Estonya mimarisi
Estonya mimarisi, kalelerle öne çıkan antik dönem ve çeşitli tarzlarda mimari örneklerinin inşa edildiği Hristiyanlığın yayılmasından sonraki dönem olarak iki bölüme ayrılabilmektedir.
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Antik Estonya[değiştir | kaynağı değiştir]
Antik Estonya mimarisinin ayırt edici bir özelliği, Varbola ve Valjala kaleleri gibi ülke genelinde bulunan birçok kale ve tepe kalesidir. Bunların ortak özelliği 1000 m2 kadar alanlarda kurulmuş olmasıdır. 100 metrelik bir alanı kaplayan önemli yol kavşaklarında yer almışlar ve sonunda Tallinn, Tartu ve Otepya gibi ticaret merkezleri haline gelmişlerdir.[1]
Gotik mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Hristiyanlık, Estonya'ya kuzeydeki haçlı seferleri sırasında girmiş ve Estonya toplumunda, kültüründe ve mimarisinde büyük değişikliklere neden olmuştur. Çoğunlukla Almanca konuşulan bölgelerden ve İskandinavya'dan etkilenmiştir. Yeni din, 13. yüzyıldan itibaren şimdiki Estonya'da kiliselerin inşasını etkilemiştir. İlk kiliseler muhtemelen ahşaptan olması sebebiyle ve hiçbiri günümüze ulaşmış değildir.[2] Hayatta kalan diğer en eski kiliseler sağlam inşa edilmiş ve kaleye benzeyen yapılardandır. Saaremaa'daki Valjala kilisesi ise bu kiliselere bir örnektir. Erken kilise mimarisinde önemli rol oynayan zanaatkarlar ve heykeltıraşlar çoğunlukla Gotland adasından gelmişlerdir.[2] Daha sonra Hristiyanlık Estonya'da daha sıkı kök saldıkça, özellikle 15. yüzyılda kuzey Estonya'da daha büyük ve daha ayrıntılı kiliseler inşa edilmiştir. Eski Tallinn'deki Orta Çağ kiliseleri, Katedral, St. Olaf Kilisesi (16. yüzyılda Avrupa'nın en yüksek binası olma özelliğine sahiptir.[3]) veya Kutsal Ruh Kilisesi hala yüksek Gotik mimari tarzlarını korumaktadır.[4] Tallinn'in dışında, başta Livonya Savaşı ve Kuzey Savaşı olmak üzere sık sık yaşanan savaşlar sırasında pek çok kilise hasar görerek Estonya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti sırasındaki ihmal, Estonya kiliseleri arasında büyük yıkıma neden olmuş ve günümüze sadece birkaç erken dönem kilise ulaşabilmiştir. Sonraki yıllarda yoğun restorasyon çalışmaları yürütülerek nispeten iyi korunmuş Orta Çağ kiliselerinin ilginç örnekleri, özellikle Saaremaa ve Kuzey Estonya'da hala varlığını sürdürmetkedir.[2]
Haçlılar, ülke üzerinde askeri ve idari kontrol sağlamak amacıyla çok sayıda kale inşa ederek ülkeye önemli katkılar sunmuştur. Hem Cermenlerden sonra özel kaleler olarak adlandırılan büyük kale kompleksleri hem de bunları inşa eden diğer haçlı seferleri ve ayrıca büyük askeri operasyonlar için tasarlanmamış daha küçük yerel tahkimatlar (yerel dilde "vasal kaleler" olarak adlandırılır) inşa edilmiştir. Hala korunan büyük kalelerin güzel örnekleri arasında Narva'daki Narva Kalesi, Tallinn'deki Toompea Kalesi ve Saaremaa'daki Kuressaare Kalesi bulunmaktadır. Daha küçük kaleler arasında Purtse Kalesi, Kiiu Kalesi ve Wao Kalesi bugün hala mevcuttur. Orta Çağ'da inşa edilen kalelerin çoğu daha sonraki savaşlarda yıkılmıştır ve bu bağlamda Estonya'da pek çok yıkılmış kale bulunmaktadır.[1]
Orta Çağ'da "Tallinn Gotik" tarzı olarak bilinen mimari örnekler Estonya'da oluşturulmuş ve Finlandiya, İsveç ve Veliky Novgorod'daki inşaatçılar tarafından incelenip benimsenmiştir. Hayatta kalan diğer Orta Çağ sivil binaları da Tallinn'in önemli bir ticaret şehri olarak önemine tanıklık etmektedir. Tallinn'de inşa edilen loncaların binaları, yani Büyük Lonca (1410), St. Olaf Loncası (1422) ve daha sonra "Kara Noktalar Evi" (1597) hala korunmakta ve önemli bir tarihi alan olarak nitelendirilmektedir.[5] Tallinn'in alışılmadık derecede iyi korunmuş şehir surları da bu döneme aittir. Tallinn'in eski şehri bir bütün olarak dünyanın en iyi korunmuş Orta Çağ mimari topluluklarından biridir ve 1997'den beri UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer almaktadır.[6]
Barok ve Rokoko[değiştir | kaynağı değiştir]
Estonya'daki Barok ve Rokoko mimarisi çoğunlukla Rus İmparatorluğu'nun yönetimindeki döneme denk gelmektedir. Bu tarz yerel aristokrasinin inşa ettiği binalara da yansımıştır. En güzel örneklerden biri Barok Kadriorg Sarayı'dır. İkinci Dünya Savaşı'ndan önce Poltsama Kalesi, Estonya'daki rokoko mimarisinin olağanüstü güzel bir örneğidir. Ancak kale savaş sırasında yıkılmış ve geriye sadece kalıntıları kalmıştır.[7]
Baltık soylularının toprak sahibi bir sınıf olarak kuruluşundan bu yana, Estonya'nın kırsal kesimi, üst sınıflar tarafından uygulanan bir manor sistemi ile karakterize edilmiştir. Estonya kırsalında Saue, Palmse veya Vaana malikaneleri gibi Barok ve Rokoko tarzında yaklaşık 2.000 tarihi malikane bulunmaktadır. Aynı zamanda Neo-Barok'tan Neoklasik'e ve Tudor üslubuna kadar pek çok üslupta inşa edilmiş konaklara da rastlamak mümkündür.[8]
Klasisizm[değiştir | kaynağı değiştir]
Tartu, korunmuş neoklasik mimarinin merkezi Belediye Binası 18. yüzyılda inşa edilmiş bir yapıdır. Tartu Üniversitesi'nin ana binası (1803-09) Klasisizmin mükemmel bir örneğidir. Tallinn'de Stenbock Evi ve Karl Ludwig Engel tarafından tasarlanan ve bugün Estonya Adalet Bakanlığı'na ev sahipliği yapan Kohtu Caddesi 8'deki bina gibi birçok muhteşem konut da bu tarzda inşa edilmiştir. Her iki bina da Toompea Tepesi'nde yer almaktadır.
19. yüzyılın sonlarında mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Tüm Avrupa'da olduğu gibi Estonya'da da 19. yüzyılın sonu, çeşitli üsluplarda mimari denemelerin yapıldığı bir dönemdir. Mimarlıkta tarihselliğin korunması ve çeşitli eklektizm türleri yaygınlaşmıştır. Neo-Gotik konaklar arasında popüler bir tarz haline gelmiştir.[5]
Yüzyılın sonunda Modern yönelimin etkisi Estonya'ya ulaşmıştır. Bu etkinin temeli Riga şehri ve kısmen Finlandiya'dır. Estonya'da Modern tarzda çalışan en ünlü mimar Jacques Rosenbaum olarak gösterilebilir.[9]
Tallinn'de bulunan Alexander Nevsky Katedrali, Estonya'nın Rus İmparatorluğu'nun yönetimi altında olduğu 19. yüzyıldaki Rus Uyanış tarzının bir örneğidir.
20. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]
Sillamyae şehir merkezi bir bütün olarak Estonya'daki Stalinist mimarinin göstergesi olarak gösterilmektedir.[10]
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
-
Muhu. Aziz Catherine Kilisesi (13. yüzyıl) -
Koluvere Kalesi (13. yüzyılın başları) -
Eczane(15. yüzyılın başları) -
Liste Evi, Tallinn (1597) -
Kadriorg Sarayı (1718'de başladı) -
Vyru.Ekaterina Ortodoks Kilisesi klasisizmin bir örneğidir (1804) -
Tartu Üniversitesiana bina (mimar Johann Wilhelm Kraus) (1803-1809) -
Tallinn'deki modernist bina (mimar Jacques Rosenbaum, 1910'da tamamlandı)
Modern mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
-
Tallinn'de bina -
Jigeva otobüs durağı
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Miljan, Toivo (2004). Historical Dictionary of Estonia. Scarecrow Press. s. 104. ISBN 0-8108-4904-6.
- ^ a b c Viirand, Tiiu (2004). Estonia. Cultural Tourism. Kunst Publishers. s. 9. ISBN 9949-407-18-4.
- ^ A Hedonist's Guide to Tallinn By Laurence Shorter
- ^ Miljan, Toivo (2004). Historical Dictionary of Estonia. Scarecrow Press. ss. 104-105. ISBN 0-8108-4904-6.
- ^ a b Miljan, Toivo (2004). Historical Dictionary of Estonia. Scarecrow Press. s. 105. ISBN 0-8108-4904-6.
- ^ "Historic Centre (Old Town) of Tallinn". UNESCO. 5 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2013.
- ^ Viirand, Tiiu (2004). Estonia. Cultural Tourism. Kunst Publishers. ss. 82-84. ISBN 9949-407-18-4.
- ^ "Culture And Customs of the Baltic States By Kevin O'Connor". 17 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ Hallas-Murula, Karin (2010). Tallinna Juugedarhitektuur: Jacques Rosenbaum (1878-1944). Eesti Arhitektuurimuuseum. ISBN 978-9985-9828-7-7.
- ^ "What we consider our own". Estonica.org. 16 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2013.
