Khwe

Botswana'da Khwe dilinin dağılımı.

Khwe (ayrıca yazılabilir: Kxoe, Khoe; /ˈkweɪ/ or /ˈkɔɪ/) Namibya, Angola, Botsvana, Güney Afrika Cumhuriyeti'ne yayılmış Khoe dil ailesinin içerisinde yer alan, yaklaşık 8000 konuşura sahip bir diyalekttir.

Sesbilgisi

Khwe dilinde 35'i şaklamalı 70 sessiz ünsüz bulunur, bunun yanı sıra nazal ve iki ünlülü sesleri de içeren 25 sesli ünlüye sahiptir. Önceleri dilin ton sisteminin 9 heceli tona sahip olduğu düşünülse de son araştırmalar dilin fonolojik yapısının temel birimi olan mora ile birlikte yüksek, orta ve düşük olmak üzere 3 sözcük tonunun bulunduğunu göstermiştir. Khoe dilindeki şaklamalı sesler 9 ile 11 ön dar ses ile 4 ön dar sesten oluştur. Khwe dilindeki şaklamalı ses varlığı ise belirsizdir. Judith Eckle-Kohler ötümlü-dişyuvası sesi ile birlikte 4 akıcı ve 9 sızıcı sesten oluşan 36 şaklamalı sesi tanımlamıştır. Prof. Dr. Christa Kilian Hatz ise dişyuvası çıkışlı şaklamalı şaklamalı sesler arasındaki boşluklar yüzünden sadece 32 tane ses parçası tanımlamıştır.

Şaklamalı sesler sadece sözcük kökleri ve gramer morfemleri üzerinde başlangıçta ortaya çıkar.

Biçimbilgisi

Khwe eklemeli bir dildir ve isim, fiil yapma konusunda bu bakımdan oldukça zengindir. Fiiler sonlarına hal, haber ve dilek kipi eklerini alırlar. İsimler kişi eki, cinsiyet eki ve çokluk eki alırlar. Khwe dilinde cinsiyet ayrımı kişi eki, cinsiyet eki ve çokluk eklerinde kendini gösterir. Olumsuz bildirme ise bir olayın olmadığını, varlıklar arasındaki eşitsizliği veya bir varlığın bulunmadığını ifade etmek için kullanılır ve fiil sonu vé eki ile belirtilir. tí eki ise bir eylemi yasaklamak için kullanıla ektir.

Sözdizimi

Khwe dilinde ayrı bir grup olarak değerlendirilebilecek sıfatlar yoktur. Zamirler, isimler ve fiiller sıfat şeklinde kullanılabilir. Zarfler fiilden önce gelir ve sıfatlar ve iyelik ekleri isimden önce gelir.