Emir Çalbaş
| Emir Çalbaş | |
|---|---|
| Doğum | Emir Üsein Çalbaş 05 Ocak 1918 Yukarı Şuma, Kırım Halk Cumhuriyeti |
| Ölüm | 06 Ağustos 2005 (87 yaşında) Aluşta, Kırım, Ukrayna |
| Bağlılığı |  Sovyetler Birliği |
| Branşı | Sovyet Hava Kuvvetleri |
| Hizmet yılları | 1939 - 1959 |
| Rütbesi | Albay |
| Birimi | 627. Karma Havacılık Alayı 49. Savaşçı Havacılık Alayı |
| Çatışma/savaşları | II. Dünya Savaşı |
| Ödülleri | Kızıl Bayrak Nişanı (2 adet) |
Emir Üsein Çalbaş (Kırım Tatarcası: Emir Üsein Çalbaş, Rusça: Эмир Усеин Чалбаш; 5 Ocak 1918 – 6 Ağustos 2005), Kırım Tatarı uçan ası, filo komutanı, test pilotu ve Ahmet Han Sultan'ın arkadaşıydı. İki kez Sovyetler Birliği Kahramanı nişanını almaya aday gösterildi, ancak alamadı.[1]
Erken dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]
1918'in başlarında yoksul bir Kırım Tatarı ailesinde dünyaya geldi, küçük yaşlardan itibaren tarımda çalışarak ve 6 kilometrelik bir yürüyüş mesafesindeki Aluşta şehrine süt kutuları teslim ederek ailesine yardım etmek zorunda kaldı. İlkokulda iki yıl sürmesi planlanan bir programı tamamlayarak başarılı oldu. Yerel bir okulda dört sınıfı tamamladıktan sonra yedi yıl yatılı okulda okudu. 1933'te bir kıtlık sırasında aşçı olarak çalışmak için okulu kısa bir süre bıraktı, ancak öğretmeni onu terk ettiği için azarladıktan sonra okula döndü. Daha sonra Simferopol'de bir ulaştırma okuluna gitti ve daha sonra donanma gemilerinde elektrikçi olarak çalıştı. Orada, uçuş halindeki askeri uçakları sık sık gözlemlediği için pilot olma arzusunu geliştirdi. 1937'de kendisine Kerch aeroclub'a Komsomol bileti ile girmesini söyleyen ünlü test pilotu Vladimir Kokkinaki ile tanıştıktan sonra havacılık kariyerine devam etti. Kokkinaki'nin tavsiyesini aldıktan sonra, 1939'da mezun olduğu Kech aeroclub'a 1938'de girdi. Daha sonra, gelecekteki Sovyetler Birliği Kahramanı Ahmet Han Sultan ile iki kez tanıştığı Kacha Askeri Havacılık Pilotlar Okulu'na devam etti. Mart 1940'ta Çalbaş, okulda uçuş eğitmeni oldu.[2][3]
II. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]
Sovyetler Birliği'nin Alman işgali nedeniyle, Kacha Pilotlar Okulu 1941'de Saratov oblastına taşınmak zorunda kaldı. Savaşın başlangıcında Çalbaş ve birkaç uçuş eğitmeni arkadaşı, Aralık 1941'de gönderildiği cephe hattına gönderilmelerini istedi.[4] Şubat 1943'e kadar 627. Karma Havacılık Alayı ile I-16 ve LaGG-33'ü kullanarak savaşta uçtu. İlk hava zaferini 31 Ocak 1942'de, bir Ju-88'in tüylü bir şekilde vurulmasıyla elde etti. İlk solo vuruşu bir yıl sonra 6 Mayıs 1943'te bir FW-190 ile gerçekleşti. Aldığı ilk ödül Moskova savunması için kampanya madalyasıydı, ancak yıl sonundan önce Kızıl Yıldız Nişanı'nı aldı; Ödül verildiği sırada 627. Alay'da filo komutan yardımcısıydı, ancak Şubat 1943'te 49. Havacılık Alayı'na transfer edildi. Bu alayda hava zaferlerinin çoğunu kazandı, ancak Eylül ayında Moskova'daki Lyubertsy Yüksek Havacılık Okulu'nda pilotları eğitmek için cepheden geri çağrıldı. O zamana kadar bir filo komutanı olmuş ve yüzbaşılığa terfi etmiş ve çarpışmada iki kez yaralanmıştır. Moskova'dayken 1944 ve 1945'te 1 Mayıs geçit törenlerinde uçtu.[5][6]
Havacılık tarihçisi Mihail Bikhov, son hava zaferleri çetelesinin 8 tekli artı 316 sortide biriken dört ortak çatışmadan oluştuğunu belirtiyor;[7] ancak, bazı kaynaklar onun 11 solo ve 6 ortak zafer elde ettiğini gösteriyor.[3]
Savaş sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]
Savaştan sonra Çalbaş'a Almanya'da alay komutanı veya Rusya'nın Uzak Doğu'sunda alay komutan yardımcısı olma seçeneği verildi. Albay rütbesine yükseldiği ve sonunda bir savaş-önleme alayını komuta ettiği Rusya'nın Uzak Doğu'suna gitmeyi seçti. 3000 uçuş saatinden fazla uçuş biriktirdi, ancak 1959'da tıbbi nedenlerden dolayı uçması yasaklandı, bu yüzden ordudan emekli oldu. Emekli olduktan sonra birçok kez anavatanı Kırım'a dönmeye çalıştı; Sovyet yasalarına göre emekli askerî personel, kayıtlı oldukları yere geri dönme ve hane halkı kaydı alma hakkına sahipti, ancak bu, özel yerleşim rejimi altında hareketi kısıtlayan ve hatta Kırım'a girmelerine nadiren izin verilen Kırım Tatarları için geçerli değildi. Çalbaş özel yerleşimci statüsünden muaf tutulmasına rağmen, Kırım Tatarları tam dönüş hakkını alana kadar Kırım'da yaşamasına izin verilmedi. Sadece 1992'de Kırım'a taşındıktan sonra, ev bulmayı inanılmaz derecede zor buldu ve on yıl sonrasına kadar memleketi Aluşta'da bir daire tutamadı; kısa bir süre sonra 6 Ağustos 2005'te öldü ve kahramanların müttefiki arasına gömüldü.[3][6][8]
Ödülleri[değiştir | kaynağı değiştir]
- İki Kızıl Bayrak Nişanı (16 Nisan 1942 ve 16 Ekim 1957)
- Aleksandr Nevski Nişanı (12 Ağustos 1943)
- İki Vatanseverlik Savaşı Nişanı 2. sınıf (29 Mayıs 1943 ve 11 Mart 1985)
- Üç Kızıl Yıldız Nişanı (10 Aralık 1942, 30 Nisan 1954 ve 22 Şubat 1955)
- "Savaş Liyakat" Madalyası (20 Haziran 1949)
- Bohdan Khmelnytsky 3. sınıf Nişanı (14 Ekim 1999)
- Kampanya ve jübile madalyaları
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Гордость крымчан – лётчик-ас Эмир-Усеин Чалбаш". Red Star (Rusça). 7 Mayıs 2018. 17 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2019.
- ^ "Герой войны без права на родину". Крым.Реалии (Rusça). 14 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2019.
- ^ a b c "Эмир-Усеин Чалбаш: был асом сам и делал асами других". Крымские известия (Rusça). 28 Şubat 2018. 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2019.
- ^ "Award list on the site «pamyat-naroda.ru» (archive materials of TsAMO, ф. 33, оп. 682526, д. 516)". 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2021.
- ^ "Award list on the site «pamyat-naroda.ru» (archive materials of TsAMO, ф. 33, оп. 682525, д. 435)". 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2021.
- ^ a b "Эмир-Усеин Чалбаш не только сам громил врагов, но и подготовил сотни отважных лётчиков". gazetacrimea.ru (Rusça). 21 Mart 2018. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2019.
- ^ Все асы Сталина. 1936–1953 [Aces of Stalin. 1936–1953]. Moskova: Yauza. 2014. s. 1278. ISBN 978-5-9955-0712-3. OCLC 879321002.
- ^ Официальные решения власти по крымскотатарской проблеме в 1970-х годах. Ukrainian Oriental Studies. 2011.