Vikipedi:CEE Toplantıları/2016/Basak/Tıp ve Vikipedi

CEE 2016 toplantısında, Shani Evenstein Sigalov tarafından yürütülen Tıp ve Vikipedi oturumun notları aşağıda. Slaytlara şuradan ulaşılabilir.

Not:Bu konu üstüne 18 Ekim 2016 tarihli makale şurada: Wikipedia is already the world’s ‘Dr Google’

Vikipedi'de Tıp maddeleri

Ortalama bir Amerikalı yılda 3 defa doktora gidiyor. İnternette sağlıkla ilgili bilgi aramak için geçirdiği süre ise 52 saat.

Vikipedi, tıbbi bilgi kaynağı olarak kullanılıyor mu? Evet, Vikipedi dünyada insanların tıbbi bilgi aldıkları önemli bir internet kaynağı: Dünyanın en popüler 7. sitesi. Ayda 500milyon kişi tarafından ziyaret ediliyor ve 20milyar sayfa görüntülemesi var. Bunların %3'ü tıbbi konularla igili görüntüleme (bunun yarısı ingilizce).

2015 itibariyle 275 dilde 183.648 tıp maddesi var (türkçe'dekilerin adedi 2189) Bakınız: Vikipedi Tıp İstatistikleri

Tıp maddelerini kimler yazıyor? Tıbbi konularda yazan Vikipedist sayısı 318. Yarısı sağlık çalışanı. %52'sinin doktorası veya yüksek lisansı var. %33'ünün lisans eğitimi var.

Bu insanlar neden Vikipedi'de tıp maddeleri yazıyorlar? Kendileri birşeyler öğrenmek için; eğlenceli buldukları için; sorumluluk hissetikleri için.

Vikipedi'de tıp maddelerini geliştirmek için dünyada neler yapılıyor?

Akademik kurumlarla işbirlikleri

• University of California San Fransisco'da 4. sınıf tıp öğrencilerine 6 haftalık bir seçmeli ders veriliyor. Bu dersi alan öğrenciler Vikipedi'de tıp maddeleri üzerinde yaptıkları çalışmalar karşılığında kredi kazanıyor. Vikipedi maddesi yazma deneyimi öğrencierin, hem daha geniş bir kitleye yönelik yazma becerilerini hem de hasta ile doktor jargon ile değil daha dostane bir dil ile konuşarak iletişim kurma becerisini geliştiriyor. Derste öğrenciler çok sık ziyaret edilen ancak iyi kalitede olmadıkları belirlenmiş 80 tıp konulu maddeyi geliştirip "seçkin içerik" haline getirmekten sorumlu. Bunun için iki vikipedist ders vermek üzere üniversiteye davet edilip derslere giriyor. İçeriklerin gelişimi tıp hocaları tarafından takip ediliyor.

Haber, Dersin sayfası (ders nasıl yapılandırıldı, hangi öğrenci hangi maddeleri geliştridi, o sayfalar ne kadar görüntülendi vb. bilgiler

Ek bilgi: San Fransisco Üniversitesi'nde tıp öğrencilerine verilen Vikipedi derslerinin sonuçları ile ilgili bir makale, Academic Medicine (AAMC) dergisi Eylül sayısında çıkıyor; buradan indirebilirsiniz. Okuyun, tıp akademisyenlerine okutturun...

• ABD'nin en eski eğitim hastanesi olan Mount Sinai Teaching Hospital'de böyle bir vikipedi dersi yok, farklı bir işbirliğ model uygulandı: bir öğrenci kulübü ile ortak çalışma yapılıyor.

• İsrail'de Telaviv Üniversitesi'nde bir yarıyıllık vikipedi dersi veriliyor. Öyküsü bu notların sonunda.

• Tayvan'da Ulusal Tayvan Üniversitesi Tıp Okulu ile yapılan işbirliği ile 2014'ten beri tıp öğrencileri İngilizce'deki kaliteli tıp maddelerini Çince'ye çevirme işinde gönüllü çalışmaya davet ediliyor. İngilizce öğrenim gören ancak mezun olduktan sonra Çince konuşarak hizmet veren bu gençler için bu faaliyet, hem tıp bilgilerini hem de dil becerilerini geliştirmede faydalı. Blog yazısı

• Hindistan'da Medical Institute and Research Centre, Vadodara'da Kulak Burun Boğaz bölümü 3. sınıf öğrencileri için 2015'ten beri Vikipedi Eğitim Programı yürütülüyor. Program sayfası

Medikal Çeviri Projesi

Mümkün olduğunca çok dilde sağlık ile ilgili kolay anlaşılır, yüksek kalitede içerik oluşturulması için bir proje. Bu proje kapsamında 90 dilde 1900 Vikipedi maddesi oluşturuldu. Başlangıçta odaklanılan konu, kaliteli İngilizce medikal içerik oluşturmak idi. Daha sonra bunların (özellikle seçilmiş 80 adet tıp maddesinin) mümkün olduğunca çok dile çevrilmesine odaklanıldı. 2014'te ise daha geniş maddeleri (2500-10bin kelimelik) tam olarak çevirmek yerine kısa maddelere (3-4 paragraflık) odaklanılmaya başlandı. Sadece konunun özetlendiği giriş bölümünün çevrilmesi bile çok faydalı oluyor ve büyük bir etki yaratabiliyor. Afrika'daki insanların yarısı eğer ishal hakkında kendi dillerine bilgiye erişebilmiş olsalardı en az bir yakınını veya arkadaşının hayatının kurtulmuş olabileceğini ifade edilyor. Afrika'da insanların özellikle ishal ve ebola hakkında kendi dillerine yazılmış anlaşılır bilgiye ulaşması çok önemli. Projenin amacı 100 uzun, 1000 kısa maddeyi 100den fazla dile çevirmek. Maddelerin kaliteli olması gerek; kaliteden kastedilen ise her cümlenin kaynaklandırılması. Özellikle temel ilaçlar, hastalıklar ve hijyen konularında madddeler üstünde çalışılıyor. Örneğin bir hastalık hakkında basit bir madde şunları içeriyor: Tanım ve belirtiler, Nedenleri ve teşhis, Önleme ve Tedavi, Bulaşıcılık ve tarihçe. Hepsi yazlılıp kontrol edilmiş, çeviriye hazır durumda 300den fazla madde mevcut. Bakınız: Translation Task Force

Elbette içeriklerin hazırlanması yeterli değil; işin bir ayağı da internete erişimin sağlanması. Gelişmekte olan ülkelerde bilgisayar/internet kullanımı düşük; mobil telefon yaygın ama veri ücretleri yüksek.Bunun çözümü cep telefonu şirketlerinin Vikipedi'ye erişimi ücretsiz sağlaması. Bu konu ile ilgili Wikipedia Zero adıyla çalışmalar yürütülüyor. Özetle konu, operatörlerle anlaşıp mobil web veya uygulamaladan Wikipedia ve kardeş projelerine erişim sağlandığında operatörün faturalandırma sistemine "sıfır" ücret yansıtılması. Karşılığıdna sitenin üst ksımında mobil operatöre ait bir banner gösteriliyor ve "bu hizmet operatörünüz tarafından ücretsiz sağlanmatkadır" deniliyor. Tunus'tan Peru'a, Sırbistan'dan JAmaica'ya kadar çeşitli ülkelerde telekom operatörleri ile anlaşmalar mevcut. Bakınız: Wikipedia Zero

Offline Medical Uygulaması (Android için)

2015'te Wikimedia İsviçre'nin başlattığı bir proje. Tıp öğrencileri ve doktorlara yönelik ücretsiz bir ürün. İngilizce Vikipedi'deki tüm tıp konulu maddeleri içeriyor. Farklı dil sürümleri de geliştiriliyor. Arapça, İspanyolca, Farsça, Çince'de mevcut. Her yeni cep telefonuna bu uygulamanın cep telefonu şirketince ücretsiz yüklenmesi için cep telefonu şirketleri ile görüşülmesi fikri var? en:Wikipedia:WikiProject_Medicine/App Proje sayfası

Osmosis projesi

Tıp eğitimi alanında çalışan Osmosis'in hazırladığı videolar, tıp maddelerinde kullanılması için Wikipedia'ya bağışlandı. Commons'a yüklenen videolar şurada görülebilir: Commons-Osmosis, Daha fazla bilgi için Osmosis

ve daha bir çokları...

Tıpta Vikipedi Eğitimi

Farklı yerlerde farklı modeller işe yaramakta. Kendine uygun Vikipedi Eğitim modelini bulmak için yapılacaklar:

• Cesur olmak
• Küçük başlamak
• Denemek
• Deneyimleri paylaşmak

Eğitim alanında yapılan araştırmalar Vikipedi platformunun aktif öğrenme sağlamak, 21. yüzyıl becerilerini geliştirmek, doktor-hasta ilişkilerine ait becerileri geliştirmek, akademik yazımı geliştirmek gibi faydalarına işaret ediyor. Bunun için pek çok eğitimci bu platformu derslerinde bir şekilde kullanmanın ve ondan faydalanmanın yollarını arıyor. Tıbbi eğitim açısından bakıldığında henüz etkili öğretim teknikleri bulunmuş değil; hala Vikipedi’yi bir eğitim aracı olarak müfredata nasıl entegre ederiz bilmiyoruz ama denemeler sürüyor.

İsrail'de Tel Aviv Üniversitesi’nde Tıp Fakültesi’nde 2013 yılından beri Vikipedi’de madde yazma üzerine seçmeli bir ders var (Viki-Med). Bu dersin öyküsü:

Tıbbi açıdan bakıldığında çok fazla yanlış madde bulunduğu görülüyor, tıp öğrencileri bu maddelerde düzeltme yapmıyor; tıbbi alanda katkı veren vikipedist sayısı azalıyor...Bir vikipedist olan ve üniversitede e-öğrenme, program geliştirme alanlarında çalışan bir eğitimci olan Shani Evenstein Sigalov, tüm bunların farkındaydı. 2013 yılında yeni bir ders modeli arayışında olan rektörlüğe öğrencilerin tıbbi konularda vikipedi maddesi yazmalarına odaklanan bir ders önerdi. Hazırladığı ders içeriği okul yönetimi tarafından kabul gördü.

Dersin amaçları:

• Öğrencileri sadece bilgi tüketicisi olma konumundan çıkarıp bilgi üretimine aktif olarak katmak.
• Aktif ögrenme ve ekip çalışması becerilerini geliştirmek
• Telif sorunları, Tarafsız Bakış Açısı, Medya ve Akademik Literatür gibi konularda etkin öğrenme deneyimi
• İzlenip dökümente edilebilen bir öğrenim süreci

O sene 35’i tıp, 24’ü diş hekimliği, 1 doktora öğrencisi, 1 akademik, 1 idari çalışan olmak üzere derse 65 öğrenci katıldı. Öğrencilerin seçtikleri konuda biri sıfırdan olulturulmak üzere iki madde üzerine çalışmaları gerekiyor; hazırladıkları maddeler o alanda çalışan bir tıp hocası tarafından kontrol ediliyorrdu. Böylece dönem boyunca 64 mevcut madde geliştirildi, 64 yeni madde oluşturuldu.Bu maddeler 1,5milyon kez görüntülendi. Dönem sonunda öğrenciler çalışmaları hakkında sunum yaptılar.

Ders sonunda alınan geribildirimlere göre öğrencilerin başlıca sorunları:konu seçiminde sıkıntı, teknik sorunlar, kaynak yetersizliği, dil sorunları, zamanında geribildirim almada sorun iken; memnun oldukları konular: ilgilendikleri/sevdikleri bir konuda çalışmak, akademik yeteneklerinin gelişmesi, ufuklarının genişlediğini hisssetmek, olumlu öğrenme atmosferi, zorulukları aşmak, geribildirim almak idi.

O tarihten sonra 3 dönem daha bu ders verildi. Ayrıca, okulun tüm lisans öğrencilerine açık bir seçmeli ders daha açıldı.Bu ders modeli İsrail’de başka kurumlarda da uygulandı. Başka okullarda da Viki-Med dersleri açılması için çalışmalar sürüyor.