Bernt Brendemoen

Bernt Brendemoen (10 Ocak 1949 - 9 Mart 2024, Oslo), Norveçli Türkolog.

Yaşamı

Brendemoen, 1967-1974 yılları arasında Oslo Üniversitesinde Klasik Filoloji ve Türkoloji okudu. 1974-1976 yıllarında İstanbul'da kaldı. Bu sırada İstanbul Üniversitesinde Türkoloji çalışmaları yaptı ve Topkapı Sarayı arşivlerinde araştırmalarda bulundu. Topkapı Sarayı’ndaki Türkçe transkripsiyon metinleri üzerine hazırladığı teziyle 1977'de Norveç yüksek lisans (doktora) derecesini aldı. Daha sonra Norveç Araştırma Konseyinden (Norges Forskningsråd) ve Oslo Üniversitesinden araştırma bursu kazandı. 1982 yılında Brendemoen Oslo Üniversitesinde yardımcı doçent olarak çalışmaya başladı. 1989 yılında profesörlük yetkinlik belgesini aldı. 1991 yılında Johann Wolfgang Goethe Üniversitesinde (Frankfurt am Main, Almanya) ve 2001-2002 yılları arasında Johannes Gutenberg Üniversitesinde (Mainz, Almanya) Türkoloji kürsüsü başkanlığı yaptı. Ağustos 2001'de Norveç'in en yüksek akademik derecesi olan doktor philosophiae (dr. philos) ünvanını aldı. 2002 yılında Oslo Üniversitesinde Türk Dili Çalışmaları Profesörü olarak atandı. 2018 yılında emekli oldu, ancak bilimsel çalışmalarına devam etti. Norveç Bilimler Akademisi üyesi, Turkic Languages (Türk Dilleri) dergisinin (Harrassowitz) ve Encyclopedia of Turkic Languages and Linguistics Online (Brill) (Türk Dilleri ve Dilbilimi Ansiklopedisi) editörleri arasında bulundu. İstanbul'daki İsveç Araştırma Enstitüsü'nün aktif bir üyesi idi Bernt Brendemoen Norveç Bilimler Akademisi üyesidir.

Bilimsel çalışmaları

Bernt Brendemoen ağırlıklı olarak Dilbilimsel Türkolojiyle uğraştı. Anadolu ağızları, Türk dil reformu, Karamanlıca, Çağatayca, Azerice ve modern Türk edebiyatı odaklandığı alanlardı. Bilimsel yayınları yanında Türk edebiyatından Norveççeye aralarında Nobel ödüllü Orhan Pamuk’un beş romanının da bulunduğu edebi çeviriler de yaptı. Brendemoen, başta Norveççe olmak üzere Türkçe ile Hint-Avrupa dilleri arasında köprü kurma tutkusuyla Türkçeye yaklaştığı için meslektaşları tarafından köpridji olarak adlandırıldı. Onun köprüleri, Türkiye'yi ve Türk kültürünü anlamaya yönelik yaklaşımların dildeki yetkinlik üzerine kurulması gerektiği inancına dayanan dilbilimsel yapılardır. Brendemoen, Türk dili araştırmalarına Osmanlı döneminde Latin harfleriyle yazılmış "transkripsiyon metinleri" olarak adlandırılan metinler üzerine yaptığı çalışmalarıyla önemli katkılar sunar. Tyrkiske transkripsjonstekster i Topkapı Sarayı i Istanbul (İstanbul Topkapı Sayayı'ndaki Türkçe Çeviriyazılı Metinler) başlıklı doktora tezinde (1977) ve sonraki bazı çalışmalarında bu konuya odaklanır. Konuyla ilgili son çalışması 2016’da yayımlanmıştır. Bu yayında Türkçe ve Almancanın ilginç bir transkripsiyon metin ele alınmıştır. Brendemoen'in araştırmalarında en fazla zaman ve emek ayırdığı alan Türk diyalektolojisidir. Yunanca-Türkçe dil ilişkilerine duyduğu ilgi, dikkatini Doğu Karadeniz ağızlarına, bunlar arasında da Trabzon’da konuşulan Türkçe varyantlara yöneltir. 1978'den itibaren Trabzon’da yoğun bir saha çalışması yürüten Brendemoen; söz konusu ağızların morfolojik, sentaktik ve leksik özelliklerini konu edinen çeşitli makaleler yayımlar. Uzun yıllar üzerinde çalıştığı Trabzon ağızları hakkında hazırlamış olduğu The Turkish dialects of Trabzon. Their phonology and historical development (Trabzon Ağızları. Fonolojisi ve Tarihi Gelişimi) adlı çığır açıcı iki ciltlik çalışması 2002 yılında yayımlanır. Kitap, Brendemoen'in Trabzon’da ve kısmen de Rize'de konuşulan ağızlar üzerine yaptığı dilbilimsel, folklorik ve tarihsel araştırmaların bir sentezini içerir. Brendemoen incelemelerine göre Trabzon ağızları bir taraftan Türkçenin ağızları içinde en arkaik özellikleri korur diğer taraftan başta Yunanca olmak üzere yabancı dillerin etkisiyle en fazla yeniliği sergiler. Türkçe olmayan dillerin etkisi Türk diyalektolojisinde genellikle ihmal edilir. Brendemoen’in dilbilimsel çalışmaları, bölge hakkında çok az şey yazılmış olan Türkleşme sürecine ışık tutar. Ortodoks Hristiyanlar tarafından Yunanca harflerle Türkçe yazılmış Karamanlıca literatür konusunda tanınmış bir uzmanı olan Brendemoen’nin araştırmalarında Türkçe-Yunanca dil ilişkilerinin farklı görünümlerinin incelenmesi önemli bir rol oynar. Brendemoen'in araştırmaları başka dilbilimsel konuları da içine alır. Türk dil politikası araştırmaların çeşitli katkılarda bulunur. The Turkish language reform and language policy in Turkey (1990) ve Turkish Language Reform (2022) başlıklı yazıları, Türkiye'deki reform hareketinin gelişimini yetkin bir şekilde, reformun kültürel yönlerini, lehinde ve aleyhindeki argümanları ve kelime oluşturma yöntemlerini tartışır. Brendemoen, Norveçliler için Türk dili ve edebiyatına doğrudan erişim sağlayan bir aracı olarak hizmet eder. Even Hovdhaugen ile birlikte bir İskandinav dilinde yazılmış ilk Türkçe grameri yazar (1992). Bunu, Sinan Çorbacıoğlu (2013) ile birlikte yazdığı Türkçe-Norveççe ve Norveççe-Türkçe sözlükler izler. Brendemoen, Orhan Pamuk'un beş romanı Norveççeye çevirerek yazarın İskandinavya'da tanınmasına önemli katkıda bulunur.

Seçili yayınları

Kitapları

• 1992. Tyrkisk grammatik. With Even Hovdhaugen. Oslo: Universitetsforlaget. (Several editions)
• 2002. The Turkish Dialects of Trabzon. Their Phonology and Historical Development 1–2. (Turcologica 50). Wiesbaden: Harrassowitz.
• 2013. Tyrkisk-norsk ordbok. With Sinan Çorbacıoğlu. Oslo: Sypress.

Makaleleri

• 1997. Tyrkiske transkripsjonstekster i Topkapı Sarayı i Istanbul [‘Turkish transcription texts in the Topkapi Palace in Istanbul’]. PhD dissertation. University of Oslo.
• 1998. Einige Bemerkungen über die Wortstellung in anatolischen Dialekten. In Demir, Nurettin & Taube, Erika (eds.) Turkologie Heute – Tradition und Perspektive. Wiesbaden: Harrassowitz. 27–46.
• 1990. The Turkish language reform and language policy in Turkey. Hazai, György (ed.): Handbuch der türkischen Sprachwissenschaft 1. Budapest: Akadémiai Kiadó. 454-493.
• 2006. Aspects of Greek-Turkish language contact in Trabzon. In Boeschoten, Hendrik & Johanson, Lars (eds.) Turkic Languages in Contact. (Turcologica 61.) Wiesbaden: Harrassowitz. 63–73.
• 2011. Objekter i romanen. Orhan Pamuk og den materielle verden. In Materiell Kultur & Kulturens Materialitet. Oslo: Novus. 81–97.
• 2013. Trabzon ağızlarındaki soluksuz ötümsüz patlayıcı ünsüzler. Dilbilim Araştırmaları Dergisi 1: 195–205.
• 2014. Some remarks on the infinitive in -mA in 17th century Ottoman Turkish. In Turcology and Linguistics. Éva Ágnes Csató Festschrift. Ankara: Hacettepe Üniversitesi. 103–113.
• 2016. Transcription texts in Topkapı Sarayı revisited. In Csató, Éva Á. et al. Spoken Ottoman in Mediator Texts. (Turcologica 106.) Wiesbaden: Harrassowitz. 61–73.
• 2016. Karamanlidic literature and its value as a source for spoken Turkish in the 18th and 19th centuries. Turkic Languages 20: 5–25.
• 2017. Pamuk en Scandinavie. In Basch, Sophie & Göle, Nilüfer (eds.) Cahier Pamuk. Paris: Éditions de L’Herne. 115–120.
• 2020. The Eighth International Congress of Orientalists held in Stockholm/Uppsala/ and Christiania (1–14 September 1889), and its echo in Turkish literature. In Csató, Éva Á. et al. (eds.) Turcologica Upsaliensia. An Illustrated Collection of Essays. Leiden: Brill. 129–144.
• 2022. The Turkish Language Reform. In Johanson, Lars & Csató, Éva Á. (eds.) The Turkic Languages. London & New York: Routledge. 231–235.
• 2022. Turkish dialects. In Johanson, Lars & Csató, Éva Á. (eds.) The Turkic Languages. London & New York: Routledge. 224–230.
• 2023. Turkish dialects: Eastern Black Sea Coast. In Encyclopedia of Turkic Languages and Linguistics Online. General Editor: Lars Johanson.

Çeviriler

• Orhan Pamuk: Svart bok (Kara kitap). Oslo: Gyldendal. 1994.
• Orhan Pamuk: Mitt namn er karmosin (Benim adım Kırmızı). Oslo: Gyldendal. 2003.
• Orhan Pamuk: Istanbul – Byen og minnene (İstanbul – Hatıralar ve şehir). Oslo: Gyldendal. 2006.
• Orhan Pamuk: Uskyldighetens museum (Masumiyet müzesi). Oslo: Gyldendal. 2010.
• Orhan Pamuk: Noe fremmed i mitt sinn (Kafamda bir tuhaflık). Oslo: Gyldendal. 2016

Ödüller

• İstanbul Üniversitesi Türkolojiye Üstün Hizmet Armağanı (1985)
• Türkiye Dışişleri Bakanlığı Üstün Hizmet Ödülü (2010)

Kaynakça

• Csató, Éva Á. & Ims, Gunvald & Parslow, Joakim & Thiesen, Finn & Türker, Emel (haz.) Turcological letters to Bernt Brendemoen. Oslo: Novus 2009.
• Csató, Éva A. & Parslow, Joakim & Türker, Emel & Wigen, Einar (haz.). Building bridges to Turkish. Essays in honour of Bernt Brendemoen. (Turcologica 116.) Wiesbaden: Harrassowitz, 2018.

Dış bağlantılar

• Oslo Üniversitesinde kişisel web sayfası24 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.