Kayaçların oluşumu
Kayaç, bir veya birden fazla mineralin birleşmesinden oluşan katı ve doğal bir maddedir. Kayaçları inceleyen bilim dalına Petrografi adı verilir. İnsanlar kayaçları geçmişten bu yana çeşitli alanlarda kullanmış ve ondan yararlanmıştır. Örneğin, eskiden av ve savaş aleti yapmak için obsidyen kullanılırdı. Kayaçlar aynı zamanda mutfak gereçleri, süs eşyası, ulaşım ve enerji üretimi gibi daha birçok farklı alanda kullanılır.
Türleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Kayaçlar oluşum şekillerine göre üçe ayrılır. Bunlar magmatik (katılaşım) kayaçlar, tortul (sedimenter) kayaçlar ve başkalaşım (metaformik) kayaçlarıdır. Magmatik kayaçlar kendi arasında yüzey kayaçları ve derinlik kayaçları olmak üzere ikiye ayrılır. Tortul kayaçlar ise üçe ayrılır. Bunlar; fiziksel (kırıntılı) tortul kayaçlar, kimyasal tortul kayaçlar ve organik tortul kayaçlardır.
Magmatik (Katılaşım) kayaçlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Magmanın yerkabuğunun içinde veya yeryüzüne çıkarak soğumasıyla oluşan kayaçlardır. Bu kayaçlara volkanik kayaçlar veya püskürük kayaçlar da denir.
Derinlik kayaçları[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu tür kayaçlar yerkabuğunun boşluklarında bulunan magmanın yavaş yavaş soğumasıyla oluşur. Bu soğuma olayı yavaş gerçekleştiği için bu kayaçların kristalleri iri taneli ve sert bir yapıdadır. Derinlik kayaçlarına örnek olarak granit, siyenit ve gabro verilebilir.
Yüzey kayaçları[değiştir | kaynağı değiştir]
Yüzey kayaçları magmanın yeryüzüne çıkıp soğumasıyla oluşur. Yüzeyde hızlı soğumalarından dolayı kristalleri küçük taneli ve (bazıları) camsı özelliktedir. Yüzey kayaçlarına örnek olarak andezit, bazalt ve obsidyeni verebiliriz.
Tortul kayaçlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Dış kuvvetlerin etkisiyle parçalanan kayaçların kum gibi küçük parçalar halinde veya suda çözünmüş halde taşınan maddeler göl, deniz gibi yerlerde birikir ve sertleşerek tortul kayaçları oluşturur. Bu kayaçlar tabakalıdır ve içlerinde fosil bulundurma olasılıkları oldukça yüksektir.
Fiziksel tortul kayaçlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Kayaçların fiziksel şekilde ufalanması sonucu oluşan kil, kum ve çakıl gibi materyaller ortaya çıkar. Bu materyaller daha sonra doğal bir çimento ile birleşir ve fiziksel tortul kayaçlar oluşur. Örneğin; kum taşı, çakıl taşı ve kil taşı fiziksel tortul kayaç örnekleridir.
Kimyasal tortul kayaçlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Kayaçların içerisindeki bazı mineraller suda çözünür ve daha sonra suyun buharlaşmasıyla çökelir. Çökelen mineraller üst üste birikerek kimyasal tortul kayaçları oluşturur. Kalker (kireç taşı), traverten ve kaya tuzu bu kayaçlara örnektir.
Organik tortul kayaçlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Organik tortul kayaçlar bitki ve hayvan kalıntılarının belli alanlarda birikmesi ve sıkışmasıyla oluşur. Örneğin; kömür, tebeşir ve mercan kalkeri organik tortul kayaçlardır.
Başkalaşım (Metaformik) kayaçları[değiştir | kaynağı değiştir]
Tortul ve magmatik kayaçların yerkabuğunun derin noktalarında yüksek sıcaklık ve basınç altında mineral ve yapısal özelliklerinin değişmesiyle oluşurlar. Kum taşı kuvarsite, kalker mermere ve granit ise gnays taşına dönüşür.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Granit, Erga (13 Ocak 2020). "Gabro Nedir? Gabbro taşı Kullanımı". Erga Granit. 16 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2022.
- ^ "Coğrafya 10. Sınıf Ders Anlatım Sunuları | OGM Materyal". ogmmateryal.eba.gov.tr. Erişim tarihi: 16 Aralık 2022.
- ^ "Kayaçlar nasıl oluşur? Kısaca kayaçların oluşumu". Milliyet. 28 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2022.
- ^ "Kayaç Nedir? Metamorfik, Tortul, İç Dış Püskürük Ve Başkalaşım Kayaçlar Nasıl Oluşur, Kaça Ayrılır, Özellikleri Neler?". Sabah. 9 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2022.