Deprem uyarı sistemi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Deprem erken uyarı sistemlerinin nasıl çalıştığını detaylandıran bir animasyon: P-dalgaları tespit edildiğinde okumalar hemen analiz edilir ve S-dalgaları gelmeden önce, gerekirse uyarı bilgileri ileri düzey kullanıcılara ve cep telefonlarına, radyo, televizyon, sirenlere ve genel anons sistemi/yangın alarm sistemlerine iletilir.

Deprem uyarı sistemi veya deprem erken uyarı sistemi deprem devam ederken bitişik bölgelere önemli bir depremi bildirmek için tasarlanmış ivmeölçerler, Sismograflar, iletişim, bilgisayarlar ve alarmlar sistemidir. Bu, hâlen belirleyici olay uyarıları üretemeyen deprem tahmini ile aynı şey değildir.

Zaman gecikmesi ve dalga projeksiyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Fay boyunca hızlı kaymada depolanan elastik gerinim enerjisinin salınması depreme neden olur. Kayma bir yerde başlar ve fay yüzeyinde her yönde hipomerkez'den uzağa doğru ilerler. Bu fay yırtığının ilerleme hızı ortaya çıkan basınç ve kayma dalgalarının hızından daha yavaş ve onlardan farklıdır, basınç dalgası kayma dalgasından daha hızlı hareket eder. Basınç dalgaları ani şok oluşturur. Kesme dalgaları, özellikle benzer rezonans periyoduna sahip binalar olmak üzere yapılar için en yıkıcı olan periyodik hareketi (yaklaşık 1 Hz'de) üretir. Genellikle, bu binalar yaklaşık sekiz kat yüksekliğindedir. Bu dalgalar, kaymanın uçlarında en güçlü olacak ve fay göçmesinin çok ötesine yıkıcı dalgalar yansıtabilir. Bu tür uzak etkilerin yoğunluğu, büyük ölçüde bölgedeki yerel toprak koşullarına bağlıdır ve bu etkiler belirli olaylara uygun tepkileri belirleyen bölge modeli oluşturulurken dikkate alınır.

Geçiş güvenliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu tür sistemler halen BART (Bay Area Rapid Transit) ve Los Angeles Metrosu gibi kentsel raylı sistemlerde tren operatörünce bir olaya uygun gerçek zamanlı tepkiyi belirlemede uygulanır.[1] Uygun tepki uyarının süresine, yerel geçiş hakkı koşullarına ve trenin mevcut hızına bağlıdır.

Deprem Ağı projesinin[2] deprem uyarı sistemince Mayıs 2015 Nepal depreminde verilen uyarı zamanı. Çapraz işaretçi, depremi merkez üssü gösterirken, nokta işaretçi algılama konumunu gösterir.

Dağıtım[değiştir | kaynağı değiştir]

2016 itibarıyla Japonya ve Tayvan’ın kapsamlı ve ülke çapında deprem erken uyarı sistemleri vardır.

Meksika (Meksika Sismik Uyarı Sistemi, Meksiko ve Oaxaca dahil olmak üzere orta ve güney Meksika bölgelerini kapsar), Romanya'nın (Bükreş'teki Basarab köprüsü) sınırlı bölgeleri ve Amerika Birleşik Devletleri'nin bazı bölümleri dahil olmak üzere diğer ülke ve bölgelerde sınırlı deprem uyarı sistemi konuşlandırması vardır. İlk otomatik deprem ön tespit sistemleri örneğin Kaliforniya, Calistoga itfaiyesinin tüm bölge sakinlerini deprem konusunda uyarmak için şehirdeki sirenleri otomatik tetikleyen sistemi 1990'larda kuruldu.[3] Bazı Kaliforniya itfaiye departmanları deprem onları devre dışı bırakmadan önce itfaiye istasyonlarının garaj kapılarını otomatik olarak açmak için uyarı sistemleri kullanır. Bu çabaların çoğu devlete ait olmakla birlikte, birkaç özel şirket de asansörler, benzin hatları ve itfaiye istasyonları gibi altyapıyı korumak için deprem erken uyarı sistemleri üretmektedir.

Kanada[değiştir | kaynağı değiştir]

2009 yılında, ShakeAlarm adlı bir erken uyarı sistemi Vancouver, Britanya Kolumbiyası, Kanada'da kurulup işletmeye başlandı. Fraser Nehri'nin kuzey ve güney kıyılarını birbirine bağlayan George Massey Tüneli adlı kritik ulaşım altyapısını korumak için uyarı sistemi yerleştirildi. Bu uygulamada tünel girişlerinde tehlikeli bir sismik olay olduğunda, sistem otomatik olarak kapıları kapatmaktadır.[4] Sistemin başarı ve güvenilirliği öyle iyiydi ki, 2015 itibarıyla Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri'nin batı kıyılarında birkaç ek kurulum oldu ve daha fazlası da planlanmaktadır.

Japonya[değiştir | kaynağı değiştir]

Japonya'nın Deprem Erken Uyarı sistemi 2006 yılında uygulamaya konuldu. Halkı uyaran sistem 1 ekim 2007'de kuruldu.[5][6] Kısmen, hızlı trenlerin otomatik frenlenmesi için tasarlanmış Japan Railways Acil Deprem Algılama ve Alarm Sistemi (UrEDAS) üzerine modellenmiştir.[7]

2011 Tōhoku depreminden elde edilen Gravimetrik veriler, yerçekimi alanları sismik dalgalardan çok daha hızlı, ışık hızı ile hareket ettiğinden, sismik modellere kıyasla daha uzun uyarı süresine model oluşturmak için kullanılmıştır.[8]

Meksika[değiştir | kaynağı değiştir]

SASMEX olarak da bilinen Meksika Sismik Uyarı Sistemi, 1991'de faaliyete geçti ve 1993'te halka açık uyarılar vermeye başladı. Uyarıyı alan çeşitli eyaletlerin mali katkılarıyla Mexico City hükûmetince finanse edilir. Başlangıçta Meksiko'ya on iki sensörle hizmet veren sistem artık 97 sensörlüdür ve birkaç orta ve güney Meksika eyaletinde can ve mal korumak için tasarlanmıştır.

Amerika Birleşik Devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

ShakeAlert tarafından yayınlanan erken uyarı örneği

United States Geological Survey (USGS), Ağustos 2006'da Birleşik Devletler'in Batı Kıyılarına erken uyarı sistemi araştırma ve geliştirmeye başladı. Sistem ağustos 2009'da kanıtlanabilir hale geldi.[9] Çeşitli geliştirme aşamalarının ardından 2018 sonbaharında 2.0 sürümü yayına girdi. "Yeterince işlevsel ve denenmiş" sistemin Kaliforniya, Oregon ve Washington'u uyaran 1. aşamasına başlanmaya izin verildi.[10]

ShakeAlert 28 Eylül 2018'den itibaren halkı uyarabilse de, çeşitli özel ve kamu dağıtım ortakları mobil uygulamaları tamamlayana ve çeşitli acil durum uyarı sistemlerinde değişiklikler yapana kadar mesajlar dağıtılamadı. Halka açık ilk uyarı sistemi, 2018 Yılbaşı Gecesi'nde yayınlanan ShakeAlertLA uygulamasıydı (yine de yalnızca Los Angeles bölgesindeki sarsıntıya uyarı veriyordu).[11] 17 Ekim 2019'da Cal OES], mobil uygulamalar ve Kablosuz Acil Durum Uyarıları (WEA) sistemi kullanılarak Kaliforniya'da uyarı dağıtım sisteminin eyalette kullanıma sunulacağını duyurdu.[12][13][14] Kaliforniya, sistemlerini Kaliforniya Deprem Erken Uyarı Sistemi olarak adlandırır. 11 Mart 2021[15]'de Oregon'da ve 4 Mayıs 2021'de Washington'da eyalet çapında uyarı dağıtım sistemi devreye alındı ve Batı Kıyısı için uyarı sistemi tamamlandı.[16][17]

Küresel sistemler[değiştir | kaynağı değiştir]

Deprem Ağı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ocak 2013'te Bergamo Üniversitesi'nden Francesco Finazzi, akıllı telefon ağlarına dayalı bir crowdsourced deprem uyarı sistemi geliştirmeyi ve sürdürmeyi amaçlayan Deprem Ağı araştırma projesini başlattı.[2][18] Akıllı telefonlar depremin neden olduğu yer sarsıntısını algılamak için kullanılır ve deprem algılanır algılanmaz uyarı verilir. Depremin merkez üssünden ve algılama noktasından daha uzakta yaşayan insanlar depremin yıkıcı dalgaları kendilerine ulaşmadan önce uyarılabilir. Kişiler akıllı telefonlarına Android "Earthquake Network" uygulamasını yükleyerek projede yer alabilirler. Uygulama, telefonun mesaj uyarılarını almasını gerektirir.

MyShake[değiştir | kaynağı değiştir]

Şubat 2016'da, Kaliforniya Üniversitesi (Berkeley)'deki (UC Berkeley) Berkeley Sismolojik Laboratuvarı, MyShake mobil uygulamasını yayınladı. Uygulama, sarsıntıyı kaydetmek ve bu bilgiyi laboratuvara iletmek için sabit ve güç kaynağına bağlı telefonlardaki ivmeölçerleri kullanır.[19][20] Sistem, büyüklüğü 4,5 veya daha büyük depremler için otomatik uyarılar verir.[20] UC Berkeley, Mayıs 2016'da uygulamanın Japonca sürümünü yayınladı.[21] Aralık 2016'ya kadar, uygulama dünyada yaklaşık 400 depremi kaydetti.[22]

Android Deprem Uyarı Sistemi[değiştir | kaynağı değiştir]

11 Ağustos 2020'de Google, Android işletim sistemi depremleri algılamak (ve verileri şirketin "deprem algılama sunucusuna" göndermek) için cihazlarda ivmeölçerler kullanmaya başlayacağını duyurdu. Milyonlarca telefon Android'de çalıştığı için bu, dünyanın en büyük deprem algılama ağını oluşturabilir.[23]

Başlangıçta, sistem yalnızca deprem verilerini topladı ve uyarı yayınlamadı (uyarıların Google'ın kendi algılama sisteminden değil, USGS'nin ShakeAlert sistemi tarafından verildiği ABD'nin Batı Kıyısı hariç). Android cihazlarca toplanan veriler, her ne kadar gelecekte Google'ın algılama yeteneklerine dayalı olarak diğer birçok alan için uyarılar verilmesi planlanmış olsa da yalnızca Google Arama aracılığıyla deprem hakkında hızlı bilgi sağlamak için kullanıldı.[23] 28 Nisan 2021'de Google, uyarı sisteminin Google'ın kendi algılama yeteneklerine dayalı olarak uyarı alan ilk ülkeler olan Yunanistan ve Yeni Zelanda'da kullanıma sunulduğunu duyurdu.[24] Google'ın uyarıları 2021 haziran ayında Türkiye, Filipinler, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan'ı kapsayacak şekilde genişletildi.[25]

OpenEEW[değiştir | kaynağı değiştir]

11 Ağustos 2020'de Linux Vakfı, IBM ve Grillo düşük maliyetli bir sismograf, bulutta barındırılan algılama sistemi, pano ve mobil uygulama için talimatlar içeren ilk tam açık kaynaklı deprem erken uyarı sistemini duyurdu.[26] Bu proje USAID, Clinton Foundation ve Arrow Electronics tarafından desteklenmektedir. Akıllı telefon tabanlı deprem erken uyarı sistemleri, deprem kırılma bölgesinin yakınında yoğun bir kullanıcı ağına bağımlıyken, OpenEEW bunun yerine depremlerin başlayabileceği uzak bölgelere konuşlandırılabilecek uygun fiyatlı cihazlar sağlamaya odaklandı. Bu sistemin tüm bileşenleri açık kaynaklıdır ve projenin GitHub depolarında mevcuttur.

Sosyal medya[değiştir | kaynağı değiştir]

Twitter ve Facebook gibi sosyal ağ siteleri, doğal afetlerde önemli rol oynar.[27] Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS), ShakeMaps'in daha hızlı oluşturulmasını sağlamak için sosyal ağ sitesi Twitter ile işbirliğini araştırdı.[28][29]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Metro, L. A. (19 Ekim 2021). "Metro has installed ShakeAlert earthquake early warning system at all bus and rail divisions". The Source (İngilizce). 19 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2022. 
  2. ^ a b Finazzi, Francesco; Fassò, Alessandro (2016). "A statistical approach to crowdsourced smartphone-based earthquake early warning systems". Stochastic Environmental Research and Risk Assessment. 31 (7): 1649-1658. arXiv:1512.01026 $2. doi:10.1007/s00477-016-1240-8. 
  3. ^ Podger, Pamela (July 2001). "Calistoga to get an earful of nation's first quake siren". napanet. 23 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2012. 
  4. ^ Zaicenco, Anton; Weir-Jones, Iain (September 2012). "Lessons Learned from Operating an On-site Earthquake Early Warning System" (PDF). Proceedings, World Conference on Earthquake Engineering. 15th (2012): 10. 12 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Eylül 2012. 
  5. ^ "What is an Earthquake Early Warning?". Japan Meteorological Agency. 22 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2023.  Retrieved on 2008-06-29.
  6. ^ "Overview of the Earthquake Early Warning System" (Japonca). Japan Meteorological Agency. 12 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2008. 
  7. ^ Kumagai, Jean (June 2007). "A BriefHistory of Earthquake Warnings". IEEE Spectrum. 15 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2009. 
  8. ^ Lognonné, Philippe; Clévédé, Eric; Bernard, Pascal; Whiting, Bernard; Harms, Jan; Chassande-Mottin, Eric; Ampuero, Jean Paul; Barsuglia, Matteo; Juhel, Kévin; Montagner, Jean-Paul (22 Kasım 2016). "Prompt gravity signal induced by the 2011 Tohoku-Oki earthquake". Nature Communications. 7: 13349. Bibcode:2016NatCo...713349M. doi:10.1038/ncomms13349. PMC 5121411 $2. PMID 27874858. 
  9. ^ "News". shakealert.org. USGS. 5 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2021. 
  10. ^ "ShakeAlert Phase 1: Version 2.0 Went Live in October 2018". shakealert.org. 2018. 10 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Lin II, Rong-Gong (2 Ocak 2019). "Long-awaited earthquake early warning app for L.A. can now be downloaded". Los Angeles Times. Los Angeles. 30 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2021. 
  12. ^ Snibbe, Kurt (15 Ekim 2019). "California's earthquake early warning system is now statewide". Mercury News. 7 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2019. 
  13. ^ Calma, Justine (17 Ekim 2019). "California's earthquake warning app: how it works and what comes next". The Verge. 31 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2019. 
  14. ^ "Wireless Emergency Alerts". ca.gov. 31 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2019. 
  15. ^ Walsh, Lucy (5 Mart 2021). "Oregon Rolls Out Public Alerting for Earthquakes on March 11, 2021". PNSN blog. Pacific Northwest Seismic Network. 6 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2021. 
  16. ^ "Alert & Warning Notifications". Washington Emergency Management Division. May 2021. 6 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ "Entire U.S. West Coast Now Has Access to ShakeAlert® Earthquake Early Warning". USGS News. USGS. 4 Mayıs 2021. 4 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2021. 
  18. ^ Finazzi, Francesco (2016). "The Earthquake Network Project: Toward a Crowdsourced Smartphone‐Based Earthquake Early Warning System". Bulletin of the Seismological Society of America. 106 (3): 1088-1099. arXiv:1512.01026 $2. Bibcode:2016BuSSA.106.1088F. doi:10.1785/0120150354. Erişim tarihi: 10 Haziran 2016. [ölü/kırık bağlantı]
  19. ^ Sanders, Robert (12 Şubat 2016). "New app turns smartphones into worldwide seismic network". Berkeley News. UC Berkeley. 13 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2021. UC Berkeley scientists today are releasing a free Android app that taps a smartphone’s ability to record ground shaking from an earthquake, with the goal of creating a worldwide seismic detection network that could eventually warn users of impending jolts from nearby quakes. 
  20. ^ a b Swann, Rachel (20 Aralık 2022). "MyShake app woke people hundreds of miles from California quake epicenter with shrill alarm". San Francisco Chronicle. 27 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2023. 
  21. ^ Sanders, Robert (21 Mayıs 2016). "Japanese-language MyShake app crowdsources earthquake shaking". Berkeley News. UC Berkeley. 23 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2021. 
  22. ^ Sanders, Robert (14 Aralık 2016). "Quake-detection app captured nearly 400 temblors worldwide". Berkeley News. UC Berkeley. 15 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2021. 
  23. ^ a b Stogaitis, Marc (11 Ağustos 2020). "Earthquake detection and early alerts, now on your Android phone". Google blog. Google. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2021. 
  24. ^ Spooner, Boone (28 Nisan 2021). "Introducing Android Earthquake Alerts outside the U.S." Google blog. Google. 28 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2021. 
  25. ^ Lee, Fiona (15 Haziran 2021). "6 new features on Android this summer". Google blog. Google. 15 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  26. ^ Foundation, Linux (11 Ağustos 2020). "IBM Announce New Earthquake Early-Warning Open Source Project". Linux Foundation Blog. Linux Foundation. 11 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. 
  27. ^ Dragović, Nataša; Vasiljević, Ðorđije; Stankov, Uglješa; Vujičić, Miroslav (20 Ağustos 2019). "Go social for your own safety! Review of social networks use on natural disasters – case studies from worldwide". Open Geosciences. 11 (1): 352-366. Bibcode:2019OGeo...11...28D. doi:10.1515/geo-2019-0028 Özgürce erişilebilir. 
  28. ^ Mahalia Miller, Lynne Burks, and Reza Bosagh Zadeh Rapid Estimate of Ground Shaking Intensity by Combining Simple Earthquake Characteristics with Tweets 18 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Tenth U.S. National Conference on Earthquake Engineering
  29. ^ Zadeh, Reza (2 Mayıs 2014). "Using Twitter to measure earthquake impact in almost real time". Twitter Engineering. 23 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2023. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Deprem_uyarı_sistemi&oldid=32757377" sayfasından alınmıştır