Yakovalı Rıza Bey
Yakovalı Rıza Bey | |
|---|---|
| Doğum | Riza Kryeziu 1847 Yakova, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1917 İşkodra, Arnavutluk |
| Milliyet | Arnavut |
| Meslek | Aktivist |
Yakovalı Rıza Bey (Arnavutça: Riza bej Gjakova; 1847-1917), Arnavut aktivist ve çeteci.[1] Yakova bölgesinde etkili bir beydi ve 20. yüzyılın başlarındaki Arnavut ulusal hareketlerinin aktivistlerinden biriydi.
Biyografi[değiştir | kaynağı değiştir]
Rıza Bey, Prizren İttifakı'nın bir üyesiydi. Avlonyalı Ekrem Bey'in anılarına göre Rıza Bey, Prizren Birliği'nin Yakova Komitesi tarafından Mehmed Ali Paşa'ya karşı gerçekleştirilen ve Abdullah Paşa Dreni-Kyeziu (uzak kuzeni) ve Müşir Mehmed Ali Paşa'nın suikastıyla sonuçlanan saldırıda yer almıştı. Mehmed Ali Paşa, Plav-Gusinye'nin Karadağ Prensliği'ne bırakılmasını incelemek üzere gönderilmişti ve bu durum, ardından gelen Novšiće Muharebesi'ne neden olmuştu. 5 Eylül 1878'de Rıza Bey, Abdullah Paşa'nın evine yaklaşarak ona bölgeyi terk edip İstanbul'a dönmesi için 24 saatlik bir ültimatom verdi. Diğer kısım reddetti ve ertesi gün Yakova Komitesi Arnavutları Mehmed Ali Paşa, Abdullah Paşa ve onun evinden 20 üyeye saldırıp öldürdüler.[2] Rıza Bey, bu olay üzerine daha sonra tutuklanarak Sinop'a 12 yıl sürgüne gönderildi.[3] 1885 ile 1886 yılları arasında Bayram Curri ile on yıl süren bir kavgaya girdi ve ancak padişahın gönderdiği ve her adama askerî komuta ve rütbe veren bir elçiyle sona erdi ve Rıza Bey İşkodra'da jandarma binbaşısı oldu.[1] Padişah II. Abdülhamid, yönetmek için, Rıza Bey gibi yerel liderleri Osmanlı sistemine dahil etmek amacıyla ayrıcalıklar ve hükûmet pozisyonları vererek patronaj ağlarını kullandı.[4]
Kasım 1897'de Kosova'da Rıza Bey ve Hacı Zeka'nın önderliğinde vergilerin düşürülmesi ve Arnavut okullarına harçlık verilmesi amacıyla bir isyan çıktı.[5] Ayaklanma, Rıza'nın şartları görüşmek üzere İstanbul'a davet edildiği Ocak 1898'e kadar sürdü.[5]
1912'de Arnavutlar ile Osmanlı yetkilileri arasındaki kötüleşen durum nedeniyle Rıza Bey, diğer Arnavut liderlerle birlikte 20 Mayıs'ta Yunik'te Jön Türk hükûmetine karşı ayaklanma sözü verilen bir toplantıda hazır bulundu.[6] Rıza Bey, 1912 Arnavut İsyanı sırasında çete lideriydi ve Yunik Birliği'nin ana isimlerinden biriydi.[7] 1912 ayaklanması sırasında, isyancıların taleplerine Osmanlı'nın yanıt vermesini beklerken Rıza Bey ve isyanın diğer liderleri, kuvvetlerine 12-15 Ağustos'ta ele geçirilen Üsküp'e doğru ilerleme emri verdiler.[8] 18 Ağustos'ta Priştineli Hasan Bey liderliğindeki ılımlı grup, Rıza Bey'i ve muhafazakar grubun diğer liderleri İdris Sefer, Bayram Curri ve İsa Bolatin'i Arnavutluk'un sosyo-politik ve kültürel hakları konusunda Osmanlılarla yapılan anlaşmayı kabul etmeye ikna etmeyi başardı.[9]
Rıza, Ceno Bey, Gani Bey, Said Bey, Ali, Rada ve Hasan Bey'in babasıydı.[3] Priştineli Hasan Bey, 1921 tarihli anılarında ondan, Abbdülhamid'i hapishaneden kurtarma fikrine takıntılı bir "dinî fanatik" olarak söz eder.[7] Rıza Bey 1917'de İşkodra'da öldü.[3]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Gawrych 2006, ss. 133–134
- ^ Avlonyalı Ekrem Bey (2010), Kujtime 1885-1925, I: 1885-1912, Afrim Koçi, IDK, s. 165, ISBN 978-99927-780-6-7
- ^ a b c Mithat Q. Begolli (2012), Gani Perolli (Ed.), KRYEZINJTË E GJAKOVËS, ss. 235-236, ISBN 978-1304127679
- ^ Gawrych 2006, s. 139.
- ^ a b Skendi 1967, s. 194.
- ^ Skendi 1967, s. 428.
- ^ a b Hasan Bey Prishtina (1921), Nji shkurtim kujtimesh mbi kryengritjen shqiptare të vjetit 1912 (Arnavutça), Elsie, Robert, 15 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi
- ^ Skendi, Stavro (1967). The Albanian national awakening. Princeton: Princeton University Press. s. 436. ISBN 9781400847761.
- ^ Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. Londra: IB Tauris. s. 195. ISBN 9781845112875. 12 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2024.