Margaret Lucas Cavendish

Margaret Cavendish, 1665

Margaret Lucas Cavendish (d. 1623 ö. 15 Kasım 1673) 17. Yüzyıldaki İngiliz aristokrat, filozof, şair, bilim insanı, bilimkurgu ve oyun yazarı. Doğum adı Margaret Lucas olan Cavendish, ünlü İngiliz kraliyet soylularından John Lucas ve Charles Lucas’ın en küçük kız kardeşidir. Kraliçe Henrietta Maria'nın görevlisi oldu ve Fransa'da sürgüne gönderildi, bir süre genç Kral 14. Louis’in sarayında yaşadı. 1645'te Newcastle’ın ilk dükü olarak bilinen William Cavendish ile evlenerek onun ikinci karısı oldu. Evlendiğinde William Cavendish henüz bir markiydi. Cavendish, çoğu kadın yazarın isimsiz olarak kitaplarını yayınladığı bir dönemde kendi adıyla eserlerini yayınlayan bir şair, filozof, deneme ve oyun yazarıydı. Kitaplarında cinsiyet, güç, ahlak, bilimsel yöntem ve felsefe gibi bir dizi konuyu ele aldı. Ütopik aşk romanı The Blazing World, bilimkurgu edebiyatının tarihteki ilk örneklerinden biridir. Doğa felsefesi ve modern bilim alanındaki yayınlanan kapsamlı çalışmalarıyla benzeri görülmemiş bir kadındır. Bir düzineden fazla özgün eserin yanı sıra gözden geçirilmiş eserler de eklendiğinde toplam yayınlanan eseri 21’dir. Cavendish, benzersiz ve çığır açan bir kadın yazar olarak savunuluyor ve eleştiriliyor. On yedinci yüzyılın Aristotelizm ve mekanik felsefesini reddeden ve bunun yerine canlı bir model tercih eden Cavendish 1667'de Londra Kraliyet Cemiyeti'nde yapılan ilk toplantıya katılan ilk kadın oldu ve toplantıya katılan filozoflar Thomas Hobbes, René Descartes ve Robert Boyle ile yan yana gelmiş ve onları eleştirmiştir. Cavendish’in ilk hayvan hakları savunucusu ve hayvanlar üzerinde yapılan deneylere ilk karşı çıkan kişi olduğu öne sürülmektedir.

A True Relation of my Birth, Breeding, and Life

Cavendish, 1656'da, Natures Pictures Drawn by Fancies Pencil to the Life yazınsalına ilave olarak otobiyografik çalışması olan A True Relation of my Birth, Breeding, and Life’ı yayınladı. Günümüzde edebiyat eleştirmenleri için bir tartışma konusu olan eseri 33 yaşındayken yazdı Eleştirilerinden biri Cavendish'in otobiyografisinin toplumda itibar kazanmanın yanı sıra toplumun gözündeki olumsuz imajını ve düşüncelerini değiştirebilecek pazarlanabilir bir imaj yaratmak için yazıldığı yönünde. Cavendish otobiyografisini, sanıldığı gibi onun hakkında yazılıp çizilenlerle değil, hayatı boyunca onun hakkındaki söylentilerle mücadele etmek için yazmıştır. Eserde Cavendish'in soyu, sosyal statüsüsü, serveti, yetiştirme, eğitim ve evlilik ile ilgili anılarından söz edilir. Biyografide Cavendish, uğraşları ve görgüsününden de bahsetmekle birlikte aşırı utangaçlığı, düşünceli yapısı ve yazıları hakkındaki düşünceleri de dahil olmak üzere kendi kişiliği ve tutkularıyla ilgili bir yazınsal ortaya koydu. Cavendish ayrıca, cinsiyet (uygun davranış ve eylemler), siyaset (Parlamenterler ve Kraliyetçiler) ve sınıflara (hizmetçilerin uygun davranışı) ilişkin görüşlerini kitabında paylaştı. Cavendish'in otobiyografisinde ailesinin de hayatını anlattı. Örneğin, İkinci İngiliz İç Savaşı sırasında vatan hainliği suçlamasıyla Parlamenterler tarafından idam edilen ve en iyi süvari komutanlarından biri olan kardeşi Charles Lucas'ın kısa bir biyografisi de vardı. Buna ek olarak, Cavendish, savaşın ve siyasi bağlılığın bir sonucu olarak mülk ve yakınlarının kaybı gibi kendisinin ve ailesinin karşılaştığı ekonomik ve kişisel sıkıntılara da değindi.

Cavendish'in doğa felsefesi anlayışı

Eileen O'Neill, Observations upon Experimental Philosophy kitabının giriş kısmında Cavendish'in doğal felsefesi anlayışına dair genel bir değerlendirme kaleme aldı. O'Neill, Cavendish'in doğal felsefesini ‘Aristotelizm ve mekanik felsefeyi reddeden ancak Stoacı öğretileri olumlayan’ şeklinde tanımladı. On yedinci yüzyılda kadınlar doğa felsefesi hakkında nadiren yazılar yazarken, Cavendish konuyla ilgili altı kitap yayınladığını belirtti. O'Neill, William Cavendish ve kardeşi Charles'ın da doğa felsefesine ilgi duysa ve kardeşinin Margaret'ın alana yönelik ilgisini ve çalışmalarını desteklese de Cavendish'in doğal felsefe eğitimi almadığının altını çizdi. Cavendish, Thomas Hobbes gibi filozoflarla görüşmelerinden etkilenmiş olabilir. O'Neill, Hobbes’un Cavendish'in doğal felsefesi üzerinde önemli bir etkisi olduğunu düşünüyor ve Cavendish'in, Hobbes'un doğada ruh diye bir şeyin var olmadığını savunan Hobbes’un materyalist felsefesini on yedinci yüzyılda çok az sayıda destekleyen kişilerden biri olduğunu dikkat çekmiştir. 1660'lı yıllardan itabaren Cavendish, çağdaşlarının çalışmalarını daha ciddi ele almaya başladı. O'Neill, Cavendish'in kendi fikirlerini diğer doğa filozoflarının fikirleriyle mukayese ederek kendi düşüncelerini daha iyi öne sürebilmek için böyle bir tutum değişikliğine gittiğini ortaya attı.

Yeni Bir Dünyanın Tasviri: The Blazing World

Cavendish'in düzyazı biçimindeki “masalı” 1666'da ve tekrar 1668'de yayınlandı. Her baskıda Observations upon Experimental Philosophy ile birlikte yayınlandı. Silvia Bowerbank ve Sara Mendelson da dahil olmak üzere pek çok kişi tarafından belirtildiği gibi, bilimkurgu'nun bu öncül eseri bilim, cinsiyet ve güç gibi konuları ele aldı ve eleştirdi. Ayrıca hayal ile mantık ve felsefe ile kurgu arasındaki ilişkiyi inceledi. Cavendish, kurgusal yeni bir dünyayı (yalnızca yeni bir kıtada değil, tamamen ayrı bir dünya) ve imparatoriçesini ayrıntılarıyla anlattığı kitabında aslında kendi düşlerini yazdı. Son bölümünde, kendisinin felsefi dünyanın hükümdarı olduğunun dikkatini çekti. Aslında, Cavendish'in okuyucusuna gönderdiği mektupta, Birinci Charles olduğu gibi, onun da Birinci Margaret olduğu düşünülüyordu.

Sociable Letters

1664'te William Wilson tarafından yayınlanan Sociable Letters (1664), gerçek kadınların elinden çıkmış mektuplar gibi sunulan bir kurgusal mektup seçkisi. Mektupların kitap içindeki düzenlenişi, diğer kitabı The World's Olio'daki düzene (1655) benzer. Konuları, mektupların biçimine ve uzunluğuna göre farklılık göstermektedir. Sözü edilen konular arasında evlilik, savaş, siyaset, tıp, bilim, İngilizce ve klasik edebiyat ve kumar ve radikal dindarlık gibi muhtelif konular da yer alıyor. Bazı mektuplarda bazı karakterlerin gerçek kişiler olduğu belirtilse ve bazı mektuplar Cavendish'in sık sık görüştüğü gerçek insanlara gönderilmiş olsa da; çoğu karakterin kurgu olması şaşırtıcı biçimde hâlâ güncel olan süregelen muhabbetleri ve çağdaş yasam hakkında gözlemleri göz önüne sermektedir.

Oyunları (1662), (1668)

Cavendish’in tiyatro çalışmaları iki ayrı cilt olarak basılmıştır. İlk cilt olan Plays’te (1662) şu oyunlar yer almaktadır:

• Loves Adventures
• The Several Wits
• Youths Glory, and Deaths Banquet
• The Lady Contemplation
• Wits Cabal
• The Unnatural Tragedy
• The Public Wooing
• The Matrimonial Trouble
• Nature's Three Daughters, Beauty, Love and Wit
• The Religious
• The Comical Hash
• Bell in Campo
• A Comedy of the Apocryphal Ladies
• The Female Academy

Plays, Never Before Printed (1668) adlı ikinci cildi aşağıdaki oyunları içerir:

• The Sociable Companions, or the Female Wits
• The Presence
• Scenes
• The Bridals
• The Convent of Pleasure
• A Piece of a Play

Diğer eserleri

Cavendish ayrıca, Orations (1662) başlıklı seçkisindeki gibi nutuklar ve Philosophical Letters (1664) derlemesini de yayınladı. Çalışmalarının çoğunda doğa felsefesi, cinsiyet, güç ve görgü konuları ele alınır. Cavendish yaşadığı süreç boyunca oyunları hiçbir zaman sahnelenmedi ancak The Convent of Pleasure (1668) dahil olmak üzere birçok oyunu günümüze kadar sahnelenmiştir. Belirtildiği gibi, Cavendish'in eserlerinin birçoğunda, mektubu, önsözü ve epiloglarında çalışmasını, felsefesini ve ihtiraslarını ele alırken, okuyucuya metni nasıl okumaları gerektiğini ve nasıl tepki vereceklerini öğretir. Cavendish'in eserleri, ilk yayınlandığı günden bugüne kadar hep eleştirildi ve savunuldu.

Yapılan eleştiriler ve gelen tepkiler

O dönemlerde bir kadın yazar olmasına karşın doğa felsefesi konusunda erkeklerle sohbet etmeye istekliliği ve uçuk-kaçık abartılı giyim tarzıyla nihayetinde Cavendish’a "Mad Marge" (Deli Margaret) denmeye başlanmıştı ve çağdaşlarının çoğu tuhaflık/aykırılık(eccentricity) nedeniyle Cavendish’in eserlerini yerden yere vururlar. Örneğin, bilim adamı ve Kraliyet Derneği üyesi Samuel Pepys, bir zamanlar onun biyografilerinden birisini okuduktan sonra "deli, kibirli, gülünç bir kadın" şeklinde değerlendirdi. Dorothy Osborne, düşesin kitaplarından birinin okuduktan sonra kendi yazdığı yayınlanmış mektuplarından birinde "Bedlam'da daha ayık insanlar var olduğundan artık eminim" şeklinde atıfta bulundu. Bu tepki halkın düşese yönelik edindiği tipik izlenimlerden biri gibi görünüyordu. Ona hayran olanlar da vardı; mesela Westmorland Kontu Mildmay Fane, elindeki Poems and Fancies kopyasının ara sayfasına Cavendish’in şerefine şiir yazdı; John Dryden, kocası William’ı karısının "eril tarzından" ötürü tebrik etti; eserlerinin birer nüshasını verdiği kişilerden Sir Kenelm Digby ve Henry More Cavendish’in çalışmalarını kıymetli bulduklarını söylediler; Joseph Glanvill ve Walter Charleton çok ciddi eleştilerde bulunup ve tavsiyeler sunarak düşese çalışmalarına olan saygılarını belirttiler. Bunlara ilaveten Charles Lamb da Sociable Letters’ı çok beğenmiş ve düşesin kocası dükün biyografisine “Hiçbir mücevher kutusu bu kitaptan daha zengin değil” diyerek hayranlığını vurgulamıştır.

Bilimsel çalışmalarına geldiğimizde, kadınları cinsiyetlerinden bağımsız olarak değerlendiren Kraliyet Cemiyeti tarafından geniş ölçüde küçümsendi. Cemiyete davet edilen ilk kadın üye Margaret Cavendish'di ve 1945 yılına kadar da ondan başka kadın üye seçilmedi. Üyelerden biri John Evelyn, onu "muazzam bir öğrenme, şiir ve felsefe meraklısı" şeklinde tanımlamıştır. Bir başka üye olan Robert Boyle, Kraliyet Cemiyetinin ıvır zıvır, önemsiz olarak Cavendish’e gösterdiği birçok deneyi "kullanmaktan" ziyade onları "tuhaflık" veya "güzellikleriyle" değerlendiren Cavendish’in deneyleri değerlendirme kriterlerine küçümsediğini düşünmektedir. Buna rağmen, düşesin bilgi birikimi hâlâ "Newcastle'ın günümüzdeki düşesi döneminde ona verilen talimatlarla değil de sahip olduğu zekasıyla birçok mezardaki yetişkin erkeğe üstün gelmektedir" yazan öncül feministlerden Bathsua Makin gibi bazıları tarafından büyük değer görmektedir ve o kadınların eğitim görerek neler yapabileceğini gösteren ilk örnek olarak görülmektedir.

Ölümünden sonra uzun süre boyunca edebiyat tarihçileri tuhaflığından ötürü onu ciddiye almakta çok zorlandı ; Virginia Woolf 1925’te basılan The Common Reader kitabında Newcastle Düşesinin yeniden keşfetti. Cavendish'in eserleriyle ilgili olarak Woolf, "felsefe anlayışı içi boş ve oyunları katlanılmaz ve dizeleri genellikle sıkıcı olmasına rağmen, Düşes, büyük kitleleri yaktığı gerçek ateşle mayalandırmaktadır. Sayfalar birbiri ardına kıvrıla kıvrıla akıp giderken ve parıldarken onun dengesiz ve sevimli kişiliğinin cazibesine kimse kapılmadan duramaz. Çatlak bir beyin ve daldan dala atlayan birinin yanı sıra asil, Don Kişot gibi hayalperest ve enerjik bir kadın söz konusu. Onun sadeliği çok açık, zekası çok kıvrak , peri masalları ve hayvanlarıyla sempatisi çok içten ve hassas. Cin gibi tuhaflığa, insan dışı varlıklardaki sorumsuzluğa, duygusuzluğa ve albeniye sahip "

Margaret Cavendish, yüzyıllardır tuhaf yapısından dolayı hep bir kenara atılmış haldeyken, 1980'lerde modern bir feminist bakış açısıyla yeniden keşfedilmesi ve analiz edilmesiyle popüler hale geldi. 1957 yılında onuncusu yazılana dek hayatına dair 9 biyografi vardı. Tuhaf yapısını haklı çıkarmak için pek çok kez tarihsel bakış açısıyla girişimlerde bulunuldu. Ütopik romanı The Blazing World adlı eseriyle ilk kadın bilimkurgu yazarlarından biri olarak ün kazandı. Margaret Cavendish olarak adlandırdığı ve The Blazing World’te kendini yansıttığı karakterin, modern Mary Sue’nun ilk örneklerinden biri olduğu iddia edilmektedir. Daha yakın dönemlerde oyunları, performans ve edebiyat arasındaki çizgiyi bulanıklaştırıp toplumsal cinsiyet kimliklerine meydan okuduğu ve cinsiyet normlarına alt üst ettiğininden ötürü Performans-bilimin (Performance studies) bakış açısıyla incelenmektedir.

Ayrıca bakınız

• Royal Society (Kraliyet Cemiyeti)
• Feminist filozoflar listesi