Hayvan zehri: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
"Venom" sayfasının çevrilmesiyle oluşturuldu.
Etiketler: Kaldırılan yönlendirme İçerik Çevirmeni
Ufak düzenleme yapıldı
1. satır: 1. satır:
[[Dosya:Waspstinger1658-2.jpg|küçükresim|Bir damla venom (zehir) taşıyan [[yaban arısı]] iğnesi]]
[[Dosya:Waspstinger1658-2.jpg|küçükresim|Bir damla venom (zehir) taşıyan [[yaban arısı]] iğnesi]]
'''Venom '''ya da '''hayvan zehri''', bir [[Hayvanlar|hayvanın]] bir diğerine zarar vermek için ürettiği bir veya daha fazla [[toksin]] içeren bir salgıdır.<ref>"{{DorlandsDict|eight/000115553|venom}}</ref> Venom, hem avcılarda hem de avlarda, hem  [[Omurgalılar|omurgalılarda]] hem de [[Omurgasızlar|omurgasızlarda]] olmak üzere çeşitli hayvanlar arasında ortaya çıkmıştır.
'''Venom '''ya da '''hayvan zehri''', bir [[Hayvanlar|hayvanın]] bir diğerine zarar vermek için ürettiği bir veya daha fazla [[toksin]] içeren bir salgıdır.<ref>{{DorlandsDict|eight/000115553|venom}}</ref> Venom, hem avcılarda hem de avlarda, hem  [[Omurgalılar|omurgalılarda]] hem de [[Omurgasızlar|omurgasızlarda]] olmak üzere çeşitli hayvanlar arasında ortaya çıkmıştır.


Venomlar, hücreleri öldüren en az dört ana toksin sınıfının yani [[Nekroz|nekrotoksin]] ve [[Sitotoksik|sitotoksin]] etkisiyle öldürür: sinir sistemlerini etkileyen nörotoksinler; kaslara zarar veren [[Miyotoksin|miyotoksinler]].
Venomlar, hücreleri öldüren en az dört ana toksin sınıfının yani [[Nekroz|nekrotoksin]] ve [[Sitotoksik|sitotoksin]] etkisiyle öldürür: sinir sistemlerini etkileyen nörotoksinler; kaslara zarar veren [[Miyotoksin|miyotoksinler]].
7. satır: 7. satır:


== Evrimi ==
== Evrimi ==
Zehirin çok çeşitli [[Takson|taksonlarda]] kullanılması, [[Yakınsak evrim|yakınsak evrimin]] bir örneğidir. Bu özelliğin nasıl bu kadar yaygınlaştığını ve çeşitlendirildiğini kesin olarak söylemek zor. Zehirli hayvanların toksinlerini kodlayan çoklu gen aileleri [[Doğal seçilim|aktif olarak seçilir]] ve özel fonksiyonlarla daha çeşitli toksinler oluşturur. Venomlar, çevrelerine ve kurbanlarına adapte olur ve buna göre bir avcının özel avında azami derecede etkili olacak şekilde evrilir. Sonuç olarak venomlar, bir hayvanın standart beslenmesine göre özelleşmiştir.<ref>{{Dergi kaynağı}}</ref>
Zehirin çok çeşitli [[Takson|taksonlarda]] kullanılması, [[Yakınsak evrim|yakınsak evrimin]] bir örneğidir. Bu özelliğin nasıl bu kadar yaygınlaştığını ve çeşitlendirildiğini kesin olarak söylemek zor. Zehirli hayvanların toksinlerini kodlayan çoklu gen aileleri [[Doğal seçilim|aktif olarak seçilir]] ve özel fonksiyonlarla daha çeşitli toksinler oluşturur. Venomlar, çevrelerine ve kurbanlarına adapte olur ve buna göre bir avcının özel avında azami derecede etkili olacak şekilde evrilir. Sonuç olarak venomlar, bir hayvanın standart beslenmesine göre özelleşmiştir.<ref>{{cite journal |author1=Kordiš, D. |author2=Gubenšek, F. | year=2000 | title=Adaptive evolution of animal toxin multigene families | journal=Gene | volume=261 |issue=1 | pages=43–52 | doi=10.1016/s0378-1119(00)00490-x|pmid=11164036 }}</ref>


== İşeyişi ==
== İşleyişi ==
[[Dosya:1poc.png|sağ|küçükresim|Arı iğnesinde bulunan bir [[enzim]] olan [[fosfolipaz A2]].]]
[[Dosya:1poc.png|sağ|küçükresim|Arı iğnesinde bulunan bir [[enzim]] olan [[fosfolipaz A2]].]]
Venomlar, içerdikleri [[Toksin|toksinler]] yoluyla biyolojik etkisini yaratır. Bazı venomlar, farklı tiplerdeki toksinlerin karmaşık karışımlarıdır. Zehirlerdeki başlıca toksin sınıfları arasında şunlar yer alır:<ref name="Harris2004">{{Dergi kaynağı}}</ref>
Venomlar, içerdikleri [[Toksin|toksinler]] yoluyla biyolojik etkisini yaratır. Bazı venomlar, farklı tiplerdeki toksinlerin karmaşık karışımlarıdır. Zehirlerdeki başlıca toksin sınıfları arasında şunlar yer alır:<ref name="Harris2004">{{cite journal | last=Harris | first=J. B. | title=Animal poisons and the nervous system: what the neurologist needs to know | journal=Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry | volume=75 | issue=suppl_3 | date=September 2004 | doi=10.1136/jnnp.2004.045724 | pmid=15316044 | pmc=1765666 | pages=iii40–iii46}}</ref>


* Karşılaştıkları hücrelerde nekroz (yani ölüme) neden olan [[Nekroz|nekrotoksinler]].<ref name="Raffray">{{Dergi kaynağı}}</ref> [[Çıngıraklı yılan]] ve [[Engerekgiller|engerek]] zehiri [[fosfolipaz]] ve [[tripsin]] benzeri serin proteazlar içerir.
* Karşılaştıkları hücrelerde nekroz (yani ölüme) neden olan [[Nekroz|nekrotoksinler]].ref name=Raffray>{{cite journal | author=Raffray M, Cohen GM | title=Apoptosis and necrosis in toxicology: a continuum or distinct modes of cell death? | journal=Pharmacol. Ther. | volume=75 | issue=3 | pages=153–177 | year=1997 | pmid=9504137 | doi=10.1016/s0163-7258(97)00037-5 | last2=Cohen}}</ref> [[Çıngıraklı yılan]] ve [[Engerekgiller|engerek]] zehiri [[fosfolipaz]] ve [[tripsin]] benzeri serin proteazlar içerir.
* Öncelikle hayvanların sinir sistemlerini etkileyen nörotoksinler.<ref name="Dutertre Lewis 2006 pp. 661–670">{{cite journal|last=Dutertre|first=Sébastien|last2=Lewis|first2=Richard J.|title=Toxin insights into nicotinic acetylcholine receptors|journal=Biochemical Pharmacology|volume=72|issue=6|year=2006|doi=10.1016/j.bcp.2006.03.027|pmid=16716265|pages=661–670}}</ref> Bunlar, iyon kanalı iletkenliğini bozan iyon kanalı toksinlerini içerir. [[Latrodectus|Kara dul örümceği]], [[akrep]], [[kutu denizanası]], [[koni kabuklu salyangoz]] ve [[mavi halkalı ahtapot]] zehirleri (diğerleri arasında) bu şekilde işlev görür.
* Öncelikle hayvanların sinir sistemlerini etkileyen nörotoksinler.<ref name="Dutertre Lewis 2006 pp. 661–670">{{cite journal|last=Dutertre|first=Sébastien|last2=Lewis|first2=Richard J.|title=Toxin insights into nicotinic acetylcholine receptors|journal=Biochemical Pharmacology|volume=72|issue=6|year=2006|doi=10.1016/j.bcp.2006.03.027|pmid=16716265|pages=661–670}}</ref> Bunlar, iyon kanalı iletkenliğini bozan iyon kanalı toksinlerini içerir. [[Latrodectus|Kara dul örümceği]], [[akrep]], [[kutu denizanası]], [[koni kabuklu salyangoz]] ve [[mavi halkalı ahtapot]] zehirleri (diğerleri arasında) bu şekilde işlev görür.
* Bir reseptöre bağlanarak kaslara zarar veren [[Miyotoksin|miyotoksinler]], [[yılan]] (çıngıraklı yılan gibi) ve [[kertenkele]] zehirlerinde bulunan küçük, bazik [[Peptit|peptitlerdir]].<ref name="pmid12709056">{{cite journal |author=Nicastro, G; Franzoni, L; de Chiara, C; Mancin, A. C.; Giglio, J. R.; Spisni, A. |title=Solution structure of crotamine, a Na+ channel affecting toxin from Crotalus durissus terrificus venom |journal=Eur. J. Biochem. |volume=270 |issue=9 |pages=1969–1979 |date=May 2003 |pmid=12709056 |doi=10.1046/j.1432-1033.2003.03563.x}}</ref><ref name="PUB00001595">{{cite journal |author=Griffin, P. R.; Aird, S. D. |title=A new small myotoxin from the venom of the prairie rattlesnake (Crotalus viridis viridis) |journal=FEBS Lett. |volume=274 |issue=1 |pages=43–47 |year=1990 |pmid=2253781 |doi=10.1016/0014-5793(90)81325-I}}</ref><ref name="PUB00005315">{{cite journal |author=Samejima Y.; Aoki, Y; Mebs, D. |title=Amino acid sequence of a myotoxin from venom of the eastern diamondback rattlesnake (Crotalus adamanteus) |journal=Toxicon |volume=29 |issue=4 |pages=461–468 |year=1991 |pmid=1862521 |doi=10.1016/0041-0101(91)90020-r}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Whittington |first1=C. M. |last2=Papenfuss |first2=A. T. |last3=Bansal |first3=P. |last4=Torres |first4=A. M. |last5=Wong |first5=E. S. |last6=Deakin |first6=J. E. |last7=Graves |first7=T. |last8=Alsop |first8=A. |last9=Schatzkamer |first9=K. |last10=Kremitzki |first10=C. |last11=Ponting|first11=C. P. |last12=Temple-Smith |first12=P. |last13=Warren |first13=W. C.|last14=Kuchel |first14=P. W. |last15=Belov |first15=K. |title=Defensins and the convergent evolution of platypus and reptile venom genes |journal=Genome Research |date=June 2008 |volume=18 |issue=6 |pages=986–094 |pmid=18463304 |doi=10.1101/gr.7149808 |pmc=2413166}}</ref>
* Bir reseptöre bağlanarak kaslara zarar veren [[Miyotoksin|miyotoksinler]], [[yılan]] (çıngıraklı yılan gibi) ve [[kertenkele]] zehirlerinde bulunan küçük, bazik [[Peptit|peptitlerdir]].<ref name="pmid12709056">{{Dergi kaynağı}}</ref><ref name="PUB00001595">{{Dergi kaynağı}}</ref><ref name="PUB00005315">{{Dergi kaynağı}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı}}</ref>
* Tek tek hücreleri öldüren [[Sitotoksik|sitotoksinler]], bal arılarının [[Apitoksin|apitoksininde]] ve kara dul örümceklerinin zehrinde bulunur.<ref name="Sobral Sampaio Falcão Queiroz 2016">{{Dergi kaynağı}}</ref><ref name="Peng Dai Lei Liang pp. 3267–3274">{{cite journal|last=Peng|first=Xiaozhen|last2=Dai|first2=Zhipan|last3=Lei|first3=Qian|last4=Liang|first4=Long|last5=Yan|first5=Shuai|last6=Wang|first6=Xianchun|title=Cytotoxic and apoptotic activities of black widow spiderling extract against HeLa cells|journal=Experimental and Therapeutic Medicine|volume=13|issue=6|date=April 2017|doi=10.3892/etm.2017.4391|pmid=28587399|pmc=5450530|pages=3267–3274}}</ref>
* Tek tek hücreleri öldüren [[Sitotoksik|sitotoksinler]], bal arılarının [[Apitoksin|apitoksininde]] ve kara dul örümceklerinin zehrinde bulunur<ref name="Sobral Sampaio Falcão Queiroz 2016">{{cite journal | last=Sobral | first=Filipa | last2=Sampaio | first2=Andreia | last3=Falcão | first3=Soraia | last4=Queiroz | first4=Maria João R.P. | last5=Calhelha | first5=Ricardo C. | last6=Vilas-Boas | first6=Miguel | last7=Ferreira | first7=Isabel C.F.R. | title=Chemical characterization, antioxidant, anti-inflammatory and cytotoxic properties of bee venom collected in Northeast Portugal | journal=Food and Chemical Toxicology | volume=94 | year=2016 | doi=10.1016/j.fct.2016.06.008 | pmid=27288930 | pages=172–177 | hdl=10198/13492 }}</ref><ref name="Peng Dai Lei Liang pp. 3267–3274">{{cite journal | last=Peng | first=Xiaozhen | last2=Dai | first2=Zhipan | last3=Lei | first3=Qian | last4=Liang | first4=Long | last5=Yan | first5=Shuai | last6=Wang | first6=Xianchun | title=Cytotoxic and apoptotic activities of black widow spiderling extract against HeLa cells | journal=Experimental and Therapeutic Medicine | volume=13 | issue=6 | date=April 2017 | doi=10.3892/etm.2017.4391 | pmid=28587399 | pmc=5450530 | pages=3267–3274}}</ref>


== Taksonomik çeşitlilik ==
== Taksonomik çeşitlilik ==
25. satır: 25. satır:


=== Diğer omurgasızlar ===
=== Diğer omurgasızlar ===
Çeşitli [[Şube|şubelerde]] zehirli omurgasızlar mevcuttur. Bunların arasında tehlikeli [[kutu denizanası]] gibi [[Denizanası|denizanaları]],<ref>{{cite web |last1=Frost |first1=Emily |title=What's Behind That Jellyfish Sting? |url=https://www.smithsonianmag.com/science-nature/whats-behind-that-jellyfish-sting-2844876/ |publisher=Smithsonian |accessdate=30 Eylül 2018 |date=30 Ağustos 2013}}</ref> [[derisi dikenliler]] arasında [[Denizkestanesi|denizkestanesi]]<ref>{{Cite journal |last=Gallagher |first=Scott A. |title=Echinoderm Envenomation |url=http://emedicine.medscape.com/article/770053-overview |work=eMedicine |accessdate=12 October 2010 |date=2017-08-02 }}</ref> ve koni kabuklu salyangoz<ref name="OliveraTeichert2007">{{cite journal |author=Olivera, B. M.; Teichert, R. W. | title=Diversity of the neurotoxic Conus peptides: a model for concerted pharmacological discovery | journal=Molecular Interventions | year= 2007 | volume= 7 | issue= 5 | pages=251–260 | pmid=17932414 | doi=10.1124/mi.7.5.7}}</ref> ve [[yumuşakçalar]] arasında [[Ahtapot|ahtapotların]] da bulunduğu [[kafadan bacaklılar]] yer almaktadır.<ref>{{cite web |last1=Barry |first1=Carolyn |title=All Octopuses Are Venomous, Study Says |url=https://www.nationalgeographic.com/animals/2009/04/octopus-venom-hunting-cephalopod/ |publisher=[[National Geographic]] |accessdate=30 September 2018 |date=17 Nisan 2009}}</ref>
Çeşitli [[Şube|şubelerde]] zehirli omurgasızlar mevcuttur. Bunların arasında tehlikeli [[kutu denizanası]] gibi [[Denizanası|denizanaları]],<ref>{{Web kaynağı}}Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ([[:Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler|link]])
[[Kategori:Boş kaynak içeren sayfalar]]
[[Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler]]</ref> [[Knidliler]] arasında [[denizşakayığı]],<ref>{{Dergi kaynağı}}</ref> [[derisi dikenliler]] arasında [[Denizkestanesi|denizkestanesi<ref>{{Dergi kaynağı}}</ref>]][./Venom#cite_note-21 <span class="mw-reflink-text"><nowiki>[21]</nowiki></span>] ve koni kabuklu salyangoz<ref name="OliveraTeichert2007">{{Dergi kaynağı}}</ref> ve [[yumuşakçalar]] arasında [[Ahtapot|ahtapotların]] da bulunduğu [[kafadan bacaklılar]] yer almaktadır.<ref>{{Web kaynağı}}Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ([[:Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler|link]])
[[Kategori:Boş kaynak içeren sayfalar]]
[[Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler]]</ref>


=== Omurgalılar ===
=== Omurgalılar ===


==== Balık ====
==== Balık ====
Venom; dikenli bir tür olan iri vatozlar, [[Köpekbalığı|köpek balıkları]] ve [[Sıçansılar (balık)|sıçansılar]], kedi balığı (yaklaşık 1000 zehirli tür) gibi 200 kıkırdaklı balıkta bulunmaktadır.<ref name="SmithWheeler2006">{{Dergi kaynağı}}</ref>
Venom; dikenli bir tür olan iri vatozlar, [[Köpekbalığı|köpek balıkları]] ve [[Sıçansılar (balık)|sıçansılar]], kedi balığı (yaklaşık 1000 zehirli tür) gibi 200 kıkırdaklı balıkta bulunmaktadır.<ref name="SmithWheeler2006">{{cite journal | last=Smith | first=William Leo | last2=Wheeler | first2=Ward C. | title=Venom Evolution Widespread in Fishes: A Phylogenetic Road Map for the Bioprospecting of Piscine Venoms | journal=Journal of Heredity | volume=97 | issue=3 | date=2006 | doi=10.1093/jhered/esj034 | pmid=16740627 | pages=206–217}}</ref>


==== Amfibiler ====
==== Amfibiler ====
Amfibiler arasında, bazı [[Semendergiller|semenderler]] keskin zehirli uçlu kaburgalar çıkarabilir.<ref>[http://www.askabiologist.org.uk/punbb/viewtopic.php?id=1494 Venomous Amphibians (Page 1) - Reptiles (Including Dinosaurs) and Amphibians - Ask a Biologist Q&A]. Askabiologist.org.uk. Retrieved on 2013-07-17.</ref><ref>{{Dergi kaynağı}}</ref>
Amfibiler arasında, bazı [[Semendergiller|semenderler]] keskin zehirli uçlu kaburgalar çıkarabilir.<ref>[http://www.askabiologist.org.uk/punbb/viewtopic.php?id=1494 Venomous Amphibians (Page 1) - Reptiles (Including Dinosaurs) and Amphibians - Ask a Biologist Q&A]. Askabiologist.org.uk. Retrieved on 2013-07-17.</ref><ref>{{Cite journal | last1=Nowak | first1=R. T. | last2=Brodie | first2=E. D. | title=Rib Penetration and Associated Antipredator Adaptations in the Salamander Pleurodeles waltl (Salamandridae) | journal=Copeia | volume=1978 | issue=3 | pages=424–429 | year=1978 | doi=10.2307/1443606| jstor=1443606 }}</ref>


==== Sürüngenler ====
==== Sürüngenler ====
450 yılan türü zehirlidir. [[Yılan zehri]] göz altındaki bezler tarafından üretilir (mandibular bez) ve kurbana borumsu veya kanallı dişlerle iletilir. Yılan zehirleri çeşitli peptid toksinleri içerir. Bunlar arasında protein [[peptit]] bağlarını hidrolize eden [[Proteaz|proteazlar]], [[DNA]]'nın [[Fosfodiester bağı|fosfodiester]] bağlarını hidrolize eden [[Nükleaz|nükleazlar]] ve sinir sisteminde sinyallemeyi devre dışı bırakan nörotoksinler yer almaktadır.<ref name="Bauchot">{{Kitap kaynağı}}</ref> Yılan zehri ağrı, şişme, doku nekrozu, düşük tansiyon, kasılmalar, kanama (yılan türlerine göre değişen), solunum felci, böbrek yetmezliği, koma ve ölüm gibi semptomlara neden olur.<ref>{{Web kaynağı}}Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ([[:Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler|link]])
450 yılan türü zehirlidir.<ref name="SmithWheeler2006"/> [[Yılan zehri]] göz altındaki bezler tarafından üretilir (mandibular bez) ve kurbana borumsu veya kanallı dişlerle iletilir. Yılan zehirleri çeşitli peptid toksinleri içerir. Bunlar arasında protein [[peptit]] bağlarını hidrolize eden [[Proteaz|proteazlar]], [[DNA]]'nın [[Fosfodiester bağı|fosfodiester]] bağlarını hidrolize eden [[Nükleaz|nükleazlar]] ve sinir sisteminde sinyallemeyi devre dışı bırakan nörotoksinler yer almaktadır.<ref name=Bauchot>{{cite book |last=Bauchot |first=Roland |title=Snakes: A Natural History |year=1994 |publisher=Sterling |isbn=978-1-4027-3181-5 |pages=194–209}}</ref> Yılan zehri ağrı, şişme, doku nekrozu, düşük tansiyon, kasılmalar, kanama (yılan türlerine göre değişen), solunum felci, böbrek yetmezliği, koma ve ölüm gibi semptomlara neden olur.<ref>{{cite web |title=Snake Bites |url=http://eclinicalworks.adam.com/content.aspx?productId=39&pid=1&gid=000031&print=1 |publisher=A. D. A. M. Inc |accessdate=30 Eylül 2018 |date=16 Ekim 2017}}</ref> Yılan zehiri, ataların [[Tükürük bezi|tükürük bezlerinde]] dışavurulan [[Duplikasyon|genlerin çoğaltılmasıyla]] ortaya çıkmış olabilir.<ref name="HargreavesSwainHegartyLogan2014">{{cite journal | last=Hargreaves | first=Adam D. | last2=Swain | first2=Martin T. | last3=Hegarty | first3=Matthew J. | last4=Logan | first4=Darren W. | last5=Mulley | first5=John F. | title=Restriction and Recruitment—Gene Duplication and the Origin and Evolution of Snake Venom Toxins | journal=Genome Biology and Evolution | volume=6 | issue=8 | date=30 July 2014 | doi=10.1093/gbe/evu166 | pmid=25079342 | pmc=4231632 | pages=2088–2095}}</ref><ref>{{cite journal |author1=Daltry, Jennifer C. |author2=Wuester, Wolfgang |author3=Thorpe, Roger S. | year=1996 | title=Diet and snake venom evolution | journal=Nature | volume=379 | issue=6565 | pages=537–540 | doi=10.1038/379537a0 | pmid=8596631}}</ref>
[[Kategori:Boş kaynak içeren sayfalar]]
[[Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler]]</ref> Yılan zehiri, ataların [[Tükürük bezi|tükürük bezlerinde]] dışavurulan [[Duplikasyon|genlerin çoğaltılmasıyla]] ortaya çıkmış olabilir.<ref name="HargreavesSwainHegartyLogan2014">{{Dergi kaynağı}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı}}</ref>


Venom, Meksika boncuklu kertenkele,<ref name="Cantrell2003">{{Dergi kaynağı}}</ref> [[gila canavarı]] ve [[Komodo ejderi|Komodo ejderi<ref name="fries">{{Dergi kaynağı}}</ref>]][./Venom#cite_note-fries-33 <span class="mw-reflink-text"><nowiki>[33]</nowiki></span>] de dahil olmak üzere bazı etobur kertenkeleler gibi bir kaç sürüngende bulunur.
Venom, Meksika boncuklu kertenkele,<ref name="Cantrell2003">{{cite journal | last=Cantrell | first=F. L. | title=Envenomation by the Mexican beaded lizard: a case report | journal=Journal of Toxicology. Clinical Toxicology | volume=41 | issue=3 | year=2003 | pmid=12807305 | pages=241–244}}</ref> [[gila canavarı]],<ref name=Mullin2015/> ve [[Komodo ejderi|Komodo ejderi]]<ref name=fries>{{cite journal |author1=Fry, B. G. |author2=Wroe, S. |author3=Teeuwisse, W. et al |title=A central role for venom in predation by ''Varanus komodoensis'' (Komodo Dragon) and the extinct giant ''Varanus'' (''Megalania'') ''priscus'' |journal=PNAS |volume=106 |issue=22 |pages=8969–8974 |date=June 2009 |pmid=19451641 |pmc=2690028 |doi=10.1073/pnas.0810883106 }}</ref> de dahil olmak üzere bazı etobur kertenkeleler gibi bir kaç sürüngende bulunur.


==== Memeliler ====
==== Memeliler ====
Solenodonlar, [[sivri faregiller]], vampir yarasalar, erkek [[Ornitorenk|ornitorenkler]] ve maymungiller ailesi (''Nycticebus'') gibi az sayıdaki canlı memeli türü zehirlidir.<ref>{{Dergi kaynağı}}</ref>
Solenodonlar, [[sivri faregiller]], vampir yarasalar, erkek [[Ornitorenk|ornitorenkler]] ve maymungiller ailesi (''Nycticebus'') gibi az sayıdaki canlı memeli türü zehirlidir.<ref name="SmithWheeler2006"/><ref>{{Cite journal |last=Nekaris |first=K. Anne-Isola |last2=Moore |first2=Richard S. |last3=Rode |first3=E. Johanna |last4=Fry |first4=Bryan G. |date=2013-09-27 |title=Mad, bad and dangerous to know: the biochemistry, ecology and evolution of slow loris venom |journal=Journal of Venomous Animals and Toxins Including Tropical Diseases |volume=19 |issue=1 |page=21 |doi=10.1186/1678-9199-19-21|pmid=24074353 |pmc=3852360}}</ref>


== Venom ve insanlar ==
== Venom ve insanlar ==
Zehirli hayvanlar, 1990 yılından beri 76 bin ölüme; 2013 yılında 57 bin insan ölümüne neden olmuştur.<ref name="GDB2013">{{Dergi kaynağı}}</ref>
Zehirli hayvanlar, 1990 yılından beri 76 bin ölüme; 2013 yılında 57 bin insan ölümüne neden olmuştur.<ref name=GDB2013>{{cite journal |last1=GBD 2013 Mortality and Causes of Death |first1=Collaborators|title=Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013 |journal=Lancet |date=17 December 2014 |pmid=25530442 |doi=10.1016/S0140-6736(14)61682-2 |pmc=4340604 |volume=385 |issue=9963 |pages=117–171}}</ref>

173 binden fazla türde bulunan zehir -5 binden fazla bilimsel makalede incelenmiş- çok çeşitli hastalıkları tedavi etme potansiyeline sahiptir.<ref name=Mullin2015>{{cite web |last1=Mullin |first1=Emily |title=Animal Venom Database Could Be Boon To Drug Development |url=https://www.forbes.com/sites/emilymullin/2015/11/29/animal-venom-database-could-be-boon-to-drug-development/#4fa4e53c7992 |publisher=Forbes |accessdate=30 Eylül 2018 |date=29 Kasım 2015}}</ref> Yılan zehirleri, [[tromboz]], [[artrit]] ve bazı [[Kanser|kanserler]] dahil olmak üzere bu durumları tedavi etmek için kullanılabilecek proteinler içerir.<ref name="PalGomesDasguptaGomes2002">{{cite journal | last=Pal | first=S. K. | last2=Gomes | first2=A. | last3=Dasgupta | first3=S. C. | last4=Gomes | first4=A. | title=Snake venom as therapeutic agents: from toxin to drug development. | journal=Indian Journal of Experimental Biology | volume=40 | issue=12 | year=2002 | pmid=12974396 | pages=1353–1358}}</ref><ref name="Holland2013">{{cite web |last1=Holland |first1=Jennifer S. |title=The Bite That Heals |url=https://www.nationalgeographic.com/magazine/2013/02/venom/ |publisher=[[National Geographic]] |accessdate=30 Eylül 2018 |date=Şubat 2013}}</ref> [[Gila canavarı]] zehiri, [[Tip 2 diabetes mellitus|tip 2 diyabetin]] tedavisinde kullanılan [[exenatide]] içerir.<ref name=Mullin2015/>

== Kaynakça ==
{{kaynakça|2}}


173 binden fazla türde bulunan zehir -5 binden fazla bilimsel makalede incelenmiş- çok çeşitli hastalıkları tedavi etme potansiyeline sahiptir.<ref name="Mullin2015">{{Web kaynağı}}Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ([[:Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler|link]])
[[Kategori:Boş kaynak içeren sayfalar]]
[[Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler]]</ref> Yılan zehirleri, [[tromboz]], [[artrit]] ve bazı [[Kanser|kanserler]] dahil olmak üzere bu durumları tedavi etmek için kullanılabilecek proteinler içerir.<ref name="PalGomesDasguptaGomes2002">{{Dergi kaynağı}}</ref><ref name="Holland2013">{{Web kaynağı}}Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ([[:Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler|link]])
[[Kategori:Boş kaynak içeren sayfalar]]
[[Kategori:Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler]]</ref> [[Gila canavarı]] zehiri, [[Tip 2 diabetes mellitus|tip 2 diyabetin]] tedavisinde kullanılan [[exenatide]] içerir.{{reflist}}
[[Kategori:Hayvan fizyolojisi]]
[[Kategori:Hayvan fizyolojisi]]
[[Kategori:Toksinler]]
[[Kategori:Toksinler]]

Sayfanın 17.21, 17 Ocak 2019 tarihindeki hâli

Bir damla venom (zehir) taşıyan yaban arısı iğnesi

Venom ya da hayvan zehri, bir hayvanın bir diğerine zarar vermek için ürettiği bir veya daha fazla toksin içeren bir salgıdır.[1] Venom, hem avcılarda hem de avlarda, hem  omurgalılarda hem de omurgasızlarda olmak üzere çeşitli hayvanlar arasında ortaya çıkmıştır.

Venomlar, hücreleri öldüren en az dört ana toksin sınıfının yani nekrotoksin ve sitotoksin etkisiyle öldürür: sinir sistemlerini etkileyen nörotoksinler; kaslara zarar veren miyotoksinler.

Zehirli hayvanlar yılda on binlerce insanın ölümüne sebep olmaktadır. Bununla birlikte birçok zehirdeki toksin, çok çeşitli hastalıkları tedavi etme potansiyeline sahiptir.

Evrimi

Zehirin çok çeşitli taksonlarda kullanılması, yakınsak evrimin bir örneğidir. Bu özelliğin nasıl bu kadar yaygınlaştığını ve çeşitlendirildiğini kesin olarak söylemek zor. Zehirli hayvanların toksinlerini kodlayan çoklu gen aileleri aktif olarak seçilir ve özel fonksiyonlarla daha çeşitli toksinler oluşturur. Venomlar, çevrelerine ve kurbanlarına adapte olur ve buna göre bir avcının özel avında azami derecede etkili olacak şekilde evrilir. Sonuç olarak venomlar, bir hayvanın standart beslenmesine göre özelleşmiştir.[2]

İşleyişi

Arı iğnesinde bulunan bir enzim olan fosfolipaz A2.

Venomlar, içerdikleri toksinler yoluyla biyolojik etkisini yaratır. Bazı venomlar, farklı tiplerdeki toksinlerin karmaşık karışımlarıdır. Zehirlerdeki başlıca toksin sınıfları arasında şunlar yer alır:[3]

Taksonomik çeşitlilik

Zehir, hem omurgasızlarda hem de omurgalılarda; hem su hem kara hayvanlarında; hem avcı hem de av hayvanlarında bulunarak taksonomik olarak yaygın bir şekilde dağılmıştır. Başlıca zehirli hayvan grupları aşağıda tarif edilmiştir.

Eklem bacaklılar

Zehirli eklem bacaklılar arasında zehrini enjekte etmek için dişlerini (keliserlerinin parçası) kullanan örümcekler ile zehrini aktarmak için kıskaç benzeri ön ayaklarını kullanan kırkayaklar ve zehrini bir iğneyle zerk eden akreplerle ısırıcı böcekler yer alır.

Diğer omurgasızlar

Çeşitli şubelerde zehirli omurgasızlar mevcuttur. Bunların arasında tehlikeli kutu denizanası gibi denizanaları,[11] derisi dikenliler arasında denizkestanesi[12] ve koni kabuklu salyangoz[13] ve yumuşakçalar arasında ahtapotların da bulunduğu kafadan bacaklılar yer almaktadır.[14]

Omurgalılar

Balık

Venom; dikenli bir tür olan iri vatozlar, köpek balıkları ve sıçansılar, kedi balığı (yaklaşık 1000 zehirli tür) gibi 200 kıkırdaklı balıkta bulunmaktadır.[15]

Amfibiler

Amfibiler arasında, bazı semenderler keskin zehirli uçlu kaburgalar çıkarabilir.[16][17]

Sürüngenler

450 yılan türü zehirlidir.[15] Yılan zehri göz altındaki bezler tarafından üretilir (mandibular bez) ve kurbana borumsu veya kanallı dişlerle iletilir. Yılan zehirleri çeşitli peptid toksinleri içerir. Bunlar arasında protein peptit bağlarını hidrolize eden proteazlar, DNA'nın fosfodiester bağlarını hidrolize eden nükleazlar ve sinir sisteminde sinyallemeyi devre dışı bırakan nörotoksinler yer almaktadır.[18] Yılan zehri ağrı, şişme, doku nekrozu, düşük tansiyon, kasılmalar, kanama (yılan türlerine göre değişen), solunum felci, böbrek yetmezliği, koma ve ölüm gibi semptomlara neden olur.[19] Yılan zehiri, ataların tükürük bezlerinde dışavurulan genlerin çoğaltılmasıyla ortaya çıkmış olabilir.[20][21]

Venom, Meksika boncuklu kertenkele,[22] gila canavarı,[23] ve Komodo ejderi[24] de dahil olmak üzere bazı etobur kertenkeleler gibi bir kaç sürüngende bulunur.

Memeliler

Solenodonlar, sivri faregiller, vampir yarasalar, erkek ornitorenkler ve maymungiller ailesi (Nycticebus) gibi az sayıdaki canlı memeli türü zehirlidir.[15][25]

Venom ve insanlar

Zehirli hayvanlar, 1990 yılından beri 76 bin ölüme; 2013 yılında 57 bin insan ölümüne neden olmuştur.[26]

173 binden fazla türde bulunan zehir -5 binden fazla bilimsel makalede incelenmiş- çok çeşitli hastalıkları tedavi etme potansiyeline sahiptir.[23] Yılan zehirleri, tromboz, artrit ve bazı kanserler dahil olmak üzere bu durumları tedavi etmek için kullanılabilecek proteinler içerir.[27][28] Gila canavarı zehiri, tip 2 diyabetin tedavisinde kullanılan exenatide içerir.[23]

Kaynakça

  1. ^ Dorland's Medical Dictionary'de "venom"
  2. ^ Kordiš, D.; Gubenšek, F. (2000). "Adaptive evolution of animal toxin multigene families". Gene. 261 (1): 43–52. doi:10.1016/s0378-1119(00)00490-x. PMID 11164036. 
  3. ^ Harris, J. B. (September 2004). "Animal poisons and the nervous system: what the neurologist needs to know". Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry. 75 (suppl_3): iii40–iii46. doi:10.1136/jnnp.2004.045724. PMC 1765666 $2. PMID 15316044. 
  4. ^ Dutertre, Sébastien; Lewis, Richard J. (2006). "Toxin insights into nicotinic acetylcholine receptors". Biochemical Pharmacology. 72 (6): 661–670. doi:10.1016/j.bcp.2006.03.027. PMID 16716265. 
  5. ^ Nicastro, G; Franzoni, L; de Chiara, C; Mancin, A. C.; Giglio, J. R.; Spisni, A. (May 2003). "Solution structure of crotamine, a Na+ channel affecting toxin from Crotalus durissus terrificus venom". Eur. J. Biochem. 270 (9): 1969–1979. doi:10.1046/j.1432-1033.2003.03563.x. PMID 12709056. 
  6. ^ Griffin, P. R.; Aird, S. D. (1990). "A new small myotoxin from the venom of the prairie rattlesnake (Crotalus viridis viridis)". FEBS Lett. 274 (1): 43–47. doi:10.1016/0014-5793(90)81325-I. PMID 2253781. 
  7. ^ Samejima Y.; Aoki, Y; Mebs, D. (1991). "Amino acid sequence of a myotoxin from venom of the eastern diamondback rattlesnake (Crotalus adamanteus)". Toxicon. 29 (4): 461–468. doi:10.1016/0041-0101(91)90020-r. PMID 1862521. 
  8. ^ Whittington, C. M.; Papenfuss, A. T.; Bansal, P.; Torres, A. M.; Wong, E. S.; Deakin, J. E.; Graves, T.; Alsop, A.; Schatzkamer, K.; Kremitzki, C.; Ponting, C. P.; Temple-Smith, P.; Warren, W. C.; Kuchel, P. W.; Belov, K. (June 2008). "Defensins and the convergent evolution of platypus and reptile venom genes". Genome Research. 18 (6): 986–094. doi:10.1101/gr.7149808. PMC 2413166 $2. PMID 18463304. 
  9. ^ Sobral, Filipa; Sampaio, Andreia; Falcão, Soraia; Queiroz, Maria João R.P.; Calhelha, Ricardo C.; Vilas-Boas, Miguel; Ferreira, Isabel C.F.R. (2016). "Chemical characterization, antioxidant, anti-inflammatory and cytotoxic properties of bee venom collected in Northeast Portugal". Food and Chemical Toxicology. 94: 172–177. doi:10.1016/j.fct.2016.06.008. hdl:10198/13492. PMID 27288930. 
  10. ^ Peng, Xiaozhen; Dai, Zhipan; Lei, Qian; Liang, Long; Yan, Shuai; Wang, Xianchun (April 2017). "Cytotoxic and apoptotic activities of black widow spiderling extract against HeLa cells". Experimental and Therapeutic Medicine. 13 (6): 3267–3274. doi:10.3892/etm.2017.4391. PMC 5450530 $2. PMID 28587399. 
  11. ^ Frost, Emily (30 Ağustos 2013). "What's Behind That Jellyfish Sting?". Smithsonian. Erişim tarihi: 30 Eylül 2018. 
  12. ^ Gallagher, Scott A. (2017-08-02). "Echinoderm Envenomation". eMedicine. Erişim tarihi: 12 October 2010. 
  13. ^ Olivera, B. M.; Teichert, R. W. (2007). "Diversity of the neurotoxic Conus peptides: a model for concerted pharmacological discovery". Molecular Interventions. 7 (5): 251–260. doi:10.1124/mi.7.5.7. PMID 17932414. 
  14. ^ Barry, Carolyn (17 Nisan 2009). "All Octopuses Are Venomous, Study Says". National Geographic. Erişim tarihi: 30 September 2018. 
  15. ^ a b c Smith, William Leo; Wheeler, Ward C. (2006). "Venom Evolution Widespread in Fishes: A Phylogenetic Road Map for the Bioprospecting of Piscine Venoms". Journal of Heredity. 97 (3): 206–217. doi:10.1093/jhered/esj034. PMID 16740627. 
  16. ^ Venomous Amphibians (Page 1) - Reptiles (Including Dinosaurs) and Amphibians - Ask a Biologist Q&A. Askabiologist.org.uk. Retrieved on 2013-07-17.
  17. ^ Nowak, R. T.; Brodie, E. D. (1978). "Rib Penetration and Associated Antipredator Adaptations in the Salamander Pleurodeles waltl (Salamandridae)". Copeia. 1978 (3): 424–429. doi:10.2307/1443606. JSTOR 1443606. 
  18. ^ Bauchot, Roland (1994). Snakes: A Natural History. Sterling. ss. 194–209. ISBN 978-1-4027-3181-5. 
  19. ^ "Snake Bites". A. D. A. M. Inc. 16 Ekim 2017. Erişim tarihi: 30 Eylül 2018. 
  20. ^ Hargreaves, Adam D.; Swain, Martin T.; Hegarty, Matthew J.; Logan, Darren W.; Mulley, John F. (30 July 2014). "Restriction and Recruitment—Gene Duplication and the Origin and Evolution of Snake Venom Toxins". Genome Biology and Evolution. 6 (8): 2088–2095. doi:10.1093/gbe/evu166. PMC 4231632 $2. PMID 25079342. 
  21. ^ Daltry, Jennifer C.; Wuester, Wolfgang; Thorpe, Roger S. (1996). "Diet and snake venom evolution". Nature. 379 (6565): 537–540. doi:10.1038/379537a0. PMID 8596631. 
  22. ^ Cantrell, F. L. (2003). "Envenomation by the Mexican beaded lizard: a case report". Journal of Toxicology. Clinical Toxicology. 41 (3): 241–244. PMID 12807305. 
  23. ^ a b c Mullin, Emily (29 Kasım 2015). "Animal Venom Database Could Be Boon To Drug Development". Forbes. Erişim tarihi: 30 Eylül 2018. 
  24. ^ Fry, B. G.; Wroe, S.; Teeuwisse, W.; ve diğerleri. (June 2009). "A central role for venom in predation by Varanus komodoensis (Komodo Dragon) and the extinct giant Varanus (Megalania) priscus". PNAS. 106 (22): 8969–8974. doi:10.1073/pnas.0810883106. PMC 2690028 $2. PMID 19451641. 
  25. ^ Nekaris, K. Anne-Isola; Moore, Richard S.; Rode, E. Johanna; Fry, Bryan G. (2013-09-27). "Mad, bad and dangerous to know: the biochemistry, ecology and evolution of slow loris venom". Journal of Venomous Animals and Toxins Including Tropical Diseases. 19 (1): 21. doi:10.1186/1678-9199-19-21. PMC 3852360 $2. PMID 24074353. 
  26. ^ GBD 2013 Mortality and Causes of Death, Collaborators (17 December 2014). "Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013". Lancet. 385 (9963): 117–171. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMC 4340604 $2. PMID 25530442. 
  27. ^ Pal, S. K.; Gomes, A.; Dasgupta, S. C.; Gomes, A. (2002). "Snake venom as therapeutic agents: from toxin to drug development". Indian Journal of Experimental Biology. 40 (12): 1353–1358. PMID 12974396. 
  28. ^ Holland, Jennifer S. (Şubat 2013). "The Bite That Heals". National Geographic. Erişim tarihi: 30 Eylül 2018. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hayvan_zehri&oldid=20296901" sayfasından alınmıştır