Salisilik asit

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Salisilik asit, karboksil grubunun fenoldeki OH grubuna orto pozisyonunda olduğu bir bileşiktir. C6H4 (OH)CO2H kimyasal formülüne sahiptir. Salisilik asit renksiz ve kristal yapıda olan bir beta hidroksi asittir (BHA). Bu asit "2-hidroksibenzoik asit" olarak da bilinir ve suda çok az çözünmektedir. Beyaz söğüt ve keklik üzümü yapraklarının kabuğundan elde edilir.[1] Bir anti-enflamatuar ajan olarak doğrudan aktiviteye sahip olmakla birlikte pul pul dökülmeyi teşvik etme yeteneği nedeniyle topikal bir antibakteriyel ajan görevi görmektedir. Organik yapıdaki bu asit, organik asit sentezinde kullanılmasının yanı sıra bitkisel hormon olarak da kullanılmaktadır.

Ayrıca salisin metabolizmasından da üretilmektedir. Salisilik asitin esterleri ve tuzları "salisilat" olarak da adlandırılmaktadır. Aspirin olarak isimlendirilen asetil salisilik asit ile benzer kimyasal özellikler taşımaktadır.[2] Salisilik asit, bir bitki fenolik bileşiği olmakla beraber fotohormon, doğal bitki büyüme düzenleyicisi ve sinyal molekülüdür.[3] Salisilik asit çiçek indüksiyonunu, iyon alımını, terlemeyi, klorofil seviyesinin artmasını ve fotosentez oranını etkilemektedir.[4]

Salisilatların yara iyileştirme geciktirme etkisi muhtemelen esas olarak mukopolisakkarit sentezi üzerindeki inhibe edici etkisinden kaynaklanmaktadır.[5] Salisilik asit, amino asit fenilalaninden biyosentezlenir. Arabidopsis thalianada fenilalaninden bağımsız bir yolla sentezlenebilir. Sodyum salisilat ticari olarak sodyum fenolatın (fenolün sodyum tuzu) yüksek basınçta (100 atm) ve yüksek sıcaklıkta (115 °C) karbondioksit ile işlenmesiyle Kolbe-Schmitt reaksiyonu olarak bilinen bir yöntem ile hazırlanmaktadır. Ürünün sülfürik asit ile asitleştirilmesi salisilik asiti vermektedir.

Salisilik asit genel sentezi

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Salisilatlar olarak bilinen salisilik ait ve türevleri, binlerce yıldır tıbbi amaçlar için kullanılmaktadır. Salisilatlar tanımlanmadan çok önce, söğüt ve kavak gibi salisilatlar bakımından zengin bitkiler tedaviler için kullanılmıştır. El Sidron Neanderthallerinde diş plağının analizi ve diş apsesinin ağrısını hafifletmek için kavak kabuğunu çiğnediği görülmektedir (Weyrich et al 2017). MÖ dördüncü yüzyılda, Hipokrat'ın kadınları doğum sancısını gidermek için söğüt yapraklarını çiğnemeye teşvik ettiği bildirilmiştir (Vlot vd. 2009). Salisilat bakımından zengin bitkilerin kabuklarını ve yapraklarını tıbbî amaçlarla kullanan diğer eski kültürler arasında Asurlular, Babilliler, Romalılar, Çinliler ve Yeni Dünyanın yerli halkları bulunmaktadır (Khan et al 2015; Pierpoint 1997).

Salix Alba
Salix alba

Söğüt kabuğunun tıbbi özellikleri klinik olarak ilk olarak 1700'lerin ortalarında Muhterem Edward Stone tarafından incelenmiştir (Pierpoint 1997). Söğüt kabuğundaki aktif bileşen Johann Buchner tarafından 1828'de saflaştırıldı; sarı, acı kristallere salisin adını vermiştir (Weissmann 1991). On yıl sonra Raffaele Piria, salisinin bir şeker ve aromatik bir bileşiğe bölünebileceğini keşfetmiştir. Beyaz söğüt için Latince adı olan Salix alba'ya dayanarak "Salisilik Asit" adını vermiştir (Klessig et al 2016). Bu zaman zarfında yapılan meadowsweet analizleri, keklik üzümü yağı olarak da bilinen hem salisin hem de metil salisilat (MeSA) içerdiğini ortaya çıkarmıştır.

Bu bileşikler, insanlarda ve hayvanlarda sindirimden sonra SA'ya dönüştürüldükleri için "ön ilaçlar" olarak adlandırılmkatadır. SA'ya yönelik artan talebi karşılamak için Hermann Kolbe ve çalışma arkadaşları, 1859'da SA'yı sentezlemek için kimyasal bir işlem geliştirmişlerdir. Sentetik salisilat üretimi için ilk fabrika 1874'te açılmıştır (Weissmann 1991). Artan kullanılabilirlik ve düşen maliyetle, SA kullanımı hızla artmıştır. Bununla birlikte, SA'yı yüksek dozlarda veya uzun süreler boyunca almak, mide tahrişi ve kanama gibi olumsuz yan etkilerle ilişkilendirilmiştir. Daha iyi tolere edilen ancak SA'nın tıbbî niteliklerini koruyan bir SA türevini belirleme çabaları, asetil salisilik asit (ASA)'in Felix Hoffmann tarafından keşfedilmesine yol açmıştır. 1898'de Bayer ve Company, "asetil"den 'a' ve "spirsaure"den 'spirin' birleştirilerek oluşturulan aspirin ticarî adını kullanarak ASA'yı sentezlemeye başlamışlardır (Weissmann 1991). Günümüzde aspirin, tahminî yıllık 100 milyar tablet tüketimiyle dünyada en yaygın kullanılan ilaçlar arasındadır. Ateş, şişlik, ağrı, iltihaplanma ve çeşitli cilt durumlarını tedavi etme kabiliyeti nedeniyle harika bir ilaç olarak adlandırılmıştır. Ek olarak, profilaktik kullanımı kalp krizi, felç ve bazı kanser riskini azaltmaktadır.

Hammadde[değiştir | kaynağı değiştir]

Salisilik asitin hammaddesi söğüt ağacıdır. Söğütgiller (Salicaceae) familyasından söğüt (Salix) cinsini oluşturan bodur çalı veya boylu ağaç halinde, çoğunluğu kış mevsiminde yaprak döken ender olarak hep yeşil kalan odunsu bitkilerdir. Çin ve Japonya'dan dünya ülkelerine ilk olarak yayılmıştır. Türkiye'de endemik olarak yetişen türlerde bulunur. Bunlar Anadolu söğüdü, Ergüvani söğüdü, Rize söğüdü ve Trabzon söğüdüdür. Söğüt ağacı genel olarak nemli topraklarda yani dere boylarında veya söğütlüklerde yetiştirilmektedir.[6] Üretim esnasında karbon dioksit ve sodyum fenoksit yüksek basınç altında kullanılmaktadır. Karbon dioksit ve sodyum fenoksit karıştırıldıktan sonra bu karışım sülfürik asit kullanılmasıyla asitleştirilir. Bu asitlendirmeden sonra yüksek saflıktaki salisilik asit bileşiği ticari ve farmasötik olarak kullanılmaya hazır olur.[7] Bu sentetik olarak üretimi fenol (%50), kostik soda (%50), sülfürik asit (%35) ve yeteri kadar karbon dioksitten yapılır.[8]

Salisilik asitin önemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Salisilik asit bitkilerde serbest salisilik asit ve onun karboksil esterleri ve fenolik glikozitleri olarak bulunmaktadır. Çeşitli çalışmalar, insanların salisilik asidi bu bitkilerden ölçülebilir miktarlarda metabolize ettiğini ileri sürmektedir.[9] Yüksek salisilatlı içecekler ve yiyecekler arasında bira, kahve, çay, çok sayıda meyve ve sebze, tatlı patates, fındık ve zeytinyağı bulunmaktadır.[10] Et, kümes hayvanları, balık, yumurta, süt ürünleri, şeker ve ekmek ve tahıllar düşük salisilat içeriğine sahiptir.[10][11] Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri'nde üretilen tüm fenolün% 60 ila 70'i plastik endüstrisi tarafından kullanılmasına rağmen, büyük bir geri kalanı böcek öldürücüler, koruyucular, mikroplar ve diğer uygulamalarda kullanılmaktadır.

Kullanım alanları[değiştir | kaynağı değiştir]

İmalatta kulanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Salisilik asit imalatlarda da kullanılmaktadır. Örneğin, 1897’ de asetilsalisilik asit (aspirin, ASA) yapımı için başlangıç malzemelerden biri olmuştur.[12] Aspirin, salisilik asidin fenolik hidroksil grubunun, asetik anhidrit veya asetil klorürden asetil grubu ile esterleştirilmesiyle hazırlanabilmektedir. Bizmut ve salisilik asidin bir tuzu olan bizmut subsalisilat, Pepto-Bismol gibi mide rahatlatma yardımcılarının aktif bileşenidir, Kaopectate'in ana bileşenidir. "Anti-enflamatuar etki gösterir (salisilik asit nedeniyle) ve ayrıca bir antasit ve hafif bir antibiyotiktir.[13] Diğer türevler arasında eklem ve kas ağrısını yatıştırmak için temel olarak kullanılan metil salisilat ve ağız ülserlerinin ağrısını hafifletmek için topikal olarak kullanılan kolin salisilatı bulunmaktadır.

İlaçta ve hastalıkta kulanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Salisilik asit, bir gıda koruyucu, bir bakteri öldürücü ve bir antiseptiktir.[14] Sodyum salisilat, 10 ve 100 nm arasındaki dalga boyları için neredeyse düz kuantum verimliliği ile, vakumlu ultraviyole spektral aralıkta yararlı bir fosfordur.[15] 420 nm'de mavi ışık saçmaktadır. Metanol içindeki doymuş tuz çözeltisinin püskürtülmesi ve ardından buharlaştırılmasıyla temiz bir yüzey üzerinde kolayca hazırlanır. Diğer hidroksi asitlere benzer şekilde salisilik asit, seboreik dermatit, nasırlar, mısırlar, keratoz pilaris, akne, sedef hastalığı, akantozis nigrikanlar, İktiyozis ve siğillerin tedavisi için birçok cilt bakım ürününde anahtar bir bileşendir.[16]

Diğer kullanımlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Salisilik asit, fenolik bir fitohormondur ve bitki büyümesi ve gelişimi, fotosentez, terleme ve iyon alımı ve taşınmasında rolleri olan bitkilerde bulunmaktadır.[17] Salisilik asit, patojenlere karşı bitki savunmasına aracılık eden endojen sinyallemede rol oynar.[18] Patojenezle ilişkili proteinlerin ve diğer savunma metabolitlerinin üretimini indükleyerek patojenlere dirençte (yani sistemik edinilmiş direnç) rol oynar.[19] Salisilik asit, ekzojen olarak, artırılmış tohum çimlenmesi, tomurcuk çiçeklenmesi ve meyve olgunlaşması yoluyla bitki gelişimine yardımcı olabilir, ancak çok yüksek salisilik asit konsantrasyonu bu gelişimsel süreçleri olumsuz şekilde düzenleyebilmektedir.[20] Salisilik asidin uçucu metil esteri olan metil salisilat da havada yayılabilir ve bitki-bitki iletişimini kolaylaştırabilmektedir.[21] Metil salisilat, yakındaki bitkinin stomaları tarafından alınır ve burada salisilik aside geri dönüştürüldükten sonra bir bağışıklık tepkisi oluşturabilmektedir.[22]

Salisilik asit proses akış diyagramı[değiştir | kaynağı değiştir]

Salisilik Asit Proses Diyagramı
Salisilik asit proses diyagramı

Güvenlik[değiştir | kaynağı değiştir]

Vücut yüzeyinin büyük bir yüzdesine yüksek konsantrasyonlarda salisilik merhem uygulanırsa, yüksek seviyelerde salisilik asit kana girebilir ve daha fazla komplikasyondan kaçınmak için hemodiyaliz gerektirmektedir.[23]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ PubChem. "Salicylic acid". pubchem.ncbi.nlm.nih.gov (İngilizce). 29 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2021. 
  2. ^ "Front Matter". Nomenclature of Organic Chemistry : IUPAC Recommendations and Preferred Names 2013 (Blue Book). Cambridge: The Royal Society of Chemistry. 2014. p. 64. doi:10.1039/9781849733069-FP001 (https://doi.org/10.1039%2F9781849733069-FP001). ISBN 978-0-85404-182-4.
  3. ^ "salisilik asit yolakları". 22 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "Salisilik asitin bitkiye etkisi". 6 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ Wishart, David S.; Djombou Feunang, Yannick; Guo, An Chi; Lo, Elvis J.; Marcu, Ana; Grant, Jason R.; Sajed, Tanvir; Johnson, Daniel; Li, Carin; Sayeeda, Zinat; Assempour, Nazanin; Iynkkaran, Ithayavani; Liu, Yifeng; Maciejewski, Adam; Gale, Nicola; Wilson, Alex; Chin, Lucy; Cummings, Ryan; Le, Diana; Pon, Allison; Knox, Craig; Wilson, Michael. "Salycylic acid | DrugBank Online" (https://go.drugbank.com/drugs/DB00936). DrugBank. 5.0.
  6. ^ "Söğüt Ağacı Yetiştirilmesi". [ölü/kırık bağlantı]
  7. ^ "Salisilik asit üretimi". 26 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ "SA yapımı". 8 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ Malakar, Sreepurna; Gibson, Peter R.; Barrett, Jacqueline S.; Muir, Jane G. (1 Nisan 2017). "Naturally occurring dietary salicylates: A closer look at common Australian foods". Journal of Food Composition and Analysis. 57: 31–39. doi:10.1016/j.jfca.2016.12.008 (https://doi.org/10.1 016%2Fj.jfca.2016.12.008).
  10. ^ a b "Low salicylate diet" (https://www.drugs.com/article/low-salicylate-diet.html). Drugs.com. https://web.archive.org/web/20191216162635/https://www.drugs.com/article/low-salicylate-diet.html) from the original on 16 December 2019. Retrieved 16 December 2019
  11. ^ Swain, AR; Dutton, SP; Truswell, AS (1985). "Salicylates in foods" (https://www.slhd.nsw.gov.au/rpa/allergy/research/salicylatesinfoods.pdf) (PDF). Journal of theAmericanDieteticAssociation.85(8):950–60.ISSN0002-8223 (https://www.worldcat.org/issn/00028223).PMID4019987 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/4019987).Archived (https://web.archive.org/web/20190405002521/https://www.slhd.nsw.gov.au/rpa/allergy/research/salicylatesinfoods.pdf) (PDF)
  12. ^ Schrör, Karsten (2016). Acetylsalicylic Acid (https://books.google.com/books?id=MaFtDAAAQBAJ&pg=PA9) (2 ed.). John Wiley & Sons. pp. 9–10. ISBN 9783527685028
  13. ^ "Bismuthsubsalicylate(https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/summary/summary.cgi?cid=16682734). PubChem. United States National Institutes of Health.
  14. ^ "DefinitionofSalicylicacid(http://www.medterms.com/script/main/art.asparticlekey=25386).MedicineNet.com
  15. ^ Samson, James (1976). Techniques of Vacuum Ultraviolet Spectroscopy. Wiley, .
  16. ^ Madan RK; Levitt J (April 2014). "A review of toxicity from topical salicylic acid preparations". J Am Acad Dermatol. 70 (4): 788–92. doi:10.1016/j.jaad.2013.12.005 (https://doi.org/10.1016%2Fj.jaad.2013.12.005). PMID 24472429 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24472429)
  17. ^ Vlot, A. C; Dempsey, D. A; Klessig, D. F (2009). "Salicylic Acid, a multifaceted hormone to combat disease" (https://doi.org/10.1146%2Fannurev.phyto.050908.135202). Annual Review of Phytopathology. 47: 177–206. doi:10.1146/annurev.phyto.050908.135202 (https://doi.org/10. 1146%2Fannurev.phyto.050908.135202). PMID 19400653 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19400653).
  18. ^ Hayat, S. & Ahmad, A. (2007). Salicylic Acid – A Plant Hormone (https://archive.org/details/sali cylicacidpla0000unse). Springer. ISBN 978-1-4020-5183-8
  19. ^ Van Huijsduijnen, R. A. M. H.; Alblas, S. W.; De Rijk, R. H.; Bol, J. F. (1986). "Induction by Salicylic Acid of Pathogenesis-related Proteins or Resistance to Alfalfa Mosaic Virus Infection in Various Plant Species" (https://doi.org/10.1099%2F0022-1317-67-10-2135). Journal of General Virology. 67 (10): 2135–2143. doi:10.1099/0022-1317-67-10-2135 (https://doi.org/10.1 099%2F0022-1317-67-10-2135).Salicylic acid MS Spectrum (http://gmd.mpimp-golm.mpg.de/Spectrums/b73e3000-7a1e-4dbf-8 ee6-6e3cc3e59829.aspx) Safety MSDS data (http://msds.chem.ox.ac.uk/SA/salicylic_acid.html) InternationalChemicalSafetyCards|CDC/NIOSH(https://www.cdc.gov/niosh/ipcsneng/neng0563.html).
  20. ^ "On the syntheses of salicylic acid" (https://www.mjlphd.net/uploads/2/4/4/0/24404036/english_translation_of_on_the_synthesis_of_salicylic_acid_by_hermann_kolbe.pdf): English Translation of Hermann Kolbe's seminal 1860 German article "Ueber Synthese der Salicylsäure" in Annalen der Chemie und Pharmacie at MJLPHD (http://www.mjlphd.net/transl ations.html)
  21. ^ Koo, Young Mo; Heo, A Yeong; Choi, Hyong Woo (February 2020). "Salicylic Acid as a Safe Plant Protector and Growth Regulator" (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC701257 3/). The Plant Pathology Journal. 36(1):1–10.doi:10.5423/PPJ.RW.12.2019.0295(https://doi.o rg/10.5423%2FPPJ.RW.12.2019.0295). ISSN 1598-2254 (https://www.worldcat.org/issn/1598-2 254). PMC 7012573 (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7012573). PMID 32089657 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32089657).
  22. ^ Taiz, L. and Zeiger, Eduardo (2002) Plant Physiology (https://www.scribd.com/doc/87221186/Plant-Physiology-3rd-Edition-Taiz-amp-Zeiger-2002) 3rd Edition, Sinauer Associates, p. 306, ISBN 0878938230 42. Chamowitz, D. (2017). What a plant knows: a field guide to the senses. Brunswick, Vic.: Scribe Publications.
  23. ^ Tümeğ, Sedef; Sazak-Pınar, Elif (21 Kasım 2016). "Zihin Yetersizliği Olan Öğrencilere Madeni Paraların Öğretiminde Zihin Yetersizliği Olan Bir Akran Tarafından Sunulan Eşzamanlı İpucuyla Öğretim Yönteminin Etkililiği". Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi: 269-297. doi:10.21565/ozelegitimdergisi.267317. ISSN 1304-7639. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Salisilik_asit&oldid=32938304" sayfasından alınmıştır