Nili (örgüt)
NİLİ, Birinci Dünya Harbi esnasında 1915 ile 1917 yılları arasında Filistin'de Osmanlı İmparatorluğu'na karşı mücadelesinde Birleşik Krallık'a yardım eden bir Yahudi casusluk ağıydı. NİLİ, "İsrail'in Ebedî Olanı Yalan Söylemeyecek" manasına gelen İbranice "Netzah Yisrael Lo Yeşaker" ifadesinin kısaltmasıdır.[1] James Srodes'in Filistin'deki Casuslar kitabında açıklandığı gibi, İngiliz Ulusal Arşivlerinde 1920'de yanlış dosyalanmış bir muhtıraya göre, İngiliz hükûmeti NİLİ kod adını "A Organizasyonu" olarak adlandırdı.[2]
1915 Olayları esnasında grup, dönemin Yişuv liderliğine itiraz etti ve Ermeniler adına müdahale etmeye çalıştı.[3]
İsim[değiştir | kaynağı değiştir]
Nili (İbranice: נִילי) Samuel'in Birinci Kitabından bir cümlenin akronimidir. (1 Samuel 15:29, İbranice: נצח ישראל לא ישקר, harf çevirisi: Netzakh Yisrael Lo Yeshaker, çeviri: "İsrail'in Sonsuzluğu (Tanrısı) yalan söylemeyecek").
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Kuruluş[değiştir | kaynağı değiştir]
Sarah Aaronsohn, erkek kardeşleri Aaron ve Aleks ve kız kardeşleri Rivka, dostları (ve Rivka'nın nişanlısı) ile beraber Nili'yi kurdu ve idare etti.[kaynak belirtilmeli] .
1915'te, daha grup operasyonlara başlamadan evvel, Türkler o zamanlar doğru olmayan casusluk şüphesiyle Feinberg'i hapse attılar. Feinberg casusluktan tutuklanıp Beersheba'da tutulduğunda, Yosef Lişanski Aralık 1915'te Nili'ye katıldı. Güneyde aktif olduğu için, Feinberg tarafından Atlit'te faaliyet gösteren Sarah Aaronsohn'a bilgi iletmek üzere işe alındı.[kaynak belirtilmeli] .
Mart'tan Ekim 1915'e kadar, bir çekirge salgını Filistin ve çevresindeki bölgeleri neredeyse tüm bitki örtüsünden arındırdı. Askerlerini beslemekten endişe duyan Türk yetkililer, dostları ve yardımcısı Avşalom Feinberg'in serbest bırakılmasını talep eden dünyaca meşhur botanikçi ve bölgenin önde gelen tarımbilimcisi Aaron Aaronsohn'a döndü. Çekirge istilâsına karşı mücadele eden ekibe ülke çapında hareket etme izni verilerek Osmanlı kampları ve asker mevzilendirmesi hakkında stratejik bilgi toplamaları sağlandı.[kaynak belirtilmeli] .
Grup aylarca İngiliz istihbaratı tarafından ciddiye alınmadı ve Aaron Aaronsohn ve Avşalom Feinberg'in Kahire ve Port Said'de iletişim kanalları kurma teşebbüsleri başarısız oldu. Aaronsohn ancak -Berlin ve Kopenhag yoluyla- Londra'ya geldikten sonra ve itibarı nedeniyle diplomat Sir Mark Sykes ile işbirliği elde edebildi.[kaynak belirtilmeli] .
Sarah, Filistin'deki operasyonları Zikhron Ya'akov'dan teftiş etti.[kaynak belirtilmeli] .
Feragat[değiştir | kaynağı değiştir]
Yürüyerek Mısır'a ulaşmaya çalışan Avşalom Feinberg öldürüldü, Yosef Lişanski yaralandı ama İngiliz hatlarına ulaşmayı başardı.[kaynak belirtilmeli] .
Şubat'tan Eylül 1917'ye kadar, buharlı yat Managem düzenli olarak Atlit yakınlarındaki Filistin kıyılarına yelken açtı.[4] Lişanski, Nili bilgilerini toplamak ve Amerikan Yahudileri tarafından açlıktan ölmek üzere olan Yişuv'a gönderilen parayı geçirmek için kıyıya yüzdü. Ancak Alman denizaltılarının varlığı seferleri çok riskli hale getirdi ve grup posta güvercinlerine geçti.
1917 sonbaharında, bu güvercinlerden biri, bir hafta içinde Nili kodunu (İbranice, Aramice, Fransızca ve İngilizceye dayalı) deşifre edebilen Türkler tarafından derdest edildi. Netice olarak, Türkler casus ağını çözmeyi başardılar, bunun üzerine Yişuv ve Haşomer liderliği Nili'den ayrıldı. Nili üyelerinden Na'aman Belkind Türkler tarafından yakalandı ve grup hakkında bilgi verdiği bildirildi.[kaynak belirtilmeli] .
Ekim 1917'de Türkler, Zichron Yaakov'u kuşattı ve dört gün devam işkenceden sonra intihar eden Sarah da dahil olmak üzere çok sayıda kişiyi tutukladı. Diğer mahkûmlar Şam'da hapsedildi. Lişanski ve Belkind asıldı.[5][6]
Tartışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]
Nili'nin operasyonlarını Siyonist liderlikle koordine etmemesi ve dolayısıyla Yişuv'u tehlikeye atması hususundaki "sorumsuzluğu", Filistin İngiliz Mandası ve ardından İsrail devleti Yahudi cemaati arasında uzun süredir devam eden bir tartışmanın nedeniydi. Mesele, Kasım 1967'de, Feinberg'in kalıntılarının, hem Knesset Başkanı hem de IDF başpapazı tarafından yapılan methiyelerle tam askerî onurla Herzl Dağı'na yeniden gömülmesiyle resmen halledildi.
Anma[değiştir | kaynağı değiştir]
Beyt Aaronsohn'daki Zikhron Ya'akov'daki Aaronsohn evi, bir müze ve Nili Abidesi olarak korunmuştur. Zichron Yaakov'un batısında Givat Nili adında bir moşav var. Batı Binyamin bölgesinde yer alan Nili yerleşimi de Nili adını almıştır. İsrail'deki birçok cadde Nili adını taşıyor. Aralık 2015'te İsrail Postası, Nili'nin yüzüncü yılını özel bir pul basımıyla kutladı.[7]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "With Spy Sarah Aaronsohn's Suicide, Israeli History was Rewritten, Claims Author". The Times of Israel. 14 Aralık 2016. 27 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2019. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Spies in Palestine. Berkeley: Counterpoint Press. 2016. s. viii. ISBN 978-1619026131. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Melson (2002). "The Banality of Indifference: Zionism and the Armenian Genocide (review)". Shofar: An Interdisciplinary Journal of Jewish Studies. 20 (4): 124–126. doi:10.1353/sho.2002.0075.
- ^ Historical Dictionary of British Intelligence. Second. Lanham, Maryland: The Scarecrow Press. 2014. s. 628. ISBN 9780810878976.
- ^ Jewish Defense Organizations: The NILI Spy Ring. (n.d.). Jewish Virtual Library. Retrieved June 22, 2022, from https://www.jewishvirtuallibrary.org/the-nili-spy-ring 20 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Naaman Belkind. (n.d.). Jewish Virtual Library. Retrieved June 22, 2022, from https://www.jewishvirtuallibrary.org/naaman-belkind 30 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Nili Centenary Stamp Sheet". Israel Post. 30 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2015.
Dış Bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Yahudi Sanal Kütüphanesinde Nili 30 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- 1915'te Filistin'de 28 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ABD Kongre Kütüphanesi'nde çekirge salgını
- Aaron Aaronsohn
- Prof. Billie Melman, Sarah Aaronsohn 1 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Yahudi Kadınlar: Kapsamlı Bir Tarihsel Ansiklopedi, Yahudi Kadın Arşivi)
