Halszkaraptor
| Halszkaraptor | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Holotip örneği | |||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Tip tür | |||||||||||||||||
| †Halszkaraptor escuilliei Cau vd., 2017 | |||||||||||||||||
Halszkaraptor ("Halszka hırsızı"), geç Kretase döneminde Moğolistan'da yaşamış bir dromaeosaurid dinozor cinsidir. Bilinen tek türü Halszkaraptor escuilliei'dir.[1]
Bilim insanları, tip örneği (holotip) mevcut timsahlardan ve suda yaşayan kuşlardan gelen kemik dokularıyla karşılaştırarak yarı sucul yaşam biçiminin kanıtı buldu. Yapılan bir filogenetik analiz sonucu cinsin, Mahakala ve Hulsanpes ile birlikte bazal alt familya Halszkaraptorinae'yu oluşturduğu ortaya çıktı.[2]
Keşif[değiştir | kaynağı değiştir]
Halszkaraptor'un holotipi büyük olasılıkla güney Moğolistan'daki Ukha Tolgod'daki Djadochta Oluşumu'ndan ortaya çıktı ve fosil kaçakçıları tarafından yasadışı olarak çıkarıldı.[3] Fosil satıcısı Eldonia şirketinden François Escuillié'nin fosili elde etmesinden önce Japonya ve İngiltere'deki birkaç koleksiyoncu tarafından birkaç yıl boyunca fosil sahiplenildi. Escuillié, fosili yeni bir tür olarak tanımladı ve 2015'te türün daha ayrıntılı doğrulaması için paleontolog Pascal Godefroit ve Andrea Cau'ya göstermek için Brüksel'e götürdü.[4][5] Otoriterler, diğer tanınmış paleontologlar ve Avrupa Senkrotron Radyasyon Kuruluşu (ESRF) tarafından fosilin gerçekliği onaylandıktan sonra tür hakkında detaylı bir çalışma Nature dergisinde yayımlandı. Müzakerelerin ardından Escuillié, fosilin Moğolistan makamlarına iade edilmesine onay verdi. Uzmanlar, fosilin yaklaşık 75 milyon yıllık olduğunu söylemektedirler.[6]
Halszkaraptor escuilliei türü 2017'de Andrea Cau, Vincent Beyrand, Dennis F.A.E Voeten, Vincent Fernandez, Paul Tafforeau, Koen Stein, Rinchen Barsbold, Khishigjav Tsogtbaatar, Philip John Currie ve Pascal Godefroit tarafından tanımlanmıştı. Cinse verilen ad, Moğolistan'a birçok sefer düzenleyen ve Latincedeki raptor (yırtıcı kuş, etçil kuş) "yağmacı" ile yakından bağlantısı olan Hulsanpes'ten gelmektedir. Özel adı, numuneyi bilim için kullanılabilir hale getiren Escuillié adına verildi.
MPC D-102/109 holotipi, geç Kampaniyen'den kalma Bayn Dzak Member of the Djadochta Formation'ın turuncu kumtaşı tabakasında bulunmuştur. Kafatası nispeten komple bir iskeletten oluşmaktadır. 2017'de fosil daha tamamlanmamıştır. Bu noktada fosil tüccarları tarafından yapılan iş genelde iskeletin sol tarafını ortaya çıkardı. Senkrotron, kemiklerin kayada devam ettiğini ve bu parçanın muhtemelen bir kimera -farklı türlerin kemiklerinin yapay bir birleşimi- olmadığını ancak burun tepesinin sıva ile restore edildiğini ve bazı elementlerin tutkalla kayaya yeniden bağlandığını ortaya çıkardı. İskelet büyük ölçüde eklemli ve sıkıştırılmamıştır. Yaklaşık bir yaşında bir subadult bireyi temsil etmektedir.
Açıklama[değiştir | kaynağı değiştir]
Halszkaraptor, bir yeşilbaş boyutundadır. Kafası yaklaşık 7 santimetre uzunluğunda, boynu 21 santimetre, sırtı 13 santimetre ve kuyruksokumu kemiği 5 santimetredir. Tanımlayıcı yazarlar, bazı ayırt edici özelliklerini belirttiler. Bunlardan bazıları kendiliğinden biçim değiştirmedir. Ön burun kemiği olan premaxilla, burnun uzunluğunun %32'sini işgal eden düzleştirilmiş bir burun oluşturur. Premaxilla on bir diş taşımaktadır. Elmacık (jugal) kemiği çubuk şeklindedir. Boynu son derece uzundur ve burun deliği uzunluğunun yarısını kadardır. Boyun omurlarının postzygapofizlerinde epipofiz yoktur. Boyun omurlarında sinirsel omurga sayısı fazlasıyla azalmıştır: ikinci ila beşinci omurgada bunlar sadece düşük sırt iken daha sonraki boyun omurlarınnda bunlar mevcut değildir. Kuyruk kökünün şeridi, beşgen bir profile sahiptir. Üçüncü parmaktaki ilk falanks (parmak kemiği) üçüncü metakarpal (el tarağı kemiği) uzunluğunun %47'sine sahiptir.[7]
Ayrıca, kendi içlerinde benzersiz olmayan özelliklerin benzersiz bir kombinasyonu mevcuttur. Dış kemikli burun deliği, maksillanın ön dalına bağlandığı nokta olan premaksillanın ana gövdesinin arkasında yer alır. Postorbital kemiğin inen dalı çubuk şeklindedir. Boyun ve sırttaki omur sayısı toplam yirmi ikidir. Sadece yedinci, sekizinci ve dokuzuncu boyun omurlarının yanlarında pleurocoel, pnömatik çöküntüler bulunur. Kuyruk tabanı ile orta kuyruk arasındaki geçiş, yedinci ila sekizinci omurlarda bulunur. Üçüncü parmak ikinci parmaktan daha uzundur.[1]
Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]
Tanımlayanların yaptığı filogenetik incelemelere dayalı kladogram aşağıda bulunmaktadır. Cau ve meslektaşları (2017), Halszkaraptor'un, Hulsanpes ve Mahakala'nın oluşturduğu bir grubun kardeş grubu olduğunu bulmuşlardır:[1]
| Dromaeosauridae |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
.png){kind=small}
Paleobiyoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Halszkaraptor, koşmak için güçlü arka ayakları ve yüzmek için ön ayakları gibi daha küçük yüzgeçleri de dahil olmak üzere hem suda hem de karada vakit geçirmesine izin veren özelliklere sahipti. Kısa kuyruk, ağırlık merkezini daha öne getirirdi, bu da yüzmek için yürümekten daha yararlıdır. Gövde, teropodlarda normalden daha dik tutulurdu. Bu amaçla, kalça eklemi ve uyluk kemiğinde arka uzuvların daha iyi uzatılması için uyarlanmalar vardır. Ağzında birçok keskin, geriye kıvrılmış diş, uzun bir boyun ve burnunda sudaki titreşimleri algılamasına izin vermiş olabilecek duyusal sinirler vardı ve bu da bilim insanlarının onun suda yaşayan avları avladığına inanmalarına yol açtı. Üremek için karaya çıkmak zorundaydı, çünkü tüm dinozorlar gibi yumurtalarını karaya bırakması gerekiyordu.[1]
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Halszkaraptor ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Vikitür'de Halszkaraptor ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d Cau, A.; Beyrand, V.; Voeten, D.; Fernandez, V.; Tafforeau, P.; Stein, K.; Barsbold, R.; Tsogtbaatar, K.; Currie, P.; Godrfroit, P. (6 Aralık 2017). "Synchrotron scanning reveals amphibious ecomorphology in a new clade of bird-like dinosaurs". Nature. doi:10.1038/nature24679. 6 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2018.
- ^ "A newly discovered duck-like dinosaur had a neck like a goose's and claws like velociraptors'". Business Insider France (Fransızca). 13 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2017.
- ^ "This duck-like dinosaur with killer claws ran, swam and tore prey to shreds". USA TODAY (İngilizce). 13 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2017.
- ^ Greshko, Michael (6 Aralık 2017). "Duck-Like Dinosaur Is Among Oddest Fossils Yet Found". National Geographic Society. 7 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2017.
- ^ Davis, Nicola (6 Aralık 2017). "Smuggled fossil 'very weird' new species of amphibious dinosaur, say experts". The Guardian. 2 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2017.
- ^ Fleur, Nicholas St (6 Aralık 2017). "This Duck-Like Dinosaur Could Swim. That Isn't the Strangest Thing About it". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 13 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2017.
- ^ Cau, Andrea; Beyrand, Vincent; Voeten, Dennis F. A. E.; Fernandez, Vincent; Tafforeau, Paul; Stein, Koen; Barsbold, Rinchen; Tsogtbaatar, Khishigjav; Currie, Philip J.; Godefroit, Pascal (Aralık 2017). "Synchrotron scanning reveals amphibious ecomorphology in a new clade of bird-like dinosaurs". Nature (İngilizce). 552 (7685): 395-399. doi:10.1038/nature24679. ISSN 1476-4687. 6 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2018.