Hava deliği: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
Khutuck Bot (mesaj | katkılar) k Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir) |
ingilizce vikideki Blowhole (geology) sayfasında "Mechanics" paragrafının bir kısmı çevrildi |
||
| 5. satır: | 5. satır: | ||
[[Jeoloji]] kapmsaında, '''hava deliği''' ya da '''deniz gayzeri''' adlarıyla anılan bu yapı, [[deniz mağarası|deniz mağara]]ları karaya ve yukarı doğru genişleyip dikey şaft oluştururken yüzeye ulaşmasıyla oluşmaktadır. Böyle bir yapıda [[deniz suyu]] [[Hidrolik sıvı|hidrolik]] basınç altında kalmakta ve bu basınç hava deliğinin tepesinden deniz suyunun fışkırmasıyla serbest bırakılmaktadır<ref>{{Kitap kaynağı |başlık=Engineering Geology |soyadı1=Bell|ad1=F. G. |ad2=Frederic Gladstone|soyadı2=Bell |yıl=2007 |yayıncı=[[Elsevier]] |isbn=978-0-7506-8077-6 |sayfa=140}}</ref>. Mağara yapısının ve hava deliğinin [[geometri]]si ile [[gelgit]] seviyeleri ve [[Kabarma_(okyanus)|denizin kabarma]] koşulları fışkıran suyun çıktığı yüksekliği belirler.<ref name=":2">{{Kitap kaynağı |ad1= James Doyne |soyadı1=Sartor |ad2=D. L. |soyadı2=Lamar |başlık=Meteorological-Geological Investigations of the Wupatki Blowhole System |yer=Santa Monica, CA |yayıncı=RAND Corporation |yıl=1962 |url=http://www.rand.org/pubs/research_memoranda/RM3139 |oclc=22486021}}{{Page needed|date=July 2011}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Bunnell|ad=Dave |tarih=2008 |başlık=Vertical sea caving |url=https://goodearthgraphics.com/virtcave/seacaves/pubs/October%201998%20NSS%20News%20California%20coastal%20sea%20caves.pdf |dergi=[[NSS News]] |cilt=66 |sayı=10 |sayfalar=11-18|yayıncı=[[National Speleological Society]]}}</ref>. |
[[Jeoloji]] kapmsaında, '''hava deliği''' ya da '''deniz gayzeri''' adlarıyla anılan bu yapı, [[deniz mağarası|deniz mağara]]ları karaya ve yukarı doğru genişleyip dikey şaft oluştururken yüzeye ulaşmasıyla oluşmaktadır. Böyle bir yapıda [[deniz suyu]] [[Hidrolik sıvı|hidrolik]] basınç altında kalmakta ve bu basınç hava deliğinin tepesinden deniz suyunun fışkırmasıyla serbest bırakılmaktadır<ref>{{Kitap kaynağı |başlık=Engineering Geology |soyadı1=Bell|ad1=F. G. |ad2=Frederic Gladstone|soyadı2=Bell |yıl=2007 |yayıncı=[[Elsevier]] |isbn=978-0-7506-8077-6 |sayfa=140}}</ref>. Mağara yapısının ve hava deliğinin [[geometri]]si ile [[gelgit]] seviyeleri ve [[Kabarma_(okyanus)|denizin kabarma]] koşulları fışkıran suyun çıktığı yüksekliği belirler.<ref name=":2">{{Kitap kaynağı |ad1= James Doyne |soyadı1=Sartor |ad2=D. L. |soyadı2=Lamar |başlık=Meteorological-Geological Investigations of the Wupatki Blowhole System |yer=Santa Monica, CA |yayıncı=RAND Corporation |yıl=1962 |url=http://www.rand.org/pubs/research_memoranda/RM3139 |oclc=22486021}}{{Page needed|date=July 2011}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Bunnell|ad=Dave |tarih=2008 |başlık=Vertical sea caving |url=https://goodearthgraphics.com/virtcave/seacaves/pubs/October%201998%20NSS%20News%20California%20coastal%20sea%20caves.pdf |dergi=[[NSS News]] |cilt=66 |sayı=10 |sayfalar=11-18|yayıncı=[[National Speleological Society]]}}</ref>. |
||
== Mekanik Arka Plan == |
|||
Hava delikleri denilen bu yapı; kıyı şeridindeki kayalardaki, [[Lav tüpü|lava tüp]]lerinde olduğu gibi, bünyesinde yarıklar bulunan alanlarda oluşmaktadır<ref name=":0">{{Cite book|publisher = Springer Netherlands|date = 2011-01-01|isbn = 978-90-481-2638-5|pages = 163–164|doi = 10.1007/978-90-481-2639-2_189|first = Colin D.|last = Woodroffe|title = Modern Mercan Resifleri Ansiklopedisi (ing:Encyclopedia of Modern Coral Reefs)|series = Dünya Bilimler Serisi Ansiklopedisi (ing:Encyclopedia of Earth Sciences Series)|chapter = Hava Delikleri (ing:Blowholes)}}</ref>. Bu tür alanlar genellikle [[Fay|fay hatları]] boyunca ve ayrıca adaların üzerinde bulunabilirler<ref name=":0" />. Şiddetli dalgalar kıyıya çarparken, su bu yarıkların içersine girer ve yüksek basınçla yüzeye açılan tarafından şiddetle fışkırır<ref name=":0" />. Su bu şekilde çıkış yaparken şiddetli bir gürültüyle geniş bir alana püskürür, ve bundan dolayı havadelikleri genellikle turistlerin sıkça ziyaret ettiği yerler haline gelirler<ref name=":0" />. |
|||
Kayalık kıyı şeritlerindeki deniz erozyonun oluşturduğu havadelikleribe Dünya'nın çeşitli yerlerinde rastlanmaktadır. Bu alanlar ayrıca; kıyı şeritlerinin açık denizden daha yüksek dalga enerjisi aldıkları, kıyıya doğru [[rüzgarın esme yönü|rüzgarın estiği]] tarafla fayların kesiştiği kısımlarda bulunabilirler<ref>{{Cite book|last=Bunnell|first=Dave|title= Kıyılardaki Karst Yerşekilleri (ing:Coastal Karst Landforms) |date=2013|chapter=ABD'nin Batı Kıyı Şeridinde Kıyısal Mağara Oluşumu (ing:Littoral Cave Development on the Western U.S. Coast)|chapter-url=https://books.google.com/books?id=tjKfWG1NxnAC&q=Bunnell%2C+David+E.%2C+and+Johanna+L.+Kovarik.+%2214+Littoral+Cave+Development+on+the+Western+US+Coast.%22+Coastal+karst+landforms+5+%282013%29%3A+299.&pg=PA299|series=Coastal Research Library|volume=5|pages=299–315|isbn=9789400750166|doi=10.1007/978-94-007-5016-6_14}}</ref>. Havedeliğinin ortaya çıkması, kıyısal mağara (ing:littoral cave) oluşumu ile bağlantılıdır. Bu iki bileşen Havadeliği Sisteminin oluşturular. Havadeliği sisteminin daima üç adet özelliği vardır: havza girişi (ing:catchment entrance), sıkıştırma/basınç mağarası (ing:compression cavern) ve dışarı atma açıklığı (ing:expelling port). Bu üç özelliğin yerleşimi, açısı ve boyutları, açıklıktan dışarı fırlatılan karışımdaki hava/su oranını belirler<ref>{{Cite journal|last1=Mendoza-Baldwin|first1=Edgar|last2=Silva-Casarín|first2=Rodolfo|last3=Sánchez-Dirzo|first3=Rafael|last4=Chávez-Cárdenas|first4=Xavier|title= Havalı-Jet Sistemiyle Dalga Enerjisi Dönüşümü (ing:Wave Energy Conversion Using a Blow-Jet System)|date=2011-01-30|journal=Coastal Engineering Proceedings|language=en|volume=1|issue=32|pages=62|doi=10.9753/icce.v32.structures.62|issn=2156-1028}}</ref>. Havadeliği, havza girişine göre [[deniz mağarası]]nın uzak noktasında oluşur genelde. Havadelikleri havayı hızlı bir şekilde hareket ettirme özelliğine sahiptirler. Bağlantılı başka bir kıyı mağarasındaki basınç değişimi yüzünden oluşan kuvvetli ters akımlar yüzünden hava yukarı doğru 70 km/h gibi bir hıza ulaşabilmektedir<ref>{{Cite journal|date=2013-11-01|title=Avustralya'nın Nullarbor Ovasındaki Sığ Mağaralar ve Havadelikleri (ing:Shallow caves and blowholes on the Nullarbor Plain, Australia — Flank margin caves on a low gradient limestone platform)|journal=Geomorphology|language=en|volume=201|pages=246–253|doi=10.1016/j.geomorph.2013.06.024|issn=0169-555X|last1=Burnett|first1=Shannon|last2=Webb|first2=John A.|last3=White|first3=Susan|bibcode=2013Geomo.201..246B }}</ref> |
|||
Deniz mağarası oluşmaya başlarken Havadeliği sistemi de oluşmaya başlar. Deniz mağarasının oluşumuna katkıda bulunan ana faktörler rüzgar dinamiği ve [[ana materyal]]’in (ing:parent material) kayalık özelliğidir. Ana materyalin kötü hava koşullarında aşınmaya (ing:weathering) yatkınlığı ya da direnci mağaraların oluşumunda önemli role sahiptir. Deniz mağaraları iki süreçten birisiyle oluşur: kireç taşından olan mağaralar, [[karst]] (çözünme/erime) süreçleriyle oluşur ya da volkanik/püskürük kayalardan olan mağaralar sahte-karst, ''karst-andıran ancak kayacın çözülmesiyle oluşmamış''<ref>{{Cite book|title=Jeoloji Mühendisleri için Meslike İngilizce Çeviri Kılavuzu |last1=OSKAY|first1=H. Tolga|last2=ÖZDEMİR|first2=Adil|last3=ULUTAŞ|first3=Uğur|date=2006|publisher=KALIPSAN OFSET|doi=10.31590/adoz.2006-1|url=https://www.researchgate.net/profile/Adil-Ozdemir/publication/327744468_Jeoloji_Muhendisleri_Icin_Mesleki_Ingilizce_-_Ceviri_Kilavuzu_English_for_Geologists/links/5d61c884458515d610227f0c/Jeoloji-Muehendisleri-Icin-Mesleki-Ingilizce-Ceviri-Kilavuzu-English-for-Geologists.pdf}}</ref>, (ing: pseudokarst) (çözünme-dışı) süreçlerle oluşur<ref>{{Cite book|title=Coastal Karst Landforms|last1=Mylroie|first1=John E.|last2=Mylroie|first2=Joan R.|date=2013|publisher=Springer, Dordrecht|isbn=9789400750159|pages=3–14|language=en|doi=10.1007/978-94-007-5016-6_1}}</ref>. Deniz mağarakarı zamanla kıyı içlerine doğru, ana materyaldaki zayıf kısımlardan üzerinden yukarıya doğru genişler. Aşınma devam ederken, mağarının çatısı açığa çıkar ve havadeliği genişlemeye devam eder, ve sonunda deniz mağarasının tavanı zayıflarak çöker. Bu noktada dik duvaları olan bir çöküntü ortaya çıkar ve kıyısal morfolojinin bir sonraki aşaması başlar <ref>{{Cite journal|last1=Clark|first1=Hovey C.|last2=Johnson|first2=Markes E.|date=1995|title=Coastal Geomorphology of Andesite from the Cretaceous Alisitos Formation in Baja California (Mexico)|jstor=4298348|journal=Journal of Coastal Research|volume=11|issue=2|pages=401–414}}</ref>''' ''' |
|||
==Kaynakça== |
==Kaynakça== |
||
Sayfanın 03.29, 29 Kasım 2023 tarihindeki hâli
 | Bu sayfada devam eden bir çalışma vardır. Yardım etmek istiyorsanız ya da çalışma yarım bırakılmışsa, çalışmayı yapan kişilerle iletişime geçebilirsiniz. Bu sayfada son yedi gün içinde değişiklik yapılmadığı takdirde şablon sayfadan kaldırılacaktır. En son değişiklik, 5 ay önce Guyver (katkılar | kayıtlar) tarafından gerçekleştirildi (). |
Jeoloji kapmsaında, hava deliği ya da deniz gayzeri adlarıyla anılan bu yapı, deniz mağaraları karaya ve yukarı doğru genişleyip dikey şaft oluştururken yüzeye ulaşmasıyla oluşmaktadır. Böyle bir yapıda deniz suyu hidrolik basınç altında kalmakta ve bu basınç hava deliğinin tepesinden deniz suyunun fışkırmasıyla serbest bırakılmaktadır[1]. Mağara yapısının ve hava deliğinin geometrisi ile gelgit seviyeleri ve denizin kabarma koşulları fışkıran suyun çıktığı yüksekliği belirler.[2][3].
Mekanik Arka Plan
Hava delikleri denilen bu yapı; kıyı şeridindeki kayalardaki, lava tüplerinde olduğu gibi, bünyesinde yarıklar bulunan alanlarda oluşmaktadır[4]. Bu tür alanlar genellikle fay hatları boyunca ve ayrıca adaların üzerinde bulunabilirler[4]. Şiddetli dalgalar kıyıya çarparken, su bu yarıkların içersine girer ve yüksek basınçla yüzeye açılan tarafından şiddetle fışkırır[4]. Su bu şekilde çıkış yaparken şiddetli bir gürültüyle geniş bir alana püskürür, ve bundan dolayı havadelikleri genellikle turistlerin sıkça ziyaret ettiği yerler haline gelirler[4].
Kayalık kıyı şeritlerindeki deniz erozyonun oluşturduğu havadelikleribe Dünya'nın çeşitli yerlerinde rastlanmaktadır. Bu alanlar ayrıca; kıyı şeritlerinin açık denizden daha yüksek dalga enerjisi aldıkları, kıyıya doğru rüzgarın estiği tarafla fayların kesiştiği kısımlarda bulunabilirler[5]. Havedeliğinin ortaya çıkması, kıyısal mağara (ing:littoral cave) oluşumu ile bağlantılıdır. Bu iki bileşen Havadeliği Sisteminin oluşturular. Havadeliği sisteminin daima üç adet özelliği vardır: havza girişi (ing:catchment entrance), sıkıştırma/basınç mağarası (ing:compression cavern) ve dışarı atma açıklığı (ing:expelling port). Bu üç özelliğin yerleşimi, açısı ve boyutları, açıklıktan dışarı fırlatılan karışımdaki hava/su oranını belirler[6]. Havadeliği, havza girişine göre deniz mağarasının uzak noktasında oluşur genelde. Havadelikleri havayı hızlı bir şekilde hareket ettirme özelliğine sahiptirler. Bağlantılı başka bir kıyı mağarasındaki basınç değişimi yüzünden oluşan kuvvetli ters akımlar yüzünden hava yukarı doğru 70 km/h gibi bir hıza ulaşabilmektedir[7]
Deniz mağarası oluşmaya başlarken Havadeliği sistemi de oluşmaya başlar. Deniz mağarasının oluşumuna katkıda bulunan ana faktörler rüzgar dinamiği ve ana materyal’in (ing:parent material) kayalık özelliğidir. Ana materyalin kötü hava koşullarında aşınmaya (ing:weathering) yatkınlığı ya da direnci mağaraların oluşumunda önemli role sahiptir. Deniz mağaraları iki süreçten birisiyle oluşur: kireç taşından olan mağaralar, karst (çözünme/erime) süreçleriyle oluşur ya da volkanik/püskürük kayalardan olan mağaralar sahte-karst, karst-andıran ancak kayacın çözülmesiyle oluşmamış[8], (ing: pseudokarst) (çözünme-dışı) süreçlerle oluşur[9]. Deniz mağarakarı zamanla kıyı içlerine doğru, ana materyaldaki zayıf kısımlardan üzerinden yukarıya doğru genişler. Aşınma devam ederken, mağarının çatısı açığa çıkar ve havadeliği genişlemeye devam eder, ve sonunda deniz mağarasının tavanı zayıflarak çöker. Bu noktada dik duvaları olan bir çöküntü ortaya çıkar ve kıyısal morfolojinin bir sonraki aşaması başlar [10]
Kaynakça
- ^ Bell, F. G.; Bell, Frederic Gladstone (2007). Engineering Geology. Elsevier. s. 140. ISBN 978-0-7506-8077-6.
- ^ Sartor, James Doyne; Lamar, D. L. (1962). Meteorological-Geological Investigations of the Wupatki Blowhole System. Santa Monica, CA: RAND Corporation. OCLC 22486021.[sayfa belirt]
- ^ Bunnell, Dave (2008). "Vertical sea caving" (PDF). NSS News. National Speleological Society. 66 (10): 11-18.
- ^ a b c d Woodroffe, Colin D. (2011-01-01). "Hava Delikleri (ing:Blowholes)". Modern Mercan Resifleri Ansiklopedisi (ing:Encyclopedia of Modern Coral Reefs). Dünya Bilimler Serisi Ansiklopedisi (ing:Encyclopedia of Earth Sciences Series). Springer Netherlands. ss. 163–164. doi:10.1007/978-90-481-2639-2_189. ISBN 978-90-481-2638-5.
- ^ Bunnell, Dave (2013). "ABD'nin Batı Kıyı Şeridinde Kıyısal Mağara Oluşumu (ing:Littoral Cave Development on the Western U.S. Coast)". Kıyılardaki Karst Yerşekilleri (ing:Coastal Karst Landforms). Coastal Research Library. 5. ss. 299–315. doi:10.1007/978-94-007-5016-6_14. ISBN 9789400750166.
- ^ Mendoza-Baldwin, Edgar; Silva-Casarín, Rodolfo; Sánchez-Dirzo, Rafael; Chávez-Cárdenas, Xavier (2011-01-30). "Havalı-Jet Sistemiyle Dalga Enerjisi Dönüşümü (ing:Wave Energy Conversion Using a Blow-Jet System)". Coastal Engineering Proceedings (İngilizce). 1 (32): 62. doi:10.9753/icce.v32.structures.62. ISSN 2156-1028.
- ^ Burnett, Shannon; Webb, John A.; White, Susan (2013-11-01). "Avustralya'nın Nullarbor Ovasındaki Sığ Mağaralar ve Havadelikleri (ing:Shallow caves and blowholes on the Nullarbor Plain, Australia — Flank margin caves on a low gradient limestone platform)". Geomorphology (İngilizce). 201: 246–253. Bibcode:2013Geomo.201..246B. doi:10.1016/j.geomorph.2013.06.024. ISSN 0169-555X.
- ^ OSKAY, H. Tolga; ÖZDEMİR, Adil; ULUTAŞ, Uğur (2006). Jeoloji Mühendisleri için Meslike İngilizce Çeviri Kılavuzu (PDF). KALIPSAN OFSET. doi:10.31590/adoz.2006-1.
- ^ Mylroie, John E.; Mylroie, Joan R. (2013). Coastal Karst Landforms (İngilizce). Springer, Dordrecht. ss. 3–14. doi:10.1007/978-94-007-5016-6_1. ISBN 9789400750159.
- ^ Clark, Hovey C.; Johnson, Markes E. (1995). "Coastal Geomorphology of Andesite from the Cretaceous Alisitos Formation in Baja California (Mexico)". Journal of Coastal Research. 11 (2): 401–414. JSTOR 4298348.