Şeki Han Mezarlığı'ndaki epigrafik anıtlar
| Han Mezarlığı | |
|---|---|
 Şeki'deki Han Camii ve Han Mezarlığı | |
 | |
| Ülke(ler) |  Azerbaycan |
| Şehir(ler) | Şeki |
| Koordinatlar | 41°12′09″K 47°11′30″D / 41.20250°K 47.19167°D |
| Din | İslam (sünni) |
| Açılış | 1815 |
Şeki Han Mezarlığı'ndaki epigrafik anıtlar, şu anda ya da bir zamanlar var olan yazıtlı mezar taşları, yazıtlı mezar taşları parçaları ve bir yazıtlı mezarüstü taşdan oluşmaktadır.
Genel bilgi[değiştir | kaynağı değiştir]
Şeki Han Camii'nin doğu tarafında yer alan Şeki Han Mezarlığı'nda 15-20 adet yazıtlı mezar taşı bulunuyordu.[1] Şu anda sadece 10 adet yazıtlı mezar taşı ve bir adet yazıtlı mezarüstü taş bulunmaktadır.
1961'de Meşedihanım Nemet tarafından yazılan bilimsel bir makalede [1] mezarlıkta bulunan 9 mezar taşı hakkında bilgi verilmiş, 1984 ve 2001 yıllarında yayımlanan kitaplarında[2][3] ise diğer bazı mezar taşları hakkında bilgiler sunulmuştur. Bir mezar taşı parçası üzerindeki yazıtı 2009 yılında Aydın Memmedov okumuş ve bu mezar taşının İsmayıl Han'ın kızı Saadet Begüm'e ait olduğunu ilk kez tespit etmiştir.[4] 2018 yılının sonlarında ise Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Şeki Bölgesel Bilimsel Merkezi, mezarlıktaki epigrafik anıtların kapsamlı bir şekilde incelenmesine başlamıştır.
Mezarlıkta Şeki hanlarından sadece birinin - Feth Ali Han'ın, mezarının üzerinde bir mezar taşı bulunmaktadır. 1831'de Astrahan'da hayatını kaybeden kardeşi Muhammedhasan Han'ın da bu mezarlıkta defnedildiği,[5] babası Muhammedhüseyin Han'ın ise Han Camii'nin mihrabı içinde gömüldüğü bilinmektedir,[6] ancak mezar taşları henüz bulunamamıştır.
Şüphesiz ki, Gence'li Cavad Han'ın eşinin de mezarı buradadır; kaynaklarda belirtildiğine göre Cavad Han, Ruslarla savaşta öldürüldükten sonra eşi (Muhammedhasan Han'ın kız kardeşi) Nuhaya dönmüş ve 1830 yılında burada hayatını kaybetmiştir.[7]
2022 yılında gerçekleştirilen "Yukarı Baş" Ulusal Tarih-Mimari Koruma Alanı tarafından yürütülen bilimsel araştırma çalışmalarının sonuçları, Şeki Tarih ve Yerel Kültür Müzesi'nin topladığı ve fonunda sakladığı, devlet koruması altına alınmış dekoratif-uygulamalı sanat örneklerinden olan baş taşlarının bazılarının, geçmişte var olan Şeki Han Mezarlığı'ndaki mezar üstü anıtlar olduğunu ortaya çıkarmıştır. Koruma alanı tarafından yürütülen bilimsel araştırma çalışmaları sonucunda, bu baş taşlarından birinin, genç yaşta vefat etmiş olan Muhammedhüseyin Han'ın oğluna ait olduğu belirlenmiştir. Bu bulgu, Şeki han mezarlığını inceleyen önceki dönem uzmanlarına bilinmeyen bir gerçektir.
Bazı yazarlara göre 2010 yılı başında mezarlıktan sağlam bir mezar taşı ve çok sayıda mezar taşı parçası alınarak müzeye taşınmıştır.[8] Han mezarlığından çıkarılan mezar taşının tamamı Azerbaycan'ın önde gelen devlet adamı Fetali Han Hoyski'nin üvey kız kardeşi Seltanat Begüm'e, mezar taşı parçalarından biri de Seltanet Begüm'ün (İsmail Han Hoyski'nin kızı) annesi Saadat Beym'e aitti.
Liste[değiştir | kaynağı değiştir]
 | ||||
| Resim | İsim, Baba adı, Soyadı |
Doğum yılı |
Ölüm tarihi |
Ek not |
|---|---|---|---|---|
| Mustafa Ağa'nın mezar taşı | ||||
 |
Mustafa Ağa Kerim Ağa oğlu Şekihanov | ≈1831 | 1895, 5 Ekim (Hicri 1313, 17 Cemadiyal-evvel) |
|
| Göycek Hanım'ın mezar taşı | ||||
 |
Göycek Hanım Muhammedhüseyin Han'ın kızı | 1849, Mayıs/Haziran ayı (1265 Hicri yılının Recep ayı) |
||
| Güllü Hanım'ın mezar taşı | ||||
 |
Güllü Hanım Kerim Ağa kızı Şekikhanova | 19 Kasım 1858-ci il (Hicri 12.04.1275) |
||
| Fetali Han'ın mezar taşı | ||||
 |
Fatali Han Muhammedhuseyn Han'ın oğlu |
11 Mayıs 1815 (Hicri 02.05.1230) |
||
| Kerim Ağa Şekihanov'un mezar taşı | ||||
 |
Kerim Ağa Fatali Han oğlu Şekihanov | ≈1788 | 10 Aralık 1858 (Hicri 14.05.1275) |
|
| Cemile Hanım'ın mezar taşı | ||||
 |
Cemile Hanım Muhammedhuseyn Han'ın kızı |
26 Haziran 1835 (Hicri 02.01.1251) |
||
| Telli Begüm'ün mezar taşı | ||||
 |
Telli Begüm Abdülhamid ağa kızı |
1899/1900 (Hicri 1317) |
||
| Abdülhamid Ağa'nın mezar taşı | ||||
 |
Abdülhamid Ağa Abdülhaşim Ağa oğlu |
1854/1855 (Hicri 1271) |
||
| Tutu Ağa'nın mezar taşı | ||||
 |
Tutu Ağa Muhammedhasan Han kızı |
23 Kasım 1859 (Hicri 23.04. 1276) |
||
| Hacı Ağa Nigar/Zeynep'in mezar taşı | ||||
 |
Hacı Ağa Nigar/Zeynep'in mezar taşı |
1817/1818 (Hicri 1233) |
Meşedihanim Neymat, 2001 yılında yayınladığı kitabında mezar taşındaki ismi "Hacı Ağa Beyin kızı Zeynep" olarak göstermiş,[3] ancak 1981 yılında yayınladığı kitabında bu ismi "Hacı Ağa Nigar Hacı kızı"[9] olarak sunmuştur. | |
| Seltanet Begüm'ün mezar taşı | ||||
 |
Seltanet Begüm İskender Han kızı |
5 Ocak 1869 (Hicri 22.09.1285) |
2010 yılının başında bu sağlam mezar taşı, çeşitli parçalarıyla birlikte mezarlıktan alınarak, R.b. Efendiyev'in adını taşıyan Şeki Tarih ve Yerel Kültür Müzesi'ne götürüldü ve bugüne kadar orada muhafaza ediliyor.[8] Seltanet Begüm Azerbaycan'ın önde gelen devlet adamı Fetali Han Hoyski'nin üvey kız kardeşiydi. | |
| Seadat Hanım'ın mezar taşı | ||||
 |
Seadat Hanım İsmail Han kızı |
1819 | 24 Temmuz 1892-cu il (Hicri 28.12.1309) |
2010 yılının başında mezarlıktan alınarak R.b. Efendiyev'in adını taşıyan Şeki Tarih ve Yerel Kültür Müzesi'ne götürüldü ve bugüne kadar orada muhafaza ediliyor. Seadat Hanım'ın annesi Tuti Ağa'ydı. |
| Bulaq yazıtı | ||||
 |
Muhammed Paşa Ahmed Han oğlu |
20 Mayıs 1859 (Hicri 17 Şevval 1275) |
5 Ekim 1920 (Hicri 21 Muharrem 1339) |
Çeşme taşına kazınmış bir yazıt |
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Nemətova M.S. 1961, s. 18-37.
- ^ Нейматова М.С. 1981, s. Нейматова М.С..
- ^ a b Нейматова М.С. 2001, s. 108.
- ^ Məmmədov A.S. 2009, s. 4.
- ^ Tahirzadə Ə.Ş. 2005, s. 277.
- ^ Salman Mümtaz 1925.
- ^ AKAK, səh.: 905, 1875.
- ^ a b Məmmədov A.S. 2010.
- ^ Нейматова М.С. 1981, s. 27.
Kaynak[değiştir | kaynağı değiştir]
- Meşedihanim Nematova (1961). Nuxa “Xan qəbiristanlığı”ndakı başdaşıların kitabələri haqqında. Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- Ədalət Tahirzadə (2005). Şəkinin tarixi qaynaqlarda. Bakı: “Master” nəşriyyatı. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- Нейматова М.С. (1981). Мемориальные памятники Азербайджана: XII-XIX века (PDF). Элм. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- Нейматова М.С. Корпус эпиграфических памятников Азербайджана. XXI-YNE.
- Aydın Məmmədov (2010). F. x. Xoyskinin bacısının baş daşı Şəki Xan qəbristanlığından “yığışdırılmış”dır!. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- Məmmədov A.S. "Ədalət Tahirzadənin "Şəkinin tarixi qaynaqlarda" kitabı" (Azerice): sayfa.
- Məmmədov A.S. "Ədalət Tahirzadənin "Şəkinin tarixi qaynaqlarda" kitabı" (Azerice): sayfa.
- Məhəmmədhüseyn xan Müştaq. Bakı: Azərbaycanı tədqiq və təəbbö cəmiyyəti. 1925.