Zühre Akçura
Zühre Akçura | |
|---|---|
 Zühre Akçurin | |
| Kendi dilinde adı | Zөһrә Akchurina |
| Doğum | 1862 Simbirsk eyaleti,Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 13 Nisan 1903 Taurida Rus İmparatorluğu |
| Milliyet | Kırım Tatarı |
| Vatandaşlık | Rus İmparatorluğu |
| Eğitim | Usûl-ü Cedit Mektebi |
| Mezun olduğu okul(lar) | Siyasetçi, gazeteci, yayımcı, editör, eğitimci |
| Tanınma nedeni | Terjiman gazetesinin yayıncısı ve baş editörü |
| Din | İslam |
| Evlilik | İsmail Gaspıralı |
| Çocuk(lar) | Şefika Gaspıralı, Nigar, Rıfat , Javad-Mansur, Haydar-Ali |
| Ebeveyn(ler) | Babası Asfandiyar Akçurin, annesi Fatma Achurina |
Zühre Akçurin veya Zühre Akçura (Gaspıralı), Rusça belgelerde: Zukhra (Bibi-Zegra) Asfandiyarovna Akchurina (Tatarca; Zukhra (Bibi-Zegra) Asfandiyarovna Akchurina), Terjiman-Tercüman gazetesinin yayıncılarından biri olan ilk Tatar kadın gazeteci.[1]
Ünlü Kırım Tatar eğitimcisi İsmail Gaspıralı'nın karısı, aynı zamanda Terjiman-Tercüman gazetesinin yayıncıları olan gazeteciler Rifat Gaspıralı ve Şefika Gaspıralı'nın annesi.
Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]
Zühre Akçura 1862 yılında Simbirsk eyaletinin Sengileevsky ilçesine bağlı Staraya Timoshkina köyünde ünlü Tatar prensi Akçurinlerin ailesinde doğdu. Babası İsfendiyar Akçura, annesi Fatima Akçuradır.
Zühre'nin çocukluğu Koromyslovka köyünde geçti. Çocukluğundan beri akranlarından farklıydı. Denilenlere göre; "güzeldi, çevikti, kendine özgü bir zekası vardı, iyi sohbeti vardı." Çocukluğundan itibaren evde okudu, Rus mürebbiyesi eğitim verdi. O zaman şartlarına göre iyi bir eğitim aldı. Asylzat ailesini örnek alarak, ailesi Zühre'ye Rus dili, Rus edebiyatı ve müziği öğretecek Rus kökenli bir mürebbiye tuttu. Ayaz İskhaki, 1914 yılında İl gazetesinde mürebbiye hakkında şunları yazmıştır:
Mürebbiye çok fazla bilgiye sahip olmamasına rağmen, başka bir dünya olan Rus hayatından geldiği ve Rusya'nın gelişen edebiyatına en azından biraz aşina olduğu için küçük Zühre'nin hayal gücünü beslemiş, ufkunun genişlemesine ve düşüncesine katkıda bulunmuştur.
İsmail Gaspıralı ile tanışma ve evlilik[değiştir | kaynağı değiştir]
Babasının erkek kardeşi Ibrahim Kuramshaevich Akçurin (1859–?), Simbirsk Harbiyeli Kolordu'ndan mezun olduktan sonra tedavi için Kırım'a gitti. Zühre da onunla gitti. 1880'de Kırım'da Akçurinler, Bahçesaray belediye başkanı İsmail Gaspıralı ile tanıştı. İsmail'in Rus Müslümanlarının ihtiyaçları için Rus ve Avrupa kültüründen faydalanma ihtiyacından bahseden "Rus İslamı" broşürünü inceledikten sonra, Akçurinler onun görüşlerine hayran kaldılar. İsmail Gaspıralı, Zühre ile ilk görüşmesini şöyle ifade etmiştir: “Bana herhangi bir şey ifade etmiyormuş gibi geldi.”
Simbirsk'e dönen Zühre, İsmail Gaspıralı'ya ilk mektup yazan kişi oldu. Karşılıklı mektuplaştıktan sonra bir süre sonra "kaderlerini bağlamaya" karar verirler. 1881'de Makardzhinskaya fuarında tanışan Gaspıralı, Ibrahim Akçurin'den Zühre'nin babası ile arabulucu olmasını istedi, ancak onay almadı.
İsmail, Koromyslovka'ya gitmeye karar verdi. Yakındaki bir Rus köyünde durarak Zühre'ye gideceğine dair bir mesaj gönderdi. Ancak İsfendiyar bey, kızının asil bir ailenin yerlisi olan İsmail Gaspıralı ile evlenmesini kabul etmedi.[2] Ancak gençler birlikte olmaya karar verirler. Gece Akçuralı Bahçesinde, iki tanığın katılımıyla, o zamanların bir tür evlilik sözleşmesi imzalandı. Sabah İsfendiyar ile tanıştırıldı. Kızın babası fabrikadaki işin durdurulmasını ve davetsiz misafirin işçiler tarafından dövülmesini emretti. O sırada Zühre balkona koşarak “Seninim! Sonsuza kadar senin olacağım! "dedi. Gaspıralı belediye başkanının altın işlemeli üniformasını giydi ve bu nedenle işçiler böyle bir üniformalı bir kişiye el kaldırmaya cesaret edemediler.
Ismail Gaspıralı, korunma umuduyla Ufa'ya Müftü Salimager Tafkilev'e gitti. Müftü, tanıkların huzurunda imzalanan sözleşmeyi doğru olarak değerlendirdi.[3] Ayrıca bölge reisi Timerbulat Kuramshinovich Akçurin'in (1826-1906) meseleyi barışçıl bir şekilde çözmesini önerdi. Bundan sonra Akçurinler bir düğün kutlaması düzenlemeye karar verdi.
Ayaz Iskhaki'nin ölümünden sonra gazetesinde yayınlanan «İsmail Bey, Zühre Gasprin hanım» adlı düğün etkinliğiyle ilgili makalesi tartışmalara yol açtı. Gaspıralı, Akçurin ailesinde hoşnutsuzluğa neden oldu. Ibrahim Akçurin ve Makhbubzamal Akçurin, düğün olayının başlangıçta iki aile arasındaki ilişkiye gölge düşürmesine rağmen, daha sonra aralarında dostluk kurulduğunu vurguladıkları yanıt yazıları yazdılar. Rizaitdin Fakhretdin, “Ünlü Hanımlar” adlı çalışmasında Zühre Akçurin'iı “Tatar kadınları arasında bir inci” olarak adlandırdı ve aydınlanmaya hizmet etme konusundaki güçlü arzusu nedeniyle, akrabalarının anlaşmazlığına rağmen, memleketi Simbirsk eyaletini terk ettiğini ve Bahçesaray'daki Kırım'a gittiğini belirtti.
Gazete çalışması[değiştir | kaynağı değiştir]
32 yaşındaki I. Gaspıralı, Nisan 1883'te " Terjiman-Tercüman " gazetesini Rusça ve Tatarca yayınlamak için izin aldı. 21 yaşındaki Zühre Akçura, kocasının girişimini destekledi. Çeyizini ve mücevherlerini gazete çıkarmak için kullandı. 5-6 yıl boyunca Zühre, gazeteye yeni abonelerin kazandırılması, dokümantasyonu ve reklamı ile ilgili tüm çalışmaları yaptı.
Gazete yayınlanmaya başladığında eşler matbaayı elle çalıştırır, gazeteyi basar, katlar, adresi yazar, pul yapıştırır ve postaneye teslim ederdi. Gazetenin bir sonraki sayısını abonelere gönderdikten sonra yenisi için çalışmalara başlarlardı. İsmail Gaspıralı gazetenin Rusça bölümüne genellikle Rusça makaleler yazdı. Zühre Akçura, yazılı metinleri kocasından daha iyi bildiği Tatarcaya düzeltti, basitleştirdi ve tercüme etti. Gazete haftada 1-2 sayı yayınlandı, küçük formatlı gazetenin bir tarafında Rusça, diğer tarafında Tatarca bir metin vardı.
İlk yılda (1883) gazete 320 abone aldı. 1884'te 406 abone ve 1885'te 1000 aboneye ulaştı. Gazete ancak 20. yüzyılın başlarında giderlerini karşılamaya başladı. 20 yıl boyunca İsmail Gaspıralı ve Zühre Akçura ardıllarını eğitmeyi başardılar. İsmail başka şehirlerde çalışmak için ayrıldığında, gazetenin basımı tamamen Zühre Akçurin'in kontrolündeydi. Mektuplara cevaplar yazdı, Volga-Ural bölgesi hakkında gazete için makaleler hazırladı ve yayınladı.
Gazete oturduğunda Zühre Akçura yazı işleri ofisine yeni çalışanlar aldı ve kardeşlerini de gazete işine dahil etti.[4] Gazetenin görevlerinin bir kısmını yardımcılarına devretti. Kurduğu yeni bir işte kızlar için örnek bir okul yarattı.
Bahçesaray Belediye Başkanı Mustafa Davydovich Zühre Akçura'yı "Rusya'daki Müslüman kadınlar arasında ilk gazeteci" olarak nitelendirdi ve Kırım Türkleri adına kendisine altın bir broş hediye etti. Kazan temsilcileri ona "ulusun annesi" adını verdiler.[5]
Okul[değiştir | kaynağı değiştir]
1893'te Zühre Akçura, Bahchesaray'da kızlar için yeni yöntemi uygulanacak olan kendi ilkokulunu kendi parasıyla açtı ve on yıl boyunca yönetti. Okuluna model olarak, 1883'ten beri Zincirli Medresesi'ne bağlı olarak faaliyet gösteren erkek ilkokulunu aldı.
Ölüm[değiştir | kaynağı değiştir]
13 Nisan 1903'te Zühre Akçura tifo hastalığına yakalandı ve 41 yaşında öldü. Mezarı, ilk Kırım hanlarının türbesinin girişinde yer almaktadır. İsmail Gaspıralı 1914 yılında öldüğünde, Zincirrli Medresesi topraklarında Zühre Akçura ile aynı mezarlığa gömüldü.
Rızaeddin Fahreddin, Zühre Hanım'ın vefatından sonra Rusya'nın dört bir yanından İsmail Gaspıralı adına yaklaşık üç yüz mektup ve taziye telgrafının geldiğini kaydetti.
Aile[değiştir | kaynağı değiştir]
Koca - İsmail Gaspıralı (1851-1914)
- Kızları - Şefika ( 1886-1975), Nigar (1896- ? ).
- Oğullar - Rıfat ( 1884-1925), Javad-Mansur (1897-?), Haydar-Ali (1898-? ).
Anısı[değiştir | kaynağı değiştir]
Ağustos 2015'te, önce Kazan'da, sonra Ulyanovsk'ta ve Starotimoshkino'nun aile mülkünde Rusya ve Türkiye'den bilim adamlarının katılımıyla uluslararası "Yusuf Akçura: Miras ve Modernite" konferansı düzenlendi. Bu konferansın bir parçası olarak Starotimoshkino köy kütüphanesine Zühre Gaspıralı-Akçura adı verildi.[6]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "8 MART DÜNYA KADINLAR GÜNÜ'NDE KAZAN TATAR KADINLARI". 28 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Беренче хатыны — Самур Хәсән
- ^ Семберле Зөһрә Акчурина милләт анасы булды. 26 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. «Аргументы и факты», 06.03.2014
- ^ Габдулла Тукайга багышланган портал
- ^ "krumza.livejournal.com". 9 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2022.
- ^ Барыш районы сайты, 19 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 28 Temmuz 2016
Edebiyat[değiştir | kaynağı değiştir]
- Tatar ansiklopedik sözlük . Kazan : Tataristan Cumhuriyeti İlimler Akademisi Tatar Ansiklopedisi Enstitüsü, 1999. ISBN 0-9530650-3-0 .
- A. Kh. Makhmutova . Sadece sen, insanlar, hizmet. Kazan : "Magarif", 2003.
- A. Kh. Makhmutova . Özgürlük ateşini yakmamızın zamanı geldi. Kazan : TKN, 2006.
- T.I. Biktimerova . Sorbonne'a kadar eğitimin aşamaları. Kazan, 2011.
- A. Belyaev . Tatar halkının tarihsel soyağacı. Kazan : TKN, 2012. ISBN 978-5-298-02215-6 .
Bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Çubuk Akchurin 22 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Zuhra Akchurina[ölü/kırık bağlantı]
- "Жемчужина татарской культуры". Проект «Хранители Родины».
- "Как симбирянка Биби-Зухра Акчурина стала «матерью нации»". Аргументы и Факты. 6 Mart 2014. 26 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2022.
- "Акчурина-Гаспринская, Зухра (1862-1903)". Исламский портал. 16 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2022.
- А. Х. Махмутова. "Kaynar suyla her tarafım yanmış gibi hissettim" (Zuhra ve Ismail Gasprinsky) // Gasyrlar avazy - Yüzyılların yankısı. — 2014. - Sayı. 3-4 . — S. 118-125 . — ISSN 2073-7475 .
- "Зухра Акчурина-Гаспринская (1862–1903), не бывает нации без её матерей". ИД «Медина». 30 Nisan 2020.
- "Казанские бренды начала XX века – мыло и чернила – выпускали с его портретом". Бизнес Online. 13 Mart 2021.
- "Реформатор Исмаил Гаспринский и его любовь к Зухре". 3 Eylül 2021.