Mandibula (böcek ağız parçası)

Boğa karıncasının çeneleri

Böcek mandibulaları, böceğin ağzına yakın bir çift uzantıdır ve üç çift ağız uzantısının en öndeki kısmıdır (labrum daha önde ve birleşiktir). Genel olarak böceğin beslenirken yiyeceğini kavramasında, ezmesinde, kesmesinde veya kendini savunma amacıyla diğer canlılara karşı kullanılır. Evrimsel olarak bacaklardan oluşmuş gibi görünen böcek mandibulaları, çene altı kemerlerinden oluşmuş gibi görünen ve dikey olarak hareket eden omurgalıların çenelerinin aksine yatay düzlemde hareket eder.

Çekirgeler, cırcır böcekleri ve diğer basit böcekler

Ortopteran böceklerin ağız parçalarında genellikle çiğneme işlemi için kullanıldığından yapısal olarak çiğnemeye uygun şekilde evrilmiştir. Distal kısımda kesme yüzeyleri ve bazal kısımda çiğneme veya öğütme yüzeyleri ile, büyük ve sertleştirilmişlerdir ve kıskaç şeklindedirler. Genellikle dişlerle kaplıdırlar ve yana doğru hareket ederler. Bu nedenle büyük yaprak parçaları ağız açıklığının yakınında kesilebilir ve ardından ezilebilir. Mandibuladaki dişlerin spesifik türetilmiş morfolojisi, böceğin geniş yapraklı ot veya çimen gibi yediklerine bağlı olarak değişkenlik gösterir. Bu aynı basit yapı, Paraneoptera (Hemiptera, Thysanoptera ve Phthiraptera) dışında kalan tüm Polyneopteran böcek takımlarında görülür.

Yetişkin ve larva Odonata mandibulaları, tipik olarak altı veya yedi mandibular kas olmasına rağmen basit ve genel görünümlüdür. Nimfalar basit çenelere sahip olmalarına karşın, Ephemeroptera nadiren de olsa yetişkin olarak beslenebilir.

Gerçek böcekler

Hemiptera ve ağız parçaları delici-emici olarak tanımlanan diğer böcekler değiştirilmiş mandibulalara sahiptir. Diş benzeri olmak yerine, bu tür böceklerin mandibulaları, gaganın veya beslenme tüpünün dış iki parçasını oluşturan stiletler halinde uzatılmıştır. Mandibulalar bu nedenle bu böceklerin beslendiği bitki veya hayvan dokularını delmede ve sıvıların böceğin ağzına çekilmesine yardımcı olmada etkilidir. Çoğu hemipteran, bitki özsuyunu çıkarmak için emici ve delici ağız kısımlarını kullanarak bitkilerle beslenir. Bazıları hematofajik, diğerleri ise diğer böcekler veya küçük omurgasızlarla beslenen yırtıcı hayvanlardır. Bazı türler tatlı su içinde veya yüzeyinde yaşama adapte olmuş olsalar da, genellikle karasal olmak üzere çok çeşitli habitatlarda yaşarlar.

Böcekler

Artık beslemede kullanılmayan değiştirilmiş mandibulasıyla geyik böceği

Neredeyse tüm yetişkin böcekler ve birçok böcek larvası mandibulaya sahiptir. Mandibulaları genel biçim olarak çekirgelerin mandibulalarına benzer: sertleştirilmiş ve diş benzeri bir yapıdadır.

Böcek mandibulaları, türler arasında dikkate değer miktarda değişkenlik gösterir ve bazıları, gıda kaynaklarına veya türün onlar için sahip olduğu diğer kullanımlara çok iyi uyum sağlar. Salyangozlarla beslenen bazı Lampyridae larvalarının, avlarını yalnızca fiziksel olarak parçalamakla kalmayıp aynı zamanda bu oluklar aracılığıyla sindirim sıvılarını ileten oluklu mandibulaları vardır. Cychrini oymağının Carabidae familyasındakiler, önlerinde çok uzağa uzanan ve kabuklarının içindeki salyangozlarla beslenmelerine yardımcı olan uzun mandibulalara sahiptir.

Lucanidae familyasına bağlı türler, büyük ölçüde genişlemiş ve geyiklerin boynuzlarına benzeyen genellikle çatallı mandibulalara sahiptir ve benzer değişiklikler çeşitli Scarabaeidae ve Cerambycidae familyasında da görülür. Bu böceklerin erkekleri mandibulalarını eşler için rekabet ederken birbirlerini kavramak ya da yerlerini değiştirmek için kullanırlar. Böcek familyalarında yaklaşık 83.000 türü olan Curculionidae (bitler) bu düzene aittir. Deniz ve kutup bölgeleri dışındaki hemen hemen her habitatta bulunurlar, ekosistemleriyle çeşitli şekillerde etkileşime geçerler: böcekler genellikle bitki ve mantarlarla beslenirler, hayvan ve bitki kalıntılarını parçalarlar ve diğer omurgasızları yerler. Leptinotarsa decemlineata gibi bazı türler ciddi tarımsal zararlılarken, Coccinellidae (uğur böcekleri) gibi diğerleri ise Sternorrhyncha (yaprak bitleri), Coccoidea, trips ve bitkilere zarar veren diğer bitki emici böcekleri yerler.

Bitler

Phthiraptera'daki (bitler) mandibulalar da delici stiletlere dönüşmüştür. Çiğneme bitleri konağının kılları veya tüyleri arasında yaşar ve deri ve döküntüleriyle beslenirken, emici bitler konağın derisini delip kan ve diğer salgılarla beslenir. Genellikle tüm hayatlarını tek bir konakta geçirirler, sirke adı verilen yumurtalarını kıllara veya tüylere yapıştırırlar. Yumurtadan çıkan nimfalar yaklaşık dört hafta süren bir süreçte üç kez kabuk değiştirerek tamemen büyümüş olurlar.

Trips

Thysanoptera (trips), delici ağız parçalarının bir varyasyonuna sahiptir. Gelişim sırasında bir mandibula kaybederler, bu nedenle sadece stilete dönüşmüş sol mandibula kalır.

Neuropteroitler

Neuropterida içinde, yetişkinlerin çiğneme ağız parçaları vardır, ancak erkek Corydalinae çeneleri beslenmede işlevsel değildir. Birçok soydaki larvalar yırtıcıdır, mandibulaları sindirim tükürüğünün aktığı oluklarla gelişmişken, Sisyridae familyasının larvaları, tatlı su süngerlerinin sıvı dokularıyla beslenmek için kullandıkları bir emme tüpüne dönüşmüş ağız bölümlerine sahiptir.

Karıncalar, arılar ve eşek arıları

Karınca mandibulalarının kas yapısı

Yaban arısı içerken; sarı mandibulalar ağız parçalarının her iki tarafında da görülebilir

Çoğu yetişkin Hymenoptera, çekirgelerde olduğu gibi genel formu takip eden mandibulalara sahiptir. Mandibulalar bitki parçalarını kesmek, odun liflerini toplamak, yuva kazmak veya avı yakalamak ve parçalamak için kullanılır. Olağandışı olan şey, birçok Hymenoptera'nın kalan ağız parçalarının bir hortum (sıvılarla beslenmek için kullanılan bir "dil") oluşturacak şekilde değişmiş olmasıdır, bu onları normalde hem çiğneyen hem de emen ağız parçalarına sahip olan neredeyse tek böcek yapar (diğer takımların birkaç istisnai üyesi de bu özelliğe sahip olabilir, örneğin çiçekle beslenen böceklerin de "dilleri" olması gibi).

Trigona corvina ve diğer iğnesiz arılar, mandibulalarını savunma amacıyla kullanırlar ve kaynaklar için savaşırken genellikle onları diğer bireylerle kenetlerler.

Sinekler

Birkaç sinek familyası, özellikle Culicidae (sivrisinek), gerçek böceklere benzer şekilde, delmek için stiletlere dönüştürülmüş mandibulalara sahiptir.

Muscomorphalar, Musca domestica (karasinek), Stomoxys calcitrans, Calliphoridae (göksinekler) ve diğer birçoğu dahil olmak üzere, mandibuladan tamamen yoksundur ve ağız parçaları sıvıları sünger gibi çekmek için tasarlanmıştır.

Kelebekler ve güveler

Birkaç yetişkin Lepidoptera (kelebekler) dışında hiçbirinde mandibula yoktur ve kalan ağız parçaları uzun bir emme tüpü oluşturur. Yetişkin olduklarında tam olarak gelişmiş mandibulalara sahip olan Micropterigidae familyası istisnadır.

Ayrıca bakınız

• Böcek ağız parçaları
• Sarıca
• Çekirge

Dış bağlantılar

• Hayvan silahlarının evrimi