Adıyaman

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bu sayfa Adıyaman ilinin şehir merkezini anlatmaktadır. İl için Adıyaman (il) sayfasına bakınız.
Adıyaman
Şehir
Adıyaman merkezdeki saat kulesi
Slogan:
Huzur ve Barışın Şehri Adıyaman
Türkiye üzerinde Adıyaman
Adıyaman
Adıyaman

Adıyaman'ın Türkiye'deki konumu
Ülke Türkiye
BölgeGüneydoğu Anadolu Bölgesi
İlAdıyaman
İdare
 • Belediye BaşkanıAbdurrahman Tutdere (CHP)
Yüzölçümü
 • Şehir1702 km²
Rakım669 m
Nüfus
 (2020[1])
 • Şehir310.644
 • Kent
263.790
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu
02000
Alan kodu416
Plaka kodu02

Adıyaman, (Kürtçe: Semsûr[2]) Adıyaman ilinin merkezi olan şehirdir. Kuzeyden Çelikhan, doğudan Kâhta, güneydoğudan Samsat ve Atatürk Baraj Gölü ile, güneyden Fırat nehri ve batıdan Besni ve Tut ilçeleri ile çevrilidir. Önceleri şehir merkezindeki kale etrafında konumlanan yerleşim, il merkezi olduğu 1954 yılından itibaren genişlemiş ve büyümüştür.[3]

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarih boyu farklı devlet ve milletlerin egemenliği altına giren Adıyaman, farklı isimlerle anılmıştır. Seyyah Ainsworth şehrin Doğulu coğrafyacılar tarafından Cholmodara adıyla bilindiğini, Romalılar tarafından da şehrin Carbanum diye isimlendirildiğini belirtmiştir.[4] Bizans İmparatorluğu döneminde şehir Pordoniom olarak isimlendirilmiş, Süryaniler ise şehri Klevdiye olarak isimlendirmiştir.[5] Müslümanların eline geçişinden sonra yerleşim Hısnımansur ismiyle bilinir olmuştur. "Mansur'un kalesi" anlamına gelen Hısnımansur isminin, bir rivayete göre Emevi komutanlarından Mansur bin Cavane sebebiyle, bir başka rivayete göre ise Abbasi halifesi Ebu Cafer el-Mansur sebebiyle verildiği söylenmektedir.[6] Şehrin Kürtçe'de kullanılan ismi olan Semsûrun da Hısnımansur isminin bozulmasıyla oluşmuş olması muhtemeldir.

Şehir için bugün kullanılan Adıyaman isminin kökeni ile ilgili çeşitli iddialar ortaya atılmışsa da bu ismin kökeni tam olarak bilinmemektedir. Bazı araştırmacılar Adıyaman isminin Anadolu'da yaşamış eski bir halk olan Luviler'in dili olan Luvice'de "Ana Tanrıça Ülkesi" anlamına gelen Adaumana veya Ada-uma-(wa)na kelimelerinden geldiğini iddia etmiştir.[7] Bölge halkı arasında ise Adıyaman isminin Kommagene Krallığı devrinde putperest babalarına isyan eden ve sonrasında öldürülen yedi kardeşin ardından söylenen Yedi Yaman tabirinin zaman içerisinde bozulmasıyla oluştuğu şeklindeki bir efsane anlatılmaktadır.[8] Bir başka rivayete göre ise Adıyaman ismi, şehri fetheden Yaman Bey isimli bir komutanın adından gelmektedir.[9] Bir başka rivayete göre ise Adıyaman ismi, güzel vadi anlamına gelen Vadi-i Leman tabirinin zamanla bozulmasıyla oluşmuştur.[10]

Yerleşim Osmanlı dönemi kaynaklarında genellikle Hısnımansur ismiyle geçmişse de halk arasında, seyyahlar arasında ve Kâmûsü'l-A'lâm[11] gibi eserlerde Adıyaman ismi de kullanılmıştır. 1837 yılında şehri ziyaret eden seyyah Ainsworth de yerleşim için Adıyaman ismini kullanmıştır.[12] İ lçeCumhuriyetin ilk devirlerinde de resmi belgelerde Hısnımansur ismiyle anılmıştır. 1928 yılının sonunda alınan bir kararla şehrin ismi resmî olarak Adıyaman olarak değiştirilmiştir.[13]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehirdeki Atatürk Bulvarı ile çevresinden bir görünüm (Mayıs 2014)

Uzun yıllar boyunca Hısnımansûr adıyla anılan şehrin içinde olduğu bölgede yerleşimin tarihi oldukça eski dönemlere kadar uzanmaktadır. Bölgede tarih boyunca Hitit, Hurri, Mitanni, Kummuh, Asur, Pers, Seleukos, Kommagene Krallığı ile Roma ve Bizans hakimiyeti görülmüştür. 7. yüzyıldan itibaren İslâm akınları bölgede görülmeye başlamış ve 670 yılında yerleşiminde içerisinde olduğu bölge Emevî hakimiyetine geçmiştir. Emevî kumandanlarından Mansûr bin Ca'vene tarafından bugünkü kale inşa ettirildi. 758'de Abbâsî egemenliğine geçen Hısnımansûr, 926-958 yılları arasındaki Hamdaniler döneminden sonra yeniden Bizans hakimiyetine geçti. 11. yüzyılda Türk akınlarına uğrayan yerleşim, ilk defa 1066’da Selçuklu kumandanı Gümüştekin tarafından alındı. Artuklu, Eyyûbî ve Selçuklu, İlhanlı, Akkoyunlu, Dulkadiroğulları ve Memlüklü hakimiyetinden sonra 1515 yılında Osmanlı egemenliğine geçti.

Osmanlı idaresinde 1519'da Maraş eyaletine bağlı sancak olan yerleşim, 1531 yılında Elbistan sancağına bağlı bir kaza haline getirildi. 1519 yılında yerleşimin ilk tahririnde 1000 civarında Müslüman nüfusun yanında yerleşimde 400 civarında da Gayrimüslim nüfus bulunmaktaydı. Hısnımansûr, 1563'te yeniden Maraş’a bağlandı ve uzunca yıllar bu konumda kaldı. Tanzimattan sonraki düzenlemede 1841'de kaza olan yerleşim, 1849'da Diyarbekir vilayetine bağlı bir sancak durumuna getirildi. 1859'da Malatya sancağına, 1883’te de Harput Vilayeti'ne bağlandı. Cumhuriyet döneminde Hısnımansûr, 1923'ten 1954 yılına kadar Malatya’nın ilçesi olarak kaldı. 22 Haziran 1954'te Adıyaman ilinin kurulmasıyla merkez ilçe oldu.

Atatürk Barajı'nın büyük bir kısmı Adıyaman ili sınırları içerisinde yer alır.

Daha önceleri merkeze bağlı Esentepe köyü, 2004'te mahalleye dönüştü.[14]

Adıyaman, 6 Şubat 2023'te gerçekleşen Türkiye ve Suriye'de etkili olan 2023 Kahramanmaraş depremleri sırasında geniş çaplı yıkıma uğradı. Depremde şehirde toplam 8387 kişi hayatını kaybetmiştir.17499 kişi ise yaralanmıştır.[1] Adıyaman şehir merkezi İndere Mahallesi (Zey Köyü) olarak bilinen yaklaşık 5 milyon metrekarelik güvenli zemine taşınacak. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'nın zemin çalışmalarını tamamladığı ve binlerce yeni yapının inşa edileceği bölge, merkeze yaklaşık 6 kilometre mesafede bulunuyor.[15][16]

Belediyeler, Mahalleler ve Köyler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yenipınar Mahallesi'ndeki Yenipınar Camii (Ocak 2022)

Adıyaman Merkez İlçenin 3 belediyesinde toplam 49 mahallesi bulunmaktadır. Kırsal kesimdeki köy sayısı ise 135'tir. TÜİK'in 2021 verilerine göre şehirde (Mahallelerde) yaşayan nüfus %87,1 olarak görülmektedir. En uzak köyü 55 km uzaklıktaki Sarıkaya'dır. Nüfusu en fazla olan köy 1800 kişi ile Gümüşkaya'dır. Adıyaman merkez ilçe nüfusu 2021 yılında % 0,50 artmıştır.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıl Toplam Şehir Kır
Adıyaman ilçesi (Malatya)
1927[17] 45.249 8.644 36.605
1935[18] 48.285 10.299 37.986
1940[19] 51.532 11.522 40.010
1945[20] 47.622 10.192 37.430
1950[21] 55.318 11.633 43.685
Adıyaman merkez ilçesi
1955[22] 60.961 13.966 46.995
1960[23][a] 61.949 16.487 45.462
1965[24] 73.679 22.153 51.526
1970[25] 86.481 31.263 55.218
1975[26] 100.570 43.782 56.788
1980[27] 115.262 53.219 62.043
1985[28] 139.017 71.644 67.373
1990[29] 175.647 100.045 75.602
2000[30] 249.530 178.538 70.992
2007[31] 254.505 191.627 62.878
2008[32] 256.247 193.250 62.997
2009[33] 259.497 198.433 61.064
2010[34] 262.349 202.735 59.614
2011[35] 270.117 211.789 58.328
2012[36] 273.820 217.463 56.357
2013[37] 279.037 224.215 54.822
2014[38] 283.556 230.630 52.926
2015[39] 290.382 238.711 51.671
2016[39] 296.316 245.446 50.870
2017[39] 301.589 251.893 49.696
2018[39] 304.615 254.695 49.920
2019[39] 308.915 260.822 48.093
2020[39] 310.644 263.790 46.854

Belediye başkanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlı dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

№ Şehremini Görev Başlangıcı Görev Bitişi
1 Abuzer Ağar 1918 1920

Cumhuriyet dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

№ Belediye Başkanı Görev Başlangıcı Görev Bitişi Parti
1 Abuzer Ağar 1920 1926 Cumhuriyet Halk Partisi
2 Ahmet Bayıllıoğlu 1926 1930
3 Hacı Keleş 1930 1932
4 Ziya Tandoğan 1932 1942
5 Rıza Binzet 1942 1946
6 Mehmet İnan 1946 1948
7 Mustafa Akın 1948 1950
8 Kazım Baykan 1950 1954 Demokrat Parti
9 Fuat Bilgin 1954 1957
10 Mahmut Bilginer 1963 1965 Yeni Türkiye Partisi
11 Mithat Harıkçı 1965 1974 Adalet Partisi
12 Mustafa Kocatürk 1974 1980 Millî Selamet Partisi
13 Mehmet Erdem 1984 1989 Milliyetçi Demokrasi Partisi
14 Şevket Gürsoy 1989 1994 Sosyaldemokrat Halkçı Parti
15 Abdulkadir Kırmızı 1994 1998 Refah Partisi
1998 2001 Fazilet Partisi
2001 2004 Saadet Partisi
16 Muhammed Necip Büyükaslan 28 Mart 2004 2 Nisan 2014 Adalet ve Kalkınma Partisi
17 Av. Fehmi Hüsrev Kutlu 2 Nisan 2014 2 Nisan 2019
18 Dr. Süleyman Kılınç 2 Nisan 2019 3 Nisan 2024
19 Abdurrahman Tutdere 3 Nisan 2024 Görevde Cumhuriyet Halk Partisi

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Samsat ilçesinin kurulması ile kır nüfusu azalmıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Nüfus Bilgileri". Adıyaman Valiliği. 14 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2023. 
  3. ^ "Genel Bilgiler". adiyaman.ktb.gov.tr. 27 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2022. 
  4. ^ Öztürk, Gülin (2012). Seyyahların Gözünden Adıyaman ve Çevresi. Konya: Kömen Yay. 
  5. ^ Kopar, Metin (2014). Seyyahların Gözüyle Adıyaman. Adıyaman. 
  6. ^ "ADIYAMAN - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 27 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2022. 
  7. ^ Umar, Bilge (1993). Türkiye'deki Tarihsel Adlar. İstanbul: İnkılâp Kitabevi. 
  8. ^ Tozlu, Necdet (2013). Adıyaman Efsaneleri. Erzincan. 
  9. ^ Dalyan, Murat Gökhan. Başlangıcından 1570 Yılına Kadar Adıyaman. Ankara: Yeni Reform Matbaacılık. 
  10. ^ Toprak, Seydi Vakkas (Mayıs 2018). 1835 Tarihli Nüfus Sayımına Göre XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Hısnımansur (Adıyaman). Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi Yayınları. 
  11. ^ Kamûsu'l-A'lâm. I. İstanbul: Mihran Matbaası. 1889. s. 5. 
  12. ^ Ainsworth, William Francis (1842). Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea, and Armenia (İngilizce). I. Londra. s. 267. 
  13. ^ Şaşmaz, Hasan; Şaşmaz, Musa (2012). Osmanlı İmparatorluğu ile Cumhuriyet Dönemi'nde Adıyaman'ın İdari Taksimatı. Konya: Kömen Yay. 
  14. ^ "Sınır Tespit Kararları". Resmî Gazete. 15 Mayıs 2004. 25 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2020. 
  15. ^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan: Adıyaman'dan helallik istiyorum - Son Dakika Milliyet". www.milliyet.com.tr. 4 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2023. 
  16. ^ "Adıyaman'ın yeni yerleşim yeri belli oldu". TRT Haber. 11 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2023. 
  17. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  18. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  19. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  20. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  21. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  22. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  23. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  24. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  31. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  32. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  33. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  34. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  35. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  36. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  37. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  38. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  39. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Merkez Nüfusu - Adıyaman". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Adıyaman Merkez Nüfusu". nufusune.com. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Adıyaman&oldid=32986528" sayfasından alınmıştır