Kertenkele: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
HaythamKenwai (mesaj | katkılar)
Devriyeler
35.674 değişiklik
k HaythamKenwai (mesaj) tarafından yapılan değişiklikler geri döndürülerek, VT Bot tarafından değiştirilmiş son sürüm geri getirildi.
Etiketler: Geri döndürme Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği Gelişmiş mobil değişikliği
HaythamKenwai (mesaj | katkılar)
Devriyeler
35.674 değişiklik
İngilizce Vikipedi'den (Lizard) çeviri yapılarak sayfa yeniden yazıldı.
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği Gelişmiş mobil değişikliği Anlam ayrımı bağlantıları
1. satır: 1. satır:
{{Otomatik taksokutu
{{Taksokutu
| resim = Galapagos Islands Land Iguana.JPG
| renk = pink
| resim_bilgi = [[Galapagos kara iguanası]] (Conolophus subcristatus)
| ad = Lacertidae
| en_erken =
| resim = Grenn lizzard.jpg
| image_width = 240px
| en_eski_fosil = 199
| en_genç_fosil = 0
| resim_bilgi =''[[Podarcis muralis]]''
| fosil_kaynak =
| alem = [[Hayvanlar|Animalia]]
| takson = Squamata
| şube = [[Chordate|Chordata]]
| içerdiği_gruplar =
| sınıf = [[Reptile|Reptilia]]
*[[Anguimorpha]]
| takım = [[Pullular|Squamata]]
*[[Gekkota]]
| Alttakım = [[Sauria]]
*[[Iguania]]
| familya = '''''Lacertidae'''''
*[[Lacertoidea]]
| altbaşlık =Sınıflandırma
*[[Scincomorpha]]
| açıklama =[[#Sınıflandırma|metne bakınız.]]
| içermediği_gruplar_yazı = Kertenkele olarak kabul edilmeyen bacaksız [[pullular]]
| dış_bağlantılar = {{commons-species|Lacertidae}}
| içermediği_gruplar =
*[[Serpentes]]
*[[Amphisbaenia]]
| aralık_haritası = Lizard range.png
| aralık_haritası_altyazı = Kertenkelelerin dağılımı
}}
}}
[[Dosya:Ibiza 2006 - Day 8 Hold on for dear life (275625848).jpg|220px|küçükresim|Kertenkele]]
[[Dosya:You talking to me.jpg|220px|küçükresim|Avcılardan genelde kurtulurlar ama her zaman değil]]
[[Dosya:Awash lizard.JPG|220px|küçükresim|sağ|Suda yüzen bir kertenkele]]
'''Kertenkele''' ('''Lacertilia''') alt takımının, özellikle özkertenkelegiller (Lacertidae) [[Familya (biyoloji)|familyasına]] ait [[tür]]lerinin genel adıdır.


'''Kertenkeleler''' ('''Lacertilia''' [[Takım (biyoloji)|alt takımı]]), çoğu okyanus [[ada]] zincirinin [[Antarktika|yanı sıra Antarktika]] hariç tüm kıtalarda değişen 6.000'den fazla [[Tür|türü]] olan<ref>[http://www.reptile-database.org Reptile Database]. Retrieved on 2012-04-22</ref> [[Pullular|yaygın bir pullu]] [[Sürüngenler|sürüngen]] grubudur. Grup, [[Yılan|yılanları]] ve [[Amphisbaenia]]'yı hariç tuttuğu için parafiletiktir; bazı kertenkeleler, bu iki dışlanan grupla diğer kertenkelelerden daha yakından ilişkilidir. Kertenkelelerin boyutları, birkaç santimetre uzunluğundaki [[Bukalemun|bukalemunlardan]] ve [[Gecko|kertenkelelerden]] 3 metre uzunluğundaki [[Komodo ejderi]]ne kadar değişir.
Kertenkeleler alt takımının; özkertenkelegiller, [[gekogiller]], [[varangiller]], [[agamagiller]], [[iguanagiller]], [[boncuklukertenkelegiller]], [[köryılansıgiller]] gibi familyaları vardır. Kertenkelelerin bugün dünya üzerinde 3000'den fazla [[tür]]ü mevcuttur. Soğuk iklime fazla dayanıklı olmadıklarından genel olarak çöllük bölgelerde ve tropikal kuşakların kurak kısımlarında çok boldur. Yer altında, ağaçlar üzerinde yaşayanları olduğu gibi, havada uçanları, suda yüzenleri, renk değiştirebilenleri de boldur.


Kertenkelelerin çoğu dört ayaklıdır ve güçlü bir yan yana hareketle koşar. Bazı soylar ("bacaksız kertenkeleler" olarak bilinir), ikincil olarak bacaklarını kaybetmiştir ve uzun yılan benzeri vücutlara sahiptir. Ormanda yaşayan Draco kertenkeleleri gibi bazıları süzülebilir. Genellikle bölgeseldirler, erkekler diğer erkeklerle savaşır ve genellikle parlak renklerle, eşleri cezbetmek ve rakipleri korkutmak için sinyal verirler. Kertenkeleler çoğunlukla etoburdur, genellikle otur ve bekle avcılarıdır; birçok küçük tür böcekleri yerken, Komodo manda kadar büyük memelileri yer.
Uzunca ve yuvarlakça olan vücutlarının üzerileri pullu veya pürtüklüdür. Çoğunlukla dört ayaklı ve pek azı iki ayaklı veya tamamen ayaksız olurlar. Her ayakta beşer adet parmak ve uçlarında gelişmiş tırnakları bulunur. Karın pulları sırt ve yanlarda olanlardan daha iridir.


Kertenkeleler, [[Hayvan zehri|zehir]], [[kamuflaj]], [[Otohemoraji|refleks kanama]] ve [[Ototomi|kuyruklarını kurban etme ve yeniden]] büyütme gibi çeşitli yırtıcılara karşı adaptasyonlardan yararlanır.
Kertenkelelerin büyük çoğunluğunda göz kapakları vardır ve çoğunda hareketlidir. Gekogillerde ve Amerika'da yaşayan [[Xantusiidae]] familyasının bireylerinin ise göz kapakları, kenarlarından birleşmiş olup, saat camı gibi saydam ve hareketsizdir. Yine Scincidae familyasından Ablepharus cinsi ve Lacertidae familyasından Ophisops cinslerinde gözkapağı birleşmiş olup sabittir. Yer altında yaşayan türlerin haricindekilerin dışkulak delikleri mevcuttur. Bazılarının ağaçlara asılmaya yarayan ince uzun ve kuvvetli kuyrukları vardır.


==Anatomi==
Kertenkeleler kendilerine yapılan bir saldırıda kuyruklarını bırakabilirler. Kertenkelelerin kuyrukları koptuğu zaman bir ayı geçmeyen bir zaman içinde yeni bir kuyruk meydana gelir. Yalnız bu yeni yetişen eskisi gibi olmayıp pul, renk ve yapı bakımından farklıdır. İlk kuyruktaki gibi omurgalar yoktur. Yeni kuyruğa kıkırdak dokusundan bir yapı destek olur. Bunda pullar gayri muntazam olup derideki desen meydana getiren boyalar da yoktur. Kuyruk kopmadan kırılırsa o yerden yeni bir kuyruk uzar. Böylece çatal kuyruk meydana gelir. Kertenkelelerdeki bu organ yenilenmesine [[Yenilenme|rejenerasyon]] denir.
===En büyük ve en küçük===
Alttakımdaki türlerin yetişkin uzunluğu, [[Brookesia micra]] gibi bukalemunlar ve [[Sphaerodactylus ariasae]]<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.newscientist.com/article/dn1635-minute-gecko-matches-smallest-reptile-record/|başlık=Minute gecko matches smallest reptile record|erişimtarihi=2021-09-02|dil=en-US|çalışma=New Scientist|ad=Hazel|soyadı=Muir}}</ref> gibi kertenkeleler için birkaç santimetreyken, yaşayan en büyük varanid kertenkelesi [[Komodo ejderi|Komodo ejderinde]] yaklaşık 3 metre'ye (10 ft) kadar değişir.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.theguardian.com/environment/gallery/2016/may/05/the-worlds-top-10-reptiles-in-pictures|başlık=The world's top 10 reptiles – in pictures|erişimtarihi=2021-09-02|tarih=2016-05-05|dil=en-GB|çalışma=The Guardian|issn=0261-3077}}</ref> Çoğu kertenkele oldukça küçük hayvanlardır.


===Ayırt edici özellikler===
[[Böcek]], [[akrep]], çokbacaklılar ile beslenen kertenkelelerin kasla hareket eden ileriye uzanan dilleri, avları yakalamada en büyük silahlarıdır. Dil üzerindeki yapışkan tükürük, avı yakalayıp bırakmama da yardımcı olur. Çene içerisine oturtulmuş dişleri vardır.
[[Dosya:Lacertae skin.jpg|sol|250x250px|küçükresim|[[Lacerta agilis]]'in derisi, keratinden yapılmış üst üste binen pulları gösteriyor.]]
[[Dosya:Mediterranean_house_gecko1.jpg|sol|küçükresim|270x270px| [[Deri değiştirme]] sürecinde olan genç bir [[Akdeniz sakanguru]]]]


Kertenkelelerin tipik olarak yuvarlak gövdeleri, kısa boyunları üzerinde yüksek başları, dört uzuvları ve uzun kuyrukları vardır, ancak bazıları bacaksızdır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/784363725|başlık=Reptile Biodiversity : Standard Methods for Inventory and Monitoring|tarih=2012|sayfa=13|yer=Berkeley|yayıncı=University of California Press|diğerleri=Roy W. McDiarmid|isbn=978-0-520-95207-2|oclc=784363725}}</ref> Kertenkeleler ve [[Yılan|yılanlar]], onları daha sert [[diapsid]] kafataslarına sahip olan [[Rhynchocephalia|rhynchocephalianlardan]] ayıran, hareketli bir [[kuadrat kemiği]] paylaşırlar.<ref>{{Web kaynağı|url=https://palaeo-electronica.org/2011_2/251/index.html|başlık="Hard tissue anatomy of the cranial joints in Sphenodon (Rhynchocephalia): sutures, kinesis, and skull mechanics"|erişimtarihi=2021-09-02|yazarlar=Jones; et al. (2011)|çalışma=Palaeontologia Electronica. 14(2, 17A): 1–92.}}</ref> [[Bukalemun|Bukalemunlar]] gibi bazı kertenkelelerin, bitki örtüsü arasında tırmanmalarına yardımcı olan kavrayıcı kuyrukları vardır.<ref name=kraig2002>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/49512802|başlık=Firefly encyclopedia of reptiles and amphibians|tarih=2002|sayfalar=139-169|yer=Toronto|yayıncı=Firefly Books|diğerleri=Kraig Adler, Tim Halliday|isbn=1-55297-613-0|oclc=49512802}}</ref>
Dişiler, yazın toprağın içine veya bir taşın altında çengel tırnaklı ayaklarıyla açtıkları çukurlara yumurtlar. Kış mevsiminde deliklerinin içinde ilkbahara kadar [[kış uykusu]]na yatarlar. Soğukkanlı olduklarından taşlar üzerinde güneşlenmeyi severler. Yakınlarından geçen böceklere saldırarak beslenirler. Renkleri yaşadıkları ortamlara uyduğundan kolay fark edilmeyip, [[yırtıcı kuş]] ve [[yılanlar]]dan kolayca kurtulurlar. Tehlike anında kuyruklarının son kısmını kopararak hızla bir yarığın içine dalıp gözden kaybolurlar. Böcek ve kurtlarla geçindiklerinden insanlar için faydalı sayılırlar.


Diğer sürüngenlerde olduğu gibi, kertenkelelerin derisi de [[Keratin|keratinden]] yapılmış üst üste binen pullarla kaplıdır. Bu, çevreden koruma sağlar ve buharlaşma yoluyla su kaybını azaltır. Bu adaptasyon, kertenkelelerin dünyadaki en kurak çöllerden bazılarında gelişmesini sağlar. Deri sert ve [[Kösele|köseledir]] ve hayvan büyüdükçe dökülür (dökülür). Tek parça halinde deri döken yılanların aksine, kertenkeleler derilerini birkaç parçaya ayırır. Ölçekler, sergileme veya koruma için dikenlere dönüştürülebilir ve bazı türlerin ölçeklerin altında kemik osteodermleri vardır.<ref name=kraig2002/><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/767759178|başlık=Biology : the unity and diversity of life|tarih=2013|sayfa=479|yer=Belmont, CA.|yayıncı=Brooks/Cole, Cengage Learning|seri=13th ed. (instructors ed.)|diğerleri=Cecie Starr|isbn=978-1-111-57928-9|oclc=767759178}}</ref>
Amerika'da yaşayan kuyrukları küt [[Helodermatidae]] familyasının iki türü mevcuttur. Derileri boncuk biçimli yuvarlak pullarla kaplı olduğundan [[boncuklu kertenkele]] olarak da bilinirler. Uzunlukları bir metreyi bulur ve her iki tür de zehirlidir. Ancak zehir iletim mekanizmaları fazla gelişmemiş olduğundan insanlar için fazlaca tehlike oluşturmazlar.


Kertenkelelerin dişleri, etçil, böcekçil, omnivor, otçul, nektiv ve yumuşakçalar dahil olmak üzere çok çeşitli diyetlerini yansıtır. Türlerin tipik olarak diyetlerine uygun tek tip dişleri vardır, ancak bazı türlerin çenelerinin önünde kesme dişleri ve arkada kırma dişleri gibi değişken dişleri vardır. Agamidler ve bukalemunlar akrodont olsa da çoğu tür pleurodonttur.<ref>Pough; et al. (2002) [1992]. Herpetology (Third ed.). Pearson Prentice Hall.</ref><ref name=kraig2002/>
Dünya'nın en büyük kertenkele türü [[Komodo ejderi|Komodo Ejderi]]dir. Komodo ejderi, yaklaşık 3 metre uzunluğa ve 70&nbsp;kg ağırlığa sahip bir leş yiyicidir. İri cüssesine rağmen iyi yüzer ve tırmanır. Yılan gibi çatallı dile sahip olan Komodo Ejderi, dilini dışarı çıkartarak yiyecek arar. Temel besinleri ise hayvan leşidir. Komodo Ejderi; manda, [[geyik]] ve [[yaban domuzu]] gibi iri hayvanları bile avlayabilir. Bu iri hayvanları yakalayabilmek için ise zehirli salyalarını kullanırlar. Avını uygun bir anda ısırdıktan sonra salyaları içerisinde bulunan zehrin etkisini göstermesini sabırla bekler.


Dil ağzın dışına uzatılabilir ve genellikle uzundur. Boncuklu kertenkelelerde, kırbaçkuyruklarda ve monitör kertenkelelerinde, dil çatallıdır ve esas olarak veya yalnızca çevreyi algılamak için kullanılır, sürekli olarak çevreyi örneklemek ve molekülleri kemosensasyondan sorumlu vomeronazal organa geri aktarmak için kullanılır, benzer ancak ondan farklı. koku veya tat. [[Gekogiller|Gekolarda]] dil, gözleri yalamak için kullanılır: göz kapakları yoktur. Bukalemunların, böcek avlarını yakalamak için hızla uzayabilen çok uzun yapışkan dilleri vardır.<ref name=kraig2002/>
== Sınıflandırma ==
'''Familya: Lacertidae'''
* '''Alt familya: Gallotiinae'''
** Cins ''[[Gallotia]]''
** Cins ''[[Psammodromus]]''
* '''Alt familya: Lacertinae'''
** Cins ''[[Acanthodactylus]]''
** Cins ''[[Adolfus]]''
** Cins ''[[Algyroides]]''
** Cins ''[[Australolacerta]]''
** Cins ''[[Darevskia]]''
** Cins ''[[Eremias]]''
** Cins ''[[Gastropholis]]''
** Cins ''[[Holaspis]]''
** Cins ''[[Heliobolus]]''
** Cins ''[[Ichnotropis]]''
** Cins ''[[Lacerta (genus)|Lacerta]]''
** Cins ''[[Latastia]]''
** Cins ''[[Meroles]]''
** Cins ''[[Mesalina]]''
** Cins ''[[Nucras]]''
** Cins ''[[Ophisops]]''
** Cins ''[[Pedioplanis]]''
** Cins ''[[Philochortus]]''
** Cins ''[[Podarcis]]''
** Cins ''[[Poromera]]''
** Cins ''[[Pseuderemias]]''
** Cins ''[[Takydromus]]''
** Cins ''[[Timon]]''
** Cins ''[[Tropidosaura]]''


Üç soy, [[Gekogiller|gekolar]], [[Anolis|anoller]] ve [[Bukalemun|bukalemunlar]], ilk iki grupta oldukça belirgin olan yapışkan pedler oluşturmak için ayak parmaklarının altındaki pulları değiştirdi. Pedler, van der Waals kuvvetleri kullanılarak yapışmak üzere alt tabakaya sıkıca oturan milyonlarca küçük kıldan (saç benzeri yapılar) oluşur; sıvı yapıştırıcıya gerek yoktur.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/srep05481|başlık=Subdigital setae of chameleon feet: Friction-enhancing microstructures for a wide range of substrate roughness|tarih=2014-06-27|sayı=1|dil=en|sayfalar=5481|çalışma=Scientific Reports|cilt=4|ad=Marlene|soyadı=Spinner|issn=2045-2322|pmc=PMC4073164|pmid=24970387|doi=10.1038/srep05481|ad2=Guido|ad3=Stanislav N.|soyadı2=Westhoff|soyadı3=Gorb}}</ref> Ayrıca bukalemunların ayak parmakları, her ayakta (zigodaktili) iki karşıt gruba ayrılarak kuşlar gibi dallara tünemelerini sağlar.{{efn|Bukalemun'un ön ayakları 3 iç ve 2 dış parmaktan oluşan gruplara sahiptir; arka ayaklarda 2 iç ve 3 dış basamaktan oluşan gruplar bulunur.<ref name=kraig2002/>}}<ref name=kraig2002/>
== Diğer resimler ==

<gallery>
==Evrim==
Dosya:Lizard in the creek.JPG|Dere kenarlarındaki taşlık yerlerde sıklıkla kertenkele bulunur
===Fosil kaydı===
Dosya:Kertenkele.JPG|Bukalemun
[[Dosya:DalinghesaurusLongidigitus-PaleozoologicalMuseumOfChina-May23-08 (cropped).jpg|sağ|küçükresim| ''[[Dalinghosaurus|Dalinghosaurus longidigitus]]'', [[Çin]]'in Erken [[Kretase]]'sinden bir kertenkele]]
</gallery>
Bir kertenkelenin bilinen en eski fosil kalıntıları, yaklaşık 220 milyon yıl önce [[Triyas dönemi]]'nin Karniyen aşamasına tarihlenen [[Hindistan]]'ın Tiki Formasyonu'nda bulunan [[Tikiguania estesi]] adlı iguana türüne aittir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1671/0272-4634(2006)26[795:ELFTLT]2.0.CO;2|başlık=Earliest lizard from the late triassic (Carnian) of India|tarih=2006-12-11|sayı=4|sayfalar=795–800|çalışma=Journal of Vertebrate Paleontology|cilt=26|ad=P. M.|soyadı=Datta|issn=0272-4634|doi=10.1671/0272-4634(2006)26[795:ELFTLT]2.0.CO;2|ad2=Sanghamitra|soyadı2=Ray}}</ref> Bununla birlikte, modern [[agamid]] kertenkelelerinden neredeyse ayırt edilemez olduğu için Tikiguania'nın yaşı hakkında şüpheler arttı. Tikiguania kalıntıları, çok daha eski Triyas çökelleriyle yıkanmış olduğundan, bunun yerine geç Tersiyer veya Kuvaterner yaşında olabilir.<ref name=":0">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsbl.2011.1216|başlık=Tikiguania and the antiquity of squamate reptiles (lizards and snakes)|tarih=2012-08-23|sayı=4|sayfalar=665–669|çalışma=Biology Letters|cilt=8|ad=Mark N.|soyadı=Hutchinson|pmc=PMC3391445|pmid=22279152|doi=10.1098/rsbl.2011.1216|ad2=Adam|ad3=Michael S. Y.|soyadı2=Skinner|soyadı3=Lee}}</ref>

Kertenkeleler, Geç Triyas'ta ortaya çıkan [[Rhynchocephalia]] ile yakından ilişkilidir, bu nedenle en erken kertenkeleler muhtemelen o sırada ortaya çıktı.<ref name=":0" /> Mitokondriyal [[filogenetik]] analiz, ilk kertenkelelerin geç [[Permiyen]]'de evrimleştiğini göstermektedir. Morfolojik verilere dayanarak, iguanid kertenkelelerinin diğer pullulardan çok erken ayrıldığı düşünülmüştü, ancak moleküler kanıtlar bununla çelişiyor.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0378111906006160|başlık=Mitochondrial genomes from major lizard families suggest their phylogenetic relationships and ancient radiations|tarih=2007-02-15|sayı=1-2|dil=en|sayfalar=19–26|çalışma=Gene|cilt=388|issn=0378-1119|doi=10.1016/j.gene.2006.09.026}}</ref>

[[Mosasaur]]lar muhtemelen [[Kretase|Erken Kretase'de]] [[aigialosaur]]lar olarak bilinen soyu tükenmiş bir sucul kertenkele grubundan evrimleşmişlerdir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.youtube.com/watch?v=lEEhm4rzxEg|başlık=Prehistoric Monsters Revealed|erişimtarihi=2021-09-03|yazarlar=Dash, Sean (2008)|çalışma=www.youtube.com}}</ref> [[Dolichosauridae]], mosasaurlarla yakından ilişkili Geç Kretase'de yaşamış sucul [[varanoid]] kertenkelelerinin bir ailesidir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsos.172411|başlık=A new fossil marine lizard with soft tissues from the Late Cretaceous of southern Italy|sayı=6|sayfalar=172411|çalışma=Royal Society Open Science|cilt=5|ad=Ilaria|soyadı=Paparella|pmc=PMC6030324|pmid=30110414|doi=10.1098/rsos.172411|ad2=Alessandro|ad3=Umberto|ad4=Michael W.|soyadı2=Palci|soyadı3=Nicosia|soyadı4=Caldwell}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://dx.doi.org/10.1111/j.1096-3642.1999.tb00587.x|başlık=Squamate phylogeny and the relationships of snakes and mosasauroids|tarih=Ocak 1999|sayı=1|sayfalar=115–147|çalışma=Zoological Journal of the Linnean Society|cilt=125|ad=MICHAEL W.|soyadı=CALDWELL|issn=0024-4082|doi=10.1111/j.1096-3642.1999.tb00587.x}}</ref>

===Yakınsak evrim===
{{Ayrıca bakınız|Yakınsak evrim}}
[[Dosya:Anguidae.jpg|küçükresim|Yavaş solucanlar, [[Anguis]], bacaksız bir vücut planı geliştiren yirmiden fazla kertenkele grubu arasındadır.<ref name=Matthew2008>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1558-5646.2008.00430.x|başlık=Rates and Patterns in the Evolution of Snake-Like Body Form in Squamate Reptiles: Evidence for Repeated Re-Evolution of Lost Digits and Long-Term Persistence of Intermediate Body Forms|tarih=2008|sayı=8|dil=en|sayfalar=2042–2064|çalışma=Evolution|cilt=62|ad=Matthew C.|soyadı=Brandley|issn=1558-5646|doi=10.1111/j.1558-5646.2008.00430.x|ad2=John P.|ad3=John J.|soyadı2=Huelsenbeck|soyadı3=Wiens}}</ref>]]

Kertenkeleler sıklıkla benzer [[morfoloji]] ve [[Ekolojik niş|ekolojik nişler]] geliştiren birden fazla grupla birlikte yakınsak bir şekilde evrimleşmiştir. Anolis ekomorfları, evrimsel biyolojide yakınsaklığı incelemek için bir model sistem haline geldi.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1093/sysbio/41.4.403|başlık=The Evolution of Convergent Structure in Caribbean Anolis Communities|tarih=1992-12-01|sayı=4|sayfalar=403–420|çalışma=Systematic Biology|cilt=41|ad=J. B.|soyadı=Losos|issn=1063-5157|doi=10.1093/sysbio/41.4.403}}</ref> [[Anniellidae]], [[Anguidae]], [[Cordylidae]], [[Dibamidae]], [[Gymnophthalmidae]], [[Pygopodidae]] ve [[Scincidae]] dahil olmak üzere kertenkele evrimi boyunca uzuvlar bağımsız olarak iki düzineden fazla kez kaybolmuş veya azaltılmıştır; [[yılan]]lar, [[Squamata]]'nın bu yolu izlemiş en ünlü ve tür açısından zengin grubudur.<ref name=Matthew2008/>

===Filogeni===

====Dış sistematik====

Kertenkelelerin ve diğer pulluların [[sürüngenler]] arasındaki konumu, 2015 yılında Rainer Schoch ve Hans-Dieter Sues tarafından fosil kanıtları kullanılarak incelenmiştir. Kertenkeleler, mevcut kuş olmayan sürüngenlerin yaklaşık %60'ını oluşturmaktadır.<ref name="pappochelys2015">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/nature14472|başlık=A Middle Triassic stem-turtle and the evolution of the turtle body plan|tarih=Temmuz 2015|sayı=7562|dil=en|sayfalar=584–587|çalışma=Nature|cilt=523|ad=Rainer R.|soyadı=Schoch|issn=1476-4687|doi=10.1038/nature14472|ad2=Hans-Dieter|soyadı2=Sues}}</ref>


{{clade
|label1=[[Archelosauria]]
|1={{clade
|1=[[Archosauromorpha]][[File:Description des reptiles nouveaux, ou, Imparfaitement connus de la collection du Muséum d'histoire naturelle et remarques sur la classification et les caractères des reptiles (1852) (Crocodylus moreletii).jpg|80px]][[File:Meyers grosses Konversations-Lexikon - ein Nachschlagewerk des allgemeinen Wissens (1908) (Antwerpener Breiftaube).jpg|40 px]]
|label2=[[Lepidosauromorpha]]
|2={{clade
|1={{clade
|1={{clade
|1={{extinct}}[[Kuehneosauridae]][[File:Icarosaurus white background.jpg|80px]]
|label2=[[Lepidosauria]]
|2={{clade
|1='''[[Squamata]]'''[[File:Zoology of Egypt (1898) (Varanus griseus).png|80px]]
|2=[[Rhynchocephalia]][[File:Hatteria white background.jpg|80px]]
}}
}}
|2=[[Pantestudines]] [[File:Psammobates geometricus 1872 white background.jpg|80px]]
}}
}}
}}
}}

==== İç sistematik ====
Hem [[yılanlar]] hem de [[Amphisbaenia]] (solucan kertenkeleleri), Squamata'nın (tüm kertenkeleleri içeren en küçük bölüm) içinde derin bölümlerdir, bu nedenle "kertenkele" parafiletiktir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0118199|başlık=Integrated Analyses Resolve Conflicts over Squamate Reptile Phylogeny and Reveal Unexpected Placements for Fossil Taxa|tarih=Mart 2015|sayı=3|dil=en|sayfalar=e0118199|çalışma=PLOS ONE|cilt=10|ad=Tod W.|soyadı=Reeder|issn=1932-6203|pmc=PMC4372529|pmid=25803280|doi=10.1371/journal.pone.0118199|ad2=Ted M.|ad3=Daniel G.|ad4=Brice P.|ad5=Perry L. Wood|ad6=Jack W. Sites|ad7=John J.|soyadı2=Townsend|soyadı3=Mulcahy|soyadı4=Noonan|soyadı5=Jr|soyadı6=Jr|soyadı7=Wiens}}</ref>
[[Kladogram]], Wiens ve meslektaşları tarafından 2012 ve 2016 yıllarında yapılan [[genom]]ik analizlere dayanmaktadır.<ref name="wiensetal2012">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsbl.2012.0703|başlık=Resolving the phylogeny of lizards and snakes (Squamata) with extensive sampling of genes and species|tarih=2012-12-23|sayı=6|sayfalar=1043–1046|çalışma=Biology Letters|cilt=8|ad=John J.|soyadı=Wiens|pmc=PMC3497141|pmid=22993238|doi=10.1098/rsbl.2012.0703|ad2=Carl R.|ad3=Daniel G.|ad4=Brice P.|ad5=Ted M.|ad6=Jack W.|ad7=Tod W.|soyadı2=Hutter|soyadı3=Mulcahy|soyadı4=Noonan|soyadı5=Townsend|soyadı6=Sites|soyadı7=Reeder}}</ref><ref name="zheng & wiens 2016">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1055790315003127|başlık=Combining phylogenomic and supermatrix approaches, and a time-calibrated phylogeny for squamate reptiles (lizards and snakes) based on 52 genes and 4162 species|tarih=2016-01-01|dil=en|sayfalar=537–547|çalışma=Molecular Phylogenetics and Evolution|cilt=94|issn=1055-7903|doi=10.1016/j.ympev.2015.10.009}}</ref> Hariç tutulan taksonlar kladogramda büyük harflerle gösterilmiştir.


{{clade| style=font-size:85%;line-height:80%
|label1='''Squamata'''
|1={{clade
|label1=[[Dibamia]]
|1=[[Dibamidae]]
|label2=[[Bifurcata]]
|2={{clade
|label1=[[Gekkota]]
|1={{clade
|label1=[[Pygopodomorpha]]
|1={{clade
|1=[[Diplodactylidae]] [[File:Hoplodactylus pomarii white background.jpg|70 px]]
|2={{clade
|1=[[Pygopodidae]] [[File:The zoology of the voyage of the H.M.S. Erebus and Terror (Lialis burtonis).jpg|70 px]]
|2=[[Carphodactylidae]]
}}
}}
|label2=[[Gekkomorpha]]
|2={{clade
|1=[[Eublepharidae]]
|label2=[[Gekkonoidea]]
|2={{clade
|1=[[Sphaerodactylidae]]
|2={{clade
|1=[[Phyllodactylidae]] [[File:Phyllodactylus gerrhopygus 1847 - white background.jpg|70 px]]
|2=[[Gekkonidae]] [[File:G gecko 060517 6167 trij (washout).jpg|70px]]
}}
}}
}}
}}
|label2=[[Unidentata]]
|2={{clade
|label1=[[Scincomorpha|Scinciformata]]
|1={{clade
|label1=[[Scincomorpha]]
|1=[[Scincidae]] [[File:Bilder-Atlas zur wissenschaftlich-populären Naturgeschichte der Wirbelthiere (Plate (24)) Tribolonotus novaeguineae.jpg|70 px]]
|label2=[[Cordylomorpha]]
|2={{clade
|1=[[Xantusiidae]]
|2={{clade
|1=[[Gerrhosauridae]] [[File:Gerrhosaurus ocellatus flipped.jpg|70 px]]
|2=[[Cordylidae]] [[File:Illustrations of the zoology of South Africa (Smaug giganteus).jpg|70 px]]
}}
}}
}}
|label2=[[Episquamata]]
|2={{clade
|label1=[[Lacertoidea|Laterata]]
|1={{clade
|label1=[[Teiformata]]
|1={{clade
|1=[[Gymnophthalmidae]] [[File:PZSL1851PlateReptilia06 Cercosaura ocellata.png|70 px]]
|2=[[Teiidae]] [[File:Bilder-Atlas zur wissenschaftlich-populären Naturgeschichte der Wirbelthiere (Tupinambis teguixin).jpg|70 px]]
}}
|label2=[[Lacertibaenia]]
|2={{clade
|label1=[[Lacertiformata]]
|1=[[Lacertidae]] [[File:Brockhaus' Konversations-Lexikon (1892) (Lacerta agilis).jpg|70 px]]
|2='''[[Amphisbaenia|AMPHISBAENIA]]''' (solucan kertenkeleleri, gerçek kertenkele değillerdir) [[File:Amphisbaena microcephalum 1847 - white background.jpg|70 px]]
}}
}}
|label2=[[Toxicofera]]
|2={{clade
|1={{clade
|label1=[[Anguimorpha]]
|1={{clade
|label1=[[Palaeoanguimorpha]]
|1={{clade
|label1=[[Shinisauria]]
|1=[[Shinisauridae]]
|label2=[[Varanoidea]]
|2={{clade
|1=[[Lanthanotidae]]
|2=[[Varanidae]] [[File:Zoology of Egypt (1898) (Varanus griseus).png|90 px]]
}}
}}
|label2=[[Neoanguimorpha]]
|2={{clade
|label1=[[Helodermatoidea]]
|1=[[Helodermatidae]] [[File:Gila monster ncd 2012 white background.jpg|70 px]]
|2={{clade
|label1=[[Xenosauroidea]]
|1=[[Xenosauridae]]
|label2=[[Anguioidea]]
|2={{clade
|1=[[Diploglossidae]]
|2={{clade
|1=[[Anniellidae]]
|2=[[Anguidae]] [[File:Anguis fragilis (cropped).jpg|60px]]
}}
}}
}}
}}
}}
|label2=[[Iguania]]
|2={{clade
|label1=[[Acrodonta (lizard)|Acrodonta]]
|1={{clade
|1=[[Chamaeleonidae]] [[File:Zoology of Egypt (1898) (Chamaeleo calyptratus).jpg|70 px]]
|2=[[Agamidae]] [[File:Haeckel Lacertilia (Chlamydosaurus kingii).jpg|55 px]]
}}
|label2=[[Pleurodonta]]
|2={{clade
|1=[[Leiocephalidae]]
|2={{clade
|1=[[Iguanidae]] [[File:Stamps of Germany (Berlin) 1977, Cyclura cornuta.jpg|70 px]]
|2={{clade
|1={{clade
|1=[[Hoplocercidae]]
|2={{clade
|1=[[Crotaphytidae]]
|2=[[Corytophanidae]] [[File:SDC10934 - Basiliscus plumifrons (extracted).JPG|70px]]
}}
}}
|2={{clade
|1=[[Tropiduridae]]
|2={{clade
|1={{clade
|1=[[Phrynosomatidae]]
|2={{clade
|1=[[Dactyloidae]]
|2=[[Polychrotidae]]
}}
}}
|2={{clade
|1=[[Liolaemidae]]
|2={{clade
|1=[[Leiosauridae]]
|2=[[Opluridae]]
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
|2='''[[Serpentes|SERPENTES]]''' (yılanlar, kertenkele değillerdir) [[File:Python natalensis Smith 1840 white background.jpg|120 px]]

}}
}}
}}
}}
}}
}}

==Taksonomi==

[[Dosya:Prognathodon3.jpg|thumb|Bir [[mososaur]] olan ''[[Prognathodon]]'un'' yaşam restorasyonu]]

13. yüzyılda, kertenkeleler, Avrupa'da, Vincent of Beauvais'in Mirror of Nature eserinde kaydedildiği gibi, "yılanlar, çeşitli fantastik canavarlar, çeşitli amfibiler ve solucanlar" dahil olmak üzere çeşitli yumurtlayan yaratıklardan oluşan geniş bir sürüngen kategorisinin parçası olarak kabul edildi.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/806335297|başlık=Reading the world : encyclopedic writing in the scholastic age|tarih=2012|sayfalar=233-337|yer=Chicago|yayıncı=The University of Chicago Press|ad=Mary|soyadı=Franklin-Brown|isbn=978-0-226-26070-9|oclc=806335297}}</ref>

On yedinci yüzyılda bu gevşek tanımlamada değişiklikler görüldü. Sauria adı ilk kez James Macartney (1802) tarafından kullanıldı;<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://dx.doi.org/10.5962/bhl.title.106307|başlık=Lectures on comparative anatomy|tarih=1802|yer=London :|yayıncı=Printed at the Oriental Press by Wilson ... for T.N. Longman and O. Rees ...,|ad=Georges|soyadı=Cuvier|ad2=James|ad3=William C.|soyadı2=Macartney|soyadı3=Ross}}</ref> Alexandre Brongniart'nin (1800) önerdiği, kertenkeleleri ve timsahları içeren,<ref>Alexandre Brongniart (1800) "Essai d’une classification naturelle des reptiles. 1ère partie: Etablissement des ordres." Bulletin de la Science. Société Philomathique de Paris 2 (35): 81-82</ref> daha sonra birbirlerinin en yakın akrabaları olmadığı keşfedilen bir sürüngenler sırası için türetilen Fransız adı Sauriens'in Latincesiydi. Daha sonraki yazarlar, "Sauria" terimini daha sınırlı bir anlamda, yani tüm kertenkeleleri içeren ancak yılanları hariç tutan Squamata'nın bir alt takımı olan Lacertilia'nın eş anlamlısı olarak kullandılar. Bu sınıflandırma günümüzde nadiren kullanılmaktadır çünkü bu şekilde tanımlanan [[Sauria]] [[parafiletik]] bir gruptur. [[Jacques Gauthier]], Arnold G. Kluge ve Timothy Rowe (1988) tarafından [[arkozor]]ların ve [[lepidozor]]ların (Mcartney'nin orijinal tanımına göre timsahları ve kertenkeleleri içeren gruplar) son ortak atasını ve torunlarını içeren grup olarak tanımlandı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1096-0031.1988.tb00514.x|başlık=Amniote Phylogeny and the Importance of Fossils|tarih=1988|sayı=2|dil=en|sayfalar=105–209|çalışma=Cladistics|cilt=4|ad=Jacques|soyadı=Gauthier|issn=1096-0031|doi=10.1111/j.1096-0031.1988.tb00514.x|ad2=Arnold G.|ad3=Timothy|soyadı2=Kluge|soyadı3=Rowe}}</ref> Michael deBraga ve Olivier Rieppel (1997), [[Sauria]]'yı, [[Choristodera]], [[Archosauromorpha]], [[Lepidosauromorpha]] ve onların soyundan gelenlerin en son ortak atasını içeren bir klad olarak tanımladılar.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1111/j.1096-3642.1997.tb01280.x|başlık=Reptile phylogeny and the interrelationships of turtles|tarih=1997-07|sayı=3|sayfalar=281–354|çalışma=Zoological Journal of the Linnean Society|cilt=120|ad=MICHAEL|soyadı=deBRAGA|issn=0024-4082|doi=10.1111/j.1096-3642.1997.tb01280.x|ad2=OLIVIER|soyadı2=RIEPPEL}}</ref> Ancak, bu kullanımlar uzmanlar arasında geniş bir kabul görmemiştir.

{{colbegin}}
'''Alttakım Lacertilia''' (Sauria) – (kertenkeleler)
* Familya †[[Bavarisauridae]]
* Familya †[[Eichstaettisauridae]]
* İnfra takım [[Iguania]]
** Familya †[[Arretosauridae]]
** Familya †[[Euposauridae]]
** Familya [[Corytophanidae]]
** Familya [[Iguanidae]]
** Familya [[Phrynosomatidae]]
** Familya [[Polychrotidae]]
** Family [[Leiosauridae]]
** Familya [[Tropiduridae]]
** Familya [[Liolaemidae]]
** Familya [[Leiocephalidae]]
** Familya [[Crotaphytidae]]
** Familya [[Opluridae]]
** Familya [[Hoplocercidae]]
** Familya †[[Priscagamidae]]
** Familya †[[Isodontosauridae]]
** Familya [[Agamidae]]
** Familya [[Chamaeleonidae]]
* İnfra takım [[Gekkota]]
** Family [[Gekkonidae]]
** Family [[Pygopodidae]]
** Family [[Dibamidae]]
* İnfra takım [[Scincomorpha]]
** Familya †[[Paramacellodidae]]
** Familya †[[Slavoiidae]]
** Familya [[Scincidae]]
** Familya [[Cordylidae]]
** Familya [[Gerrhosauridae]]
** Familya [[Xantusiidae]]
** Familya [[Lacertidae]]
** Familya †[[Mongolochamopidae]]
** Familya †[[Adamisauridae]]
** Familya [[Teiidae]]
** Familya [[Gymnophthalmidae]]
* İnfra takım [[Diploglossa]]
** Familya [[Anguidae]]
** Familya [[Anniellidae]]
** Familya [[Xenosauridae]]
* İnfra takım [[Platynota]] ([[Varanoidea]])
** Familya [[Varanidae]]
** Familya [[Lanthanotidae]]
** Familya [[Helodermatidae]]
** Familya †[[Mosasauridae]]
{{colend}}

== Notlar ==
<references group="lower-alpha"/>


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
{{Kaynakça}} 
=== Genel kaynaklar ===
* {{cite book |author1=Pianka, E. R. |author2=Vitt, L. J. |year=2003 |title=Lizards: Windows to the Evolution of Diversity |publisher=University of California Press |isbn=978-0-520-23401-7 |url=https://archive.org/details/lizardswindowsto00pian }}

== İleri okuma ==

* {{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/audubonsocietyfi00behl/page/581|başlık=The Audubon Society Field Guide to Reptiles and Amphibians of North America|sayfa=[https://archive.org/details/audubonsocietyfi00behl/page/581 581]|yer=New York|yayıncı=Alfred A. Knopf|yıl=1979|isbn=978-0-394-50824-5}}
* {{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/simonschustersgu00capu|başlık=Simon & Schuster's Guide to Reptiles and Amphibians of the World|yer=New York|yayıncı=[[Simon & Schuster]]|yıl=1989|isbn=978-0-671-69098-4}}
* {{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/reptilesamphibia00coggrich|başlık=Reptiles & Amphibians|yer=Sydney|yayıncı=Weldon Owen|yıl=1992|isbn=978-0-8317-2786-4}}
* {{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/fieldguidetorept00cona|başlık=A Field Guide to Reptiles and Amphibians Eastern/Central North America|yer=Boston, Massachusetts|yayıncı=Houghton Mifflin Company|yıl=1991|isbn=978-0-395-58389-0}}
* {{Kitap kaynağı|başlık=Reptiles of the World: The Crocodilians, Lizards, Snakes, Turtles and Tortoises of the Eastern and Western Hemispheres|sayfa=321|yer=New York|yayıncı=Macmillan|yıl=1933}}
* {{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/worldofvenomousa00marc|başlık=The World of Venomous Animals|yer=New Jersey|yayıncı=TFH Publications|yıl=1984|isbn=978-0-87666-567-1}}
* {{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/theirbloodrunsco0000gibb|başlık=Their Blood Runs Cold: Adventures With Reptiles and Amphibians|sayfa=[https://archive.org/details/theirbloodrunsco0000gibb/page/164 164]|yer=Alabama|yayıncı=[[University of Alabama]] Press|yıl=1983|isbn=978-0-8173-0135-4}}
* {{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/isbn_9780761415800|başlık=Lizards|tarih=2004|yayıncı=Marshall Cavendish|isbn=9780761415800}}
* {{Kitap kaynağı|başlık=Exotic Pets|sayfa=293|yer=New York|yayıncı=[[Simon & Schuster]]|yıl=1987|isbn=978-0671636906}}


== Dış bağlantılar ==
== Dış bağlantılar ==
* [http://reptile.fisek.com.tr/anahtar.htm Türkiye'deki Kertenkeleleri tayin anahtarı]
* [http://reptile.fisek.com.tr Türkiye Sürüngenleri]
* [http://www.embl-heidelberg.de/~uetz/families/Lacertidae.html EMBL Lacertidae veritabanı]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070126065632/http://www.embl-heidelberg.de/~uetz/families/Lacertidae.html |tarih=26 Ocak 2007 }}


* {{wikispecies-inline|Sauria}}
{{Otorite kontrolü}}


[[Kategori:Kertenkeleler| ]]
[[Kategori:Eski omurgalılar taksonları]]
[[Kategori:Parafiletik grupları]]
[[Kategori:Kertenkeleler]]

Sayfanın 15.30, 3 Eylül 2021 tarihindeki hâli

Kertenkele
Yaşadığı dönem aralığı: 199-0 myö
Sinemuriyen-Günümüz 
Galapagos kara iguanası (Conolophus subcristatus)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Reptilia
Takım: Squamata
İçerdiği gruplar
Kertenkele olarak kabul edilmeyen bacaksız pullular
Kertenkelelerin dağılımı

Kertenkeleler (Lacertilia alt takımı), çoğu okyanus ada zincirinin yanı sıra Antarktika hariç tüm kıtalarda değişen 6.000'den fazla türü olan[1] yaygın bir pullu sürüngen grubudur. Grup, yılanları ve Amphisbaenia'yı hariç tuttuğu için parafiletiktir; bazı kertenkeleler, bu iki dışlanan grupla diğer kertenkelelerden daha yakından ilişkilidir. Kertenkelelerin boyutları, birkaç santimetre uzunluğundaki bukalemunlardan ve kertenkelelerden 3 metre uzunluğundaki Komodo ejderine kadar değişir.

Kertenkelelerin çoğu dört ayaklıdır ve güçlü bir yan yana hareketle koşar. Bazı soylar ("bacaksız kertenkeleler" olarak bilinir), ikincil olarak bacaklarını kaybetmiştir ve uzun yılan benzeri vücutlara sahiptir. Ormanda yaşayan Draco kertenkeleleri gibi bazıları süzülebilir. Genellikle bölgeseldirler, erkekler diğer erkeklerle savaşır ve genellikle parlak renklerle, eşleri cezbetmek ve rakipleri korkutmak için sinyal verirler. Kertenkeleler çoğunlukla etoburdur, genellikle otur ve bekle avcılarıdır; birçok küçük tür böcekleri yerken, Komodo manda kadar büyük memelileri yer.

Kertenkeleler, zehir, kamuflaj, refleks kanama ve kuyruklarını kurban etme ve yeniden büyütme gibi çeşitli yırtıcılara karşı adaptasyonlardan yararlanır.

Anatomi

En büyük ve en küçük

Alttakımdaki türlerin yetişkin uzunluğu, Brookesia micra gibi bukalemunlar ve Sphaerodactylus ariasae[2] gibi kertenkeleler için birkaç santimetreyken, yaşayan en büyük varanid kertenkelesi Komodo ejderinde yaklaşık 3 metre'ye (10 ft) kadar değişir.[3] Çoğu kertenkele oldukça küçük hayvanlardır.

Ayırt edici özellikler

Lacerta agilis'in derisi, keratinden yapılmış üst üste binen pulları gösteriyor.
Deri değiştirme sürecinde olan genç bir Akdeniz sakanguru

Kertenkelelerin tipik olarak yuvarlak gövdeleri, kısa boyunları üzerinde yüksek başları, dört uzuvları ve uzun kuyrukları vardır, ancak bazıları bacaksızdır.[4] Kertenkeleler ve yılanlar, onları daha sert diapsid kafataslarına sahip olan rhynchocephalianlardan ayıran, hareketli bir kuadrat kemiği paylaşırlar.[5] Bukalemunlar gibi bazı kertenkelelerin, bitki örtüsü arasında tırmanmalarına yardımcı olan kavrayıcı kuyrukları vardır.[6]

Diğer sürüngenlerde olduğu gibi, kertenkelelerin derisi de keratinden yapılmış üst üste binen pullarla kaplıdır. Bu, çevreden koruma sağlar ve buharlaşma yoluyla su kaybını azaltır. Bu adaptasyon, kertenkelelerin dünyadaki en kurak çöllerden bazılarında gelişmesini sağlar. Deri sert ve köseledir ve hayvan büyüdükçe dökülür (dökülür). Tek parça halinde deri döken yılanların aksine, kertenkeleler derilerini birkaç parçaya ayırır. Ölçekler, sergileme veya koruma için dikenlere dönüştürülebilir ve bazı türlerin ölçeklerin altında kemik osteodermleri vardır.[6][7]

Kertenkelelerin dişleri, etçil, böcekçil, omnivor, otçul, nektiv ve yumuşakçalar dahil olmak üzere çok çeşitli diyetlerini yansıtır. Türlerin tipik olarak diyetlerine uygun tek tip dişleri vardır, ancak bazı türlerin çenelerinin önünde kesme dişleri ve arkada kırma dişleri gibi değişken dişleri vardır. Agamidler ve bukalemunlar akrodont olsa da çoğu tür pleurodonttur.[8][6]

Dil ağzın dışına uzatılabilir ve genellikle uzundur. Boncuklu kertenkelelerde, kırbaçkuyruklarda ve monitör kertenkelelerinde, dil çatallıdır ve esas olarak veya yalnızca çevreyi algılamak için kullanılır, sürekli olarak çevreyi örneklemek ve molekülleri kemosensasyondan sorumlu vomeronazal organa geri aktarmak için kullanılır, benzer ancak ondan farklı. koku veya tat. Gekolarda dil, gözleri yalamak için kullanılır: göz kapakları yoktur. Bukalemunların, böcek avlarını yakalamak için hızla uzayabilen çok uzun yapışkan dilleri vardır.[6]

Üç soy, gekolar, anoller ve bukalemunlar, ilk iki grupta oldukça belirgin olan yapışkan pedler oluşturmak için ayak parmaklarının altındaki pulları değiştirdi. Pedler, van der Waals kuvvetleri kullanılarak yapışmak üzere alt tabakaya sıkıca oturan milyonlarca küçük kıldan (saç benzeri yapılar) oluşur; sıvı yapıştırıcıya gerek yoktur.[9] Ayrıca bukalemunların ayak parmakları, her ayakta (zigodaktili) iki karşıt gruba ayrılarak kuşlar gibi dallara tünemelerini sağlar.[a][6]

Evrim

Fosil kaydı

Dalinghosaurus longidigitus, Çin'in Erken Kretase'sinden bir kertenkele

Bir kertenkelenin bilinen en eski fosil kalıntıları, yaklaşık 220 milyon yıl önce Triyas dönemi'nin Karniyen aşamasına tarihlenen Hindistan'ın Tiki Formasyonu'nda bulunan Tikiguania estesi adlı iguana türüne aittir.[10] Bununla birlikte, modern agamid kertenkelelerinden neredeyse ayırt edilemez olduğu için Tikiguania'nın yaşı hakkında şüpheler arttı. Tikiguania kalıntıları, çok daha eski Triyas çökelleriyle yıkanmış olduğundan, bunun yerine geç Tersiyer veya Kuvaterner yaşında olabilir.[11]

Kertenkeleler, Geç Triyas'ta ortaya çıkan Rhynchocephalia ile yakından ilişkilidir, bu nedenle en erken kertenkeleler muhtemelen o sırada ortaya çıktı.[11] Mitokondriyal filogenetik analiz, ilk kertenkelelerin geç Permiyen'de evrimleştiğini göstermektedir. Morfolojik verilere dayanarak, iguanid kertenkelelerinin diğer pullulardan çok erken ayrıldığı düşünülmüştü, ancak moleküler kanıtlar bununla çelişiyor.[12]

Mosasaurlar muhtemelen Erken Kretase'de aigialosaurlar olarak bilinen soyu tükenmiş bir sucul kertenkele grubundan evrimleşmişlerdir.[13] Dolichosauridae, mosasaurlarla yakından ilişkili Geç Kretase'de yaşamış sucul varanoid kertenkelelerinin bir ailesidir.[14][15]

Yakınsak evrim

Ayrıca bakınız: Yakınsak evrim
Yavaş solucanlar, Anguis, bacaksız bir vücut planı geliştiren yirmiden fazla kertenkele grubu arasındadır.[16]

Kertenkeleler sıklıkla benzer morfoloji ve ekolojik nişler geliştiren birden fazla grupla birlikte yakınsak bir şekilde evrimleşmiştir. Anolis ekomorfları, evrimsel biyolojide yakınsaklığı incelemek için bir model sistem haline geldi.[17] Anniellidae, Anguidae, Cordylidae, Dibamidae, Gymnophthalmidae, Pygopodidae ve Scincidae dahil olmak üzere kertenkele evrimi boyunca uzuvlar bağımsız olarak iki düzineden fazla kez kaybolmuş veya azaltılmıştır; yılanlar, Squamata'nın bu yolu izlemiş en ünlü ve tür açısından zengin grubudur.[16]

Filogeni

Dış sistematik

Kertenkelelerin ve diğer pulluların sürüngenler arasındaki konumu, 2015 yılında Rainer Schoch ve Hans-Dieter Sues tarafından fosil kanıtları kullanılarak incelenmiştir. Kertenkeleler, mevcut kuş olmayan sürüngenlerin yaklaşık %60'ını oluşturmaktadır.[18]


Archelosauria
 

Archosauromorpha

 
Lepidosauromorpha
 
 
 

†Kuehneosauridae

 
Lepidosauria
 

Squamata

 
 

Rhynchocephalia

 
 
 
 

Pantestudines

 
 
 
 

İç sistematik

Hem yılanlar hem de Amphisbaenia (solucan kertenkeleleri), Squamata'nın (tüm kertenkeleleri içeren en küçük bölüm) içinde derin bölümlerdir, bu nedenle "kertenkele" parafiletiktir.[19] Kladogram, Wiens ve meslektaşları tarafından 2012 ve 2016 yıllarında yapılan genomik analizlere dayanmaktadır.[20][21] Hariç tutulan taksonlar kladogramda büyük harflerle gösterilmiştir.


Squamata
Dibamia

Dibamidae

 
Bifurcata
Gekkota
Pygopodomorpha
 

Diplodactylidae

 
 
 

Pygopodidae

 
 

Carphodactylidae

 
 
 
Gekkomorpha
 

Eublepharidae

 
Gekkonoidea
 

Sphaerodactylidae

 
 
 

Phyllodactylidae

 
 

Gekkonidae

 
 
 
 
 
Unidentata
Scinciformata
Scincomorpha

Scincidae

 
Cordylomorpha
 

Xantusiidae

 
 
 

Gerrhosauridae

 
 

Cordylidae

 
 
 
 
Episquamata
Laterata
Teiformata
 

Gymnophthalmidae

 
 

Teiidae

 
 
Lacertibaenia
Lacertiformata

Lacertidae

 
 

AMPHISBAENIA (solucan kertenkeleleri, gerçek kertenkele değillerdir)

 
 
 
Toxicofera
 
Anguimorpha
Palaeoanguimorpha
Shinisauria

Shinisauridae

 
Varanoidea
 

Lanthanotidae

 
 

Varanidae

 
 
 
Neoanguimorpha
Helodermatoidea

Helodermatidae

 
 
Xenosauroidea

Xenosauridae

 
Anguioidea
 

Diploglossidae

 
 
 

Anniellidae

 
 

Anguidae

 
 
 
 
 
 
Iguania
Acrodonta
 

Chamaeleonidae

 
 

Agamidae

 
 
Pleurodonta
 

Leiocephalidae

 
 
 

Iguanidae

 
 
 
 

Hoplocercidae

 
 
 

Crotaphytidae

 
 

Corytophanidae

 
 
 
 
 

Tropiduridae

 
 
 
 

Phrynosomatidae

 
 
 

Dactyloidae

 
 

Polychrotidae

 
 
 
 
 

Liolaemidae

 
 
 

Leiosauridae

 
 

Opluridae

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

SERPENTES (yılanlar, kertenkele değillerdir)

 
 
 
 
 
 

Taksonomi

Bir mososaur olan Prognathodon'un yaşam restorasyonu

13. yüzyılda, kertenkeleler, Avrupa'da, Vincent of Beauvais'in Mirror of Nature eserinde kaydedildiği gibi, "yılanlar, çeşitli fantastik canavarlar, çeşitli amfibiler ve solucanlar" dahil olmak üzere çeşitli yumurtlayan yaratıklardan oluşan geniş bir sürüngen kategorisinin parçası olarak kabul edildi.[22]

On yedinci yüzyılda bu gevşek tanımlamada değişiklikler görüldü. Sauria adı ilk kez James Macartney (1802) tarafından kullanıldı;[23] Alexandre Brongniart'nin (1800) önerdiği, kertenkeleleri ve timsahları içeren,[24] daha sonra birbirlerinin en yakın akrabaları olmadığı keşfedilen bir sürüngenler sırası için türetilen Fransız adı Sauriens'in Latincesiydi. Daha sonraki yazarlar, "Sauria" terimini daha sınırlı bir anlamda, yani tüm kertenkeleleri içeren ancak yılanları hariç tutan Squamata'nın bir alt takımı olan Lacertilia'nın eş anlamlısı olarak kullandılar. Bu sınıflandırma günümüzde nadiren kullanılmaktadır çünkü bu şekilde tanımlanan Sauria parafiletik bir gruptur. Jacques Gauthier, Arnold G. Kluge ve Timothy Rowe (1988) tarafından arkozorların ve lepidozorların (Mcartney'nin orijinal tanımına göre timsahları ve kertenkeleleri içeren gruplar) son ortak atasını ve torunlarını içeren grup olarak tanımlandı.[25] Michael deBraga ve Olivier Rieppel (1997), Sauria'yı, Choristodera, Archosauromorpha, Lepidosauromorpha ve onların soyundan gelenlerin en son ortak atasını içeren bir klad olarak tanımladılar.[26] Ancak, bu kullanımlar uzmanlar arasında geniş bir kabul görmemiştir.

Alttakım Lacertilia (Sauria) – (kertenkeleler)

Notlar

  1. ^ Bukalemun'un ön ayakları 3 iç ve 2 dış parmaktan oluşan gruplara sahiptir; arka ayaklarda 2 iç ve 3 dış basamaktan oluşan gruplar bulunur.[6]

Kaynakça

  1. ^ Reptile Database. Retrieved on 2012-04-22
  2. ^ Muir, Hazel. "Minute gecko matches smallest reptile record". New Scientist (İngilizce). Erişim tarihi: 2021-09-02. 
  3. ^ "The world's top 10 reptiles – in pictures". The Guardian (İngilizce). 2016-05-05. ISSN 0261-3077. Erişim tarihi: 2021-09-02. 
  4. ^ Reptile Biodiversity : Standard Methods for Inventory and Monitoring. Roy W. McDiarmid. Berkeley: University of California Press. 2012. s. 13. ISBN 978-0-520-95207-2. OCLC 784363725. 
  5. ^ Jones; et al. (2011). ""Hard tissue anatomy of the cranial joints in Sphenodon (Rhynchocephalia): sutures, kinesis, and skull mechanics"". Palaeontologia Electronica. 14(2, 17A): 1–92. Erişim tarihi: 2021-09-02. 
  6. ^ a b c d e f Firefly encyclopedia of reptiles and amphibians. Kraig Adler, Tim Halliday. Toronto: Firefly Books. 2002. ss. 139-169. ISBN 1-55297-613-0. OCLC 49512802. 
  7. ^ Biology : the unity and diversity of life. 13th ed. (instructors ed.). Cecie Starr. Belmont, CA.: Brooks/Cole, Cengage Learning. 2013. s. 479. ISBN 978-1-111-57928-9. OCLC 767759178. 
  8. ^ Pough; et al. (2002) [1992]. Herpetology (Third ed.). Pearson Prentice Hall.
  9. ^ Spinner, Marlene; Westhoff, Guido; Gorb, Stanislav N. (2014-06-27). "Subdigital setae of chameleon feet: Friction-enhancing microstructures for a wide range of substrate roughness". Scientific Reports (İngilizce). 4 (1): 5481. doi:10.1038/srep05481. ISSN 2045-2322. PMC 4073164 $2. PMID 24970387. 
  10. ^ Datta, P. M.; Ray, Sanghamitra (2006-12-11). "Earliest lizard from the late triassic (Carnian) of India". Journal of Vertebrate Paleontology. 26 (4): 795–800. doi:10.1671/0272-4634(2006)26[795:ELFTLT]2.0.CO;2. ISSN 0272-4634. 
  11. ^ a b Hutchinson, Mark N.; Skinner, Adam; Lee, Michael S. Y. (2012-08-23). "Tikiguania and the antiquity of squamate reptiles (lizards and snakes)". Biology Letters. 8 (4): 665–669. doi:10.1098/rsbl.2011.1216. PMC 3391445 $2. PMID 22279152. 
  12. ^ "Mitochondrial genomes from major lizard families suggest their phylogenetic relationships and ancient radiations". Gene (İngilizce). 388 (1-2): 19–26. 2007-02-15. doi:10.1016/j.gene.2006.09.026. ISSN 0378-1119. 
  13. ^ Dash, Sean (2008). "Prehistoric Monsters Revealed". www.youtube.com. Erişim tarihi: 2021-09-03. 
  14. ^ Paparella, Ilaria; Palci, Alessandro; Nicosia, Umberto; Caldwell, Michael W. "A new fossil marine lizard with soft tissues from the Late Cretaceous of southern Italy". Royal Society Open Science. 5 (6): 172411. doi:10.1098/rsos.172411. PMC 6030324 $2. PMID 30110414. 
  15. ^ CALDWELL, MICHAEL W. (Ocak 1999). "Squamate phylogeny and the relationships of snakes and mosasauroids". Zoological Journal of the Linnean Society. 125 (1): 115–147. doi:10.1111/j.1096-3642.1999.tb00587.x. ISSN 0024-4082. 
  16. ^ a b Brandley, Matthew C.; Huelsenbeck, John P.; Wiens, John J. (2008). "Rates and Patterns in the Evolution of Snake-Like Body Form in Squamate Reptiles: Evidence for Repeated Re-Evolution of Lost Digits and Long-Term Persistence of Intermediate Body Forms". Evolution (İngilizce). 62 (8): 2042–2064. doi:10.1111/j.1558-5646.2008.00430.x. ISSN 1558-5646. 
  17. ^ Losos, J. B. (1992-12-01). "The Evolution of Convergent Structure in Caribbean Anolis Communities". Systematic Biology. 41 (4): 403–420. doi:10.1093/sysbio/41.4.403. ISSN 1063-5157. 
  18. ^ Schoch, Rainer R.; Sues, Hans-Dieter (Temmuz 2015). "A Middle Triassic stem-turtle and the evolution of the turtle body plan". Nature (İngilizce). 523 (7562): 584–587. doi:10.1038/nature14472. ISSN 1476-4687. 
  19. ^ Reeder, Tod W.; Townsend, Ted M.; Mulcahy, Daniel G.; Noonan, Brice P.; Jr, Perry L. Wood; Jr, Jack W. Sites; Wiens, John J. (Mart 2015). "Integrated Analyses Resolve Conflicts over Squamate Reptile Phylogeny and Reveal Unexpected Placements for Fossil Taxa". PLOS ONE (İngilizce). 10 (3): e0118199. doi:10.1371/journal.pone.0118199. ISSN 1932-6203. PMC 4372529 $2. PMID 25803280. 
  20. ^ Wiens, John J.; Hutter, Carl R.; Mulcahy, Daniel G.; Noonan, Brice P.; Townsend, Ted M.; Sites, Jack W.; Reeder, Tod W. (2012-12-23). "Resolving the phylogeny of lizards and snakes (Squamata) with extensive sampling of genes and species". Biology Letters. 8 (6): 1043–1046. doi:10.1098/rsbl.2012.0703. PMC 3497141 $2. PMID 22993238. 
  21. ^ "Combining phylogenomic and supermatrix approaches, and a time-calibrated phylogeny for squamate reptiles (lizards and snakes) based on 52 genes and 4162 species". Molecular Phylogenetics and Evolution (İngilizce). 94: 537–547. 2016-01-01. doi:10.1016/j.ympev.2015.10.009. ISSN 1055-7903. 
  22. ^ Franklin-Brown, Mary (2012). Reading the world : encyclopedic writing in the scholastic age. Chicago: The University of Chicago Press. ss. 233-337. ISBN 978-0-226-26070-9. OCLC 806335297. 
  23. ^ Cuvier, Georges; Macartney, James; Ross, William C. (1802). Lectures on comparative anatomy. London :: Printed at the Oriental Press by Wilson ... for T.N. Longman and O. Rees ...,. 
  24. ^ Alexandre Brongniart (1800) "Essai d’une classification naturelle des reptiles. 1ère partie: Etablissement des ordres." Bulletin de la Science. Société Philomathique de Paris 2 (35): 81-82
  25. ^ Gauthier, Jacques; Kluge, Arnold G.; Rowe, Timothy (1988). "Amniote Phylogeny and the Importance of Fossils". Cladistics (İngilizce). 4 (2): 105–209. doi:10.1111/j.1096-0031.1988.tb00514.x. ISSN 1096-0031. 
  26. ^ deBRAGA, MICHAEL; RIEPPEL, OLIVIER (1997-07). "Reptile phylogeny and the interrelationships of turtles". Zoological Journal of the Linnean Society. 120 (3): 281–354. doi:10.1111/j.1096-3642.1997.tb01280.x. ISSN 0024-4082.  Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)

 

Genel kaynaklar

İleri okuma

Dış bağlantılar

  • Vikitür'de Sauria ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kertenkele&oldid=26129213" sayfasından alınmıştır