Marc21

MARC21 (Elektronik Ortamda Yapılan Kataloglama)

MAchine Readable Cataloging 21 – MARC21 standardı, bibliyografik künyelerin makinece okunabilir halde sunulması için geliştirilmiş bir standarttır. Bu standart 1996 yılında ortaya çıkmıştır ve 2004 yılında British Library tarafından kütüphane sistemine dahil edilip örnek bir yapı oluşturulmuştur. MARC formatı 1968 yılından beri kullanılmakta olup ortaya çıkan yeni format veya standart üst veri taslaklarının gelişmesinde etkili olmuştur. Kütüphane ve veri tabanı yönetmek için oldukça ekonomik bir altyapıya sahip olan bu standardın (Bayter, 2009) bilgi merkezlerinde kullanılması, kullanacak olan kurumun hem bütçesine hem de personeline rahatlık sağlayacaktır.

MARC21 Sınıflandırma Veri Biçimi

MARC21 sınıflandırma standardında bulunan veri alanlarını (etiketler, göstergeler, alt alan kodları ve kodlanmış alanlar) ve içerik atama yönergelerinin tamamının veri kodlarını ve kurallarını tanımlar. Bilgilerin tanımlanması ve kaynaklarına ulaşılabilirliğini sağlamak amacıyla kataloglama kuralları, sınıflama sistemleri, konu başlıkları, kavram dizinleri üretilmiştir ve bu standart ile künye bilgileri etiketlenip bilgisayar sistemlerine aktarılabilir hale getirilmiştir. Bu sayede hızlı ve ekonomik işlemler yapılması sağlanmıştır.

Basılı kitapların veya eserlerin özelliklerini manuel veya otomasyon programlarıyla kataloglamalarının arasında fark vardır. MARC21 standardı ile belirlenmiş niteleme alanları ile yapılan kataloglama çalışmaları, katalogların bibliyografik denetimlerinin yapılmasına ve elektronik erişiminin sağlanmasında büyük kolaylık sağlamaktadır. Aynı zamanda kültürel mirasın (fiziksel olarak) korunmasında da katkıları olmuştur. Bu nedenle, eserlere ait her türlü ayırt edici sanatsal, fiziksel ve içerik ile ilgili detayların niteleme alanlarına kaydedilmesi gerekmektedir (Anameriç, 2015).

MARC21 standardının öneminin günümüzde temel iki nedeni vardır. Bunlar;

1. 20. ve 21. yüzyılda sayısal kaynakların artması ve yaygınlaşması sonucu birçok topluluk bilgi birikimlerini elektronik ortama aktararak veri tabanlarında saklamaya başlamıştır. Saklanan bu verileri kullanıcıların hizmetine sunmak için bilgi merkezleri çevrimiçi olarak da hizmet vermektedir. Ancak çevrimiçi hizmet vermeye başlayan bilgi merkezleri, verilerin niteleme alanlarını girerken kendi istekleri doğrultusunda tanımlamalar yapmaktadır. Bu da kaynak taraması yapacak kullanıcıların farklı veri tabanlarında yaptıkları aramada bilgiye erişimlerini engellemektedir. Bu nedenle ortaya çıkan sorunlardan dolayı hepsini ortak bir çatı altında toplayacak üst verilere gereksinim duyulmuştur.

2. Veri tabanlarının içeriklerinin artmasıyla beraber erişim için üst verinin çeşitlerinin oluşturulması ve paylaşımı noktasında standartların geliştirilmesi şart olmuştur (Ahronheim, 1998).

MARC21 Etiket Alanları

Bu alanda bulunan her veri grubu, etiket adı verilen üç basamaklı bir sayı ile temsil edilmektedir. MARC standardında alfabetik veya sayısal olan etiketlerin, MARC21 standardı ile yalnızca sayısal gösterimi yapılmaktadır.

Veri tanımlama alanlarını elektronik ortamda doldurulurken veri tabanlarında karışıklık olmaması için değişken veri alanları ile sabit veri alanlarını bir araya getirmek için aşağıdaki tanımlama grubu kullanır:

• Sayılar ve Kodlar
• Sınıflandırma Numaraları ve Terimleri
• İzlemeler ve Referans Alanları
• Not Alanları
• Dizin Terim Alanları
• Sayı Oluşturma Alanları
• Elektronik Konum ve Erişim

MARC21 veri alanlarını üç ana gruba ayırabiliriz (MARC Standards, 2022);

1.   Kontrol alanları (00X)

2.   Sayı ve kod alanları (0XX)

3.   Açıklayıcı alanlar (XXX)

Sabit veri alanları, kontrollü terim listeleri biçimindedir ve 006, 007 ve 008 olarak etiketlenir. “00X” alanı ayrıca kayıt numarasını (001), kayıt kaynağını (003) ve tarih/saat damgasını (005) içerir. Bu veri öğeleri, kayıt yönetimi içindir ve bir MARC21 içeriği analizine ait değildir (Coyle, 2011).

MARC21 etiket öğe alanlarının 00X ile 8XX arasında belirtilen sayılar ile gösterimi yapılmaktadır.

Bu alanlar ise şöyledir;

01X-084: Kontrol Bilgileri, Sayı ve Kod Alanları

001- Kontrol Numarası

003- Kontrol Numarası Tanımlayıcısı

005- Son İşlem Tarihi ve Saati

008- Sabit Uzunluklu Veri Öğeleri

010- Kongre Kütüphanesi Kontrol Numarası

016- Ulusal Bibliyografya Ajansı Kontrol Numarası

034- Kodlu Kartografik Matematiksel Veri

035-Sistem Kontrol Numarası

040- Kayıt Kaynağı

042- Kimlik Doğrulama Kodu

043- Coğrafi Alan Kodu

066- Karakter Setleri Mevcut

084- Sınıflandırma Düzeni ve Sürümü

15X: Sınıflandırma Numarası ve Terim Alanları

153- Sınıflandırma Numarası

154- Genel Açıklayıcı Endeks Terim

253-553: İzlemeler ve Referans Alanları

253- Kompleks Bkz. Referans

353- Kompleks Ayrıca Bakınız Referans

453- Geçersiz Numara İzleme

553- Geçerli Numara İzleme

6XX: Not Alanları

673- Segmentli Sınıflandırma Numarası

674- Segmentasyon Talimatı

680- Kapsam Notu

681- Sınıflandırma Örneği İzleme Notu

683- Uygulama Talimat Notu

684- Yardımcı Talimat Notu

685- Tarih Notu

686- Kaynak Notu

70X-75X: Endeks Terim Alanları

700 - Endeks Terim - Kişisel İsim

710 - Endeks Vadesi - Kurumsal Unvan

711 - Endeks Dönemi - Toplantı Adı

720 - Endeks Terimi - Kontrolsüz İsim

730 - Endeks Terim - Tekdüzen Başlık

748 - Endeks Terimi - Kronolojik

750 - Endeks Dönemi - Güncel

751 - Endeks Terim - Coğrafi Ad

753 - Endeks Terim - Kontrolsüz

754 - İndeks Terim - Yönlü Konu Terimleri

76X: Sayı Oluşturma Alanları

761 - Benzer Komutları Ekle veya Böl

762 - Tablo Tanımlama

763 - Dahili Alt Düzenleme veya Tablo Girişi Ekle

764 - Kural Tanımlama

765 - Sentezlenmiş Sayı Bileşenleri

766 - İkincil Tablo Bilgileri

768 - Atıf ve Tercih Sırası Talimatları

8XX: Diğer Değişken Alanları

856 - Elektronik Konum ve Erişim

880 - Alternatif Grafik Gösterim

883 - Meta Veri Kaynağı