Osmanlı Hürriyetperver Avam Fırkası
| Osmanlı Hürriyetperver Avam Fırkası حریت پرور عوام فرقه سی Hürriyetperver Avam Fırkası | |
|---|---|
| Kısaltma | OHAF |
| Kurucu | Ali Fethi Bey |
| Kuruluş tarihi | 19 Ekim 1918 |
| Önceli | İttihat ve Terakki Fırkası |
| Gazete(ler) | Minber |
| İdeoloji | Liberalizm |
Osmanlı Hürriyetperver Avam Fırkası (Osmanlıca: حریت پرور عوام فرقه سی, romanize: Hürriyetperver Avam Fırkası), İttihat ve Terakki Fırkası'ndan istifa eden devlet görevlisi ve siyasiler tarafından mütareke döneminde[1] Ali Fethi Bey öncülüğünde kurulan siyasi bir partidir.[2]
Parti içi muhalefet[değiştir | kaynağı değiştir]
30 Eylül 1918 tarihlinde Talat Paşa başkanlığında İttihat ve Terakki grubu toplandı. Bu toplantıda konuşan Ali Fethi Bey şöyle demiştir:[3]
| “ | İttihat ve Terakki Cemiyeti mahva mahkum olan Osmanlı Hükümeti'ni kurtarmak için teşekkül etti. Tarihi bir vaziyete girişti. Birçok muhalefetlere ve kanlı irticalara; akla ve hayale gelmeyen ihanetlere göğüs gerdi. Mukavemet imkanı olmayan talihsizliklerle mücadeleden çekinmedi. Fakat bütün bunlara rağmen; tarihi vazifesinden bir an bile yüz çevirmedi. Nihayet; şu meş'um harbe girildi. Ve harbe girilir girilmez de birçok idaresizlikler baş gösterdi. Mes'ul ve gayri mesul şahıslar tarafından bilinerek veyahut bilinmeyerek yapılan hatalar, vatan ve milleti bugünkü elim vaziyete sürükledi... Gerek Cemiyet ve Fırka; bir takım şahısların tesiri altında kaldı. Bugün bile bu tesirler devam ediyor, millet ve memleket en derin bir felaket uçurumuna sürükleniyor. Bu hale derhal bir nihayet vermeli. Bir an bile vakit geçirmeden; bu felaketten kurtulmak esbaına tevessül etmeli. | „ |
—Ali Fethi Okyar, 30 Eylül 1918 tarihli İttihat ve Terakki Fırkası grup toplantısı | ||
Bu konuşma parti içi muhaliflerin Ali Fethi Bey'in etrafında toplanmasına sebep olmuş ve yeni bir partinin temellerini atmıştır.
10 Ekim 1918 tarihli meclis toplantısında Ali Fethi Bey, Meclis-i Mebusan reisliğine partinin Halil Bey üzerinde karar kılmasına rağmen adaylığını koyarak partiden ayrışmış ve bu oylamada kaybetmesine rağmen 53 oy almıştır.[4]
Kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]
Hürriyetperver Avam Fırkası, Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti döneminde İttihat ve Terakki'den ayrılan kamu görevlileri tarafından Ali Fethi Bey önderliğinde kurulmuştur. Kuruluş tarihi hakkında kesin bilgi mevcut değildir. 19 Ekim 1918 tarihinde Meclis-i Mebusan'da partinin kurulduğu belirtilmektedir. Buna istinaden partinin birkaç gün öncesinde kurulduğu tahmin edilmektedir.[2]
Fırka programı[değiştir | kaynağı değiştir]
- 1 Kasım 1918 ve sonrasında İstanbul'daki çeşitli gazetelerde yayınlanan 94 maddelik parti programı; ahkâm-ı siyasîyye, teşkilat-ı umumîye'ye, siyaset-i devlet, siyaset-i dahiliye, siyaset-i maarif, siyaset-i adliye, siyaset-i iktisadiye, maliye ve siyaset-i hariciye kısımlarından oluşmaktaydı.[5]
- Fırka programının 1. maddesinde devletin dini İslam olarak nitelendirilirken 3. maddesinde yer alan fikir hürriyeti liberal bir adım olarak görülmüştür.
- 50. maddeden 60. maddeye kadarki kısımda partinin eğitim politikası belirtilmiştir. Devlet teftişinde olmak şartıyla özel eğitim kurumlarına izin verilmiş buna ek olarak da ziraat ve sanayi mekteplerinin kurulması düşünülmüştür.[6]
- Üretim temelli iktisadi program öngörülen parti yol yapımına ve deniz yolu ile ticaretin önemi belirtilmiştir.[7]
Meclis ve parti faaliyetleri[değiştir | kaynağı değiştir]
OHAF, Ahmet Tevfik Paşa sadrazamlığına karşı Teceddüt Fırkası ile birlikte muhalif bir tutum izlemiştir. İki parti de İttihat ve Terakki'nin devamı olarak görülmektedir.[8]
Kapanışı[değiştir | kaynağı değiştir]
İttihat ve Terakki Fırkası feshedildikten sonra İttihatçı aleyhtarlığıyla hareket eden Damat Ferit Paşa hükûmeti tarafından 6 Mayıs 1919 tarihli Meclis-i Vükelâ kararıyla Hürriyetperver Avam Fırkası da kapatılmıştır. Kapatılışına ilişkin olarak İttihat ve Terakki'nin isim değiştirmiş hali oldukları ve bu sebeple partinin kuruluş dilekçesinin iptaline karar verildiği açıklanmıştır.[9]
Yozgat Mebusu Şakir Bey 1919'da partinin yeniden kurulması için çalışmalarda bulunsa da sonuç elde edememiştir.[9]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Tunaya, Tarik Zafer (1995). Türkİye'de Sİyasİ Partİler 1859-1952. İkİncİ Baski. İstanbul: Arba Yayinlari. s. 404. ISBN 975-391-026-6. OCLC 466402778.
- ^ a b Tunaya, Tarık Zafer (1999). Türkiye'de siyasal partiler. Genişletilmiş baskı. Cağaloğlu, İstanbul: İleteşim Yayınları. s. 91. ISBN 975-470-644-1. OCLC 47781102.
- ^ Kocaoğlu, Bünyamin (2003). "İttihat ve Terakki Fırkasının Dağılması - Doktora Tezi" (PDF). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi. s. 83. 29 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2023.
- ^ Akşin, Sina (1988). İstanbul hükümetleri ve Millı̂ Mücadele. İstanbul. s. 35. ISBN 978-975-458-125-6. OCLC 4033975.
- ^ Tunaya, Tarık Zafer (1999). Türkiye'de siyasal partiler. Genişletilmiş baskı. Cağaloğlu, İstanbul: İleteşim Yayınları. s. 95-103. ISBN 975-470-644-1. OCLC 47781102.
- ^ Osmanlı Hürriyetperver Ahvam Fırkası. 1918. ss. 4-5.
- ^ Osmanlı Hürriyetperver Ahvam Fırkası. 1918. ss. 6-7.
- ^ Zeki, Onur (4 Temmuz 2018). "Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Bağımsız Mebuslar ve Yasama Çalışmaları (1920-1923)" (PDF). Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Anabilim Dalı. s. 47. 11 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. kaynağında belirtilen kaynak Kocaoğlu, Bünyamin. Mütarekede İttihatçılık. ss. 95-186.
- ^ a b Tunaya, Tarık Zafer (1999). Türkiye'de siyasal partiler. Genişletilmiş baskı. Cağaloğlu, İstanbul: İleteşim Yayınları. s. 94. ISBN 975-470-644-1. OCLC 47781102.
| Meclis-i Mebûsan partileri |
| .svg) |
|---|---|---|
| Diğer partiler | ||