İçeriğe atla

Denizyıldızı: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
→‎Gövde duvarı: +Ambulakral sistem
46. satır: 46. satır:
Gövde duvarı ince bir deri katmanından, tek hücre katmanlı bir [[Epidermis (zooloji)|epidermis]], [[bağ doku]]dan ibaret kalın bir [[dermis]] ile uzunlamasına ve radyal kasları sağlayan ince [[sölom]]ik [[Myoepitelyal hücre|myoepitelyal]] katmandan ibarettir. Dermis [[kemikçik (derisi dikenliler)|kemikçik]] ya da osikül olarak bilinen ve [[kalsiyum karbonat]] bileşiklerinden ibaret bir [[iç iskelet]] içerir. Bunlar bir kafes şeklinde dizilmiş [[kalsit]] mikrokristallerinin oluşturduğu petek şeklinde yapılardır.<ref name=Ruppert876>Ruppert et al., 2004. s. 876</ref> Şekilleri farklılık gösterse de çoğu düzdür ve birbirlerine geçerek [[Tesselasyon|döşenmiş]] gibi aboral yüzeyin ana kaplamasını oluştururlar ve bazılarının dış kısmında granüller, yumrular ve dikenler bulunabilir.<ref name=Glossary>{{Web kaynağı |url=http://www.sms.si.edu/IRLSpec/Phyl_Echino_Glossary.htm |başlık=Glossary of terms: Phylum Echinodermata |yazar=Sweat, L. H. |tarih=2012-10-31 |yayıncı=Smithsonian Institution}}</ref> Bazıları da [[madreporit]] (ambulakral sisteme giriş), [[pedisel]]ler ve [[Paksil (kemikçik)|paksil]]ler gibi özelleşmiş yapılardır.<ref name=Ruppert876/> Pediseller kıskaç şeklinde çenelere sahip bileşik kemikçiklerdir. Gövde yüzeyinden döküntülerin kaldırılmasını sağlarlar ve sürekli açılıp kapanma hareketi yaparken çevreden gelen fiziksel ve kimyasal uyaranlara karşın esnek sapçıklar üzerinde dalgalanarak sallanırlar. Sıklıkla dikenlerin çevresinde kümeler oluştururlar.<ref name="Ruppert889" /><ref name=Carefoot>{{Web kaynağı | url=http://www.asnailsodyssey.com/LEARNABOUT/SEASTAR/seasPedi.php | başlık=Pedicellariae | yayıncı=A Snail's Odyssey | eser=Sea Stars: Predators & Defenses | yazar=Carefoot, Tom}}</ref> Paksiller, deniz tabanındaki tortular içinde gömülü olarak yaşayan denizyıldızlarında bulunan şemsiye şeklinde yapılardır. Yanyana bulunan paksil yapılarının kenarları bir araya gelerek oluşturdukları deri gibi katman ve altındaki su boşluğu ile madreporit ve hassas solungaç yapılarını korurlar. Dışarıya doğru çıkntı yapmış olanlar dahil tüm kemikçikler epidermal bir katmanla kaplıdır.<ref name=Ruppert876/>
Gövde duvarı ince bir deri katmanından, tek hücre katmanlı bir [[Epidermis (zooloji)|epidermis]], [[bağ doku]]dan ibaret kalın bir [[dermis]] ile uzunlamasına ve radyal kasları sağlayan ince [[sölom]]ik [[Myoepitelyal hücre|myoepitelyal]] katmandan ibarettir. Dermis [[kemikçik (derisi dikenliler)|kemikçik]] ya da osikül olarak bilinen ve [[kalsiyum karbonat]] bileşiklerinden ibaret bir [[iç iskelet]] içerir. Bunlar bir kafes şeklinde dizilmiş [[kalsit]] mikrokristallerinin oluşturduğu petek şeklinde yapılardır.<ref name=Ruppert876>Ruppert et al., 2004. s. 876</ref> Şekilleri farklılık gösterse de çoğu düzdür ve birbirlerine geçerek [[Tesselasyon|döşenmiş]] gibi aboral yüzeyin ana kaplamasını oluştururlar ve bazılarının dış kısmında granüller, yumrular ve dikenler bulunabilir.<ref name=Glossary>{{Web kaynağı |url=http://www.sms.si.edu/IRLSpec/Phyl_Echino_Glossary.htm |başlık=Glossary of terms: Phylum Echinodermata |yazar=Sweat, L. H. |tarih=2012-10-31 |yayıncı=Smithsonian Institution}}</ref> Bazıları da [[madreporit]] (ambulakral sisteme giriş), [[pedisel]]ler ve [[Paksil (kemikçik)|paksil]]ler gibi özelleşmiş yapılardır.<ref name=Ruppert876/> Pediseller kıskaç şeklinde çenelere sahip bileşik kemikçiklerdir. Gövde yüzeyinden döküntülerin kaldırılmasını sağlarlar ve sürekli açılıp kapanma hareketi yaparken çevreden gelen fiziksel ve kimyasal uyaranlara karşın esnek sapçıklar üzerinde dalgalanarak sallanırlar. Sıklıkla dikenlerin çevresinde kümeler oluştururlar.<ref name="Ruppert889" /><ref name=Carefoot>{{Web kaynağı | url=http://www.asnailsodyssey.com/LEARNABOUT/SEASTAR/seasPedi.php | başlık=Pedicellariae | yayıncı=A Snail's Odyssey | eser=Sea Stars: Predators & Defenses | yazar=Carefoot, Tom}}</ref> Paksiller, deniz tabanındaki tortular içinde gömülü olarak yaşayan denizyıldızlarında bulunan şemsiye şeklinde yapılardır. Yanyana bulunan paksil yapılarının kenarları bir araya gelerek oluşturdukları deri gibi katman ve altındaki su boşluğu ile madreporit ve hassas solungaç yapılarını korurlar. Dışarıya doğru çıkntı yapmış olanlar dahil tüm kemikçikler epidermal bir katmanla kaplıdır.<ref name=Ruppert876/>


[[Valvatida]] ve [[Forcipulatida]] takımlarının da arasında bulunduğu çeşitli denizyıldızı gruplarında [[pedisel]] yapısı görülür.<ref name=Ruppert889>Ruppert et al., 2004. pp. 888–889</ref> ''[[Asterias]]'' ve ''[[Pisaster]]'' gibi Forcipulatida üyelerinde her dikenin tabanında ponpon gibi öbekler oluştururken, ''[[Hippasteria phrygiana]]'' gibi [[Goniasteridae]] familyası üyelerinde pediseller tüm vücut yüzeyine yayılmıştır. Bazılarının savunmaya yardımcı olduğuna, bazılarının da beslenmeye ya da denizyıldızdızının gövdesine yerleşmeye çalışan organizmaların temizlenmesine yardımcı olduğu düşünülmektedir.<ref name=synthesis>{{Kitap kaynağı | başlık=The Invertebrates: a new synthesis | yazar=Barnes, R. S. K. | ortakyazarlar=Callow, P.; Olive, P. J. W. | yıl=1988 | yayıncı=Blackwell Scientific Publications | yer=Oxford | isbn=978-0-632-03125-2 | sayfalar=158–160}}</ref> ''Labidiaster annulatus'', ''[[Rathbunaster californicus]]'' ve ''[[Novodinia antillensis]]'' gibi bazı türler büyük pedisel yapılarıyla küçük balık ve kabukluları avlayabilirler.<ref>{{Kitap kaynağı |yazar = Lawrence, J. M. | contribution = The Asteroid Arm | sayfa=21}} in Lawrence (2013)</ref>
[[Valvatida]] ve [[Forcipulatida]] takımlarının da arasında bulunduğu çeşitli denizyıldızı gruplarında [[pedisel]] yapısı görülür.<ref name=Ruppert889>Ruppert et al., 2004. ss. 888–889</ref> ''[[Asterias]]'' ve ''[[Pisaster]]'' gibi Forcipulatida üyelerinde her dikenin tabanında ponpon gibi öbekler oluştururken, ''[[Hippasteria phrygiana]]'' gibi [[Goniasteridae]] familyası üyelerinde pediseller tüm vücut yüzeyine yayılmıştır. Bazılarının savunmaya yardımcı olduğuna, bazılarının da beslenmeye ya da denizyıldızdızının gövdesine yerleşmeye çalışan organizmaların temizlenmesine yardımcı olduğu düşünülmektedir.<ref name=synthesis>{{Kitap kaynağı | başlık=The Invertebrates: a new synthesis | yazar=Barnes, R. S. K. | ortakyazarlar=Callow, P.; Olive, P. J. W. | yıl=1988 | yayıncı=Blackwell Scientific Publications | yer=Oxford | isbn=978-0-632-03125-2 | sayfalar=158–160}}</ref> ''Labidiaster annulatus'', ''[[Rathbunaster californicus]]'' ve ''[[Novodinia antillensis]]'' gibi bazı türler büyük pedisel yapılarıyla küçük balık ve kabukluları avlayabilirler.<ref>{{Kitap kaynağı |yazar = Lawrence, J. M. | contribution = The Asteroid Arm | sayfa=21}} in Lawrence (2013)</ref>


Ayrıca vücut boşluğunun ince duvarlı çıkıntıları olan [[papula]] yapıları da vardır. Bunların [[suda solunum]] işlevleri bulunur.<ref name="Lander" /> Bunlar birbirine dik açı ile bağlanan kollajen bağlar ve bağlantı noktalarında kemikçikler ve papulae bulunan üç boyutlu bir ağ oluşturur. Bu yapı sayesinde hem denizyıldızının kollarını hareket ettirmesi için gereken esneklik sağlanır hem de stres anında yapılan eylemler için gereken katılığa hemen ulaşılması sağlanır.<ref>{{Dergi kaynağı |yazar=O'Neill, P. |yıl=1989 |başlık=Structure and mechanics of starfish body wall |dergi=Journal of Experimental Biology |cilt=147 |sayfalar=53–89 |pmid=2614339 }}</ref>
Ayrıca vücut boşluğunun ince duvarlı çıkıntıları olan [[papula]] yapıları da vardır. Bunların [[suda solunum]] işlevleri bulunur.<ref name="Lander" /> Bunlar birbirine dik açı ile bağlanan kollajen bağlar ve bağlantı noktalarında kemikçikler ve papula bulunan üç boyutlu bir ağ oluşturur. Bu yapı sayesinde hem denizyıldızının kollarını hareket ettirmesi için gereken esneklik sağlanır hem de stres anında yapılan eylemler için gereken katılığa hemen ulaşılması sağlanır.<ref>{{Dergi kaynağı |yazar=O'Neill, P. |yıl=1989 |başlık=Structure and mechanics of starfish body wall |dergi=Journal of Experimental Biology |cilt=147 |sayfalar=53–89 |pmid=2614339 }}</ref>

===Ambulakral sistem===
[[Dosya:Détail bras d'étoile de mer.jpg|thumb|alt=Tüp ayak ile kolun ucu|''[[Leptasterias polaris]]'' denizyıldızının kol ucunda tüp ayaklar ve göz görülebilir.]]
Denizyıldızının hareket etme, tutunma, beslenme ve soluma için kullandığı ve içi sıvı dolu kanal ağından ibaret [[hidrolik]] prensibiyle çalışan mekanizmasında [[ambulakral sistem]] denir. Sisteme suyun girişi aboral yüzeyde elek benzeri geçirgen bir kemikçik olan [[madreporit]] yoluyladır. Madreporit kalker ile kaplı bir kanal yoluyla ağız açıklığının çevresinde halka şeklinde bir kanala bağlanır. Buraya da her kol boyunca uzanan ambulakral oluklar bağlıdır. Kol üzerindeki ambulakral olukların her iki yanına da çıkan küçük yan kanalcıklar ampulalarda son bulur. Ampul şeklindeki bu organlar dışarıda bulunan [[tüp ayak]]lara kemikçiklerden geçen küçük kanalcıklarla bağlıdır. Genellikle kollarda iki sıra tüp ayak bulunur ancak bazı türlerde tüp ayakları ampulalara bağlayan kanallar sıralı olarak kısa ve uzun olduğundan dört sıra tüp ayak varmış gibi görünür. Ambulakral sistemi oluşturan tüm kanalların içi [[sil]]lerle kaplıdır.<ref name=Ruppert883>Ruppert et al., 2004. ss. 879–883</ref>

Ampulada bulunan uzunlamasına kaslar kasıldığında yan kanalcıklardaki valfler kapanarak suyun tüp ayaklara gitmesi sağlanır. Tüp ayaklar bu şekilde uzanarak yer ile temas eder. Her ne kadar tüp ayaklar emece benzese de tutunma eylemi emmeden çok yapışkan kimyasallar sayesinde oluşur.<ref>{{Dergi kaynağı|yazar=Hennebert, E.; Santos, R.; Flammang, P.|yıl=2012|başlık=Echinoderms don’t suck: evidence against the involvement of suction in tube foot attachment|dergi=Zoosymposia|cilt=1|sayfalar=25–32|url=http://www.mapress.com/zoosymposia/content/2012/v7/f/v007p025-032f.pdf|issn=1178-9913}}</ref> Başka kimyasallar ve ampulaların gevşemesi sonucu tüp ayaklar yerden ayrılır. Tüp ayaklar dalga şeklinde, bir ayak yere tutunurken diğerinin bırakmasıyla hareket eder.<ref name="Dorit">{{Kitap kaynağı |başlık=Zoology |soyadı=Dorit |ilk=R. L. |ortakyazarlar=Walker, W. F.; Barnes, R. D. |yıl=1991 |yayıncı=Saunders College Publishing |isbn=978-0-03-030504-7 |sayfa=782 }}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|doi=10.1007/BF00210108 |başlık=Specializations for excitation-contraction coupling in the podial retractor cells of the starfish ''Stylasterias forreri'' |yıl=1981 |soyadı1=Cavey |ad1=Michael J. |soyadı2=Wood |ad2=Richard L. |dergi=Cell and Tissue Research |cilt=218 |sayı=3 |sayfalar=475–485|pmid=7196288 }}</ref> ''[[Pycnopodia helianthoides]]'' gibi çok kollu ve hızlı hareket eden denizyıldızları kendilerini bazı kollarıyla çekerken diğer kolları serbest olarak arkadan sürünerek gelir. Bazı denizyıldızı türleri de hareket ederken kol uçlarını kıvırarak yukarıya döndürür ve dış uyaranlara karşı algılayıcı tüp ayakları ve gözleri için maksimum açıklığı sağlarlar.<ref>{{Web kaynağı | url=http://www.asnailsodyssey.com/LEARNABOUT/SEASTAR/seasTube.php | başlık=Pedicellariae | yayıncı=A Snail's Odyssey | eser=Sea Stars: Locomotion | yazar=Carefoot, Tom}}</ref>

Denizyıldızlarının çoğu hızlı hareket edemez, tipik hızları ''[[Dermasterias imbricata]]'' türünde olduğu gibi dakikada 15 cm. civarındadır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.seastarsofthepacificnorthwest.info/species/leather_star.html |başlık=Leather star - ''Dermasterias imbricata'' |yayıncı=Sea Stars of the Pacific Northwest}}</ref> Kuma gömülen ''[[Astropecten]]'' ve ''[[Luidia]]'' cinsi denizyıldızlarının uzun tüp ayaklarının ucunda emeç şeklinde değil ve sivridir, okyanus tabanında kayarak daha hızlı hareket edebilirler. Örneğin ''[[Luidia foliolata]]'' dakikada 2,8 m. hareket edebilir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.seastarsofthepacificnorthwest.info/species/sand_star.html |yazar=McDaniel, Daniel |başlık=Sand star - ''Luidia foliolata'' |yayıncı=Sea Stars of the Pacific Northwest}}</ref>

Hareket işlevlerinin yanısıra tüp ayaklar aynı zamanda yardımcı solungaç görevini de üstlenir. Ambulakral sistem aynı zamanda [[oksijen]] ile [[karbondioksit]]in taşınmasının yanısıra kaslara besinleri de iletir. Sıvı hareketi iki yönlüdür ve [[sil]]ler tarafından başlatılır.<ref name="Ruppert883" /> Solunum aynı zamanda papula adı verilen ve kollar ile merkezi diskin aboral yüzünde ince duvarlı yumrular olarak görünen diğer solungaçlar yoluyla da sağlanır. Okisjen buradan gazlar için transfer ortamı olan [[sölom]]ik sıvıya aktarılır. Suda çözünmüş oksijen ana vücut boşluğundaki sıvı sayesinde gövdeye dağıtılır ve dolaşım sistemi küçük bir rol oynar.<ref name=Ruppert887>Ruppert et al., 2004. ss. 886–887</ref>


==Beslenme==
==Beslenme==

Sayfanın 12.30, 28 Mayıs 2014 tarihindeki hâli

Başlığın diğer anlamları için Deniz Yıldızı (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Denizyıldızı
Ernst Haeckel'in Kunstformen der Natur adlı kitabından "Asteroidea", 1904
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia (Hayvanlar)
Şube: Echinodermata
(Derisi dikenliler)
Alt şube: Asterozoa
Sınıf: Asteroidea
(Denizyıldızları)
De Blainville, 1830
Takımlar

Denizyıldızı, hayvanlar aleminin derisi dikenliler şubesine bağlı Asteroidea sınıfından olan deniz omurgasızlarına verilen ortak ad. Dünya üzerinde, tropiklerden soğuk kutup denizi sularına kadar deniz tabanında yaklaşık 1.500 kadar denizyıldızı türü bulunur. Deniz kıyısından 6.000 m. derinliğe kadar olan bölgede yaşarlar.

Tipik olarak merkezi bir disk ve beş kollu bir yapıya sahiptirler ancak bazı türlerinin kol sayısı beşten fazladır. Üst ya da aboral yüzeyleri pürüzsüz, taneli ya da dikenli olabilir ve üst üste geçen plakçıklardan oluşur. Türlerin çoğu kırmızı ya da turuncu gibi parlak renklerde iken bazı türler mavi, gri ya da kahverengi olabilir. Alt ya da oral yüzlerinde hidrolik sistem ile çalışan tüp ayaklar ve ortada bir ağız bulunur. Fırsatçı beslenirler ve çoğunlukla bentik bölge omurgasızlarını avlarlar. Çeşitli türleri midelerini dışarı çıkarma ya da suda asılı besin maddelerini filtreleme gibi özelleşmiş beslenme davranışları gösterir. Yaşam döngüleri karmaşıktır ve hem seksüel hem de aseksüel olarak üreyebilirler. Çoğu kaybettikleri ya da zarar görmüş kollarını ve vücut parçalarını yenileyebilir ve savunma amaçlı olarak kollarını vücutlarından ayırabilirler. Asteroidea çeşitli önemli ekolojik rollere sahiptir. Pisaster ochraceus ve Stichaster australis gibi denizyıldızı türleri ekolojide kilittaşı türler kavramının yaygın olarak bilinen örnekleridir. Tropikal Acanthaster planci Hint ve Pasifik Okyanuslarının doymak bilmez bir avcısıdır. Asterias amurensis dünya üzerindeki en yayılmacı türlerden biridir.

Denizyıldızlarına ait fosil kayıtları çok eskidir ve yaklaşık 450 milyon yıl öncesine Ordovisyen Dönemine dayanır. Ancak denizyıldızlarının öldükten sonra vücutlarının parçalanmaya meyilli olması nedeniyle bu fosiller çok detaylı değildir. Fosillerde yalnızca dikenleri ve kemikçikleri korunabilmiştir. Göz alıcı simetrik şekilleri nedeniyle denizyıldızları edebiyatta, söylencelerde, tasarımda ve popüler kültürde yer almıştır. Koleksiyon olarak da toplanan denizyıldızları logo ve arma gibi tasarımlarda kullanılmakta ve hatta zehirli olma olasılıklarına rağmen bazı kültürlerde besin maddesi olarak da tüketilmektedir.

Taksonomi

Denizyıldızının tüp ayaklarının hareketi.

Denizyıldızlarının bilimsel adı olan Asteroidea, Fransız zoolog de Blainville tarafından 1830 yılında verilmiştir.[3] Grekçe "yıldız" anlamına gelen aster, ἀστήρ ve "şekil" anlamına gelen eidos, εἶδος kelimelerinin birleştirilmesiyle üretilmiştir.[4] Asteroidea sınıfı Echinodermata (Derisi dikenliler) şubesinde sınıflandırılır. Denizyıldızı dışında diğer derisi dikenliler arasında deniz kestaneleri, yılan yıldızları, deniz hıyarları ve deniz zambakları sayılabilir. Derisi dikenlilerin larvaları bilateral simetriye sahiptir ancak başkalaşım sırasında radyal simetriye, tipik olarak da beşgen simetriye dönüşürler.[5] Erişkin derisi dikenliler tipik olarak ambulakral sistemle çalışan tüp ayaklara ve kollajen bağlarla birbirine bağlı "osikül" adı verilen kalker kemikçiklerden oluşan iç iskeletlere sahiptirler.[6] Denizyıldızları üyelerinin düzleşmiş, yıldız şeklinde bir vücuda sahip olduğu ve erişkinlerinin merkezi bir disk ile dışa doğru uzanan çok sayıda ayağa sahip olduğu Asterozoa alt şubesinde yer alırlar. Asterozoa alt şubesinde denizyıldızlarının oluşturduğu Asteroidea ile yılan yıldızlarının oluşturduğu Ophiuroidea sınıfları bulunur. Asteroidea sınıfı canlılar gövdelerinde kalker plakçıkların sağladığı iskelet desteği ile geniş kollara sahip iken[7] Ophiuroidea sınıfı canlıların, çift olarak kaynamış kemikçiklerin desteklediği kolları belirgin bir şekilde incedir.[8]

Denizyıldızları yaklaşık 1.500 yaşayan türü ile geniş ve çeşitli bir canlı sınıfını oluşturur. Yaşayan yedi takımı (Brisingida, Forcipulatida, Notomyotida, Paxillosida, Spinulosida, Valvatida ve Velatida[1]) ve soyu tükenmiş iki takımı (Calliasterellidae ve Trichasteropsida.[2]) vardır.

Anatomi

Yedi kollu bir denizyıldızı Luidia maculata.

Deniz yıldızlarının çoğu merkezi bir diskten çıkan beş kola sahiptir ancak kol sayısı çeşitlilik gösterir. Luidia ciliaris denizyıldızının yedi kolu varken Solasteridae familyası üyeleri on ila on beş kola sahiptir ve Antarktika'da yaşayan Labidiaster annulatus denizyıldızının elli kadar kolu vardır. Normalde beş kolu olan denizyıldızı türlerinin bazı bireyleri anormal gelişim nedeniyle altı ya da daha fazla sayıda kola da sahip olabilmektedir.[9]

Gövde duvarı

Astropecten aranciacus kemikçikleri.
Acanthaster planci denizyıldızının dikenleri arasında pediseller ve geri çekilmiş papulae.

Gövde duvarı ince bir deri katmanından, tek hücre katmanlı bir epidermis, bağ dokudan ibaret kalın bir dermis ile uzunlamasına ve radyal kasları sağlayan ince sölomik myoepitelyal katmandan ibarettir. Dermis kemikçik ya da osikül olarak bilinen ve kalsiyum karbonat bileşiklerinden ibaret bir iç iskelet içerir. Bunlar bir kafes şeklinde dizilmiş kalsit mikrokristallerinin oluşturduğu petek şeklinde yapılardır.[10] Şekilleri farklılık gösterse de çoğu düzdür ve birbirlerine geçerek döşenmiş gibi aboral yüzeyin ana kaplamasını oluştururlar ve bazılarının dış kısmında granüller, yumrular ve dikenler bulunabilir.[11] Bazıları da madreporit (ambulakral sisteme giriş), pediseller ve paksiller gibi özelleşmiş yapılardır.[10] Pediseller kıskaç şeklinde çenelere sahip bileşik kemikçiklerdir. Gövde yüzeyinden döküntülerin kaldırılmasını sağlarlar ve sürekli açılıp kapanma hareketi yaparken çevreden gelen fiziksel ve kimyasal uyaranlara karşın esnek sapçıklar üzerinde dalgalanarak sallanırlar. Sıklıkla dikenlerin çevresinde kümeler oluştururlar.[12][13] Paksiller, deniz tabanındaki tortular içinde gömülü olarak yaşayan denizyıldızlarında bulunan şemsiye şeklinde yapılardır. Yanyana bulunan paksil yapılarının kenarları bir araya gelerek oluşturdukları deri gibi katman ve altındaki su boşluğu ile madreporit ve hassas solungaç yapılarını korurlar. Dışarıya doğru çıkntı yapmış olanlar dahil tüm kemikçikler epidermal bir katmanla kaplıdır.[10]

Valvatida ve Forcipulatida takımlarının da arasında bulunduğu çeşitli denizyıldızı gruplarında pedisel yapısı görülür.[12] Asterias ve Pisaster gibi Forcipulatida üyelerinde her dikenin tabanında ponpon gibi öbekler oluştururken, Hippasteria phrygiana gibi Goniasteridae familyası üyelerinde pediseller tüm vücut yüzeyine yayılmıştır. Bazılarının savunmaya yardımcı olduğuna, bazılarının da beslenmeye ya da denizyıldızdızının gövdesine yerleşmeye çalışan organizmaların temizlenmesine yardımcı olduğu düşünülmektedir.[14] Labidiaster annulatus, Rathbunaster californicus ve Novodinia antillensis gibi bazı türler büyük pedisel yapılarıyla küçük balık ve kabukluları avlayabilirler.[15]

Ayrıca vücut boşluğunun ince duvarlı çıkıntıları olan papula yapıları da vardır. Bunların suda solunum işlevleri bulunur.[5] Bunlar birbirine dik açı ile bağlanan kollajen bağlar ve bağlantı noktalarında kemikçikler ve papula bulunan üç boyutlu bir ağ oluşturur. Bu yapı sayesinde hem denizyıldızının kollarını hareket ettirmesi için gereken esneklik sağlanır hem de stres anında yapılan eylemler için gereken katılığa hemen ulaşılması sağlanır.[16]

Ambulakral sistem

Tüp ayak ile kolun ucu
Leptasterias polaris denizyıldızının kol ucunda tüp ayaklar ve göz görülebilir.

Denizyıldızının hareket etme, tutunma, beslenme ve soluma için kullandığı ve içi sıvı dolu kanal ağından ibaret hidrolik prensibiyle çalışan mekanizmasında ambulakral sistem denir. Sisteme suyun girişi aboral yüzeyde elek benzeri geçirgen bir kemikçik olan madreporit yoluyladır. Madreporit kalker ile kaplı bir kanal yoluyla ağız açıklığının çevresinde halka şeklinde bir kanala bağlanır. Buraya da her kol boyunca uzanan ambulakral oluklar bağlıdır. Kol üzerindeki ambulakral olukların her iki yanına da çıkan küçük yan kanalcıklar ampulalarda son bulur. Ampul şeklindeki bu organlar dışarıda bulunan tüp ayaklara kemikçiklerden geçen küçük kanalcıklarla bağlıdır. Genellikle kollarda iki sıra tüp ayak bulunur ancak bazı türlerde tüp ayakları ampulalara bağlayan kanallar sıralı olarak kısa ve uzun olduğundan dört sıra tüp ayak varmış gibi görünür. Ambulakral sistemi oluşturan tüm kanalların içi sillerle kaplıdır.[17]

Ampulada bulunan uzunlamasına kaslar kasıldığında yan kanalcıklardaki valfler kapanarak suyun tüp ayaklara gitmesi sağlanır. Tüp ayaklar bu şekilde uzanarak yer ile temas eder. Her ne kadar tüp ayaklar emece benzese de tutunma eylemi emmeden çok yapışkan kimyasallar sayesinde oluşur.[18] Başka kimyasallar ve ampulaların gevşemesi sonucu tüp ayaklar yerden ayrılır. Tüp ayaklar dalga şeklinde, bir ayak yere tutunurken diğerinin bırakmasıyla hareket eder.[19][20] Pycnopodia helianthoides gibi çok kollu ve hızlı hareket eden denizyıldızları kendilerini bazı kollarıyla çekerken diğer kolları serbest olarak arkadan sürünerek gelir. Bazı denizyıldızı türleri de hareket ederken kol uçlarını kıvırarak yukarıya döndürür ve dış uyaranlara karşı algılayıcı tüp ayakları ve gözleri için maksimum açıklığı sağlarlar.[21]

Denizyıldızlarının çoğu hızlı hareket edemez, tipik hızları Dermasterias imbricata türünde olduğu gibi dakikada 15 cm. civarındadır.[22] Kuma gömülen Astropecten ve Luidia cinsi denizyıldızlarının uzun tüp ayaklarının ucunda emeç şeklinde değil ve sivridir, okyanus tabanında kayarak daha hızlı hareket edebilirler. Örneğin Luidia foliolata dakikada 2,8 m. hareket edebilir.[23]

Hareket işlevlerinin yanısıra tüp ayaklar aynı zamanda yardımcı solungaç görevini de üstlenir. Ambulakral sistem aynı zamanda oksijen ile karbondioksitin taşınmasının yanısıra kaslara besinleri de iletir. Sıvı hareketi iki yönlüdür ve siller tarafından başlatılır.[17] Solunum aynı zamanda papula adı verilen ve kollar ile merkezi diskin aboral yüzünde ince duvarlı yumrular olarak görünen diğer solungaçlar yoluyla da sağlanır. Okisjen buradan gazlar için transfer ortamı olan sölomik sıvıya aktarılır. Suda çözünmüş oksijen ana vücut boşluğundaki sıvı sayesinde gövdeye dağıtılır ve dolaşım sistemi küçük bir rol oynar.[24]

Beslenme

Denizyıldızı, yakalayabildiği her türlü deniz canlısıyla beslenir. Çoğu etçildir. Besinlerinin büyük bir kısmını Salyangoz, poliket, diğer derisi dikenliler ve dibe çökmüş ölü hayvanlar oluşturur.

Büyük besinlerle beslenenler, avları yutamayacakları kadar büyükse, vücut dışında sindirirler. Bunun için mide vücut kaslarının kasılmasıyla iç kısmı dışarı dönerek ağızdan dışarı çıkıp avı sarar ve sindirir. Sindirim bittikten sonra çekici kasların kasılmasıyla tekrar vücut içine alınır.

Notlar

  1. ^ a b Sweet, Elizabeth (2005-11-22). "Asterozoa: Fossil groups: SciComms 05-06: Earth Sciences". University of Bristol.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "Asterozoa" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  2. ^ a b Knott, Emily (2004-10-07). "Asteroidea. Sea stars and starfishes". Tree of Life web project. 
  3. ^ Hansson, Hans (2013). "Asteroidea". World Register of Marine Species. Erişim tarihi: 2013-07-19. 
  4. ^ "Etymology of the Latin word Asteroidea". MyEtymology. 2008. Erişim tarihi: 2013-07-19. 
  5. ^ a b Fox, Richard (2007-05-25). "Asterias forbesi". Invertebrate Anatomy OnLine. Lander University. Erişim tarihi: 2012-05-19. 
  6. ^ Wray, Gregory A. (1999). "Echinodermata: Spiny-skinned animals: sea urchins, starfish, and their allies". Tree of Life web project. Erişim tarihi: 2012-10-19. 
  7. ^ Knott, Emily (2004). "Asteroidea: Sea stars and starfishes". Tree of Life web project. Erişim tarihi: 2012-10-19. 
  8. ^ Stöhr, S.; O'Hara, T. "World Ophiuroidea Database". Erişim tarihi: 2012-10-19. 
  9. ^ Daily Mail Reporter (2009-10-24). "You superstar! Fisherman hauls in starfish with eight legs instead of five". Daily Mail. 
  10. ^ a b c Ruppert et al., 2004. s. 876
  11. ^ Sweat, L. H. (2012-10-31). "Glossary of terms: Phylum Echinodermata". Smithsonian Institution. 
  12. ^ a b Ruppert et al., 2004. ss. 888–889
  13. ^ Carefoot, Tom. "Pedicellariae". Sea Stars: Predators & Defenses. A Snail's Odyssey. 
  14. ^ Barnes, R. S. K. (1988). The Invertebrates: a new synthesis. Oxford: Blackwell Scientific Publications. ss. 158–160. ISBN 978-0-632-03125-2. 
  15. ^ Lawrence, J. M. "The Asteroid Arm". s. 21.  Eksik ya da boş |başlık= (yardım) in Lawrence (2013)
  16. ^ O'Neill, P. (1989). "Structure and mechanics of starfish body wall". Journal of Experimental Biology. Cilt 147. ss. 53–89. PMID 2614339. 
  17. ^ a b Ruppert et al., 2004. ss. 879–883
  18. ^ Hennebert, E.; Santos, R.; Flammang, P. (2012). "Echinoderms don't suck: evidence against the involvement of suction in tube foot attachment" (PDF). Zoosymposia. Cilt 1. ss. 25–32. ISSN 1178-9913. 
  19. ^ Dorit, R. L. (1991). Zoology. Saunders College Publishing. s. 782. ISBN 978-0-03-030504-7. 
  20. ^ Cavey, Michael J.; Wood, Richard L. (1981). "Specializations for excitation-contraction coupling in the podial retractor cells of the starfish Stylasterias forreri". Cell and Tissue Research. 218 (3). ss. 475–485. doi:10.1007/BF00210108. PMID 7196288. 
  21. ^ Carefoot, Tom. "Pedicellariae". Sea Stars: Locomotion. A Snail's Odyssey. 
  22. ^ "Leather star - Dermasterias imbricata". Sea Stars of the Pacific Northwest. 
  23. ^ McDaniel, Daniel. "Sand star - Luidia foliolata". Sea Stars of the Pacific Northwest. 
  24. ^ Ruppert et al., 2004. ss. 886–887
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Denizyıldızı&oldid=14418738" sayfasından alınmıştır