Mansur Hanlığı
Mansur Hanlığı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1380-1508 | |||||||||
 Mansur Hanlığı Ahmet Bek Hanlığı Cağolday Hanlığı | |||||||||
| Başkent | Glinsk; Sumı Oblastı | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Tatarca; Kumanca | ||||||||
| Hükûmet | Irsî monarşi | ||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu |  Ukrayna, Rusya | ||||||||
| Makale serilerinden |
 |
Mansur Hanlığı 1380 tarihinde günümüz Ukrayna'nın kuzey doğusundaki Sumı Oblastı, Poltava Oblastı'nda Tatar ve Kuman boylarıi tarafından kurulan bir devletir. Hanlığın kurucusu Kuman'ların Kiyat boyundan olan Altın Orda komutanı Mamay'ın oğlu Mansur Han'dır[1]. Glinski Hanedanı'nı kurmuş hanedanın adı ise hanlığın başkenti Glinski köyünden almıştır[2]. Litvanya'daki Lipka Tatarları Mansur Hanlığının mirascısıdır.
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Altın Orda komutanı Mamay, 1380'de Kulikovskaya Muharebesi'nde Moskova Knezliği'nin Prensi Dmitri Donskoy'un ordusu tarafından yenildi. Savaşta yenilerek geri çekilen Mamay Azak Denizi kıyılarında durduruldu. Burada Toktamış Han ile birlikte son kez savaştılar. Mamay diğer Kuman boylarının Rusların tarafına geçmesiyle ihanete uğradı ve savaşta yenildi. Mamay bu yenilgiden sonra Kırım'a kaçmayı başardı ancak müttefikleri Cenevizliler tarafından Kefe şehrinde haince öldürüldü[3].
Mamay'ın öldürülmesinden sonra oğlu Mansur Han Kırım'ı terk etti. Azak Denizi'nin kuzey Kuman bozkırlarına sığındı ve Burada Kumanlardan yeni birlikler topladı. Günümüz Sumı Oblastı ve Poltava Oblastı'nın olduğu bölgeye toplağı birliklerle göç ettiler birkaç şehri restore etti[4]. Hanlığın başkenti Glinski köyü ahşap kale kasabasıydı.
1391'de beyliğin kurucusu Mansur Han Samara yakınlarında Emir Timur'un birlikleriyle girdiği bir savaşta öldürüldü.
Litvanya'nın İlhakı[değiştir | kaynağı değiştir]
1392' yında Mansur Hanlığı Altın Orda ve Litvanya Büyük Dükalığı tarafından saldırılara maruz kaldı. iki savaşan devlet tarafından saldırıya uğradı. Hanlık iki ülke arasında seçim yaptı ve Litvanya Büyük Dükü Vytautas'un yönetimini tanımaya karar verdi. Yeni müttefikle olan siyasi bağlarını güçlendirmek için Mansur Han'un oğlu İskender Han Hristiyan oldu ve İskender veya Aleksandır adına vaftiz edildi.
Resmi soyağacı belgelerine göre: İskender Han'ın oğlu İvan Aleksandroviç Han babasıyla vaftiz edildi. O günlerde Litvanya Büyük Dükü Vytautas'un Kiev'i ziyaret etme davetini kabul ettiler. Vytautas onları akraba olarak kabul etti, Ostrojnski Prensi Danila'nın kızı Prenses Nastasya ile Prens İvan Aleksandroviç Han ile nişanlandı. Kendi mülkü olan Stanku, Khorozov, Serekov, Gladkovich'in egemenliği verdi
Vytautas bu bölgeyi Sol sahil Ukrayna olarak yeniden adlandırırken; neredeyse tüm bölgenin kontrolünü İskender Han'a devretti. Kursk, Belgorod, Harkiv, Çerkassi, Çernigiv bölgeri de hanlığa katdılar. Litvanya Büyük Dükalığı'nın en güçlü özerk hanlığı oldular . Litvanya Büyük Dükalığı'na katıldıktan sonra, iç hükümet sistemi değişmedi.
1508 yılına kadar Hanlık Litvanya Büyük Dükalığı'nın yarı özerk bir parçası olarak kaldı. Buna karşılık İvan Aleksandroviç Han ve onun soyundan gelenler sınır topraklarını düşmanlardan korumak ve Litvanya prenslerinin savaşlarına katılmak zorunda kaldılar. 1399'da, İskender Han'ın birlikleri Vytautas'un Altın Orda'ya karşı savaşa katıldı. ancak Vorskla Nehrinin yakınlarında tarafından yenildi. Vytautas'un hayatını Kazak Mamay tarafından kurtarıldı.
Vytautas'un desteğiyle İskender adında Kuman komutanı Kuman ordusuyla Kuzey Karadeniz bölgesinin batısına gitti ve burada yerel Kumanların başı oldu. Sınırdaki Kumanlarla ittifak sayesinde, Litvanya Büyük Dükalığı barışçıl bir şekilde büyük bozkırı kendi topraklarına dahil ederek kontrol altına aldı. Böylece Mansur Hanlığı toprak bakımından Avrupa'nın en büyük devleti haline geldi.
15. yüzyıl resmi Litvanya belgelerinde burayı yöneten prensler, yaşadıkları şehrin adından dolayı Glinski prensleri olarak anılmaya başlandı. 16. yüzyılın ortalarına kadar Glinski Hanedanının çoğu üyesi, Mamay soyadı altında belgeleri imzalamaya devam etti. 16. yüzyılın ilk çeyreğinde prens Ivan Lvovich Mamay'ın Kiev valisi oldu.[5] 1508 yılında Litvanya Büyük Dükalığı'na karşı Glinski İsyanı'nı başlattılar ancak isyan başarılı olmadı Glinski Hanedanının mülklerine el koyoldu hanlık ortadan kaldırıldı.
Yönetim sistemi[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu topraklar geleneksel olarak Slav ve Türkçe konuşan halkların sınır bölgeleri olduğundan hanlığın oluşumu sırasında seyrek nüfusluydu ve etnik birlik açısından farklılık gösteriyordu. Esas olarak kuzey kabilelerinin soyundan gelenlerin yanı sıra göçebe Kumanlar tarafından iskan edildi. Bu faktör ve komşu devletlerle sürekli savaş ihtiyacı göz önüne alındığında Mansur Han yerel nüfusa bir feodal yönetim sistemi uygulamadı. Topraklara el koymak, vergi koymak ve kendi liderlerini atamaları mümkün değildi. Yerel etnik toplulukların tek bir siyasi otorite altında birleştirilmesi ve ortak düşmana karşı hanların emrinde birlikte hareket etme göreviydi. Yerel yönetim sistemi aynı kaldı ve askeri liderler halkın kendisi tarafından seçildi. Savaş durumu Mansur Han tarafından ancak genel onaydan sonra ilan edilirdi[1]. Polonya Kralı ile ilişkiler sistemi Mansur Han'ın siyasi sistemi ile hemen hemen aynı kaldı.
1638'de Rusya ve Polonya bu bölgede savaştı. Polonyalı ateşeler sınırı belirlerken Polonyalı feodal beylerin soyağacı ve mülkleri hakkında bir dizi belge sundular. Belgelere göre, buradaki mülkler artık Glinski Hanedanı'na ait olmadığını söylediler. Ancak bölgede mülk sahibi olan Glinski Hanedanı'nın varislerinin farklı soyadlı akrabaları da vardı.
Mamay kazakları[değiştir | kaynağı değiştir]
15. yüzyıldan itibaren kuzeyden bölgeye sürekli Slav göçü nedeniyle yerel Kuman ve Türk nüfusunda asimilasyon başladı[6]. Polonya-Litvanya Birliği ve Moskova Knezliği arasında sınırlarını koruyan askeri bir sınır nüfusuydu. Çok az özerklikleri ve genel bir askeri örgütlenmeleri vardı. Mamay hanları ve faaliyetleri Ukraynalıların tarihinde efsanevi Kazak Mamay adlanrılmaktadır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Шенников А. А. Княжество потомков Мамая 14 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Şablon:Vebarxiv // Депонировано в ИНИОН. — Л., 1981. — № 7380. — С. 20—22.
- ^ Шенников А. А. ru:Червлёный Яр. Исследование по истории и географии Среднего Подонья в XIV-XVI вв. 22 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. — Л.: Наука, 1987. — 139 стр. Подготовка электронного текста книги завершена в апреле 2008 г.
- ^ "Геков Б. Д., Якубовский А. Ю. Золотая орда и её падение. — М., Л.: Издательство Академии наук СССР, 1950." 6 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Шенников А. А. Червлёный Яр. Исследование по истории и географии Среднего Подонья в XIV-XVI вв. — Л.: Наука, 1987." 1 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ «Княжество потомков Мамая (к проблемам запустения Юго-Восточной Руси в XIV—XV веках)». Деп. в ИНИОН АН СССР 15.04.81. № 7380"
- ^ "Багновская Н. М. Севрюки: население Северской земли в XIV–XVI вв. Научное издание. — М.: Издательство «Палеотип», 2002." 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2022.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Багновская Н. М. Севрюки: население Северской земли в XIV–XVI вв. Научное издание. — М.: Издательство «Палеотип», 2002.
- Геков Б. Д., Якубовский А. Ю. Золотая орда и её падение 6 Eylül 2012 tarihinde WebCite sitesinde arşivlendi Şablon:Vebarxiv — М., Л.: Издательство Академии наук СССР, 1950.
- Глинские // Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978
- Русина Е. Сиверская земля в составе Великого княжества Литовского. – К.: 1998;
- Шенников А. А. Червлёный Яр. Исследование по истории и географии Среднего Подонья в XIV-XVI вв. 14 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. — Л.: Наука, 1987.
- Шенников А. А. Княжество потомков Мамая. // Депонировано в ИНИОН. — Л.: 1981. — № 7380. — С. 20—22.
- Насевіч В. Глінскія // Вялікае Княства Літоўскае. Энцыклапедыя у 3 т. — Мн.: БелЭн, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 535. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4.