Gürbüz Çocuklar Ordusu
| Makale serilerinden |
 |
Gürbüz Çocuklar Ordusu, Kâzım Karabekir tarafından Birinci Dünya Savaşı sonrası yetim kalan çocukları ihya etmek amacıyla oluşturulmuş sembolik orduya verilen addır.[1] Kâzım Karabekir bu faaliyetinden dolayı "Yetimlerin Babası" olarak da anılmaktadır.[2]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
I. Dünya Savaşı ve akabinde işgaller neticesinde Anadolu'nun uzun müddet savaş altında kalması, beraberinde ülkenin ekonomik ve sosyal anlamda krize girmesine sebebiyet vermiştir.[3] Bu kriz ortamından etkilenen gruplardan biri de yetim kalan çocuklardır. Özellikle uzun yıllar Rus işgali altında kalan Doğu bölgesi, bu insani krizden en çok etkilenen yerlerden birisi olmuştur.
19 Nisan 1919 tarihinde 9. Ordu Kumandanı olarak Trabzon'a giden Kâzım Karabekir, buradaki işlerini hallettikten sonra 3 Mayıs günü Erzurum'a dönmüştür. Erzurum'a dönüş yolunda ve bilhassa Bayburt'ta perişan halde kalan birçok çocuğa şahit olan Karabekir, bu çocukların derhal Erzurum'a nakledilmesini emretmiştir. Aynı zamanda bir çocuk ordusu kurma fikri Karabekir'in ideallerinden birisidir. "Çocuk Davamız" dediği hedef doğrultusunda ilk adım 24 Mayıs 1919 tarihinde atılmıştır. Erzurum'daki yetim yurtlarına yerleştirilen çocuklardan 12 yaşından büyük 33 çocuk buradan alınarak Erzurum'daki iki kolorduluk sanayi takımlarına verilmiştir. Bu çocuklar tıpkı bir asker gibi yetiştirilmeye başlanmış, bunun yanı sıra okuma yazma ve çıraklık eğitimi de verilmiştir.[4]
Kâzım Karabekir bu girişimi o dönem bağlı olduğu İstanbul Hükûmetine de bildirmiş ve bu girişimi diğer kolordulara da yaymak için izin almıştır. Bu sayede 500 civarında çocuk birliklere yerleştirilerek hayatları kurtarılmıştır. 30 Haziran 1919 günü Erzurum'da İdman Bayramı kutlaması yaptıran Karabekir, burada davetli yabancı subaylar ve halk ile birlikte bu çocukların bir aylık çalışmalarını seyretmiştir. Ayrıca ertesi gün olan 1 Temmuz 1919 tarihi "Sanayi Gürbüzleri"nin kuruluşu olarak kutlanmıştır.[4]
Karabekir, Doğu'nun tamamında ve özellikle alay garnizonlarında çocuk toplama yuvaları açtırmıştır. Bu yuvalarda perişan haldeki ve kimsesiz çocukların beslenme ve bakımı sağlanmıştır. Bu yuvalardaki çocukların mevcudu takip edilmekte ve Erzurum'a nakli sağlanıyordu. Karabekir, kendisi de çıktığı seyahatlerde yanında elbise ve ayakkabı götürmüş ve denk geldiği perişan çocukların bakımını sağlayıp Erzurum'a aldırtmıştır.[4]
Toplanan bu çocukların kimlikleri de tespit edilmekteydi. Şayet çocuğun ailesi ya da akrabaları bulunmuş ve hal ve vakti yerindeyse, sağlığını kazanmış ve biraz da eğitim almış alan bu çocuklar ailelerine veriliyordu. Bazı yaşı büyük ve olgunluğa erişmiş çıraklar ise hükûmet aracılığıyla sanat erbabının yanında gönüllü olarak işe başlatılıyordu.[4]
Sayıları 1000'e yaklaşan kimsesiz çocukların içlerinden zeki olanlara daha iyi bir eğitim vermek isteyen Karabekir, yatılı askeri bir okul açmak için İstanbul Hükûmetine teklifte bulunmuştur. Olumlu yanıt gelmiş ve 1 Ekim 1919 tarihinde bu yeni askeri okul açılmıştır.
Toplanan ve eğitilen bu çocuklar Heyet-i Temsiliye'ye de tanıtılmış ve kumandanlar nezaretinde teftişi sağlanmıştır. Açılan okulların potansiyeli fark edildikçe, bu okullara yönelik ilgi de artmış ve küçük çocuklarda gelmiştir. Bu minik çocuklar için 8 Ocak 1920'de bir ana mektebi açılmıştır. Karabekir, mektep ikametgâhına yakın olduğu için bazı akşamlar buraya gelip çocuklarla ilgilenmiştir.[5]
8 Ocak 1920 tarihine gelindiğinde; Yatılı Askeri İlk Mektebi; Sanayi Gürbüzleri Mektebi ve Ana Mektebi olmak üzere üç mektep bulunmaktaydı. 8 Ocak günü kumandanlar; hükûmet yetkilileri, din adamları, öğretmenler, belediye başkanı ve halkın ileri gelenlerince bu okullar teftiş edilmiştir. 12 Ocak günü memurlar ve halk içinden bayanlarında teftişte bulunması sağlanmış ve onlara çay ikramı yapılmıştır.[6]
Çocuklar ordusu 1 Mayıs 1920'de resmi makamlara bildirilerek teşkilat kimliği kazanmıştır. Kâzım Karabekir bu ordu için "Türk Yılmaz" adlı bir marşta yazmış ve bestelemiştir.[7]
Bu okulların yanı sıra farklı mekteplerde açılmıştır:
- 29. Alay Mektebi: 4 Mart 1920 günü "Firdevsoğlu" kışlası içerisinde açılmıştır. Daha sonra "Otomobil Mektebi" veya "İş Ocağı" adını almıştır. Burada kuyumculuk; tornacılık, otomobil ve motor tamiri gibi teknik işler öğretilmiştir.
- Sıhhiye Mektebi: 1920 Mayıs ayında kimsesiz öğrenciler arasından sağlık memuru yetiştirmek amacıyla açılmıştır.
- Sarıkamış Askeri İdadisi: 30 Ekim 1920 tarihinde Kars Muharebesi'nin kazanılması ile birlikte Kars geri alınmış ve sonrasında Sarıkamış'ta çocuklar kasabası kurulmuştur. Burada Ruslardan kalan modern yapıları eğitim için kullanılmıştır. Erzurum'da açılan askeri ilk mektepteki öğrencilerin 16 Aralık 1920'de Sarıkamış'a nakledilmesiyle kurulmuştur.
Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]
Açılan bu okullar sonucu eğitim gören kimsesiz çocukların sayısı toplamda 6 bine ulaşmıştır. Himaye altına alınan bu çocuklara en temel eğitimler dahi verilmiştir. Çamaşırlarını yıkamak, kullandıkları tabağı yıkamak, yataklarını havalandırmak vb. gibi. Güzel konuşma, giyinme, yürüme gibi eğitimlerde verilmiştir. El işleri geliştirilmeye çalışılmıştır. Beden eğitimi de çok önemsenmiş; yarayı sarmak, yaralı taşımak, soğukta donmaya karşı tedbir almak gibi eğitimler verilmiştir. Otomobil, motor, saat, telgraf, telsiz gibi makinelerin kullanım alanları hakkında bilgi verilmiş, mikroskop ile mikroplar öğretilmiştir. Tarih ve coğrafya önemsenmiştir.[3] Öğretim ilkesi olarak "Yaparak-Yaşayarak Öğrenme" modeli seçilmiştir.
Derslerin yanında tiyatro; müze, müzik okulu, okuma kursu; sinemacılık, fotoğrafçılık, elektrikçilik kursları, sinema ve film kütüphanesi, mektup yazma gibi kurs ve kulüpler açılmıştır.
Bazı günler öğrencileri teşvik amaçlı kutlanmıştır. Bunlar:[8]
- Ağaç Bayramı: 20 Nisan 1921 günü Hakimiyet-i Milliye Caddesi'nin (Kars) her iki tarafına olmak meyve ağaçları dikilmek suretiyle kutlanmıştır.
- Kitap Bayramı: Ülkedeki kitap alım satımını ve okumasını artırmak amacıyla 12 Kasım 1921 günü ilan edilmiştir.
- İdman Bayramı: Çocuklar öğrendikleri sporlar halk huzurunda sergilemiştir.
- Atış Bayramı: 13 yaş üzeri çocukların hazırlatılan yerde atış yapması suretiyle gerçekleşen bayramdır.
- Temizlik Haftası: Ramazan Bayramından bir önceki hafta umumi temizlik yaptırılmıştır.
- Tasarruf Haftası: Kurban Bayramından bir önceki hafta uygulanmıştır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Karabekir'in Çocukları". Milliyet. 16 Mayıs 2000. 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021.
- ^ "Yetimlerin babası Kazım Karabekir Paşa". TRT Türk. 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Kazım Karabekir Paşa’nın Yetim Çocukları Himayesi Üzerine Bir Değerlendirme. Derya Keser. 3. Ankara Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 2020. ss. 15-37. 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021.
- ^ a b c d "Çocuk Davamız Hakkındaki İdealim Fiiliyat Sahasında". Kürt Meselesi. Kâzım Karabekir. Emre Yayınları. 2004. ss. 197-204.
- ^ Karabekir, "Çocuk Davamız" Heyet-i Temsiliye ve Kumandanlar Huzurunda", 205-206
- ^ Karabekir, "Çocuk Davamız Halk Huzurunda Teftiş Halinde", 207-212
- ^ "Milli Kimliğin İnşasında Bir Model Olarak Kâzım Karabekir'in Çocuk Oyunları". Ali Fuat Arıcı, Yusuf Günaydın. 9 (4). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 2020. ss. 1503 - 1518. 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021.
- ^ Karabekir, "Çocuk Davamızla İlgili İrfan Müesseseleri", 218-228