Hayvanlarda dinî davranışlar
Bazı hayvan davranışlarını proto-dinlerle ilişkilendiren çalışmalar hayvan inancı adı altında incelenmektedir. İnsan dışı canlıların Tanrı'ya veya tanrılara inandığı, dua ettiği, ibadet ettiği, metafizik kavramına sahip olduğu, ritüel öneme sahip eserler yarattığı veya insan dinlerinde görülen davranışları sergilediğine dair hiçbir kanıt yoktur. Bununla beraber hayvanların dini inanca sahip olup olamayacakları dinin tanımına bağlıdır. Antroposantrik, antropomorfik, tanrısal ve sözmerkezci olmayan davranışların "din" kabul edilmesi durumunda, hayvanların dini inanışlarının olduğu iddia edilebilir.[1][2] Ayinsel davranışlar şempanze, fil, yunus ve diğer hayvanlarda görülmektedir.
Modern hayvanlardaki proto-dinsel davranışlar, dinin modern insanlardaki gelişimiyle ve şempanze ile insanın son ortak atasındaki din kavramıyla ilişkili olabilir.
Kuyruksuz maymunlarda ayinsel davranışlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Teolog ve biyolog Oliver Putz, şempanzelerin ahlaki muakeme yapabildiklerini ve Hristiyanların onları Tanrı suretinde yaratılmış olarak kabul edebileceğini belirtmiştir.[3] Nancy R. Howell, şempanze ve bonobolarda görülen bağlılık, dayanışma ve sosyallik gibi özelliklerin insanlardaki kültür ve maneviyatın öncülleri olduğunu iddia etmektedir.[4] Primatolog Jane Goodall ise, bazı şempanzelerin şiddetli yağmur başladığında veya şelaleyle karşılaştıklarında dans ettiklerini söylemiştir. Goodall'a göre bu davranışlar dini ayinlerin öncülleridir.[5]
Diğer hayvanlarda ayinsel davranışlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Ronald K. Siegel, Afrika fillerinde görülen proto-dinsel davranışları incelemiş, fillerin doğal döngülerin farkında olduğunu ve aya taptıklarını tespit etmiştir. Ona göre filler ilkdördünde dal sallıyor ve dolunayda ayinsel banyo yapıyorlardı.[6] Büyük Plinius, fillerin gök cisimlerine saygı duyduğunu belirtmiştir.[7]
Hayvanlarda cenaze törenleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Keder duygusu birçok hayvanda ortak olsa da, cenaze törenleri çoğu hayvanda görülmemektedir. Buna karşın cenaze törenleri Afrika fillerinde iyi belgelenmiştir.[8]
Ronald K. Siegel şöyle yazmıştır: "... fillerin ölüleri özenle gömmesi görmezden gelinebilecek bir detay değildir. Hayvan cesetleriyle karşılaşan filler, genellikle cesedi çamur, toprak ve yapraklarla gömerler. Fillerin fillere ek olarak gergedan, bufalo, inek, buzağı ve hatta insan cesetlerini gömdüğü belgelenmiştir. Fillerin kendi ölülerini büyük miktarlarda meyve, çiçek ve renkli yeşilliklerle gömdüğü gözlemlenmiştir."[9]
Hem doğada serbestçe yaşayan hem de esaret altında tutulan şempanzelerde, grup üyesinin ölümünde ayinsel davranışlar gözlemlenmiştir. Bu davranışlar, şempanze grubunun veya şempanzenin saatlerce sessiz kalmasıyla başlar. Sessizliği değişik ses ve davranışlar takip eder; cesedi tımarlama, grup üyelerinin cesede bakması, sızlanmalar ve çığlıklar görülebilir.[10]
Ölülerle ilgilenme fil ve şempanzelere özgü değildir. Yunusların yakın zamanda ölen grup üyesiyle birkaç gün kaldığı ve dalgıçların cesede yaklaşmasını engellediği bilinmektedir.[11] Bununla birlikte, bu davranışların sebebi bilinmemektedir. Bilim insanları onların davranışlarını gözlemlese de, yunusları cesedi koruması için motive eden düşünce süreçleri gözlem kapsamında değildir.[12]
Erken modern insanlar üzerinde yapılan çalışmalarla ilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Hayvanların ayinsel davranışları, dinsel inanç sistemlerinin atalarımızda nasıl gelişebileceğine dair fikir sağladığı için paleoantropologları ilgilendirmektedir. Cro-Magnon insanının cenin pozisyonunda bulunmuş iskelet kalıntıları, bu şekilde gömülmenin yeniden doğuşu kolaylaştırdığına yönelik ilkel mitle ilişkilendirilmektedir. İnsan olmayan canlılardaki benzer davranışların incelenmesi, insanların doğasını daha iyi anlamayı sağlayabilir.[13] Nitekim Afrika fillerinin cenaze törenleri ile Neandertallerin cenaze törenleri arasında yüzeysel benzerlikler tespit edilmiştir.
Evrimci psikolog Matt Rossano, dinin üç aşamada evrildiğini iddia etmiştir. Üst Paleolitik dönem öncesi din, sosyal bağı kolaylaştırmak için kullanılan mest edici ayinlerle karakterize edilmiştir. Üst Paleolitik Çağ'da şamanik şifa ayinleri gelişmiştir. Son olarak, zaman içinde mağara sanatı, ayinsel eserler, ata ibadeti, mitler ve ahlaki yapılardan oluşan dini ifadeler gelişmiştir.[14] Eğer bu iddia doğruysa, Goodall'ın gözlemlediği şempanze davranışlarının Üst Paleolitik dönem öncesi insan dinleriyle benzerlik gösterdiği kabul edilebilir. Bununla birlikte, De Waal bonoboların ayinsel davranışlar gösterdiğine ilişkin kanıt olmadığını, ancak son derece huzurlu olduklarını ve ahlaki muakeme yapabildiklerini belirtmiştir. Bu durum, ahlak ve proto-dinlerin birlikte gelişmiş olabileceğini düşündürmektedir.[15]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Harrod JB. (2014). "The Case for Chimpanzee Religion" Journal for the Study of Religion, Nature and Culture (8.1)
- ^ Harrod (2011). "A Trans-Species Definition of Religion". Journal for the Study of Religion, Nature and Culture. 5 (3): 327-353. doi:10.1558/jsrnc.v5i3.327.
- ^ Putz O (2009). "Social Apes in God's Image: Moral Apes, Human Uniqueness, and the Image of God" Journal of Religion and Science, August
- ^ Harrod JB. (2014). "The Case for Chimpanzee Religion 4 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." Journal for the Study of Religion, Nature and Culture (8.1)
- ^ Goodall J () "Primate spirituality" The Encyclopaedia of Religion and Nature. edited by B. Taylor. Thoemmes Continuum, New York. Pp. 1303-1306
- ^ Siegel RK (1980). "The Psychology of Life After Death 18 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." American Psychologist, Vol. 35(10), October pp.911-931
- ^ "The elephant is the largest of them all, and in intelligence approaches the nearest to man. It understands the language of its country, it obeys commands, and it remembers all the duties which it has been taught. It is sensible alike of the pleasures of love and glory, and, to a degree that is rare among men even, possesses notions of honesty, prudence, and equity; it has a religious respect also for the stars, and a veneration for the sun and the moon." Pliny, Natural History (VIII.1)
- ^ Bekoff M (2009). "Grief in Animals" Psychology Today, October
- ^ Siegel RK (1980). "The Psychology of Life After Death 18 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." American Psychologist, Vol. 35(10), October pp.911-931
- ^ Harrod (2014). "The Case for Chimpanzee Religion". Journal for the Study of Religion, Nature and Culture. 8 (1): 16-25. doi:10.1558/jsrnc.v8i1.8.
- ^ Ritter F (2007). "Behaviour Responses of Rough-toothed Dolphins to a Dead Newborn Calf 18 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." Marine Mammal Science April pp.429-433
- ^ Dudzinski KM; Sakai M; Masaki K; Kogi K; Hishii T; Kurimoto M (2003). "Behavioural Observations of Bottle Nose Dolphins Towards Two Dead Conspecifics" Aquatic Mammals 29.1, pp.108-116
- ^ Siegal RK (1981). "Accounting for 'Afterlife' Experiences" Psychology Today, January p.4
- ^ Rossano MJ (2006). "The Religious Mind and the Evolution of Religion" Review of General Psychology, Vol 10(4) December pp346-364
- ^ De Waal, Frans (2013) The Bonobo and the Atheist. W.W. Norton & Co., 978-0-393-07377-5