İçeriğe atla

Hypericum sechmenii

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Hypericum sechmenii
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Plantae
Bölüm: Tracheophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Klad: Eudicots
Klad: Rosids
Takım: Malpighiales
Familya: Hypericaceae
Cins: Hypericum
Seksiyon: Hypericum sechmenii
Ocak & O.Koyuncu
Türkiye üzerinde Hypericum sechmenii
Hypericum sechmenii
Hypericum sechmenii

Hypericum sechmenii ya da Seçmen sarıcantarı, Hypericaceae familyasına ait nadir bir çiçekli bitki türüdür. Eskişehir ilinde bulunur. Tür ilk olarak 2009 yılında Türk botanikçiler Atila Ocak ve Onur Koyuncu tarafından tanımlanmış olup, ismini meslektaşları Özcan Seçmen'den esinlenerek vermişlerdir. Bitkiyi Hypericum cinsine atadılar. Ancak daha sonra Norman Robson, H. sechmenii'yi Adenosepalum seksiyonuna yerleştirdi.

Hypericum sechmenii, genellikle 3-6 santimetre boyunda sap kümeleri halinde büyüyen ve Haziran-Temmuz aylarında çiçek açan çok yıllık bir otsu bitkidir. Bitkinin gövdeleri pürüzsüz olup tüyden yoksundur, yaprakları ise kösele gibi olup yaprak sapı yoktur. Çiçekleri, tepe düz bir yapı oluşturan corymb adı verilen kümeler halinde dizilir ve her çiçeğin beş parlak sarı yaprağı bulunur. H. sechmenii'ye çok benzeyen ancak onu ayıran küçük fiziksel farklılıklara sahip birkaç tür vardır. Bunlardan en yakın akrabaları Hypericum huber-morathii, Hypericum minutum ve Hypericum thymopsis'tir.

Kireçtaşı kayalıkları arasında bulunan Hypericum sechmenii'nin dağılımının tahmini olarak 10 kilometrekare kadar olduğu düşünülmektedir ve 250'den az sayıda bitki hayatta kalmıştır. Otçullara karşı savunma sağladığı düşünülen druz kristalleri ve zehirli kimyasallara sahip olmasına rağmen, tür aşırı otlatma, iklim değişikliği ve habitat kaybı gibi faktörlerle tehdit altındadır.

Tanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Hypericum sechmenii, genellikle 3–6 cm boyunda dik saplardan oluşan yoğun kümeler halinde büyüyen çiçekli bir çok yıllık otsu bitkidir. Bazı kaynaklara göre ise nadiren 8 cm'ye kadar uzayabilir. Beş parlak sarı yapraktan oluşan çiçekleri ise genellikle Haziran ve Temmuz aylarında açar.[1][2][3]

Bitkisel yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bitkilerin köklerinin dış kısmı, yağlardan ve mumlardan oluşan kalın bir koruyucu, su geçirmez bir örtü olan kütiküladan oluşur. Kütikülanın hemen altında, birkaç ölü hücre katmanından oluşan bir veya iki kat kabuk benzeri peridermis tabakası bulunur. Peridermisin altında, korteks adı verilen ince duvarlı hücrelerden oluşan birkaç katman bulunur. Köklerin dokusu tamamen, bitkiinin su taşımak için kullandığı ksilem adı verilen bir tabaka ile kaplıdır.[4]

Hipericum sechmenii'nin sayısız, pürüzsüz ve tüysüz gövdesi [2], farklı türde hücrelerden oluşan çoklu katmanlara sahiptir. Dışarıda, tek bir epidermis tabakasını örten ince bir kütikül bulunur. Bu epidermisin altında, birkaç kat halinde dikdörtgen şekilli peridermal hücreler yer alır. Bunlar, hidrofobik özellikte olan suberin adı verilen mumsu bir madde içerir. Gövdelerin peridermis tabakasında bulunan bazı hücreler ayrıca, 2020 tarihli bir araştırmada zehirlilikleri nedeniyle otoburluğu caydırdığı düşünülen druz kristalleri adı verilen inorganik mineralleri de içerir[5][6]. Peridermin altında ise bitkilerde bulunan iletim dokusu olan floem ve ksilem üreten ana büyüme dokusu vasküler kambiyum bulunur [5].

Hipericum sechmenii yaprakları, doğrudan gövdeye yapışarak yaprak sapı olma özelliğini göstermez. Yaklaşık 0.2-0.5 cm uzunluğunda olup [7][2] birbirleriyle yoğun şekilde örtüşürler. Yaprak dokusu, biraz deriye benzeyen "subkorsika" olarak tanımlanır. Yaprak şekli ya daha geniş bir tabana sahip yumurta biçimli (oval) ya da yuvarlak uçlu ve sivri tabanlı (küneat) elips şeklindedir. Yaprak yüzeylerinde çok sayıda açık renkli salgı bezleri bulunurken, kenarlarında ise birkaç tane siyah salgı bezi vardır. [2] Siyah bezler çıplak gözle görülebilecek kadar büyüktür, ancak açık renkli bezleri görmek için yaprağın ışığa tutulması gerekebilir. Cinsin tip türü olan H. perforatum'da açık renkli salgı bezleri uçucu yağlar içerir; siyah bezler ise bazı otçul böcekleri caydıran kırmızı leke bırakan fenolik bileşikler (antrakinon türevleri) içerir. [8] Yaprakların üst ve alt yüzlerinde gaz alışverişini düzenleyen stoma adı verilen gözenekler bulunur ve epidermisin hemen altında sıkıca paketlenmiş fotosentetik doku yer alır. Bu dokudaki hücrelerden bazıları da druz kristalleri içerir. [9]

Çiçek yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Sapların uçlarında çiçek salkımları bulunur. Bu salkımlar genellikle üç ila beş çiçekten oluşur. Dış çiçekler, iç çiçeklere göre daha uzun çiçek saplarına (pedisel) sahiptir. Bu durum, salkıma düz bir üst kısım kazandırır ve korimb adı verilen bir yapı oluşturur. Çiçekleri çevreleyen özel brakte yaprakları uzundur ve salgı bezleri ve tüycük adı verilen minik tüylerle kaplıdır. Petallere destek sağlayan yaprak benzeri yapılar olan sepaller, yaklaşık 0,2 cm uzunluğundadır. Dikdörtgenimsi bir şekle sahip olan bu sepaller sivri veya yuvarlak olabilir. Kenarlarında brakteler gibi salgı bezleri ve tüycükler bulunur. Farklı olarak, sepallerde kehribar rengi noktalar ve çizgiler de görülebilir.[7][2] Hypericum türlerinde, tıpkı tipik türlerde olduğu gibi, petaller sarı renktedir ve her çiçekte beşgen şeklinde dizilirler.[10][3] 0,4-0,7 cm uzunluğundaki bu petallerde nokta veya kısa çizgi şeklinde kehribar rengi salgı bezleri bulunur. Yaprak kenarlarında kehribar renginin yanı sıra birkaç siyah renkli salgı bezi de görülebilir.[7][2]

Hypericum sechmenii bitkisinin polen taneleri, üçgen şeklinde yerleşmiş üç oluğa sahiptir ve hafifçe uzatılmış bir küre şekline sahiptir. Tek bir tane 17,2 mikrometre (μm) uzunluğunda ve 11,5 μm genişliğindedir. Her yüzeydeki oluk 12,2 μm uzunluğunda ve 2,4 μm genişliğinde olup, olukların birleştiği yer 1,7 μm çapındadır. Polen tanesinin yüzeyinde 2,5 μm uzunluğunda ve 2,2 μm genişliğinde gözenekler bulunur. Taneyi çevreleyen 1,5 μm kalınlığındaki dış duvar ise ağ benzeri desenli bir dış tabakaya sahiptir.[11]

Tohum kapsülleri, 0,3-0.4 cm (0.12-0.16 inç) boyutlarında ve dikdörtgen şeklindedir. Yumurtalıklarının, kapsül boyunca uzanan birkaç yağ boşluğu vardır. Tohumların kendileri ise, küçük çizgilere veya merdivenlere benzeyen desenler oluşturan, düzenli aralıklı küçük çukurlara sahiptir.[2]

Hypericum sechmenii genellikle haziran-temmuz aylarında çiçek açar ve temmuz ayında meyve verir.[2]

Benzer türler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hypericum sechmenii, Türkiye'de bulunan diğer Hypericum türlerine benzemektedir. İlk tanımlamasında, Hypericum huber-morathii ve Hypericum minutum ile olan benzerliğine dikkat çekilmiş olup, ayrıca Hypericum thymopsis ile de karşılaştırılmıştır.[2][12]

H. sechmenii, Hypericum minutum ve H. huber-morathii arasındaki farkları yaprak, çiçek ve polen tanelerine bakarak ayırt edilebilir. H. sechmenii'nin yaprakları sap üzerinde yan yana dizilir ve üst üste biner. Buna karşın, H. minutum ve H. huber-morathii'nin yaprakları sapın karşı taraflarında bulunur ve üst üste binmez H. sechmenii'nin bir salkımdaki (çiçeklenme) çiçek sayısı 3-5 arasındayken, H. minutum'da 1-3 çiçek bulunur. H. huber-morathii ise genellikle daha fazla çiçeklidir, bir salkımdaki çiçek sayısı 3-12 arasındadır. Ayrıca H. sechmenii'nin taçyapraklarında bulunan salgı bezleri diğerlerinden farklıdır. Bu bezler kehribar rengi noktalar ve çizgiler şeklinde görülür. H. minutum'da sadece kehribar rengi noktalar vardır, çizgi yoktur. H. huber-morathii'de ise siyah noktalar veya hiç salgı bezi görülmeyebilir. Polen taneleri de bu üç türü birbirinden ayırdetmenin bir başka yoludur. H. minutum'un polen yüzeyinde mikrospina adı verilen küçük çıkıntılar bulunurken, H. sechmenii'de bunlar yoktur. Ayrıca H. minutum'un polen tanelerinde diğer ikisine kıyasla daha az belirgin oluk vardır. Boyut açısından H. sechmenii'nin polen taneleri H. minutum'unkinden büyüktür ancak H. huber-morathii'ninkinden küçüktür. Son olarak, H. huber-morathii'nin polen tanelerinde olukların birleştiği uçta biraz daha geniş bir alan bulunur.[13]

H. sechmenii, yakın akraba olmamasına rağmen anatomik olarak H. thymopsis'e benzer. Her iki türün de kurak iklimlerde yaşamalarını sağlayan benzer stomalara sahip olması ve yapraklarının üst ve alt yüzlerinde stoma bulunması bu benzerliklerdendir. Ancak, gövde dokularının yapısı onları birbirinden ayırır. H. sechmenii'nin palisade dokusu daha ince bir tabakadır ve iç gövde bölgesi yalnızca ksilemden oluşurken, H. thymopsis'te daha yumuşak, süngerimsi bir iç dokusu bulunur.

Taksonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hypericum sechmenii, ilk olarak Türk botanikçi Atila Ocak tarafından 2006 yılında keşfedilip toplanmıştır. Türün holotipi, aynı yıl Ocak tarafından Eskişehir'in Günyüzü ilçesinde toplanmış ve şu anda Eskişehir Osmangazi Üniversitesi'nde korunmaktadır [2][14]. Üç yıl sonra, Aralık 2009'da tür, Ocak ve Onur Koyuncu tarafından Annales Botanici Fennici dergisinde resmen tanımlanmıştır. Yazarlar türe, seçkin Türk taksonomisti ve ekoloğu Özcan Seçmen'i anmak için sechmenii adını vermişlerdir. Bitki Türkçe'de seçmen kantaronu olarak adlandırılır [15][2]. Tür, 2011 yılında yeni tanımlanmış bir diğer Hypericum türü Hypericum musadoganii ile birlikte Flora of Turkey endemik türleri kayıtlarına eklenmiştir. [16]

1977 yılında İngiliz taksonomist Norman Robson, tüm Hypericum cinsinin monografisini oluşturmaya başladı. Cinsin neredeyse tüm türlerini morfolojilerine ve moleküler filogenetiğin ilk uygulamalarına dayanarak 36 bölüme ayırdı. [17] Ancak Hypericum sechmenii, henüz kendine özgü bir tür olarak tanımlanmadığı için bu orijinal monografiye dahil edilmemişti. Robson daha sonra, Ocak ve Koyuncu'nun H. sechmenii'nin kendine özgü bir tür olduğu bulgularını doğruladı ve özellikle Anadolu'ya özgü Hypericum minutum ve Hypericum huber-morathii gibi diğer türlere benzerliklerine dikkat çekti. Bu nedenle Robson, türü Huber-MorathiiGrubu adı verilen bir klad içerisine yerleştirdi. Bu grup, beş Türk Hypericum türünden oluşmakta ve geniş Adenosepalum bölümünün içinde yer almaktadır. Robson, H. sechmenii'nin yerleştirilmesini şu şekilde özetlemiştir:[7]

Hypericum
Hypericum subg. Hypericum
Hypericum sect. Adenosepalum
Huber-Morathii Group
H. decaisneanum - H. formosissimum - H. huber-morathii - H. minutum - H. sechmenii

Dağılım ve yaşam alanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Hypericum sechmenii, Türkiye'ye özgü yaklaşık 45 Hypericum türünden biridir.[18] Bu tür, özel olarak Eskişehir ilinde, merkezi Türkiye'de olmak üzere iki ayrı bölgede bulunmuştur. [19][20] Bunlardan biri Arayıt Dağı'nın zirvesi yakınında, diğeri ise Kaymaz ve Sivrihisarkasabaları arasındadır.[2][7] Arayıt Dağı'ndaki yayılım alanının yaklaşık 2 km2 olduğu tahmin edilmektedir. Kaymaz-Sivrihisar arasındaki bölgenin alanı ise daha küçük olduğu tahmin edilmektedir.[21]

Türün habitatı genellikle kireçtaşı kayalarının ve çıkıntıların çatlakları arasında ve içindedir. Türün genel rakımı 1.750-1.820 metre arasındadır.[7][2] Türün keşfinden bu yana birkaç Hypericum sechmenii örneği daha toplanmış ve çeşitli Türk herbaryumlarında korunmaktadır.[22]

Table of collected specimens of Hypericum sechmenii
Tür İlçe Yer Yaşam alanı Koordinatlar Toplanma tarihi Herbaryum Kaynak
Holotip Günyüzü Arayit Mountain Kaya yarıkları 39°18'14"N, 31°44'51"E 10 Haziran 2006 Eskişehir Osmangazi Universitesi [23]
Izotip[note 1] Günyüzü Arayit Mountain Kaya yarıkları 39°18'14"N, 31°44'51"E 10 Haziran 2006 Gazi Universitesi [22]
Isotype Günyüzü Arayit Mountain Kaya yarıkları 39°18'14"N, 31°44'51"E 10 Haziran 2006 Hacettepe Universitesi [22]
Sivrihisar Arayit Mountain Tepelik bozkır 39°17'47"N, 31°45'07"E 7 Temmuz 2011 [3]
Sivrihisar Sivrihisar–Kaymaz Kaymaz yakınındaki kayalıklar 31°13'56"N, 39°32'19"E 13 Temmuz 2011 [3]
  1. ^ İzotip, holotipin kopya koleksiyonudur.

Ekoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Hipericum sechmenii'nin yaprakları, bitkinin kurak, step olan Orta Anadolu habitatında[24][25] dahalara sahiptir. Bu habitat İrano-Turan floristik bölgesi olarak tanımlanır. [26] H. sechmenii, otlanmayı önlemek için Hypericum cinsinin sahip olduğu iki adaptasyona sahiptir. İlki, yaprak kenarlarında bulunan sayısız siyah salgı bezidir; Diğer Hypericum türlerinde de benzer salgı bezlerinin bitkiyi tüketen canlılar için zehirli bileşikler içerdiği gösterilmiştir. [8] İkincisi ise kök ve yaprak dokusu hücrelerinde bulunan druz kristallerinin varlığıdır. [5] Bunların bazı böceklerin otlanmasını engelleyen mineraller içerdiği düşünülmektedir.[6]

Hipericum sechmenii, habitatını taşyünü (Aethionema subulatum), ölümsüzhatun (Asperula nitida), çançiçeği (Asyneuma compactum), küçük yılanyastığı (Chaenorhinium minus), Kotschy damaskası (Hesperis kotschyi), keten (Linum cariense), çoban otu (Ononis adenotricha), teke sakızı (Scorzonera tomentosa), Türk yapışkanı (Silene falcata) ve adaçayı yaprağı (Stachys lavandulifolia) gibi küçük çalılar ve çok yıllık otsu bitkilerle paylaşır. Bulunduğu bölgede sadece tek bir başka Hypericum türü olan Hypericum confertum ile birlikte yetişir. [27]

Hipericum sechmenii çoğaltılması için ilkbahar mevsimi tercih edilir. Tohumlar toprağa ekilir ve üzerleri hafifçe kapatılır. Tohumlar 10-16 °C sıcaklıkta 1-3 ay içerisinde çimlenir. Bitkiler en iyi şekilde güneşli, kuru kaya çatlaklarında ve kışın nemden korunacak şekilde yetişir. Bölme çoğaltma işlemi ilkbaharda, çelik alma işlemi ise yaz sonunda yapılabilir.[28]

Korunma durumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Tür, tahmini olarak 10 km²'den daha küçük bir alanda 250 civarı hayatta kalan bitki ile nadirdir. Tür, hem abiyotik faktörlerden, özellikle iklim değişikliğinden hem de tarım ve evcil hayvanların otlatılmasından kaynaklanan insan etkisinden tehdit altındadır. Bu tehditler ve Hypericum sechmenii'nin sürdürülemeyecek kadar küçük nüfusu nedeniyle, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi'nden biyologlar, türün Uluslararası Doğayı Koruma Birliği tarafından Kritik Tehlike Altında olarak sınıflandırılmasını önermiştir, ancak 2013 itibariyle hiçbir koruma önlemi alınmamıştır. [21]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ YAYLACI, Ö. KORAY; SEZER, OKAN; ÖZGİŞİ, KURTULUŞ; ÖZTÜRK, DERVİŞ; POTOĞLU ERKARA, İSMÜHAN; KOYUNCU, ONUR; OCAK, ATİLA (23 Temmuz 2018). "A new Veronica (Plantaginaceae) species from Central Anatolia, Turkey". Phytotaxa. 362 (1): 55. doi:10.11646/phytotaxa.362.1.4. ISSN 1179-3163. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m Ocak et al. 2009, s. 592.
  3. ^ a b c d Yaylaci et al. 2013, s. 3.
  4. ^ Yaylaci et al. 2013, ss. 7–8.
  5. ^ a b c Yaylaci et al. 2013, s. 7.
  6. ^ a b Cuéllar-Cruz et al. 2020, s. 596.
  7. ^ a b c d e f Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; MySpecies isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  8. ^ a b Crockett & Robson 2011, s. 4.
  9. ^ Yaylaci et al. 2013, ss. 4–6.
  10. ^ Pattinson, David; Robson, Norman; Nürk, Nicolai; Crockett, Sarah. "Hypericum perforatum Nomenclature". Hypericum Online (hypericum.myspecies.info). 14 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2023. 
  11. ^ Ocak et al. 2009, s. 593.
  12. ^ Tekin 2017, s. 151.
  13. ^ Ocak et al. 2009, s. 592-593.
  14. ^ Turley, E.A.; Pilarski, L.; Nagy, J.I. (Kasım 1998). "Response to Hofmann et al". Cell. 95 (5): 592-593. doi:10.1016/s0092-8674(00)81629-3. ISSN 0092-8674. 
  15. ^ EDMONDSON, J. (14 Kasım 2002). "Türkiye bitkileri kırmızı kitabi (eğrelti ve tohumlu bitkiler)/Red Data Book of Turkish Plants (Pteridophyta and Spermatophyta). Edited by T. Ekim, M. Koyuncu, M. Vural, H. Duman, Z. Aytaç & N. Adıgüzel. Ankara: Turkish Association for the Conservation of Nature, and Van Centennial University. 2000. ix+246pp., 96 colour plates. ISBN 975 93611 0 8. $54.00 (hardback)". Edinburgh Journal of Botany. 59 (3): 459-466. doi:10.1017/s0960428602220296. ISSN 1474-0036. 
  16. ^ Kaynak 2012, s. 5.
  17. ^ Carine & Christenhusz 2013, s. 3.
  18. ^ Tarihi, Tarihi & Tarihi 2019, ss. 253–268.
  19. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Bizimbit isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  20. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; POWO isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  21. ^ a b Yaylaci et al. 2013, ss. 8–9.
  22. ^ a b c Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; IPNI isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  23. ^ Ocak et al. 2009, ss. 591–592.
  24. ^ Yaylaci et al. 2013, s. 5.
  25. ^ Meteoroloji Genel Müdürlüğü, ss. 1–2.
  26. ^ Talebi, Sajedi & Pourhashemi 2013, ss. 69-70.
  27. ^ Ocak et al. 2009, s. 594.
  28. ^ Slabý, Pavel (2021). "Hypericum sechmenii". Rock Garden Plants. 6 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2024. 

Bibliyografi[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hypericum_sechmenii&oldid=33105551" sayfasından alınmıştır