Yükleme ve düzenleme formu
Yükleme ve düzenleme formu (İngilizce: Load and Trim Sheet), havacılıkta kullanılan, hava araçlarının yükleme işlemlerinin ve denge ayarlarının gösterildiği kıymetli evraktır.[1] Load and trim sheet, load ve trim olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Her havayolunun kendi L&T sheeti olabileceği gibi, hizmet alınan yer hizmetleri firmasının L&T sheetleri de kullanılabilir.
Bu dokümanın hazırlanmasındaki öncelikli amaç, hava aracı operatörü yahut pilotuna; "center of gravity" olarak tabir edilen "hava aracının ağırlık merkezini" rakam olarak deklare etmek, bununla birlikte uçak içerisindeki yolcu, bagaj, kargo vd. yüklerin dağılımlarını resmî olarak bildirmektir.[2] Yükleme ve Düzenleme formunun uçuş öncesinde hazırlanması, başlıca iki nedene bağlı olarak zorunluluk ihtiva eder.[3] Bunlar;
- Her uçak tipinin kendisine münhasır olarak motor, iniş takımı ve genel gövdesi itibarıyla yapısal anlamda kaldırabileceği maksimum ağırlık hadleri vardır. Söz konusu limitler uçak üreticisi firma mühendislerince belirlenir ve bu limitlere riayet etmek gerekir. Yükleme Ve Düzenleme Formu, belirlenen sınırların aşılıp aşılmadığını yahut aşıldıysa ağırlık bazında ne kadar aşıldığını anlamak ve tespit etmek için kullanılır.
- Bagaj, Kargo, Yakıt ve Yolcu dağılımı, uçağın havada doğrusal bir düzlemde ve dengede kalabilmesi için makul şekilde dağıtılmış olmalıdır. Yükleme ve Düzenleme Formu bu dağılımı ortaya koyduğundan, herhangi bir dengesizlik söz konusu olduğunda formdaki veriler dikkate alınarak gerekli düzenlemeler yapılabilir. Bu husus uçuş güvenliği için çok büyük önem arz eder.
Yükleme Ve Düzenleme Formu, ticari taşımacılık yapan sivil hava ulaşım araçlarında, askeri, kargo ve özel iş jetlerinde yer hizmetleri görevlisi yahut kokpit ekibi tarafından hazırlanır.[4] Load And Trim Sheet veya Türkçesiyle Yükleme ve Düzenleme Formu, Yükleme ve Düzenleme (Tarama) olmak üzere iki ana bölümden oluşur.
Load (yükleme) bölümü[değiştir | kaynağı değiştir]
Uçağın yükleme işlemlerinin gösterildiği kısımdır. Karşı meydana gönderilen LDM (Load Distribution Message/ yük dağılım mesajı) mesajını içerir. Uçağın denge hesabı için gerekli ağırlıkları ve yük dağılımını sayısal olarak bu bölümde planlanır ve gösterilir.
Uçağın kuru operasyonel ağırlığı(DOW), maksimum kalkış ağırlığı(MTOW), maksimum sıfır yakıt ağırlığı(MZFW) ve maksimum iniş ağırlığı (MLAW), aldığı kalkış yakıtı (TOF), havada yakacağı yakıt (Trip Fuel), yolcu sayısı,deadload (bagaj sayısı ve ağırlığı, kargo, EIC, posta ağırlıkları) ile işlemler yapılarak önceden planlanan yükleme planına (pre-loading) uygun olarak yerleştirilmesi yapılır.
Hazırlanışı[değiştir | kaynağı değiştir]
Yükleme bölümüne ilk olarak LDM mesajı ile başlanır. Daha sonra uçağın kuru yük ağırlığına kalkış yakıt ağırlığı eklenerek uçağın operasyon ağırlığı (OW) saptanır. Uçağın maksimum değerlerinde yapılan işlemler sonucunda çıkan en düşük değer uçağın maksimum ağırlık noktası kabul edilerek yükleme işlemlerine başlanır. Yolcu sayılarının tahmini yolcu ağırlığı ile çarpılması ile bulunan toplam yolcu ağırlığı, deadload ve kuru operasyonel ağırlığın toplanması ile uçağın sıfır yakıt ağırlığına ulaşılır (ZFW). Ulaşılan kuru operasyonel ağırlığa kalkış yakıt ağırlığı (TOF) eklenir ve uçağın kalkış ağırlığına (TOW) ulaşılır. Uçağın kalkış ağırlığından havada yakacağı yakıtın çıkarılmasıyla uçağın iniş ağırlığına ulaşılır. (LAW) Bu değerlerin kabul edilen maksimum değerin altında olması gerekir. Aksi halde uçak aşırı yüklenmiş (overload) demektir. Aşırı yükleme durumunda uçağın ambarındaki fazla ağırlıklar indirilir ve daha sonraki uçuşta geri getirilmek üzere havalimanında bırakılır.[5]
Uçağın ambarlarında taşınan yüklerin hangi ambarda kaç kilo olduğu yine yükleme kağıdında gösterilir. Uçuş ile ilgili temel bilgiler kaptana gösterilmek üzere SI kısmına not edilir. (Uçağın havada kalabileceği maksimum süre vs.) LMC (Last minute change/ son dakika değişikliği) hanesi yine load kısmında yer alır.
Trim (düzenleme) bölümü[değiştir | kaynağı değiştir]
Trim bölümü uçağın havada dengesinin sağlandığı bölümdür. Burada yapılan işlemler ile uçağın denge noktası (Center of Gravity) hesaplanır. Denge noktasının, uçağın mac (main aerodynamic chord/ ana aerodinamik akoru) değerlenin güvenli sayıldığı noktalar arasında olması istenir.
Hazırlanışı[değiştir | kaynağı değiştir]
Öncelikle uçağın kuru operasyon indeksi gerekli kutucuğa girilir. Bu indeks tüm hesapların başlayacağı noktadır. Daha sonra deadloadın yüklendiği ambarların ağırlıklar ve yolcu dağılımları (passenger section) ilgili kutucuklara yazılır. İndeksten başlayarak kağıttaki verilerin yardımı ile yukarıdan aşağıya çizgiler çekilerek uçağın denge noktası hesaplanır.[5]
Her ne kadar kalem ve matbu evrak kullanılarak söz konusu dokümanın elde edilmesi mümkün olsa da, bu yöntemde hata payının yüksek olması nedeniyle, hava yolu şirketleri ve yer hizmetleri şirketleri söz konusu dokümanı bilgisayar programları vasıtasıyla üretmeyi tercih etmekte, bu yöntemi daha sağlıklı bulmaktadırlar.[6][7][8]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 31 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ a b Çelebi Hava Servisi, Harekat/ Apron Hizmetleri Eğitim Kitabı
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.