Kamu malı: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.114.192 değişiklik
k Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir)
Hgrbz (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
15 değişiklik
"Public domain" sayfasının çevrilmesiyle oluşturuldu.
Etiketler: İçerik Çevirmeni İçerik Çevirmeni 2
1. satır: 1. satır:
{{Diğer anlamı|Kamusal mal}}
[[Dosya:PD-icon.svg|küçükresim|100px|Kamu malı materyali belirtmek için kullanılan gayriresmî simge]]
'''Kamu malı''' (İngilizce: ''Public Domain'') kavramının herkes tarafından kabul edilmiş veya hukuksal olarak garanti altına alınmış bir tanımı olmamasına rağmen, bu kavramın yaygın kullanım biçimi hukuksal hakları belirli bir kişiye veya kuruma ait olmayan ve bu yüzden kamuya ait olduğuna inanılan, fikir ve sanat eserlerini ifade eder.


'''Kamu malı''' (İngilizce: ''Public Domain'') [[Exclusive right|münhasır]] fikri mülkiyet haklarının geçerli olmadığı tüm [[Creative work|yaratıcı çalışmalardan]] oluşur. Bu haklar sona ermiş<ref name="Boyle2008">{{Kitap kaynağı|url=https://www.google.com/books?id=Fn1Pl9Gv_EMC&dq=public+domain&source=gbs_navlinks_s|başlık=The Public Domain: Enclosing the Commons of the Mind|arşivtarihi=14 February 205|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150214065428/http://www.google.com/books?id=Fn1Pl9Gv_EMC&dq=public+domain&source=gbs_navlinks_s|sayfa=38|yayıncı=CSPD|yıl=2008|isbn=978-0-300-13740-8}}</ref>, kaybedilmiş <ref name="Graber 2008 173">{{Kitap kaynağı|url=https://www.google.com/books?id=gK6OI0hrANsC&dq=%22public+domain%22+intellectual+property&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|başlık=Intellectual Property and Traditional Cultural Expressions in a Digital Environment|erişimtarihi=27 October 2016|arşivtarihi=20 December 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20141220043810/http://www.google.com/books?id=gK6OI0hrANsC&dq=%22public+domain%22+intellectual+property&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|sayfa=173|yayıncı=[Edward Elgar Publishing|yıl=2008|isbn=978-1-84720-921-4}}</ref>, açıkça feragat edilmiş ya da uygulanamaz haldedir.
Günlük hayatta genellikle bilgisayar programları için kullanılan '''kamu malı''' deyiminin içeriği hızlı bir biçimde [[yazı]], [[haber]], [[şiir]], [[fotoğraf]], [[resim]], [[müzik]] gibi alanları da içine alacak şekilde genişlemektedir.


Örnek olarak, [[William Shakespeare]], [[Ludwig van Beethoven]] ve [[Georges Méliès|Georges Méliès'in]] eserleri, ya telif hakkı mevcut olmadan önce yaratılmış olmaları ya da telif hakkı sürelerinin sona ermesi nedeniyle kamu malıdır. <ref name="Boyle2008">{{Kitap kaynağı|url=https://www.google.com/books?id=Fn1Pl9Gv_EMC&dq=public+domain&source=gbs_navlinks_s|başlık=The Public Domain: Enclosing the Commons of the Mind|arşivtarihi=14 February 205|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150214065428/http://www.google.com/books?id=Fn1Pl9Gv_EMC&dq=public+domain&source=gbs_navlinks_s|sayfa=38|yayıncı=CSPD|yıl=2008|isbn=978-0-300-13740-8}}</ref> Bazı eserler bir ülkenin telif hakkı yasaları kapsamında değildir ve bu nedenle kamu malıdır; örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'nde, Newton fiziği formülleri, yemek tarifleri ve 1974'ten önce oluşturulan tüm bilgisayar yazılımları telif hakkı dışında bırakılan öğeler arasındadır.<ref name="sail_book">Lemley, Menell, Merges and Samuelson. ''Software and Internet Law'', p. 34 ''"computer programs, to the extent that they embody an author's original creation, are proper subject matter of copyright."''</ref> Diğer eserler, yazarları tarafından bilinçli bir şekilde kamuya tahsis edilmiş olanlardır (bakınız feragat); buna örnekler arasında kriptografik algoritmaların referans uygulamaları , ve görüntü-işleme yazılımı imajı (Ulusal Sağlık Enstitüleri tarafından yaratılmıştır) vardır. ''Kamu malı'' terimi, normalde bir eserin yaratıcısının kalıntıhaklara sahip olduğu durumlarda uygulanmaz. Bu durumda eserin kullanımı "lisans altında" veya "izinli" olarak anılır.
Bir fikir veya sanat eserinin kamu malı olması:


Haklar ülkeye ve yargı alanına göre değiştiğinden, bir eser bir ülkede fikri mülkiyet haklarına tabi iken, başka bir ülkede kamu malı olabilir. Bazı haklar ülke bazında tescillere bağlıdır. Bu tescilin belirli bir ülkede olmaması, eğer gerekli ise, o ülkedeki bir çalışma için kamu malı statüsüne yol açabilir. ''Kamu malı'' terimi, "aklın müşterekleri", "entelektüel müşterekler" ve "bilgi müşterekleri/ ortaklıkları" gibi kavramlar da dahil olmak üzere, kamusal alan veya ortak alanlar gibi diğer kesinlik kazanmamış veya tanımlanmamış terimlerle birbirinin yerine kullanılabilmektedir.<ref name="Ronan 2006 103">{{Kitap kaynağı|url=https://www.google.com/books?id=dMYXq9V1JBQC&dq=statute+of+anne+copyright&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|başlık=Rethinking copyright: history, theory, language|arşivtarihi=19 November 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20111119042246/https://www.google.com/books?id=dMYXq9V1JBQC&dq=statute%20of%20anne%20copyright&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|sayfa=103|yayıncı=Edward Elgar Publishing|yıl=2006|isbn=978-1-84542-282-0}}</ref>
* Yaratıcısının bilinçli olarak tüm haklarından vazgeçtiği ve bu sayede eserini kamuya bağışladığı durumlarda, ki bu en yaygın olarak görülen durumdur. Bazı ülkelerin telif hakları ile ilgili kanunlarında böyle bir vazgeçme mümkün değildir. (Örneğin [[Federal Alman Cumhuriyeti]]). Bu durumda eser sahibi haklarından vazgeçemez ancak dileyen herkese eserini dilediği şekilde ve ücretsiz olarak kullanma hakkı tanır.
* Yaratıcısının ölümünün üzerinden en az 70 yıl geçtiği ve bu sayede telif haklarının hukuksal olarak sona erdiği durumlarda. Örneğin [[Ömer Hayyam]]'ın şiirleri gibi. Dikkat edilmesi gereken konu eserin aslının dışındaki dillerde çevirmenin hakları yüzünden kamu malı olmayabileceğidir.
* Yaratıcısının gerçek kimliğinin belli olmadığı durumlarda. Örneğin yaratıcısı tarafından bir bilgisayar grubuna anonim olarak ya da yalnızca bir [[rumuz]] ile gönderilmiş başka hiçbir [[telif hakkı]] bilgisi içermeyen [[bilgisayar programı]] olması durumunda geçerlidir.


== Tarih ==
Kavramların görece yeni ve hukuksal olarak tam tanımlanmamış olması kamu malı, [[ücretsiz yazılım]], [[adware]], [[shareware]], [[özgür yazılım]], [[açık kaynak]] ve benzeri tanımlamaların çoğu zaman yanlış olarak birbirlerinin yerine ya da sanki içerik olarak aynı şeyi ifade ediyorlarmışcasına kullanılmasına yol açsa da bu kavramlar arasında ciddi hukuki, etik, sosyolojik ve ücretlendirme ile ilgili farklar bulunmaktadır ve bu yüzden dikkatle kullanılmalıdırlar.
''Etki alanı /kamusal alan (domain)'' terimi 18. yüzyılın ortalarına kadar kullanılmamış olsa da, kavramın kökleri "mülkiyet hakkı sistemine dahil olan önceden belirlenmiş bir sistem olarak" eski [[Roma hukuku|Roma Hukukuna]] kadar izlenebilir. <ref name="Haung">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=On public domain in copyright law|yazarlar=Huang|sayı=2|sayfalar=178–195|çalışma=Frontiers of Law in China|yıl=2009|cilt=4|doi=10.1007/s11463-009-0011-6}}</ref> Romalılar, "birçok şey özel mülkiyete ait olamaz" <ref name="Haung" /> - ''res nullius, res communes, res publicae ve res universitatis'' -  biçimindetanımladıkları, büyük bir mülkiyet hakları sistemine sahipti''. Res nulliu''s terimi, henüz sahiplenilmemiş şeyler olarak tanımlandı. <ref>Rose, C Romans, Roads, and Romantic Creators: Traditions of Public Property in the Information Age (Winter 2003) Law and Contemporary Problems 89 at p.5, p.4</ref> ''Res communes'' terimi, "hava, güneş ışığı ve okyanus gibi insanlığın ortak olarak keyif alabileceği şeyler" olarak tanımlandı. <ref name="Haung" /> ''Res publicae'' terimi, tüm vatandaşlar tarafından paylaşılan şeyleri, ''Res universitatis'' terimi iseRoma belediyelerine ait olanlar şeyleri ifade etti. <ref name="Haung" /> Tarihsel bir perspektiften bakıldığında, “kamu malı” fikrinin erken Roma hukukunda res communes, res publicae ve res universitatis kavramlarından filizlendiği söylenebilir. <ref name="Haung" /> <sup>[alıntı sözdizimini kontrol edin]</sup> En eski telif hakkı yasası 1710'da Statute of Anne ile Britanya’da oluşturulduğunda, kamu malı ortada yoktu. Ancak benzer kavramlar 18. yüzyılda Britanyalı ve Fransız hukukçuları tarafından geliştirildi. "Kamu malı" yerine, telif hakkı yasası kapsamında olmayan çalışmaları açıklamak için ''publici juris'' veya ''propriété publique'' gibi terimler kullandılar.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=wHJBemWuPT4C&q=%22perpetual+copyright%22|başlık=Copyright law: a handbook of contemporary research|sayfalar=134–135|yayıncı=Edward Elgar Publishing|yıl=2007|isbn=978-1-84542-487-9}}</ref>


"Kamu malı haline gelme" ifadesinin, 19. yüzyıl ortaları Fransası'nda telif hakkı süresinin sonunu tanımlamak için kullanıldığı görülür. Fransız şair [[Alfred de Vigny]], telif hakkının sona ermesini "kamusal alan deliğine" düşen bir eserle bir tuttu<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=wHJBemWuPT4C&q=%22perpetual+copyright%22|başlık=Copyright law: a handbook of contemporary research|sayfa=154|yayıncı=Edward Elgar Publishing|yıl=2007|isbn=978-1-84542-487-9}}</ref>. Eğer kamu malı mülkiyet avukatlarından herhangi bir ilgi görürse, [[telif hakkı]], [[Patent|patentler]] ve ticari marka tescili gibi fikri mülkiyet haklarının süresinin dolduğu veya terk edildiği alanda bırakılandan biraz daha fazla muamele görür. <ref name="Ronan 2006 103">{{Kitap kaynağı|url=https://www.google.com/books?id=dMYXq9V1JBQC&dq=statute+of+anne+copyright&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|başlık=Rethinking copyright: history, theory, language|arşivtarihi=19 November 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20111119042246/https://www.google.com/books?id=dMYXq9V1JBQC&dq=statute%20of%20anne%20copyright&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|sayfa=103|yayıncı=Edward Elgar Publishing|yıl=2006|isbn=978-1-84542-282-0}}</ref> Bu tarihsel bağlamda Paul Torremans telif hakkını, "kamu malı okyanusundan yükselen özel hakkın küçük mercan kayalığı" olarak tanımlamaktadır. <ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=wHJBemWuPT4C&q=%22perpetual+copyright%22|başlık=Copyright law: a handbook of contemporary research|sayfa=137|yayıncı=Edward Elgar Publishing|yıl=2007|isbn=978-1-84542-487-9}}</ref> Telif hakkı kanunu ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir ve Amerikalı hukuk bilgini Pamela Samuelson kamusal alanı "farklı ülkelerde farklı zamanlarda farklı boyutlar" olarak tanımlamıştır. <ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.google.com/books?id=dMYXq9V1JBQC&dq=statute+of+anne+copyright&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|başlık=Rethinking copyright: history, theory, language|arşivtarihi=19 November 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20111119042246/https://www.google.com/books?id=dMYXq9V1JBQC&dq=statute%20of%20anne%20copyright&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|sayfa=102|yayıncı=Edward Elgar Publishing|yıl=2006|isbn=978-1-84542-282-0}}</ref>
== Dış bağlantılar ==
[[Dosya:NewtonsPrincipia.jpg|küçükresim| [[Isaac Newton|Newton'un]] kendi [[Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica|''Principia'']] kopyası, ikinci edisyon için el yazısı düzeltmeleri ile]]
* [https://web.archive.org/web/20060424091439/http://www.public-domain.org/ Union for the Public Domain] (İngilizce)
Telif hakkı veya daha genel olarak fikri mülkiyet ile ilgili olarak kamusal alanın sınırlarının tanımları, kamusal alanı negatif bir alan olarak kabul eder. Yani artık telif hakkı kapsamında olmayan veya hiçbir zaman telif hakkı yasasıyla korunmayan eserlerden oluşur. <ref name="Ronan 2006 104">{{Kitap kaynağı|url=https://www.google.com/books?id=dMYXq9V1JBQC&dq=statute+of+anne+copyright&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|başlık=Rethinking copyright: history, theory, language|arşivtarihi=19 November 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20111119042246/https://www.google.com/books?id=dMYXq9V1JBQC&dq=statute%20of%20anne%20copyright&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|sayfa=104|yayıncı=Edward Elgar Publishing|yıl=2006|isbn=978-1-84542-282-0}}</ref> James Boyle'a göre bu tanım, kamu malı teriminin yaygın kullanımının altını çizer ve kamu malını kamu mülkü ile, üzerinde telif hakkı olan eserleri ise [[Özel mülkiyet|özel mülk ile eşitler]]. Bununla birlikte, ''kamu malı'' teriminin kullanımı, örneğin telifli olan ancak telif hakkı istisnaları kapsamındaki izinler ile eserlerin kullanımı dahil olmak üzere, daha ayrıntılandırılabilir. Böyle bir tanım, telifli eseri, [[adil kullanım]] haklarına ve sahiplik kısıtlamalarına tabi olan özel mülkiyet olarak kabul eder.<ref name="Boyle2008">{{Kitap kaynağı|url=https://www.google.com/books?id=Fn1Pl9Gv_EMC&dq=public+domain&source=gbs_navlinks_s|başlık=The Public Domain: Enclosing the Commons of the Mind|arşivtarihi=14 February 205|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150214065428/http://www.google.com/books?id=Fn1Pl9Gv_EMC&dq=public+domain&source=gbs_navlinks_s|sayfa=38|yayıncı=CSPD|yıl=2008|isbn=978-0-300-13740-8}}</ref> Kavramsal bir tanım, kamusal alanın ne olması gerektiğine odaklanan Lange'den geliyor: "Bireysel yaratıcı ifade için bir sığınak, böyle bir ifadeyi tehdit eden özel mülkiyet güçlerine karşı olumlu koruma sağlayan bir sığınak olmalıdır". Patterson ve Lindberg kamu malını bir "bölge" olarak değil, bir kavram olarak tanımladı: "soluduğumuz hava, güneş ışığı, yağmur, uzay, yaşam, yaratımlar, düşünceler, duygular, fikirler, kelimeler, sayılar - özel mülkiyete tabi değildir. Kültürel mirasımızı oluşturan materyaller, biyolojik hayatta kalmak için gerekli olandan daha az önemli olmayanı kullanabilmek için, tüm canlılar için ücretsiz olmalıdır." <ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.google.com/books?id=dMYXq9V1JBQC&dq=statute+of+anne+copyright&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|başlık=Rethinking copyright: history, theory, language|arşivtarihi=19 November 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20111119042246/https://www.google.com/books?id=dMYXq9V1JBQC&dq=statute%20of%20anne%20copyright&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|sayfa=105|yayıncı=Edward Elgar Publishing|yıl=2006|isbn=978-1-84542-282-0}}</ref> ''Kamu malı'' terimi, "aklın müşterekleri", "entelektüel müşterekler" ve "bilgi müşterekleri/ ortaklıkları" gibi kavramlar da dahil olmak üzere, kamusal alan veya ortak alanlar gibi diğer kesinlik kazanmamış veya tanımlanmamış terimlerle birbirinin yerine kullanılabilmektedir.<ref name="Ronan 2006 103">{{Kitap kaynağı|url=https://www.google.com/books?id=dMYXq9V1JBQC&dq=statute+of+anne+copyright&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|başlık=Rethinking copyright: history, theory, language|arşivtarihi=19 November 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20111119042246/https://www.google.com/books?id=dMYXq9V1JBQC&dq=statute%20of%20anne%20copyright&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|sayfa=103|yayıncı=Edward Elgar Publishing|yıl=2006|isbn=978-1-84542-282-0}}</ref>
* [http://www.unc.edu/~unclng/public-d.htm When U.S. works pass into the public domain] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20181108140230/http://www.unc.edu/~unclng/public-d.htm |tarih=8 Kasım 2018 }} (İngilizce)
* [http://www.publicknowledge.org Public Knowledge] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190814050428/https://www.publicknowledge.org/ |tarih=14 Ağustos 2019 }} (Kamusal bilgi, İngilizce)
* [http://emol.org/movies/ Kamu malı filmlerin indirilip izlenebileceği bir site]


== Yayın türüne göre kamu malı ==
{{ÖAKK}}

=== Kamu malı müzik ===
Kamu malı bir kitap, telif hakkı olmayan, lisans olmadan üretilmiş bir kitap veya telif haklarının sona erdiği <ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/publicdomainencl0000boyl|başlık=The Public Domain: Enclosing the Commons of the Mind|erişimtarihi=30 December 2016|tarih=1 January 2008|yayıncı=Yale University Press|alıntı=public domain.|ile=Internet Archive|isbn=9780300137408}}</ref> veya kaybedildiği<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=gK6OI0hrANsC&q=%22public%20domain%22%20intellectual%20property|başlık=Intellectual Property and Traditional Cultural Expressions in a Digital Environment|erişimtarihi=30 December 2016|tarih=1 January 2008|yayıncı=Edward Elgar Publishing|ile=Google Books|isbn=9781848443914}}</ref> kitaptır.

Çoğu ülkede telif hakkı koruma süresi, yaşayan son yazarın ölümünden 70 yıl sonra, Ocak ayının ilk gününde sona erer. En uzun telif hakkı süresi, Temmuz 1928'den bu yana yazarın ömrü artı tüm ölümlerden sonra 100 yıl olan, Meksika’dadır.

Dikkate değer bir istisna, 1925'ten önce yayınlanan her kitap ve masalın kamu malı olduğu ABD'dir; Amerikan telif hakları, telif hakkı düzgün bir şekilde tescillenmiş ve muhafaza edilmişse, 1925 ile 1978 arasında orijinal olarak yayınlanan kitapların 95 yıl sürer. <ref>{{Web kaynağı|url=https://copyright.cornell.edu/publicdomain|başlık=Copyright Term and the Public Domain in the United States {{!}} Copyright Information Center|erişimtarihi=2019-05-30|dil=en|çalışma=copyright.cornell.edu}}</ref>

Örneğin: [[Jane Austen]], [[Lewis Carroll]], [[Joaquim Maria Machado de Assis|Machado de Assis]], Olavo Bilac ve [[Edgar Allan Poe|Edgar Allan Poe'nun]] serleri, hepsi 100 yıl önce öldüğü için dünya genelinde kamu malıdır.

[[Gutenberg Projesi|Project Gutenberg]], on binlerce kamu malı kitabı e-kitap olarak çevrimiçi olarak kullanıma sunar.

=== Kamu malı filmler ===
İnsanlar bin yıldır müzik yapıyorlar. İlk nota sistemi olan Mezopotamya Müziği sistemi 4.000 yıl önce oluşturuldu. Arezzo'lu Guido, Latin müzik notasyonunu 10. yüzyılda başlattı.{{Kaynak belirt|date=August 2016}} Bu, 17. yüzyılda resmileşen telif hakkı sistemlerinden farklı olarak, küresel müziğin kamusal alanda korunması için temel oluşturdu. Müzisyenler müzikal notasyon yayınlarının telif haklarını edebi yazılar olarak aldılar, ancak telif hakkıyla korunan parçaları icra etmek ve türev çalışmalar yaratmak ilk telif hakkı yasalarında sınırlandırılmamıştı. Yasaya uygun olarak kopyalama yaygındı, ancak edebi eserlere fayda sağlamayı amaçlayan ve ticari müzik kayıt teknolojisinin yeniden üretilebilirliğine yanıt olarak ortaya çıkan bu yasaların genişletilmesi daha katı kurallara yol açtı. Nispeten yakın zamanda, müzikte kopyalamanın arzu edilmediği ve tembellik olduğu görüşü, profesyonel müzisyenler arasında popüler hale geldi.

ABD telif hakkı yasaları, müzik besteleri ve ses kayıtları arasında ayrım yapmaktadır; bunlardan ilki, bir besteci ve / veya söz yazarı tarafından yaratılan melodi, notasyon ve / veya sözlere; diğeri ise bir sanatçı tarafından icra edilen CD, LP veya dijital ses dosyası dahil bir kayıta işaret eder. <ref>{{Web kaynağı|url=https://www.copyright.gov/circs/circ56a.pdf|başlık=Copyright Registration of Musical Compositions and Sound Recordings|erişimtarihi=15 October 2018|yayıncı=United States Copyright Office}}</ref> Müzik besteleri, diğer eserler olarak, aynı genel kurallara tabidir ve 1925'ten önce yayınlanan her şey kamu malı olarak kabul edilir. Öte yandan, ses kayıtları farklı kurallara tabidir ve önceden açıkça belirtilmedikçe, yayınlanma tarihine ve lokasyonuna bağlı olarak 2021-2067'ye kadar kamu malı statüsüne uygun değildir. <ref>{{Web kaynağı|url=https://copyright.cornell.edu/publicdomain|başlık=Copyright Term and the Public Domain in the United States|erişimtarihi=15 October 2018|yayıncı=Cornell University}}</ref>

Musopen projesi, genel halkın kullanımına yüksek-kalite audio formatında müzik sunmak amaçlı, müziği kamu malı olarak kaydeden bir projedir. Çevrimiçi müzik arşivleri, Musopen tarafından kaydedilen klasik müzik koleksiyonlarını korur ve bunları kamu hizmeti olarak indirmeye/ dağıtıma sunarlar.
[[File:He_Who_Gets_Slapped_(1924).webm|küçükresim|2020’de kamu malı haline gelen, 1924 yapımı [[He Who Gets Slapped]] filminin kamera görüntüleri.]]
'''Kamu malı bir film''', hiçbir zaman telif hakkı altında olmayan, yazarı tarafından kamuya açık olarak yayınlanmış veya [[telif hakkı]] süresi dolmuş bir [[Film|filmdir]]. 2016'da, müzikaller, romantizm, korku, kara film, westernler ve animasyon filmler dahil olmak üzere her türde 2.000'den fazla kamu malı film vardı.{{Kaynak belirt|date=December 2017}}
<sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''<nowiki><span title="This claim needs references to reliable sources. (December 2017)">alıntı gerekli</span></nowiki>'' &#x5D;</sup>

== Değerler ==
Pamela Samuelson, kamu malı statüsündeki bilgi ve çalışmalardan kaynaklanabilecek sekiz "değer" belirlemiştir. <ref name="Guibault 2006 xx">{{Kitap kaynağı|url=https://www.google.com/books?id=KJmNGglq0nwC&dq=public+domain&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|başlık=The future of the public domain: identifying the commons in information law|arşivtarihi=18 December 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20141218080732/http://www.google.com/books?id=KJmNGglq0nwC&dq=public+domain&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|yayıncı=Kluwer Law International|yıl=2006|isbn=978-9-0411-24357}}</ref>

Olası değerler şunları içerir:

# Yeni bilginin yaratılması için temel yapı taşları; örnekler arasında veriler, gerçekler, fikirler, teoriler ve bilimsel ilkeler bulunur.
# Bilgi kaynakları aracılığıyla kültürel mirasa erişim; antik Yunan metinleri ve Mozart'ın senfonileri gibi.
# Bilginin, fikirlerin ve bilimsel ilkelerin yayılması aracılığıyla, eğitimi teşvik etmek.
# İnovasyonun, örneğin süresi dolmuş patentler ve telif hakları aracılığıyla devamlılığının sağlanması.
# Örneğin süresi dolmuş telifli eserler veya patentler ve orijinal olmayan veri derlemesi aracılığıyla, sahibini bulmaya veya telif ücreti ödemeye gerek kalmadan bilgiye düşük maliyetli erişim sağlamak. <ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=From music tracks to Google maps: who owns Computer Generated Works?|yazarlar=Perry&Margoni|yayıncı=Computer Law and Security Review|yıl=2010}}</ref>
# Halk sağlığı ve güvenliğini, bilgi ve bilimsel ilkeler aracılığıyla teşvik etmek.
# Demokratik süreci ve değerleri, haberler, kanunlar, düzenlemeler ve yargı aracılığıyla teşvik etmek
# Rekabetçi imitasyonun, örneğin süresi dolmuş patentler ve telif hakkı veya patent tesciline uygun olmayan kamuya açıklanmış teknolojiler aracılığı ile mümkün kılınması. <ref name="Guibault 2006 xx">{{Kitap kaynağı|url=https://www.google.com/books?id=KJmNGglq0nwC&dq=public+domain&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|başlık=The future of the public domain: identifying the commons in information law|arşivtarihi=18 December 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20141218080732/http://www.google.com/books?id=KJmNGglq0nwC&dq=public+domain&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s|yayıncı=Kluwer Law International|yıl=2006|isbn=978-9-0411-24357}}</ref> <ref>{{Web kaynağı|url=https://www.copyright.gov/circs/circ56a.pdf|başlık=Copyright Registration of Musical Compositions and Sound Recordings|erişimtarihi=15 October 2018|yayıncı=United States Copyright Office}}</ref>

== Kaynakça ==


⚫
[[Kategori:Kamu malı| ]]
⚫
[[Kategori:Telif hukuku]]
[[Kategori:Fikrî mülkiyet hukuku]]
[[Kategori:Fikrî mülkiyet hukuku]]
⚫
[[Kategori:Telif hukuku]]
⚫
[[Kategori:Kamu malı]]

Sayfanın 15.27, 30 Aralık 2020 tarihindeki hâli

Kamu malı (İngilizce: Public Domain) münhasır fikri mülkiyet haklarının geçerli olmadığı tüm yaratıcı çalışmalardan oluşur. Bu haklar sona ermiş[1], kaybedilmiş [2], açıkça feragat edilmiş ya da uygulanamaz haldedir.

Örnek olarak, William Shakespeare, Ludwig van Beethoven ve Georges Méliès'in eserleri, ya telif hakkı mevcut olmadan önce yaratılmış olmaları ya da telif hakkı sürelerinin sona ermesi nedeniyle kamu malıdır. [1] Bazı eserler bir ülkenin telif hakkı yasaları kapsamında değildir ve bu nedenle kamu malıdır; örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'nde, Newton fiziği formülleri, yemek tarifleri ve 1974'ten önce oluşturulan tüm bilgisayar yazılımları telif hakkı dışında bırakılan öğeler arasındadır.[3] Diğer eserler, yazarları tarafından bilinçli bir şekilde kamuya tahsis edilmiş olanlardır (bakınız feragat); buna örnekler arasında kriptografik algoritmaların referans uygulamaları , ve görüntü-işleme yazılımı imajı (Ulusal Sağlık Enstitüleri tarafından yaratılmıştır) vardır. Kamu malı terimi, normalde bir eserin yaratıcısının kalıntıhaklara sahip olduğu durumlarda uygulanmaz. Bu durumda eserin kullanımı "lisans altında" veya "izinli" olarak anılır.

Haklar ülkeye ve yargı alanına göre değiştiğinden, bir eser bir ülkede fikri mülkiyet haklarına tabi iken, başka bir ülkede kamu malı olabilir. Bazı haklar ülke bazında tescillere bağlıdır. Bu tescilin belirli bir ülkede olmaması, eğer gerekli ise, o ülkedeki bir çalışma için kamu malı statüsüne yol açabilir. Kamu malı terimi, "aklın müşterekleri", "entelektüel müşterekler" ve "bilgi müşterekleri/ ortaklıkları" gibi kavramlar da dahil olmak üzere, kamusal alan veya ortak alanlar gibi diğer kesinlik kazanmamış veya tanımlanmamış terimlerle birbirinin yerine kullanılabilmektedir.[4]

Tarih

Etki alanı /kamusal alan (domain) terimi 18. yüzyılın ortalarına kadar kullanılmamış olsa da, kavramın kökleri "mülkiyet hakkı sistemine dahil olan önceden belirlenmiş bir sistem olarak" eski Roma Hukukuna kadar izlenebilir. [5] Romalılar, "birçok şey özel mülkiyete ait olamaz" [5] - res nullius, res communes, res publicae ve res universitatis -  biçimindetanımladıkları, büyük bir mülkiyet hakları sistemine sahipti. Res nullius terimi, henüz sahiplenilmemiş şeyler olarak tanımlandı. [6] Res communes terimi, "hava, güneş ışığı ve okyanus gibi insanlığın ortak olarak keyif alabileceği şeyler" olarak tanımlandı. [5] Res publicae terimi, tüm vatandaşlar tarafından paylaşılan şeyleri, Res universitatis terimi iseRoma belediyelerine ait olanlar şeyleri ifade etti. [5] Tarihsel bir perspektiften bakıldığında, “kamu malı” fikrinin erken Roma hukukunda res communes, res publicae ve res universitatis kavramlarından filizlendiği söylenebilir. [5] [alıntı sözdizimini kontrol edin] En eski telif hakkı yasası 1710'da Statute of Anne ile Britanya’da oluşturulduğunda, kamu malı ortada yoktu. Ancak benzer kavramlar 18. yüzyılda Britanyalı ve Fransız hukukçuları tarafından geliştirildi. "Kamu malı" yerine, telif hakkı yasası kapsamında olmayan çalışmaları açıklamak için publici juris veya propriété publique gibi terimler kullandılar.[7]

"Kamu malı haline gelme" ifadesinin, 19. yüzyıl ortaları Fransası'nda telif hakkı süresinin sonunu tanımlamak için kullanıldığı görülür. Fransız şair Alfred de Vigny, telif hakkının sona ermesini "kamusal alan deliğine" düşen bir eserle bir tuttu[8]. Eğer kamu malı mülkiyet avukatlarından herhangi bir ilgi görürse, telif hakkı, patentler ve ticari marka tescili gibi fikri mülkiyet haklarının süresinin dolduğu veya terk edildiği alanda bırakılandan biraz daha fazla muamele görür. [4] Bu tarihsel bağlamda Paul Torremans telif hakkını, "kamu malı okyanusundan yükselen özel hakkın küçük mercan kayalığı" olarak tanımlamaktadır. [9] Telif hakkı kanunu ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir ve Amerikalı hukuk bilgini Pamela Samuelson kamusal alanı "farklı ülkelerde farklı zamanlarda farklı boyutlar" olarak tanımlamıştır. [10]

Newton'un kendi Principia kopyası, ikinci edisyon için el yazısı düzeltmeleri ile

Telif hakkı veya daha genel olarak fikri mülkiyet ile ilgili olarak kamusal alanın sınırlarının tanımları, kamusal alanı negatif bir alan olarak kabul eder. Yani artık telif hakkı kapsamında olmayan veya hiçbir zaman telif hakkı yasasıyla korunmayan eserlerden oluşur. [11] James Boyle'a göre bu tanım, kamu malı teriminin yaygın kullanımının altını çizer ve kamu malını kamu mülkü ile, üzerinde telif hakkı olan eserleri ise özel mülk ile eşitler. Bununla birlikte, kamu malı teriminin kullanımı, örneğin telifli olan ancak telif hakkı istisnaları kapsamındaki izinler ile eserlerin kullanımı dahil olmak üzere, daha ayrıntılandırılabilir. Böyle bir tanım, telifli eseri, adil kullanım haklarına ve sahiplik kısıtlamalarına tabi olan özel mülkiyet olarak kabul eder.[1] Kavramsal bir tanım, kamusal alanın ne olması gerektiğine odaklanan Lange'den geliyor: "Bireysel yaratıcı ifade için bir sığınak, böyle bir ifadeyi tehdit eden özel mülkiyet güçlerine karşı olumlu koruma sağlayan bir sığınak olmalıdır". Patterson ve Lindberg kamu malını bir "bölge" olarak değil, bir kavram olarak tanımladı: "soluduğumuz hava, güneş ışığı, yağmur, uzay, yaşam, yaratımlar, düşünceler, duygular, fikirler, kelimeler, sayılar - özel mülkiyete tabi değildir. Kültürel mirasımızı oluşturan materyaller, biyolojik hayatta kalmak için gerekli olandan daha az önemli olmayanı kullanabilmek için, tüm canlılar için ücretsiz olmalıdır." [12] Kamu malı terimi, "aklın müşterekleri", "entelektüel müşterekler" ve "bilgi müşterekleri/ ortaklıkları" gibi kavramlar da dahil olmak üzere, kamusal alan veya ortak alanlar gibi diğer kesinlik kazanmamış veya tanımlanmamış terimlerle birbirinin yerine kullanılabilmektedir.[4]

Yayın türüne göre kamu malı

Kamu malı müzik

Kamu malı bir kitap, telif hakkı olmayan, lisans olmadan üretilmiş bir kitap veya telif haklarının sona erdiği [13] veya kaybedildiği[14] kitaptır.

Çoğu ülkede telif hakkı koruma süresi, yaşayan son yazarın ölümünden 70 yıl sonra, Ocak ayının ilk gününde sona erer. En uzun telif hakkı süresi, Temmuz 1928'den bu yana yazarın ömrü artı tüm ölümlerden sonra 100 yıl olan, Meksika’dadır.

Dikkate değer bir istisna, 1925'ten önce yayınlanan her kitap ve masalın kamu malı olduğu ABD'dir; Amerikan telif hakları, telif hakkı düzgün bir şekilde tescillenmiş ve muhafaza edilmişse, 1925 ile 1978 arasında orijinal olarak yayınlanan kitapların 95 yıl sürer. [15]

Örneğin: Jane Austen, Lewis Carroll, Machado de Assis, Olavo Bilac ve Edgar Allan Poe'nun serleri, hepsi 100 yıl önce öldüğü için dünya genelinde kamu malıdır.

Project Gutenberg, on binlerce kamu malı kitabı e-kitap olarak çevrimiçi olarak kullanıma sunar.

Kamu malı filmler

İnsanlar bin yıldır müzik yapıyorlar. İlk nota sistemi olan Mezopotamya Müziği sistemi 4.000 yıl önce oluşturuldu. Arezzo'lu Guido, Latin müzik notasyonunu 10. yüzyılda başlattı.[kaynak belirtilmeli] Bu, 17. yüzyılda resmileşen telif hakkı sistemlerinden farklı olarak, küresel müziğin kamusal alanda korunması için temel oluşturdu. Müzisyenler müzikal notasyon yayınlarının telif haklarını edebi yazılar olarak aldılar, ancak telif hakkıyla korunan parçaları icra etmek ve türev çalışmalar yaratmak ilk telif hakkı yasalarında sınırlandırılmamıştı. Yasaya uygun olarak kopyalama yaygındı, ancak edebi eserlere fayda sağlamayı amaçlayan ve ticari müzik kayıt teknolojisinin yeniden üretilebilirliğine yanıt olarak ortaya çıkan bu yasaların genişletilmesi daha katı kurallara yol açtı. Nispeten yakın zamanda, müzikte kopyalamanın arzu edilmediği ve tembellik olduğu görüşü, profesyonel müzisyenler arasında popüler hale geldi.

ABD telif hakkı yasaları, müzik besteleri ve ses kayıtları arasında ayrım yapmaktadır; bunlardan ilki, bir besteci ve / veya söz yazarı tarafından yaratılan melodi, notasyon ve / veya sözlere; diğeri ise bir sanatçı tarafından icra edilen CD, LP veya dijital ses dosyası dahil bir kayıta işaret eder. [16] Müzik besteleri, diğer eserler olarak, aynı genel kurallara tabidir ve 1925'ten önce yayınlanan her şey kamu malı olarak kabul edilir. Öte yandan, ses kayıtları farklı kurallara tabidir ve önceden açıkça belirtilmedikçe, yayınlanma tarihine ve lokasyonuna bağlı olarak 2021-2067'ye kadar kamu malı statüsüne uygun değildir. [17]

Musopen projesi, genel halkın kullanımına yüksek-kalite audio formatında müzik sunmak amaçlı, müziği kamu malı olarak kaydeden bir projedir. Çevrimiçi müzik arşivleri, Musopen tarafından kaydedilen klasik müzik koleksiyonlarını korur ve bunları kamu hizmeti olarak indirmeye/ dağıtıma sunarlar.

2020’de kamu malı haline gelen, 1924 yapımı He Who Gets Slapped filminin kamera görüntüleri.

Kamu malı bir film, hiçbir zaman telif hakkı altında olmayan, yazarı tarafından kamuya açık olarak yayınlanmış veya telif hakkı süresi dolmuş bir filmdir. 2016'da, müzikaller, romantizm, korku, kara film, westernler ve animasyon filmler dahil olmak üzere her türde 2.000'den fazla kamu malı film vardı.[kaynak belirtilmeli] [ <span title="This claim needs references to reliable sources. (December 2017)">alıntı gerekli</span> ]

Değerler

Pamela Samuelson, kamu malı statüsündeki bilgi ve çalışmalardan kaynaklanabilecek sekiz "değer" belirlemiştir. [18]

Olası değerler şunları içerir:

  1. Yeni bilginin yaratılması için temel yapı taşları; örnekler arasında veriler, gerçekler, fikirler, teoriler ve bilimsel ilkeler bulunur.
  2. Bilgi kaynakları aracılığıyla kültürel mirasa erişim; antik Yunan metinleri ve Mozart'ın senfonileri gibi.
  3. Bilginin, fikirlerin ve bilimsel ilkelerin yayılması aracılığıyla, eğitimi teşvik etmek.
  4. İnovasyonun, örneğin süresi dolmuş patentler ve telif hakları aracılığıyla devamlılığının sağlanması.
  5. Örneğin süresi dolmuş telifli eserler veya patentler ve orijinal olmayan veri derlemesi aracılığıyla, sahibini bulmaya veya telif ücreti ödemeye gerek kalmadan bilgiye düşük maliyetli erişim sağlamak. [19]
  6. Halk sağlığı ve güvenliğini, bilgi ve bilimsel ilkeler aracılığıyla teşvik etmek.
  7. Demokratik süreci ve değerleri, haberler, kanunlar, düzenlemeler ve yargı aracılığıyla teşvik etmek
  8. Rekabetçi imitasyonun, örneğin süresi dolmuş patentler ve telif hakkı veya patent tesciline uygun olmayan kamuya açıklanmış teknolojiler aracılığı ile mümkün kılınması. [18] [20]

Kaynakça

  1. ^ a b c The Public Domain: Enclosing the Commons of the Mind. CSPD. 2008. s. 38. ISBN 978-0-300-13740-8. 14 February 205 tarihinde kaynağından arşivlendi.  Tarih değerini gözden geçirin: |arşivtarihi= (yardım)
  2. ^ Intellectual Property and Traditional Cultural Expressions in a Digital Environment. [Edward Elgar Publishing. 2008. s. 173. ISBN 978-1-84720-921-4. 20 December 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 October 2016. 
  3. ^ Lemley, Menell, Merges and Samuelson. Software and Internet Law, p. 34 "computer programs, to the extent that they embody an author's original creation, are proper subject matter of copyright."
  4. ^ a b c Rethinking copyright: history, theory, language. Edward Elgar Publishing. 2006. s. 103. ISBN 978-1-84542-282-0. 19 November 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ a b c d e Huang (2009). "On public domain in copyright law". Frontiers of Law in China. 4 (2): 178–195. doi:10.1007/s11463-009-0011-6. 
  6. ^ Rose, C Romans, Roads, and Romantic Creators: Traditions of Public Property in the Information Age (Winter 2003) Law and Contemporary Problems 89 at p.5, p.4
  7. ^ Copyright law: a handbook of contemporary research. Edward Elgar Publishing. 2007. ss. 134–135. ISBN 978-1-84542-487-9. 
  8. ^ Copyright law: a handbook of contemporary research. Edward Elgar Publishing. 2007. s. 154. ISBN 978-1-84542-487-9. 
  9. ^ Copyright law: a handbook of contemporary research. Edward Elgar Publishing. 2007. s. 137. ISBN 978-1-84542-487-9. 
  10. ^ Rethinking copyright: history, theory, language. Edward Elgar Publishing. 2006. s. 102. ISBN 978-1-84542-282-0. 19 November 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Rethinking copyright: history, theory, language. Edward Elgar Publishing. 2006. s. 104. ISBN 978-1-84542-282-0. 19 November 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ Rethinking copyright: history, theory, language. Edward Elgar Publishing. 2006. s. 105. ISBN 978-1-84542-282-0. 19 November 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ The Public Domain: Enclosing the Commons of the Mind. Yale University Press. 1 January 2008. ISBN 9780300137408. Erişim tarihi: 30 December 2016 – Internet Archive vasıtasıyla. public domain. 
  14. ^ Intellectual Property and Traditional Cultural Expressions in a Digital Environment. Edward Elgar Publishing. 1 January 2008. ISBN 9781848443914. Erişim tarihi: 30 December 2016 – Google Books vasıtasıyla. 
  15. ^ "Copyright Term and the Public Domain in the United States | Copyright Information Center". copyright.cornell.edu (İngilizce). Erişim tarihi: 2019-05-30. 
  16. ^ "Copyright Registration of Musical Compositions and Sound Recordings" (PDF). United States Copyright Office. Erişim tarihi: 15 October 2018. 
  17. ^ "Copyright Term and the Public Domain in the United States". Cornell University. Erişim tarihi: 15 October 2018. 
  18. ^ a b The future of the public domain: identifying the commons in information law. Kluwer Law International. 2006. ISBN 978-9-0411-24357. 18 December 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ Perry&Margoni (2010). "From music tracks to Google maps: who owns Computer Generated Works?". Computer Law and Security Review. 
  20. ^ "Copyright Registration of Musical Compositions and Sound Recordings" (PDF). United States Copyright Office. Erişim tarihi: 15 October 2018. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kamu_malı&oldid=24515877" sayfasından alınmıştır