebilir ve doğası gereği hidrofobik olan ve olumsuz sağlık etkilerine neden olabilen [[bisfenol A]], [[polistiren]], DDT ve PCB'ler gibi Kalıcı Biyo-biriktirici Toksinlerin birikmesine izin verir.<ref name="Knight3">Knight 2012, p. 12.</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.nurdlehunt.org.uk/whats-the-problem/small-plastics.html|başlık=Small, Smaller, Microscopic!|erişimtarihi=30 Kasım 2017|yazarlar=User|dil=en-gb|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171201043531/https://www.nurdlehunt.org.uk/whats-the-problem/small-plastics.html|arşivtarihi=1 Aralık 2017|ölüurl=hayır}}</ref>


'''Plastik poşetler'''
'''Plastik poşetler'''


Plastiğin en yaygın kullanım biçimlerinden biri de günlük hayatta kullanılan poşetlerdir. İsveçli bilim insanı Sten Gustaf Thulin tarafından yaratılan plastik poşetlerin [[patent]]i 1965 yılında Thulin tarafından alınmış ve İsveçli bir şirket olan Celloplast ile [[seri üretim]]ine başlanmıştı.<ref name=":1">{{Web kaynağı | url = https://teyit.org/poset-dosyasi-i-kullandigimiz-posetleri-ne-kadar-taniyoruz | başlık = Poşet Dosyası I: Kullandığımız poşetleri ne kadar tanıyoruz? {{!}} Teyit | erişimtarihi = 25 Haziran 2021 | dil = Türkçe | çalışma = teyit.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190603222420/https://teyit.org/poset-dosyasi-i-kullandigimiz-posetleri-ne-kadar-taniyoruz | arşivtarihi = 3 Haziran 2019}}</ref> Merkezi [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]’nin [[Ohio]] eyaletinde yer alan Kroger ile Idaho merkezli [[Safeway Inc.|Safeway]] market zincirlerinin mağazalarında plastik poşetler kullanmaya karar veren ilk market zinricileri idi.<ref name=":1" /> Plastik poşet kullanımı 1980’lerde tüm dünyada yaygınlaştı.<ref name="teyit.org" /> [[Birleşmiş Milletler]]in hazırladığı rapora göre [[dünya]]da yıl içerisinde en az 1 ila 5 trilyon arası [[Plastik atıklar|plastik atık]] kapsamında yer alan [[poşet]]ler kullanılmaktadır. Bu sayı oranlandığında sadece poşetin dakikada yaklaşık olarak 10 milyon kullanılmasıyla plastik kirliliğine olan etkisi görülmektedir.<ref name=":1" /> Üretiminin yanı sıra poşet formunda kullanılan plastiğin tüketim miktarı da fazladır. Doğal Kaynakları Koruma Konsey’inin elde ettiği verilere göre ABD’de 4 kişiden oluşan bir aile yılda 1500 adet plastik poşet tüketiyor.<ref name=":1" /> Bu sayıyı kişi başı 200 adet poşet tüketimi ile [[Avustralya]], 154 sayısı ile de [[Yeni Zelanda]] takip ediyor<ref name=":1" />
Plastiğin en yaygın kullanım biçimlerinden biri de günlük hayatta kullanılan poşetlerdir. İsveçli bilim insanı Sten Gustaf Thulin tarafından yaratılan plastik poşetlerin [[patent]]i 1965 yılında Thulin tarafından alınmış ve İsveçli bir şirket olan Celloplast ile [[seri üretim]]ine başlanmıştı.<ref name=":1">{{Web kaynağı | url = https://teyit.org/poset-dosyasi-i-kullandigimiz-posetleri-ne-kadar-taniyoruz | başlık = Poşet Dosyası I: Kullandığımız poşetleri ne kadar tanıyoruz? {{!}} Teyit | erişimtarihi = 25 Haziran 2021 | dil = Türkçe | çalışma = teyit.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190603222420/https://teyit.org/poset-dosyasi-i-kullandigimiz-posetleri-ne-kadar-taniyoruz | arşivtarihi = 3 Haziran 2019}}</ref> Merkezi [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]’nin [[Ohio]] eyaletinde yer alan Kroger ile Idaho merkezli [[Safeway Inc.|Safeway]] market zincirlerinin mağazalarında plastik poşetler kullanmaya karar veren ilk market zinricileri idi.<ref name=":1" /> Plastik poşet kullanımı 1980’lerde tüm dünyada yaygınlaştı.<ref name="teyit.org" /> [[Birleşmiş Milletler]]in hazırladığı rapora göre [[dünya]]da yıl içerisinde en az 1 ila 5 trilyon arası [[Plastik atıklar|plastik atık]] kapsamında yer alan [[poşet]]ler kullanılmaktadır. Bu sayı oranlandığında sadece poşetin dakikada yaklaşık olarak 10 milyon kullanılmasıyla plastik kirliliğine olan etkisi görülmektedir.<ref name=":1" /> Üretiminin yanı sıra poşet formunda kullanılan plastiğin tüketim miktarı da fazladır. Doğal Kaynakları Koruma Konsey’inin elde ettiği verilere göre ABD’de 4 kişiden oluşan bir aile yılda 1500 adet plastik poşet tüketiyor.<ref name=":1" /> Bu sayıyı kişi başı 200 adet poşet tüketimi ile [[Avustralya]], 154 sayısı ile de [[Yeni Zelanda]] takip ediyor<ref name=":1" />

== Kirliliği azaltma çalışmaları ==
Plastik kirliliğinin olumsuz etkilerini en aza indirgemek adına dünyada çeşitli çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmalara şu örnekler verilebilir: Avrupa Plastik Dönüştürücüleri (Europe :PRE) geri dönüşüm şirketlerine sermaye sağlarken, “[[sürdürülebilirlik]]” ve “geridönüştürülebilirlik” akımlarını desteklemektedir.<ref name=":0">{{Web kaynağı | url = https://teyit.org/poset-dosyasi-iii-imalat-ticaret-verileri-ve-hammaddede-disa-bagimlilik | başlık = Poşet Dosyası I: Kullandığımız poşetleri ne kadar https://teyit.org/poset-dosyasi-iii-imalat-ticaret-verileri-ve-hammaddede-disa-bagimlilik | erişimtarihi = 20 Haziran 2021 | dil = Türkçe | çalışma = teyit.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190605040124/https://teyit.org/poset-dosyasi-iii-imalat-ticaret-verileri-ve-hammaddede-disa-bagimlilik | arşivtarihi = 5 Haziran 2019}}</ref>[[İsviçre]]’de bulunan Gr3n girişimi polimerleri [[mikrodalga]] yoluyla [[monomer]] hale getirerek geri dönüştürmenin farklı bir yolunu bulmuştur<ref name="teyit.org" /> [[Dünya Doğayı Koruma Vakfı]] (WWF) ve Impact Hub ise 7 farklı girişime destek vermiştir.<ref name=":0" />

== Ayrıca bakınız ==


== Kaynaklar ==
== Kaynaklar ==

Sayfanın 06.29, 5 Mayıs 2022 tarihindeki hâli

Gana'da plastik kirliliği, 2018
Madagaskar'ın Douala bölgesinde plastik çöpleri altında bir dere
Plastiğin dünya okyanuslarına girdiği yol

Plastik kirliliği, yaban hayatı, vahşi yaşam ortamı ve insanları olumsuz yönde etkileyen Dünya'nın çevresinde plastik nesnelerin ve parçacıkların (örneğin plastik şişeler, torbalar ve mikro boncuklar) birikmesidir.[1]

Kirletici olarak hareket eden plastikler, boyuta göre mezo, mikro veya makro döküntü olarak kategorize edilir.[2] Plastikler ucuz ve dayanıklıdır, sonuç olarak insanlar tarafından plastik üretim seviyeleri yüksektir.[3] Bununla birlikte, çoğu plastiğin kimyasal yapısı onları birçok doğal bozunma sürecine dirençli hale getirir ve sonuç olarak bozulmaları arasında yavaştır[4] (100 ila 1000 yıl). Bu iki faktör birlikte, çevrede yüksek bir plastik kirliliğine yol açmıştır.

Plastik kirliliği karayı, su yollarını ve okyanusları etkilemektedir. Her yıl kıyı topluluklarından 19 ila 23 milyon ton plastik atığın okyanusa girdiği tahmin edilmektedir.[5] 1950-2013 yılları arasında üretilen küresel plastiklerin yüzde 1,4'ünün okyanusa girdiği ve burada biriktiği varsayımıyla, 2013 yılı sonu itibarıyla dünya okyanusunda 86 milyon ton plastik deniz döküntüsü olduğu tahmin edilmektedir.[6] Ellen MacArthur Vakfı tarafından yapılan bir araştırma 2050 yılına kadar daha fazla artarak denizlerde canlılardan çok plastik atıkların yer alacağı öngörülmektedir.[7] Canlı organizmalar, özellikle deniz hayvanları, plastik nesnelere dolanma gibi mekanik etkilerden, plastik atıkların yutulmasıyla ilgili problemlerden veya plastiklerin içindeki fizyolojilerini engelleyen kimyasallara maruz kaldıklarından zarar görebilir. İnsanlar üzerindeki etkileri ise, çeşitli hormonal mekanizmaların bozulmasını içerir.

2020 itibarıyla, dünya çapında her yıl yaklaşık 450 milyon ton plastik üretilmektedir[8]. 1950'lerden 2018'e kadar dünya çapında tahmini 6,3 milyar ton plastik üretildi, bunun tahmini yüzde 9'u geri dönüştürüldü ve yüzde 12'si de yakıldı.[9] Bu büyük miktardaki plastik atık çevreye karışıyor ve araştırmalar deniz kuşlarının yüzde 90'ının vücutlarında plastik kalıntı bulunduğunu öne sürüyor.[10][11]

Bazı bölgelerde, plastik tüketimini azaltarak, çöpleri temizleyerek ve plastik geri dönüşümünü teşvik ederek, serbest alanda plastik kirliliğinin önemini azaltmak için önemli çabalar olmuştur.[12][13] Ancak plastik kirliliğini önlemede geri dönüşüm de dahil olmak üzere mevcut çözüm önerilerinin hiçbirinin yeterli olamadığı, bu nedenle küresel olarak plastik üretiminin sınırlandırılması konusunda birçok bilim insanı hemfikirdir.[14] 1991'den itibaren 2018 yılı itibarıyla plastik kullanımına 51 ülkede yasak getirilmiş, 39 farklı ülkede ise plastik poşetler vergilendirilmiştir.[7] Plastik tüketimini azaltmak üzere Avrupa Parlementosu’nun 2015 yılında çıkardığı, Avrupa genelinde plastik poşet kullanımını azalmak amaçlı yönetmelik bu konudaki çalışmalara örnektir.[7]

2020 itibarıyla, üretilen plastik küresel kütlesi, tüm kara ve deniz hayvanlarının toplam biyokütlesini aşmaktadır.[15] Bazı araştırmacılar, 2050 yılına kadar okyanuslarda ağırlıkça balıktan daha fazla plastik olabileceğini öne sürümektedir.[16]

Nedenleri

Plastik kirliliğinin birçok nedeni mevcuttur.[5] Bu nedenler arasında yetersiz atık yönetimi[17], aşırı plastik üretimi[14], plastik çöp ticareti[18], balıkçılık[19], plastik üretim fabrikalarından meydana gelen sızıntılar[20] ve illegal çöp döküm faaliyetleri sıralanabilir[21]. Tüm bunların yanında özellikle tekstil ürünlerinden kaynaklanan fiber tipteki plastikler de önemli bir kirlilik kaynağıdır.[22]

Plastik atık türleri

Plastik kirliliğine katkıda bulunan plastikler boyutlarına göre nanoplastikler, mikroplastikler, mesoplastikler, makroplastikler ve megaplastikler olmak üzere 5 ana gruba ayrılırlar[23]. Mega ve mikro plastikler, Kuzey Yarımküre'de en yüksek yoğunluklarda birikmiş, şehir merkezlerinde ve su cephelerinde yoğunlaşmıştır. Molozu taşıyan akıntılar nedeniyle bazı adaların kıyılarında plastik bulunabilir. Hem mega hem de makro plastikler, ambalajlarda, ayakkabılarda ve gemilerden yıkanmış veya çöplüklere atılmış diğer ev eşyalarında bulunur. Balıkçılıkla ilgili öğelerin uzak adalarda bulunma olasılığı daha yüksektir.[24][25] Bunlara ayrıca mikro-, mezo- ve makro döküntüler de denebilir.

Plastik atıklar birincil veya ikincil olarak kategorize edilir. Birincil plastikler, toplandıklarında orijinal hallerindedir. Bunlara örnek olarak şişe kapakları, sigara izmaritleri ve mikro boncuklar verilebilir.[26] Öte yandan ikincil plastikler, birincil plastiklerin bozulmasından kaynaklanan daha küçük plastikleri açıklar.[27]

Mikroplastikler

Yüzey okyanusunda mikroplastikler

Mikroplastikler, 5 mm'en daha küçük boyutdaki atıklardır.[25] Mezo veya makroplastik olarak başlayan plastik artıklar, çeşitli faktörlerin de etkisiyle parçalanma yoluyla mikroplastik haline gelebilir.[2] Mikroplastikler iki gruba ayrılırlar. Bu ayrım daha çok mikroplastiklerin oluşum şekillerine göredir. Bunlar birincil mikroplastikler ve ikincil mikroplastiklerdir. Birincil mikroplastikler mikroplastik olarak doğrudan üretilen ve endüstriyel, kozmetik ve plastik üretiminde kullanılmak üzere üretilen plastiklerdir. unlar içerisinde granül ya da pelet olarak isimlendirilen ham plastik peletler önemli bir kirlilik kaynağıdır[20]. İkincil mikroplastikler ise daha büyük plastiklerin zamanla çeşitli fiziksel, kimyasal ve biyolojik faktörler sonucu parçalanmasıyla oluşurlar[28].


Plastik poşetler

Plastiğin en yaygın kullanım biçimlerinden biri de günlük hayatta kullanılan poşetlerdir. İsveçli bilim insanı Sten Gustaf Thulin tarafından yaratılan plastik poşetlerin patenti 1965 yılında Thulin tarafından alınmış ve İsveçli bir şirket olan Celloplast ile seri üretimine başlanmıştı.[29] Merkezi ABD’nin Ohio eyaletinde yer alan Kroger ile Idaho merkezli Safeway market zincirlerinin mağazalarında plastik poşetler kullanmaya karar veren ilk market zinricileri idi.[29] Plastik poşet kullanımı 1980’lerde tüm dünyada yaygınlaştı.[7] Birleşmiş Milletlerin hazırladığı rapora göre dünyada yıl içerisinde en az 1 ila 5 trilyon arası plastik atık kapsamında yer alan poşetler kullanılmaktadır. Bu sayı oranlandığında sadece poşetin dakikada yaklaşık olarak 10 milyon kullanılmasıyla plastik kirliliğine olan etkisi görülmektedir.[29] Üretiminin yanı sıra poşet formunda kullanılan plastiğin tüketim miktarı da fazladır. Doğal Kaynakları Koruma Konsey’inin elde ettiği verilere göre ABD’de 4 kişiden oluşan bir aile yılda 1500 adet plastik poşet tüketiyor.[29] Bu sayıyı kişi başı 200 adet poşet tüketimi ile Avustralya, 154 sayısı ile de Yeni Zelanda takip ediyor[29]

Kaynaklar

  1. ^ "We Depend on Plastic. Now We're Drowning in It". NationalGeographic.com. June 2018. 16 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2018. 
  2. ^ a b Hammer (2012). "Plastics in the marine environment: the dark side of a modern gift". Reviews of Environmental Contamination and Toxicology. 220: 1-44. doi:10.1007/978-1-4614-3414-6_1. ISBN 978-1461434139. PMID 22610295. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2021. 
  3. ^ Hester, Ronald E.; Harrison, R. M. (editors) (2011). Marine Pollution and Human Health 23 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Royal Society of Chemistry. pp. 84–85. 184973240X
  4. ^ "When The Mermaids Cry: The Great Plastic Tide". Coastal Care. March 2018. 5 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2018. 
  5. ^ a b Borrelle, Stephanie B.; Ringma, Jeremy; Law, Kara Lavender; Monnahan, Cole C.; Lebreton, Laurent; McGivern, Alexis; Murphy, Erin; Jambeck, Jenna; Leonard, George H.; Hilleary, Michelle A.; Eriksen, Marcus (2020-09-18). "Predicted growth in plastic waste exceeds efforts to mitigate plastic pollution". Science (İngilizce). 369 (6510): 1515–1518. doi:10.1126/science.aba3656. ISSN 0036-8075. 
  6. ^ Jang, Y. C., Lee, J., Hong, S., Choi, H. W., Shim, W. J., & Hong, S. Y. 2015. Estimating the global inflow and stock of plastic marine debris using material flow analysis: a preliminary approach. Journal of the Korean Society for Marine Environment and Energy, 18(4), 263-273.
  7. ^ a b c d "Poşet Dosyası II: Yasal düzenlemelerin poşet tüketimine etkisi ve Türkiye'deki poşet yasası". teyit.org. 21 Şubat 2019. 4 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2021. 
  8. ^ Roland Geyer (2020). "A Brief History of Plastics". A Brief History of Plastics (İngilizce). Springer. ss. 31-47. Erişim tarihi: 05.05.2022.  Bilinmeyen parametre |editörleri-göster= görmezden gelindi (yardım); Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım); Geçersiz |display-yazarlar=Roland Geyer (yardım)
  9. ^ "The known unknowns of plastic pollution". The Economist. 3 Mart 2018. 14 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2018. 
  10. ^ "Turning rubbish into money – environmental innovation leads the way". 29 Şubat 2016. 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Mathieu-Denoncourt (November 2014). "Plasticizer endocrine disruption: Highlighting developmental and reproductive effects in mammals and non-mammalian aquatic species". General and Comparative Endocrinology. 219: 74-88. doi:10.1016/j.ygcen.2014.11.003. PMID 25448254. 
  12. ^ Walker (2018). "A call for Canada to move toward zero plastic waste by reducing and recycling single-use plastics". Resources, Conservation and Recycling. 133: 99-100. doi:10.1016/j.resconrec.2018.02.014. 
  13. ^ "Picking up litter: Pointless exercise or powerful tool in the battle to beat plastic pollution?". unenvironment.org. 18 Mayıs 2018. 19 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2019. 
  14. ^ a b Bergmann, Melanie; Almroth, Bethanie Carney; Brander, Susanne M.; Dey, Tridibesh; Green, Dannielle S.; Gundogdu, Sedat; Krieger, Anja; Wagner, Martin; Walker, Tony R. (2022-04-29). "A global plastic treaty must cap production". Science (İngilizce). 376 (6592): 469–470. doi:10.1126/science.abq0082. ISSN 0036-8075. 
  15. ^ Laville (9 Aralık 2020). "Human-made materials now outweigh Earth's entire biomass – study". The Guardian. 10 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2020. 
  16. ^ "How to stop the sixth mass extinction". CNN. 12 Aralık 2016. 13 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2017. 
  17. ^ Çevik, Cem; Kıdeyş, Ahmet Erkan; Tavşanoğlu, Ülkü Nihan; Kankılıç, Gökben Başaran; Gündoğdu, Sedat (2022-04). "A review of plastic pollution in aquatic ecosystems of Turkey". Environmental Science and Pollution Research (İngilizce). 29 (18): 26230–26249. doi:10.1007/s11356-021-17648-3. ISSN 0944-1344.  Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
  18. ^ Gündoğdu, Sedat; Walker, Tony R. (2021-10-01). "Why Turkey should not import plastic waste pollution from developed countries?". Marine Pollution Bulletin (İngilizce). 171: 112772. doi:10.1016/j.marpolbul.2021.112772. ISSN 0025-326X. 
  19. ^ Nelms, Sarah E.; Duncan, Emily M.; Patel, Surshti; Badola, Ruchi; Bhola, Sunanda; Chakma, Surfarsha; Chowdhury, Gawsia Wahidunnessa; Godley, Brendan J.; Haque, Alifa Bintha; Johnson, Jeyaraj Antony; Khatoon, Hina (2021-02-20). "Riverine plastic pollution from fisheries: Insights from the Ganges River system". Science of The Total Environment (İngilizce). 756: 143305. doi:10.1016/j.scitotenv.2020.143305. ISSN 0048-9697. 
  20. ^ a b Gündoğdu, Sedat; Ayat, Berna; Aydoğan, Burak; Çevik, Cem; Karaca, Serkan (2022-06-01). "Hydrometeorological assessments of the transport of microplastic pellets in the Eastern Mediterranean". Science of The Total Environment (İngilizce). 823: 153676. doi:10.1016/j.scitotenv.2022.153676. ISSN 0048-9697. 
  21. ^ Mihai, Florin-Constantin; Gündoğdu, Sedat; Markley, Laura A.; Olivelli, Arianna; Khan, Farhan R.; Gwinnett, Claire; Gutberlet, Jutta; Reyna-Bensusan, Natalia; Llanquileo-Melgarejo, Paula; Meidiana, Christia; Elagroudy, Sherien (2022-01). "Plastic Pollution, Waste Management Issues, and Circular Economy Opportunities in Rural Communities". Sustainability (İngilizce). 14 (1): 20. doi:10.3390/su14010020. ISSN 2071-1050.  Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
  22. ^ Özkan, İlkan; Gündoğdu, Sedat (2021-02-01). "Investigation on the microfiber release under controlled washings from the knitted fabrics produced by recycled and virgin polyester yarns". The Journal of The Textile Institute. 112 (2): 264–272. doi:10.1080/00405000.2020.1741760. ISSN 0040-5000. 
  23. ^ "Guidelines for the Monitoring and Assessment of Plastic Litter in the Ocean". GESAMP (İngilizce). Erişim tarihi: 2022-05-05. 
  24. ^ Walker (1997). "Marine debris surveys at Bird Island, South Georgia 1990–1995". Marine Pollution Bulletin. 34: 61-65. doi:10.1016/S0025-326X(96)00053-7. 
  25. ^ a b Barnes (14 Haziran 2009). "Accumulation and fragmentation of plastic debris in global environments". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 364 (1526): 1985-1998. doi:10.1098/rstb.2008.0205. PMC 2873009 $2. PMID 19528051. 
  26. ^ Pettipas (2016). "A Canadian policy framework to mitigate plastic marine pollution". Marine Policy. 68: 117-22. doi:10.1016/j.marpol.2016.02.025. 
  27. ^ Driedger (March 2015). "Plastic debris in the Laurentian Great Lakes: A review" (PDF). Journal of Great Lakes Research. 41 (1): 9-19. doi:10.1016/j.jglr.2014.12.020. 
  28. ^ "Mikroplastik Nedir? - mikroplastik.org". 2020-12-28. Erişim tarihi: 2022-05-05. 
  29. ^ a b c d e "Poşet Dosyası I: Kullandığımız poşetleri ne kadar tanıyoruz? | Teyit". teyit.org. 3 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2021. 

Notlar

Not listesi

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Plastik_kirliliği&oldid=27711838" sayfasından alınmıştır