Yamaç geri çekilmesi: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
Aydin SAU20 (mesaj | katkılar) SAU2021 |
FS53 SAU20 (mesaj | katkılar) Sayfanın bitmesi için yeni bilgiler |
||
| 1. satır: | 1. satır: | ||
[[Dosya:Les Falaises de Bandiagara.jpg|küçükresim|[[Mali]]'deki [[:en:Bandiagara_Escarpment|Bandiagara Kayalığı]]]] |
|||
Kayalık geri çekilme, bir yamaç kaymasının konumunun zamanla değiştiği jeolojik bir süreçtir. Tipik olarak [[uçurum]] zayıflatılır, kayalar düşer ve bir yamaç [[Eğim|eğimi]] oluşturur, talus kimyasal veya mekanik olarak aşındırılır ve daha sonra [[su]] veya [[Rüzgâr|rüzgar]] erozyonu yoluyla uzaklaştırılır ve baltalama süreci devam eder. [[Kayaç|Kaya]]<nowiki/>lıklar, kurak yerlerde bile nispeten kısa [[Jeolojik zaman cetveli|jeolojik zaman]] aralıklarında bu şekilde onlarca [[kilometre]] geri çekilebilir. |
Kayalık geri çekilme, bir yamaç kaymasının konumunun zamanla değiştiği jeolojik bir süreçtir. Tipik olarak [[uçurum]] zayıflatılır, kayalar düşer ve bir yamaç [[Eğim|eğimi]] oluşturur, talus kimyasal veya mekanik olarak aşındırılır ve daha sonra [[su]] veya [[Rüzgâr|rüzgar]] erozyonu yoluyla uzaklaştırılır ve baltalama süreci devam eder. [[Kayaç|Kaya]]<nowiki/>lıklar, kurak yerlerde bile nispeten kısa [[Jeolojik zaman cetveli|jeolojik zaman]] aralıklarında bu şekilde onlarca [[kilometre]] geri çekilebilir. |
||
== Yamaç profili == |
|||
[[Dosya:Scarp profile components.svg|küçükresim|Yaygın olduğu gibi caprockun kenardan geriye eğimli olduğu bir yamaçtaki bileşenler]] |
[[Dosya:Scarp profile components.svg|küçükresim|Yaygın olduğu gibi caprockun kenardan geriye eğimli olduğu bir yamaçtaki bileşenler]] |
||
Yamaç, genellikle [[fay]]<nowiki/>lanma veya erozyonla oluşan bir uçurum çizgisidir. Güçlü bir başlık kayası ile korunuyorsa veya dikey çatlaklar içeriyorsa, geri çekilirken dik profilini koruyabilir. Kuru iklimlerdeki |
Yamaç, genellikle [[fay]]<nowiki/>lanma veya erozyonla oluşan bir uçurum çizgisidir. Güçlü bir başlık kayası ile korunuyorsa veya dikey çatlaklar içeriyorsa, geri çekilirken dik profilini koruyabilir.{{sfn|Chorley|Schumm|Sugden|1985|p=273}} Kuru iklimlerdeki a<nowiki/>tkılar tipik olarak dikeye yakın bir üst yüze sahiptir ve bu, toplam yüksekliğin% 10-75'ini oluşturabilir ve alt bölümü talus kaplı eğimli bir sur oluşturur. Sur ve yüz aşındıkça ve nihayetinde bir bölüm çöktüğü için başlık kayası zayıflar.{{sfn|Chorley|Schumm|Sugden|1985|p=273}} Güçlü bir başlık, tipik olarak nispeten yüksek bir uçurum yaratacaktır, çünkü başarısızlığa neden olmak için daha fazla baltalamaya ihtiyaç vardır.{{sfn|Chorley|Schumm|Sugden|1985|p=273-274}} Bir uçurumun ne kadar kolay bozulacağını belirleyen diğer faktörler, yataklama ve birleşim, eğim [[Yön|yönü]] ve üst kayanın kalınlığıdır. İnce bir başlık, hızla geri çekilen alçak uçurumlara neden olacaktır.{{sfn|Chorley|Schumm|Sugden|1985|p=274-275}} |
||
Bununla birlikte, daha yüksek nem ve ayaktaki [[hava]] koşulları ayak tahriklerinde [[Erozyon|erozyonu]] sağladığından (veya serbest yüzün erozyonuna ayak uydurduğundan) şev geri çekilmesinin meydana gelmesi için bir başlık gerekli değildir. |
Bununla birlikte, daha yüksek nem ve ayaktaki [[hava]] koşulları ayak tahriklerinde [[Erozyon|erozyonu]] sağladığından (veya serbest yüzün erozyonuna ayak uydurduğundan) şev geri çekilmesinin meydana gelmesi için bir başlık gerekli değildir. <ref>{{cite journal |last1=Twidale |first1=C.R. |author-link=Charles Rowland Twidale |date=2007 |title=Backwearing of slopes - the development of an idea |journal=Revista C & G |volume=21 |issue=1–2 |pages=135–146 }}</ref> |
||
| ⚫ | |||
== Mekanizma == |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | Bir yamaçtan geri çekilmenin en yaygın yolu kaya düşmesidir, burada tek tek bloklar uçurumdan buzağıya gelir veya uçurumun büyük kısımları aynı anda çöker. Bazı yüksek [[enerji]]<nowiki/>li durumlarda, kayanın çoğu bir kaya düşmesi sırasında [[toz]] haline gelebilir ve kolayca [[Aşınma|aşın]]<nowiki/>abilir. Genel olarak, yine de, yamaç geri çekilmesinin devam edebilmesi için, düşen enkazın aşınması ve [[sur]]<nowiki/>un aşınması gerekir.{{sfn|Parsons|2009|p=202}} Rüzgar erozyonunun takip ettiği mekanik ve kimyasal ayrışma, uçurumların [[Uzunluk|uzun]] mesafeler için geri çekilebildiği [[Kuraklık|kurak]] bölgelerde işleyebilir.{{sfn|Chorley|Schumm|Sugden|1985|p=273}} Bu tür bölgelerde, yamaç geri çekildikçe büyük şeyler kötü alanları geride kalabilir.{{sfn|Chorley|Schumm|Sugden|1985|p=274-275}} Erozyon, yamacın kıyı boyunca aktığı [[deniz]]<nowiki/>den veya nemli bölgelerdeki [[akarsu]]<nowiki/>lardan kaynaklanabilir.{{sfn|Chorley|Schumm|Sugden|1985|p=273}} |
||
== Geri Çekilme Oranı == |
|||
Geri çekilme oranı, kaya türlerine ve erozyona neden olan faktörlere bağlıdır. 2006 yılında yayınlanan bir çalışma, bugün Colorado Platosu'ndaki yamaç geri çekilme oranının, [[:en:Caprock|kaprok]] erozyonunun kalınlığına ve direncine bağlı olarak milyon yılda 0,5 ila 6,7 kilometre (0,31 ila 4,16 mil) arasında değiştiğini bulmuştur.{{sfn|Schmidt|1989}} Avustralya'daki [[:en:New_England_(New_South_Wales)|New England]] bölgesindeki nehir vadileri boyunca [[:en:Great_Escarpment,_Australia|büyük yamaçların]] geri çekilmesi, milyon yılda yaklaşık 2 kilometre (1.2 mil) hızla ilerliyor gibi görünüyor.{{sfn|Johnson|2009|p=205}} Fas'ın güneyindeki [[:en:Cuesta|cuesta]] yamaç geri çekilme üzerine çalışmada, ince konglomera [[:en:Caprock|kaprocks]] olan bölgelerde milyon yılda ortalama 1,3 kilometre (0,81 mil) oran gösterdi. Daha kalın, daha dirençli kireçtaşı kapronlarının olduğu yerlerde geri çekilme oranı daha yavaştı, milyon yılda yaklaşık 0,5 kilometre oran gösterdi (0,31 mi). {{sfn|Schmidt|1988}} |
|||
| ⚫ | Bir yamaçtan geri çekilmenin en yaygın yolu kaya düşmesidir, burada tek tek bloklar uçurumdan buzağıya gelir veya uçurumun büyük kısımları aynı anda çöker. Bazı yüksek [[enerji]]<nowiki/>li durumlarda, kayanın çoğu bir kaya düşmesi sırasında [[toz]] haline gelebilir ve kolayca [[Aşınma|aşın]]<nowiki/>abilir. Genel olarak, yine de, yamaç geri çekilmesinin devam edebilmesi için, düşen enkazın aşınması ve [[sur]]<nowiki/>un aşınması gerekir. Rüzgar erozyonunun takip ettiği mekanik ve kimyasal ayrışma, uçurumların [[Uzunluk|uzun]] mesafeler için geri çekilebildiği [[Kuraklık|kurak]] bölgelerde işleyebilir. Bu tür bölgelerde, yamaç geri çekildikçe büyük şeyler kötü alanları geride kalabilir. |
||
== Örnekler == |
|||
{{further|Great Escarpment}} |
|||
Chorley, Richard J.; Schumm, Stanley Alfred; Sugden, David E. (1985). Geomorphology. Taylor & Francis. p. 273. <nowiki>ISBN 978-0-416-32590-4</nowiki>. Retrieved 2 December 2012. |
|||
[[Colorado Platosu]], daha sert ve daha yumuşak kayalardan oluşan hafifçe deforme olmuş tabakalardan oluşan bir [[:en:Cuesta|cuesta]] Yamaç topografyaya sahiptir.{{sfn|Schmidt|1989}} [[Senozoik]] boyunca iklim çoğunlukla kuraktır. Plato üzerindeki göze çarpan yamaçlar, şist gibi kolayca aşınan kayalar üzerinde büyük kumtaşı başlıklarına sahiptir. Donma-çözülme ve yeraltı suyunun kesilmesi gibi olaylar, bu bölgedeki yamaçların geri çekilmesine etki sağlamıştır{{sfn|Parsons|2009|p=203}}. |
|||
Güney Afrika'daki Drakensberg Dağları, Clarens formasyonundaki kumtaşlarını kaplayan, yaklaşık 1.000 metre (3,300 ft) kalınlığında bir karoo bazalt tabakası ile kaplıdır. Onlar uzun zaman önce olan, kıta parçalanmasını ardından, bir iç drenaj bölünmesi tarafından kontrol edilen geri çekilme ile, yamaç geri çekilmesinin yarattığı bir yeryüzü biçiminin klasik bir örneği olarak kabul edildi. Bununla birlikte, hem iç tarafa bakan hem de denize bakan yamaçları vardır, bu nedenle kıta parçalanması dışındaki faktörler oluşumlarına katkıda bulunmuştur. 2006 tarihli bir makalede, yüzey süreci modellerinin, yamaç geri çekilme sırasında karşılaşılan kaya türlerinden ve iklim, tektonik süreçler ve muhtemelen bitki örtüsü gibi diğer faktörlerden de büyük ölçüde etkilenebilecek olan yamaç geri çekilme oranlarını açıklamada yetersiz olabileceğini iddia etmiştir.{{sfn|Moore|Blenkinsop|2006}} |
|||
Johnson, David (2009-11-04). The Geology of Australia. Cambridge University Press. p. 202. <nowiki>ISBN 978-0-521-76741-5</nowiki>. Retrieved 2012-11-29. |
|||
== Ayrıca Bakınız == |
|||
| ⚫ | |||
* [[Lester Charles King]] |
|||
* [[Hillslope evolution]] |
|||
* [[Timeline of Mars Science Laboratory#Events - April to December, 2013|Scarp retreat on planet Mars]] |
|||
==Referanslar== |
|||
'''Alıntılar''' |
|||
{{reflist}} |
|||
'''Kaynaklar''' |
|||
{{refbegin}} |
|||
*{{cite book |
|||
|last1=Chorley|first1=Richard J.|author-link1=Richard Chorley |last2=Schumm|first2=Stanley Alfred|last3=Sugden|first3=David E.|author-link3=David E. Sugden |title=Geomorphology |
|||
|url=https://books.google.com/books?id=O_ANAAAAQAAJ&pg=PA274|access-date=2 December 2012 |
|||
|year=1985|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-0-416-32590-4|page=273}} |
|||
*{{cite book |
|||
|last=Johnson|first=David|title=The Geology of Australia|url=https://books.google.com/books?id=RSIbLENyT2wC&pg=PA202|access-date=2012-11-29 |
|||
|date=2009-11-04|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-76741-5|page=202}} |
|||
*{{cite journal |url=http://sajg.geoscienceworld.org/content/109/4/599.abstract?related-urls=yes&legid=gssajg;109/4/599 |
|||
|last1=Moore |last2=Blenkinsop|first1=Andy |first2=Tom |access-date=2012-12-02 |journal=[[South African Journal of Geology]] |date=December 2006 |
|||
| ⚫ | |||
*{{cite book |
|||
|last=Parsons|first=Anthony J.|title=Geomorphology of Desert Environments |
|||
|url=https://books.google.com/books?id=b3swahOhRTgC&pg=PA202|access-date=2012-12-02 |
|||
|date=2009-01-01|publisher=Springer|isbn=978-1-4020-5719-9}} |
|||
*{{cite book |last=Schmidt|first=Karl-Heinz|title=The Atlas System of Morocco |volume=15 |year=1988 |pages=445–462 |chapter=Rates of scarp retreat: A means of dating Neotectonic activity |doi=10.1007/bfb0011604|series=Lecture Notes in Earth Sciences |isbn=978-3-540-19086-8 }} |
|||
*{{cite journal |last=Schmidt |first=Karl-Heinz |title=The significance of scarp retreat for cenozoic landform evolution on the Colorado Plateau, U.S.A. |
|||
|journal=[[Earth Surface Processes and Landforms]] |volume=14 |issue=2 |pages=93–105|date=March 1989 |doi=10.1002/esp.3290140202|bibcode=1989ESPL...14...93S }} |
|||
{{refend}} |
|||
Sayfanın 20.23, 5 Ocak 2021 tarihindeki hâli
Kayalık geri çekilme, bir yamaç kaymasının konumunun zamanla değiştiği jeolojik bir süreçtir. Tipik olarak uçurum zayıflatılır, kayalar düşer ve bir yamaç eğimi oluşturur, talus kimyasal veya mekanik olarak aşındırılır ve daha sonra su veya rüzgar erozyonu yoluyla uzaklaştırılır ve baltalama süreci devam eder. Kayalıklar, kurak yerlerde bile nispeten kısa jeolojik zaman aralıklarında bu şekilde onlarca kilometre geri çekilebilir.
Yamaç profili
Yamaç, genellikle faylanma veya erozyonla oluşan bir uçurum çizgisidir. Güçlü bir başlık kayası ile korunuyorsa veya dikey çatlaklar içeriyorsa, geri çekilirken dik profilini koruyabilir.[1] Kuru iklimlerdeki atkılar tipik olarak dikeye yakın bir üst yüze sahiptir ve bu, toplam yüksekliğin% 10-75'ini oluşturabilir ve alt bölümü talus kaplı eğimli bir sur oluşturur. Sur ve yüz aşındıkça ve nihayetinde bir bölüm çöktüğü için başlık kayası zayıflar.[1] Güçlü bir başlık, tipik olarak nispeten yüksek bir uçurum yaratacaktır, çünkü başarısızlığa neden olmak için daha fazla baltalamaya ihtiyaç vardır.[2] Bir uçurumun ne kadar kolay bozulacağını belirleyen diğer faktörler, yataklama ve birleşim, eğim yönü ve üst kayanın kalınlığıdır. İnce bir başlık, hızla geri çekilen alçak uçurumlara neden olacaktır.[3]
Bununla birlikte, daha yüksek nem ve ayaktaki hava koşulları ayak tahriklerinde erozyonu sağladığından (veya serbest yüzün erozyonuna ayak uydurduğundan) şev geri çekilmesinin meydana gelmesi için bir başlık gerekli değildir. [4]
Mekanizma
Bir yamaçtan geri çekilmenin en yaygın yolu kaya düşmesidir, burada tek tek bloklar uçurumdan buzağıya gelir veya uçurumun büyük kısımları aynı anda çöker. Bazı yüksek enerjili durumlarda, kayanın çoğu bir kaya düşmesi sırasında toz haline gelebilir ve kolayca aşınabilir. Genel olarak, yine de, yamaç geri çekilmesinin devam edebilmesi için, düşen enkazın aşınması ve surun aşınması gerekir.[5] Rüzgar erozyonunun takip ettiği mekanik ve kimyasal ayrışma, uçurumların uzun mesafeler için geri çekilebildiği kurak bölgelerde işleyebilir.[1] Bu tür bölgelerde, yamaç geri çekildikçe büyük şeyler kötü alanları geride kalabilir.[3] Erozyon, yamacın kıyı boyunca aktığı denizden veya nemli bölgelerdeki akarsulardan kaynaklanabilir.[1]
Geri Çekilme Oranı
Geri çekilme oranı, kaya türlerine ve erozyona neden olan faktörlere bağlıdır. 2006 yılında yayınlanan bir çalışma, bugün Colorado Platosu'ndaki yamaç geri çekilme oranının, kaprok erozyonunun kalınlığına ve direncine bağlı olarak milyon yılda 0,5 ila 6,7 kilometre (0,31 ila 4,16 mil) arasında değiştiğini bulmuştur.[6] Avustralya'daki New England bölgesindeki nehir vadileri boyunca büyük yamaçların geri çekilmesi, milyon yılda yaklaşık 2 kilometre (1.2 mil) hızla ilerliyor gibi görünüyor.[7] Fas'ın güneyindeki cuesta yamaç geri çekilme üzerine çalışmada, ince konglomera kaprocks olan bölgelerde milyon yılda ortalama 1,3 kilometre (0,81 mil) oran gösterdi. Daha kalın, daha dirençli kireçtaşı kapronlarının olduğu yerlerde geri çekilme oranı daha yavaştı, milyon yılda yaklaşık 0,5 kilometre oran gösterdi (0,31 mi). [8]
Örnekler
Colorado Platosu, daha sert ve daha yumuşak kayalardan oluşan hafifçe deforme olmuş tabakalardan oluşan bir cuesta Yamaç topografyaya sahiptir.[6] Senozoik boyunca iklim çoğunlukla kuraktır. Plato üzerindeki göze çarpan yamaçlar, şist gibi kolayca aşınan kayalar üzerinde büyük kumtaşı başlıklarına sahiptir. Donma-çözülme ve yeraltı suyunun kesilmesi gibi olaylar, bu bölgedeki yamaçların geri çekilmesine etki sağlamıştır[9].
Güney Afrika'daki Drakensberg Dağları, Clarens formasyonundaki kumtaşlarını kaplayan, yaklaşık 1.000 metre (3,300 ft) kalınlığında bir karoo bazalt tabakası ile kaplıdır. Onlar uzun zaman önce olan, kıta parçalanmasını ardından, bir iç drenaj bölünmesi tarafından kontrol edilen geri çekilme ile, yamaç geri çekilmesinin yarattığı bir yeryüzü biçiminin klasik bir örneği olarak kabul edildi. Bununla birlikte, hem iç tarafa bakan hem de denize bakan yamaçları vardır, bu nedenle kıta parçalanması dışındaki faktörler oluşumlarına katkıda bulunmuştur. 2006 tarihli bir makalede, yüzey süreci modellerinin, yamaç geri çekilme sırasında karşılaşılan kaya türlerinden ve iklim, tektonik süreçler ve muhtemelen bitki örtüsü gibi diğer faktörlerden de büyük ölçüde etkilenebilecek olan yamaç geri çekilme oranlarını açıklamada yetersiz olabileceğini iddia etmiştir.[10]
Ayrıca Bakınız
Referanslar
Alıntılar
- ^ a b c d Chorley, Schumm & Sugden 1985, s. 273.
- ^ Chorley, Schumm & Sugden 1985, s. 273-274.
- ^ a b Chorley, Schumm & Sugden 1985, s. 274-275.
- ^ Twidale, C.R. (2007). "Backwearing of slopes - the development of an idea". Revista C & G. 21 (1–2): 135–146.
- ^ Parsons 2009, s. 202.
- ^ a b Schmidt 1989.
- ^ Johnson 2009, s. 205.
- ^ Schmidt 1988.
- ^ Parsons 2009, s. 203.
- ^ Moore & Blenkinsop 2006.
Kaynaklar
- Chorley, Richard J.; Schumm, Stanley Alfred; Sugden, David E. (1985). Geomorphology. Taylor & Francis. s. 273. ISBN 978-0-416-32590-4. Erişim tarihi: 2 December 2012.
- Johnson, David (2009-11-04). The Geology of Australia. Cambridge University Press. s. 202. ISBN 978-0-521-76741-5. Erişim tarihi: 2012-11-29.
- Moore, Andy; Blenkinsop, Tom (December 2006). "Scarp retreat versus pinned drainage divide in the formation of the Drakensberg escarpment, southern Africa". South African Journal of Geology. 109 (4): 599–610. doi:10.2113/gssajg.109.4.599. Erişim tarihi: 2012-12-02.
- Parsons, Anthony J. (2009-01-01). Geomorphology of Desert Environments. Springer. ISBN 978-1-4020-5719-9. Erişim tarihi: 2012-12-02.
- Schmidt, Karl-Heinz (1988). "Rates of scarp retreat: A means of dating Neotectonic activity". The Atlas System of Morocco. Lecture Notes in Earth Sciences. 15. ss. 445–462. doi:10.1007/bfb0011604. ISBN 978-3-540-19086-8.
- Schmidt, Karl-Heinz (March 1989). "The significance of scarp retreat for cenozoic landform evolution on the Colorado Plateau, U.S.A.". Earth Surface Processes and Landforms. 14 (2): 93–105. Bibcode:1989ESPL...14...93S. doi:10.1002/esp.3290140202.