Negatif yararcılık
Negatif yararcılık (negatif-utilitaryanizm), insanların toplam acı miktarını en aza indirmeleri ve ardından ikincil olarak toplam mutluluk miktarını artırmaları gerektiğini savunan bir negatif-sonuççuluk versiyonudur. Bunun, yararcılığın hazzı artırmaktan (pozitif-yarar) ziyade ıstırabı azaltmaya (negatif-yarar veya 'yararsızlık') öncelik veren bir versiyonu olduğu düşünülebilir.[1] Bu yönüyle, ıstırabı azaltmanın mutluluğu artırmaktan daha önemli olduğu iddiasında olmayan klasik yararcılıktan farklıdır. Bunun, yararcılığın acıyı azaltmaya mutluluğu artırmaktan daha fazla öncelik veren bir versiyonu olduğu düşünülebilir. Yararcılığın her iki versiyonu da eylemlerin ahlaki olarak doğru veya yanlış olmasının yalnızca sonuçlarının toplam refahı nasıl etkilediğine bağlı olduğunu savunur.[2] 'Refah' burada bireyin keyfiyetini ifade eder.[3]
Negatif yararcılık, böylece, negatif öncelikçilik (negative prioritarianism) veya negatif sonuççu eşitlikçilik (negative consequentialist egalitarianism) gibi diğer sonuççu görüşlerden ayrılacaktır. Bu diğer teoriler de acıyı minimize etmeyi amaçlasalar da, daha kötü durumda olan kişilerin acılarını azaltmaya özel bir ağırlık verirler. (Örneğin, ayağı kırılan bireyin ıstırabının gözüne toz kaçan bireylerinkine önceliği vardır.)
'Negatif yararcılık' terimi, bazı yazarlar tarafından, 'nihai olarak ahlaki açıdan önemli olan tek şeyin negatif-refahı azaltmak olduğu' teorisini belirtmek için kullanılır.[4] Diğerleriyse, negatif yararcılığın 'güçlü' ve 'zayıf' versiyonları arasında ayrım yapar, burada güçlü versiyonlar sadece negatif-refahı azaltmakla ilgilenirken; zayıf versiyonlar hem pozitif hem de negatif-refahın önemli olduğunu, ancak negatif-refahın daha çok önem arz ettiğini olduğunu söyler.[5]
Negatif yararcılığın diğer versiyonları, pozitif-refaha kıyasla negatif-refaha ne kadar ağırlık verdiklerine ve refahtan (fayda/utiliti) ne anladıklarına göre farklılık gösterir. Örneğin, negatif tercih faydacılığına göre 'bir sonucun içerdiği refah' gerçekleştirilememiş isteklere bağlıdır. Negatif hedonistik yararcılık ise refahı haz veren ve mutsuz hissettiren deneyimler açısından tanımlar.[6] Negatif yararcılığın nasıl belirlenebileceğine dair başka birçok varyasyon vardır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Örneğin, Leslie, John (1998). The End of the World: The Science and Ethics of Human Extinction, Revised ed. Routledge. p.12 "'Negative utilitarianism' is concerned mainly or entirely with reducing evils rather than with maximizing goods."
- ^ Bykvist, Krister (2009). Utilitarianism: A Guide for the Perplexed. Bloomsbury Publishing. p.19 "The whole family of utilitarian theories is captured by the equation: Utilitarianism = Consequentialism (nothing but the values of outcomes matter for the rightness of actions) + Welfarism (nothing but well-being matters for the value of outcomes)."
- ^ Bykvist, Krister (2009). Utilitarianism: A Guide for the Perplexed. Bloomsbury Publishing. chpt. 4.
- ^ Smart, R. N. (1958). "Negative Utilitarianism 30 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Mind. 67 (268): 542–43. doi:10.1093/mind/lxvii.268.542 JSTOR 2251207 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Arrhenius, Gustaf; Bykvist, Krister (1995). "Future Generations and Interpersonal Compensations Moral Aspects of Energy Use".Uppsala Prints and Preprints in Philosophy. 21. p. 29, 115. CiteSeerX 10.1.1.227.8371 7 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ord, Toby (2013). "Why I'm Not a Negative Utilitarian 16 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.".
- ^ "Negative Utilitarianism FAQ 2015". 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2021.