Emre (isim)
Emre, Eski Türkçedeki amrak (sakinlik, barış) kelimesinin zamanla değişmesi ve Oğuz Türklerinde anlam kaymasıyla sevilen, istenilen anlamına gelerek oluşmuştur.
Doğu Türkçesinde amırag~amırak>amrag~amrak ‘sevgili, sevilen, rağbet edilen, istenen’ kelimesi Anadoluya -k>-h değişimi ile amrah olarak geçti ancak ilk hecesi incelerek emrah şeklinde okundu veya son ses -k nin düşmesi ile amra şeklini aldı böylece Eski Türkçedeki amran- fiili Oğuz Türkçesinde emren- halini alırken amra da emre şekline geçti. Tapduk Emre ve Yunus Emre gibi isimlerde de emre olarak okundu.[1]
1913 yılında Güstav John Ramstedt tarafından bulunan Uygur Türkçesi devrine ait, 745-780 yılları arasında yazılan Suci yazıtında RM MR¹ runalarıyla geçen kelime 75 yıl mar şeklinde okunmuş. Ancak Göktürk runaları ön ünlü ile telaffuz edilen konsonantlar olduğu için bu iki runa, ön ünlü ile, (a)m(a)r veya (a)m(ı)r şeklinde de okunabilir. L. Bazin'in (a)m(ı)r transkripsiyonladığı kelime Radloff Sözlüğü'nde "amır [Altay, Teleüt, Sagay, Koybal, Küerik şivelerinde] sakinlik, barış, dinlenme," anlamlarında geçmekte ve ilk örnek olarak amır pol 'sakin ol!' verilmektedir.
Türkçe "am- "sakin olmak" fiilinden fiilden isim yapan -r eki ile yapılan isim am-ı-r; fiilden fiil yapan -r- eki ile yapılan fiil ise am-ı-r- fiilidir. amır kelimesi runik metinlerde isim olarak "barış, huzur, sakin yaşama, sakinlik" anlamlarında olmak üzere Suji yazıtında RM MR¹ runalarıyla (a)m(ı)r şeklinde geçer. am-ı-r yapısındaki bu Türkçe isimden, isimden fiil yapan -a- eki ile amır-a->amra- fiili oluşmuştur. amra- fiilinin eski Türkçedeki türevleri şunlardır: amrag "sakin, barış sever"; amrak "sakin, barış sever". amrak-sız, amraklaş-...[1]
Teleüt Türkçesindeki ‘hoşlanmak, sempati duymak’ anlamındaki emre- fiili, fiilin bu haliyle bugüne kadar ulaşır. Yunus Emre ismindeki emre sözcüğü için amra-g şekli tasarlanabilir.[2] Bu durumda bu şeklin Batı Türkçesindeki karşılığının ilk dönemler için çift kök olabilir. XIV. yüzyılın ikinci yarısındaki imren- şekillerinde kelimenin fiil şekli değişir; isim şekli ise ‘sevgi, muhabbet, aşk’ anlamında bugüne kadar gelir. Senglah’ta geçen kayıtlara göre ‘sevgili, sevilen, rağbet edilen, istenen’ anlamındaki amrak sözcüğünün daha önceleri de bir şekilde Oğuzların amrag olarak duymuş veya kullanmış olabilir. Bunun için de Eski Uygurcada eklerde de olsa yine son seste -k~-g değişimi[3] örnek verilebilir. Bunu bir unvan olarak duymuş olabilecek Oğuzlar da amrag ‘sevgili, sevilen, rağbet edilen, istenen’ yapısını bu aşamalarla emre haline getirmiştir.[4]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Sertkaya, Osman Fikri. Erzurumlu Emrah ile Yunus Emre’nin İsimlerinin Kökeni Nedir? 2 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Türk Dil Kurumu. 2012: 443-445.
- ^ [1] 23 Ocak 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erdal, 2008: 164
- ^ Eraslan, 2012: 100
- ^ Özdemir, Hakan. Emre Sözcüğü Üzerine. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 15/38 2022: 604-612.