Leyla Asım Turgut
Leyla Asım Turgut (23 Kasım 1911[1][2], İstanbul-1988, İstanbul), Türk mimar, yüzücü.
Türkiye'de erken cumhuriyet döneminin ilk kadın mimarlarından biri ve ilk kadın milli yüzücülerdendir. 1970’li yılların İstanbul’un kültür ortamında yazıları, konferansları ve sanat festivali organizasyonlarıyla etkin olmuştur.
Leyla Hanım, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü akademik kadrosunda yer alan ilk kadın mimar idi. İstanbul Okmeydanı IETT Memur Evleri Gökdelen Projesi, en önemli mimari çalışmalarındandır. Yüzmede Türkiye'de 100 ve 400 metrelerde kırdığı rekor, 22 yıl boyunca kırılamamıştır.
Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]
1911 yılında İstanbul'da Ayaspaşa Hariciye Nezareti Konağında (daha sonra Park Otel binası oldu) doğdu. Babası, Osmanlı Devleti Hariciye Nazırlarından Mustafa Asım Bey, annesi Avusturya’lı Letta Asım Hanım'dır.[3] 1970 yılında verdiği bir röportaja göre ailesinin köklerinin Turgut Reis'e kadar dayanır ve aile bu nedenden dolayı Soyadı Kanunu'ndan sonra Turgut soyadını almıştır.[1] Anne tarafında dedesi, frengi hastalığında dönemin otoritesi kabul edilen Çek asıllı tıp doktoru Franz Mraček, anneannesi ise Sophie Mraček’dir[3]
Babasının Hariciye Nazırı olduğu günlerde doğan Leyla Hanımi ailenin ikinci çocuğudur. 1914-1916 yılları arasında babasının görev yaptığı Tahran'da yaşadı. 1916'da ailecek Viyana'ya yerleştiler. 1916-1931 yılları arasında Viyana'da yaşadı ve liseyi bitiripViyana Teknik Üniversitesi Mimarlık Bölümü'nde eğitimine başladı. 1932 yılında İstanbul'a dönüp ailesi ile Moda'ya yerleştiler.
Leyla Hanım, eğitimine Güzel Sanatlar Akademisi Süsleme Sanatları Bölümü'ne ve ardından Mimarlık Bölümü'nde devam etti. 1939'da bu okuldan mezun oldu.
Mezuniyetinin ardından aynı kurumda akademik kariyerine devam etti ve Robert Vorhölzer'in asistanı olarak çalıştı.[2] Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü akademik kadrosunda yer alan ilk kadın mimar idi.[2] Ankara’da Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde çalıştı ve ayrıca İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesinde öğretim üyeliği yaptı.[4]
| “ | Aziz Ata, Ankara'yı başkent yapmış ve Türkiye büyük bir hızla ilerlemeye, gelişmeye başlamıştı. Onun ilerici ve yapıcı fikirleri ile o kadar dopdolu idim ki, mimar olup yeni baştan yapılan Türkiye'nin toprağı, çamuru ile güzel binalar yapmayı düşündüm gecelerce ... Ve bugün kararımı uygulamanın, Ata'mın gösterdiği yolda yürümenin verdiği kıvanç içerisindeyim ...[5] | ” |
| — İlk Kadın Mimarlarımızdan. Leyla A. Turgut mimariyi seçimini anlatırken | ||
Akademi'deki görevinden ayrıldıktan sonra mesleğini serbest mimar olarak icra etti. Meslek yaşamı boyunca birçok mimari proje gerçekleştirdi. Köy Enstitüleri için açılan bir yarışmayı kazanmasının ardından Samsun'un Ladik ilçesindeki Akpınar Köy Enstitüsü, onun tasarısıyla uygulandı[1] (Akpınar Köy Enstitüsü olarak açılan okul, bir süre Akpınar Anadolu Öğretmen Lisesi olarak da hizmet görmüş 2014'te Akpınar Fen Lisesi olmuştur.).
1944 yılında düzenlenen Çanakkale Zafer ve Meçhul Asker Anıtı Yarışması'na Asım Mutlu ile birlikte katıldı; mansiyon aldı. Harbiye 2 numaralı parkta yapılacak olan Açıkhava Tiyatrosu yarışmasına tek başına katılıp ikincilik kazandı. 1946'da Ankara Teknik Üniversitesi Fizik ve Kimya Fakülteleri Yarışması'nda mansiyon, Suat Erdeniz ile birlikte katıldığı Ankara'da yapılacak sinema-otel yarışmasında ikincilik ödülü aldı.[3]
En önemli çalışması, dönemi için çok katlı sayılan İstanbul Okmeydanı IETT Memur Evleri Gökdelen Projesi olmuştur. 1957 yılında Berkok İlkünsal ile birlikte tasarladığı proje, 1962'de tamamlandı. Bu projeden sonra mimarlık sahasında çalışmaları görülmedi.
1988 yılında İstanbul'da doğduğu semt olan Ayaspaşa'da öldü.[3]
Ailesinden kalan fotoğraflar, belgeleri ve sanat koleksiyonu ile toprak altı koleksiyonunu ve özel eşyalarını, İstanbul Resim Heykel Müzesi, İstabul Deniz Müzesi, Arkeoloji Müzesi, Türk İslam Eserleri Müzesi ve Çelik Gülersoy Vakfı'nın İstanbul Kitaplığı'na bağışlamıştır.[3]
Spor hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Yüzmeye babasının devlet görevi nedeniyle bulunduğu Avrupa'da tahsil görürken başlamıştır. Şube Kaptanı Rüştü Dağlaroğlu'nun oluşturduğu Fenerbahçe yüzme takımına girmiştir. Girdiği tüm yarışlarda birinci gelerek ve Türkiye rekorlarını ele geçirerek tarihe geçmiştir. Sovyetler Birliği'nde ikili müsabakalara katılmak üzere 1934 yılında[6] ilk kez kurulan Yüzme Milli Takımında İstanbul Yüzme İhtisas Kulübü'nden Cavidan Erbelger ile birlikte dahil edilmiş ve ilk kadın milli yüzücülerden biri olmuştur. Türkiye'de 100 ve 400 metrelerde rakipsiz olmuş ve rekorları 22 yıl kırılamamıştır.[6]
1936 yılı Berlin Olimpiyatları'na yelkenci olarak katılan ağabeyi ile birlikte Almanya’ya giden ekibin içinde yer aldı.
Aktif sporculuğu bıraktıktan sonra Modaspor Kulübü'nde su sporları branşlarının kurulmasına önayak olmuştur.
Sanat ve arkeoloji yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]
Çocukluğundan itibaren sanatla içiçe bir yaşam sürdü. 1972 yılında İstanbul Sanat Festivali'nin düzenleme komitesinde Genel Müdür ve Sanat İşleri Yardımcısı olarak görev aldı.
Leyla Hanım, hobi olarak arkeoloji ile uğraştı; ağabeyi ile birlikte toprak altı malzemeleri koleksiyonu yaptı. Anadolu arkeolojisi hakkında bir kitap yazmıştır. Yakın dostu Çelik Gülersoy vasıtası ile Türkiye Turing Otomobil Kurumu bünyesinde konferanslar verdi.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c Parmaksız, Esma İgüs; Koç, Pınar Bolel (2009). "Arşiv, Kadın, Kimlik: MSGSÜ Resim Heykel Müzesi Arşivinden Leyla Turgut Terekesi". Kadın belleğini oluşturma'da kaynak sorunu : Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı 20. Yıl Sempozyumu, 17-19 Nisan 2009, Kadir Has Üniversitesi, İstanbul, Türkiye. İstanbul. ISBN 978-975-8919-44-4.
- ^ a b c Ekincioglu, Meral (15 Eylül 2015). "Leyla Turgut". archnet.org (İngilizce). 24 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2021.
- ^ a b c d e İgüs, Esma (24 Ekim 2023). "Mimar Olmak Ya da Kadın Olmak Tezahürleriyle, Cumhuriyetin İlk Kadın Mimarlarından Leyla Asım Turgut". Vakanüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi. 8 (Dr. Recep Yaşa’ya Armağan): 2730-2777. doi:10.24186/vakanuvis.1341640. ISSN 2149-9535. 30 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.
- ^ "Köy Enstitülerinin Mimarisine Değen Kadın Elleri – Haldun Cezayirlioğlu Koleksiyon". halduncezayirlioglu.com. 14 Nisan 2014. 11 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Toplumda Kadın İlk Kadın Mimarlarımızdan. Leyla A. Turgut". Pirelli Aylık Mecmua, 72. APA Ofset. 1970. ss. 20-21.
- ^ a b Hiçyılmaz, Ergun (20 Haziran 2004). "İlk milli yüzücümüz". Sabah. 24 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2021.