20. yüzyıl felsefesi: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
Değişiklik özeti yok |
Khutuck Bot (mesaj | katkılar) k Bot: Kozmetik değişiklikler |
||
| 1. satır: | 1. satır: | ||
[[Dosya:PopowaFelsefe.jpg|thumb|200px|20. yüzyıl felsefesinde filozof portresi ([[Popowa]], [[1915]])]] |
[[Dosya:PopowaFelsefe.jpg|thumb|200px|20. yüzyıl felsefesinde filozof portresi ([[Popowa]], [[1915]])]] |
||
==20. yüzyıl felsefesine genel bakış== |
== 20. yüzyıl felsefesine genel bakış == |
||
'''20. yüzyıl felsefesi''', 19. yüzyıl sonlarından başlayıp günümüze kadar gelen ve devam eden düşünce geleneklerini ve felsefi akımları kapsar. Her çağın felsefesinin kendi toplumsal, kültürel ve siyasal koşullarıyla etkileşimli olması gibi, 20. yüzyıl felsefesi de kendi siyasal ve toplumsal gelişmelerinden etkilenmiştir. Çağın siyasal olayları, kültürel ve teknolojik gelişmeler, bilimsel alandaki yeni sonuçlar, ortaya çıkan yeni düşünce eğilimlerinin hepsi 20.yüzyıl felsefesinde görülen bilime yönelik sorgulayıcı yaklaşımların, aklın sorgulanması girişimlerinin, dile yönelik ilginin, özne kavramı üzerinde yürütülen tartışmaların, zihin problemlerinin, yeni bir boyut kazanan bilgi sorununun, cinsellik soruşturmasının,yabancılaşma ve iktidar sorunsalının arkaplanını oluşturmaktadır. Bu çağın düşünürlerinin çoğunluğu bir şekilde çalışmalarında çağın kuramsal sorunlarını dillendirmiş ve yanıt arayışında olmuştur. |
'''20. yüzyıl felsefesi''', 19. yüzyıl sonlarından başlayıp günümüze kadar gelen ve devam eden düşünce geleneklerini ve felsefi akımları kapsar. Her çağın felsefesinin kendi toplumsal, kültürel ve siyasal koşullarıyla etkileşimli olması gibi, 20. yüzyıl felsefesi de kendi siyasal ve toplumsal gelişmelerinden etkilenmiştir. Çağın siyasal olayları, kültürel ve teknolojik gelişmeler, bilimsel alandaki yeni sonuçlar, ortaya çıkan yeni düşünce eğilimlerinin hepsi 20.yüzyıl felsefesinde görülen bilime yönelik sorgulayıcı yaklaşımların, aklın sorgulanması girişimlerinin, dile yönelik ilginin, özne kavramı üzerinde yürütülen tartışmaların, zihin problemlerinin, yeni bir boyut kazanan bilgi sorununun, cinsellik soruşturmasının,yabancılaşma ve iktidar sorunsalının arkaplanını oluşturmaktadır. Bu çağın düşünürlerinin çoğunluğu bir şekilde çalışmalarında çağın kuramsal sorunlarını dillendirmiş ve yanıt arayışında olmuştur. |
||
===Önemli akımlar=== |
=== Önemli akımlar === |
||
* [[Analitik felsefe]] |
* [[Analitik felsefe]] |
||
* [[Dil felsefesi]] |
* [[Dil felsefesi]] |
||
| 15. satır: | 15. satır: | ||
* [[Eleştirel teori]] |
* [[Eleştirel teori]] |
||
===Önemli filozoflar=== |
=== Önemli filozoflar === |
||
{|width=100% |
{|width=100% |
||
|-valign=top |
|-valign=top |
||
| 165. satır: | 165. satır: | ||
|} |
|} |
||
==Analitik felsefe== |
== Analitik felsefe == |
||
{{Anamadde|Analitik felsefe}} |
{{Anamadde|Analitik felsefe}} |
||
20. yüzyılın ana akımlarından birisidir analitik felsefe. Kökenleri Hume'a kadar uzanan bir felsefe geleneği olarak analitik felsefe, bir yandan dünyanın çok büyük sayıda karmaşık olmayan öğeden meydana geldiğini, öte yandan felsefenin görevinin de bir senteze ulaşma çabası değil [[dilsel]] ya da [[mantıksal]] analiz olduğu iddiasından hareket eder. Bilimden yana tutum alıp metafiziğe karşı duran bu analitik düşünürler, belli bir şekilde realizmi savunurlar diyebiliriz. Bu akımın önemli farklılıklarıyla birlikte önde gelen temsilcileri [[George Edward Moore]], [[Bertrand Russell]], [[Gattlob Frege]], [[Ludwig Wittgenstein]] ve [[Viyana Çevresi]] ya da [[Viyana Okulu]] olarak bilinmektedir. |
20. yüzyılın ana akımlarından birisidir analitik felsefe. Kökenleri Hume'a kadar uzanan bir felsefe geleneği olarak analitik felsefe, bir yandan dünyanın çok büyük sayıda karmaşık olmayan öğeden meydana geldiğini, öte yandan felsefenin görevinin de bir senteze ulaşma çabası değil [[dilsel]] ya da [[mantıksal]] analiz olduğu iddiasından hareket eder. Bilimden yana tutum alıp metafiziğe karşı duran bu analitik düşünürler, belli bir şekilde realizmi savunurlar diyebiliriz. Bu akımın önemli farklılıklarıyla birlikte önde gelen temsilcileri [[George Edward Moore]], [[Bertrand Russell]], [[Gattlob Frege]], [[Ludwig Wittgenstein]] ve [[Viyana Çevresi]] ya da [[Viyana Okulu]] olarak bilinmektedir. |
||
==Mantıksal Pozitivizm== |
== Mantıksal Pozitivizm == |
||
{{Anamadde|Mantıksal pozitivizm}} |
{{Anamadde|Mantıksal pozitivizm}} |
||
==Yorumsamacılık== |
== Yorumsamacılık == |
||
{{Anamadde|Yorumsama}} |
{{Anamadde|Yorumsama}} |
||
[[Yorumsama]] ya da [[hermenuitik]] yöntemine dayanan felsefe akımı.[[Felsefe tarihi]] boyunca yorumsamacılık denilen yaklaşım çeşitli biçimlerde ortaya çıkmış ve çok eski bir düşünme geleneği olmakla birlikte, asıl olarak [[Schleiermacher]] , [[Dilthey]] , [[Gadamer]]'ın katkılarıyla belirginlik kazanmış bir 20. yüzyıl düşüncesidir.Yorumsamacılık, [[anlam]] ve [[anlamlandırma]] meseleleri noktasında önceliği yorumlayıcıya veren bir yaklaşım gösterir. Genel olarak ''metin bilimi'' ya da ''metin okuması'' şeklinde anlaşılmış olsa da (kutsal metinlerin anlaşılması ve açıklanması), yorumsamacılık, 19.yüzyılın sonlarından itibaren bir felsefe eğilimi olarak sahneye çıkmıştır. |
[[Yorumsama]] ya da [[hermenuitik]] yöntemine dayanan felsefe akımı.[[Felsefe tarihi]] boyunca yorumsamacılık denilen yaklaşım çeşitli biçimlerde ortaya çıkmış ve çok eski bir düşünme geleneği olmakla birlikte, asıl olarak [[Schleiermacher]] , [[Dilthey]] , [[Gadamer]]'ın katkılarıyla belirginlik kazanmış bir 20. yüzyıl düşüncesidir.Yorumsamacılık, [[anlam]] ve [[anlamlandırma]] meseleleri noktasında önceliği yorumlayıcıya veren bir yaklaşım gösterir. Genel olarak ''metin bilimi'' ya da ''metin okuması'' şeklinde anlaşılmış olsa da (kutsal metinlerin anlaşılması ve açıklanması), yorumsamacılık, 19.yüzyılın sonlarından itibaren bir felsefe eğilimi olarak sahneye çıkmıştır. |
||
==Fenomenoloji== |
== Fenomenoloji == |
||
{{Anamadde|Fenomenoloji}} |
{{Anamadde|Fenomenoloji}} |
||
Kurucusu Edmund Husserl olan felsefe geleğidir. 20. yüzyılın tüm felsefi gelişmesini etkilemiş, özne ve bilgi konularında geleneksel felsfe eğilimlerinin dışında bir yaklaşım biçimi geliştirmeye yönelmiştir. "[[Askıya alma]]" ve "[[fenomenolojik indirgeme]]" olarak adlandırılan ikili bir işlemle fenomenoloji, Kant'ın bilgi alanının dışında bıraktığı gerçekliğin bilinebilir olduğunu öne sürmüş, kendi epistemolojik konumunu bu anlamda öteki felsefelerden üstün tutmaya çalışmıştır. |
Kurucusu Edmund Husserl olan felsefe geleğidir. 20. yüzyılın tüm felsefi gelişmesini etkilemiş, özne ve bilgi konularında geleneksel felsfe eğilimlerinin dışında bir yaklaşım biçimi geliştirmeye yönelmiştir. "[[Askıya alma]]" ve "[[fenomenolojik indirgeme]]" olarak adlandırılan ikili bir işlemle fenomenoloji, Kant'ın bilgi alanının dışında bıraktığı gerçekliğin bilinebilir olduğunu öne sürmüş, kendi epistemolojik konumunu bu anlamda öteki felsefelerden üstün tutmaya çalışmıştır. |
||
Fenomenoloji felsefesinde [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegel]] etkisi görülür ve bir akım olarak kendisi de öncelikle varoluşçu felsefeyi, daha sonrada tüm postmodern felsefe tartışmalarını etkilemiştir. [[Martin Heidegger]], [[Maurice-Merlaue Ponty]], [[Jean-Paul Sartre]] gibi aynı zamanda varoluşçu felsefenin öncüleri olarak kabul edilen filozoflar, fenomenolojiden etkilenmiş olmalarının yanı sıra, fenomenolojik felsefenin temsilcileri de sayılırlar. |
Fenomenoloji felsefesinde [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegel]] etkisi görülür ve bir akım olarak kendisi de öncelikle varoluşçu felsefeyi, daha sonrada tüm postmodern felsefe tartışmalarını etkilemiştir. [[Martin Heidegger]], [[Maurice-Merlaue Ponty]], [[Jean-Paul Sartre]] gibi aynı zamanda varoluşçu felsefenin öncüleri olarak kabul edilen filozoflar, fenomenolojiden etkilenmiş olmalarının yanı sıra, fenomenolojik felsefenin temsilcileri de sayılırlar. |
||
==Yapısalcılık== |
== Yapısalcılık == |
||
{{Anamadde|Yapısalcılık}} |
{{Anamadde|Yapısalcılık}} |
||
Yapısalcılık, bir felsefe akımı olarak [[Yapısalcı Dilbilim]] ve onun öncüsü [[Ferdinand de Sausseure]]'den kaynaklanır.20.yüzyılın en önemli akımlarından birisidir.Felsefe tarihi icindeki önemli dönüşümlerin kaynaklarından birisi olmuştur.Bilgi, özne, tarih, dil, benlik, bilinç, toplum vb. bütün teorik kavramlara ilişkin farklı bir perspektif ortaya koymuş ve kendisinden sonra Postyapısalcılık olarak bilinen gelişmenin öncüsü olmuştur.[[Claude Levi-Strauss]], [[Althusser]] gibi isimlerle anılır. |
Yapısalcılık, bir felsefe akımı olarak [[Yapısalcı Dilbilim]] ve onun öncüsü [[Ferdinand de Sausseure]]'den kaynaklanır.20.yüzyılın en önemli akımlarından birisidir.Felsefe tarihi icindeki önemli dönüşümlerin kaynaklarından birisi olmuştur.Bilgi, özne, tarih, dil, benlik, bilinç, toplum vb. bütün teorik kavramlara ilişkin farklı bir perspektif ortaya koymuş ve kendisinden sonra Postyapısalcılık olarak bilinen gelişmenin öncüsü olmuştur.[[Claude Levi-Strauss]], [[Althusser]] gibi isimlerle anılır. |
||
==Postyapısalcı felsefe== |
== Postyapısalcı felsefe == |
||
{{Anamadde|Postyapısalcı felsefe}} |
{{Anamadde|Postyapısalcı felsefe}} |
||
Özellikle Fransa'da yapısalcılıktan sonra gelişmiş olan ve kaynağında yapısalcılık, fenomenoloji, varoluşculuk, Nietzscheci felsefe gibi felsefe geleneklerinin bulunduğu, köklü düşünce ve felsefe eleştirisiyle birlikte kendini gösteren felsefe geleneği postyapısalcı felsefe olarak adlandırılmaktadır.[[Aydınlanma Çağı]] felsefesi başta olmak üzere, tüm [[Batı felsefesi]] tarihine eleştirel bir yönelim gösteren, her tür [[özcü]], [[ikici]] (düalist), [[akıl-merkezci]] yaklaşımı sorgulayan bir felsefi tutum sözkonusudur burada.Başlıca temsilcileri [[Michel Foucault]], [[Jacques Derrida]], [[Ernesto Laclau]], [[Jean Baudrillard]], [[Julia Kristeva]], [[Gilles Deleuze]] gibi isimlerdir. |
Özellikle Fransa'da yapısalcılıktan sonra gelişmiş olan ve kaynağında yapısalcılık, fenomenoloji, varoluşculuk, Nietzscheci felsefe gibi felsefe geleneklerinin bulunduğu, köklü düşünce ve felsefe eleştirisiyle birlikte kendini gösteren felsefe geleneği postyapısalcı felsefe olarak adlandırılmaktadır.[[Aydınlanma Çağı]] felsefesi başta olmak üzere, tüm [[Batı felsefesi]] tarihine eleştirel bir yönelim gösteren, her tür [[özcü]], [[ikici]] (düalist), [[akıl-merkezci]] yaklaşımı sorgulayan bir felsefi tutum sözkonusudur burada.Başlıca temsilcileri [[Michel Foucault]], [[Jacques Derrida]], [[Ernesto Laclau]], [[Jean Baudrillard]], [[Julia Kristeva]], [[Gilles Deleuze]] gibi isimlerdir. |
||
==Postmodern felsefe== |
== Postmodern felsefe == |
||
{{Anamadde|Postmodern felsefe}} |
{{Anamadde|Postmodern felsefe}} |
||
Postmodern felsefe, [[modern düşünce]]nin ya da başka bir değişle [[aydınlanmacılık]]tan gelen zihniyet yapısının temelleri bakımından sorgulanması ve genel olarak yadsınması biçiminde ortaya çıkan felsefe eğilimi olarak adlandırılabilir.Postmodern felsefenin soruşturması yalnızca modern düşünceyle sınırlı kalmaz, bir bütün [[felsefe tarihi]]ni hedefler.Postmodern felsefe olarak addedilen felsefeler, genel bir eğilim olarak, [[özcülük]], [[temelcilik]], [[gerçekçilik]], [[nesnellik]], [[özne]]lik, [[düalizm]] gibi modern felsefede doruğuna ulaşmış olan temel felsefi nosyonları kuşkuyla karşılar ve yadsır. Bu yaklaşım, [[Jacques Derrida]] gibi düşürlerde görüldüğü üzere, [[Platon]]'dan beri süregelen ve [[Modernizm]]de doruğuna ulaşan [[metafiziksel felsefe]]yi sonlandırmaya yönelir. |
Postmodern felsefe, [[modern düşünce]]nin ya da başka bir değişle [[aydınlanmacılık]]tan gelen zihniyet yapısının temelleri bakımından sorgulanması ve genel olarak yadsınması biçiminde ortaya çıkan felsefe eğilimi olarak adlandırılabilir.Postmodern felsefenin soruşturması yalnızca modern düşünceyle sınırlı kalmaz, bir bütün [[felsefe tarihi]]ni hedefler.Postmodern felsefe olarak addedilen felsefeler, genel bir eğilim olarak, [[özcülük]], [[temelcilik]], [[gerçekçilik]], [[nesnellik]], [[özne]]lik, [[düalizm]] gibi modern felsefede doruğuna ulaşmış olan temel felsefi nosyonları kuşkuyla karşılar ve yadsır. Bu yaklaşım, [[Jacques Derrida]] gibi düşürlerde görüldüğü üzere, [[Platon]]'dan beri süregelen ve [[Modernizm]]de doruğuna ulaşan [[metafiziksel felsefe]]yi sonlandırmaya yönelir. |
||
==Eleştirel Realizm== |
== Eleştirel Realizm == |
||
{{Anamadde|Eleştirel realizm}} |
{{Anamadde|Eleştirel realizm}} |
||
Eleştirel realizm, özellikle realizmin kuramsal sınırlılıklarını ve sorunları aşarak yeniden değerlendirme yönelimidir.20. yüzyıl felsefesinde [[yapısalcı]], [[pozitivist]], [[yorumsamacı]] yaklaşımların dışında yeni bir yönelim olarak belirir.Özellikle [[bilim felsefesi]] alanında söz sahibi olarak ortaya çıkar.Klasik [[realizm]]de bilimin, ampirik olguların gözlemlenmesine indirgenmesinden kaynaklanan sınırlılıkları eleştirel realizm yaklaşımıyla aşılmaya çalışılır.[[Nicolai Hartmann]] yüzyılın ilk yarısında bu akımın temsilcilerinden sayılır. Ayrıca en eski felsefi anlamında realizm, fikirlerin gerçekliğine inanmak anlamına geldiğinden, eleştirel realizm bu anlamda da bir ayrım koyar.Eleştirel realizm, buna göre, hem [[dünyanın gerçekliği]]ni hem de [[yapısal mekanizmalar]]ı kabul eder.Ontolojik anlamda dünyadaki ''şeyler'' ya da ''varlıklar'' onu tasavvur eden bilinçten bağımsız olarak vardır.Realizm ve eleştirel realizm felsefe, bilim, edebiyat eleştirisi gibi alanlarda farklı boyut ve katmanlarda karşımıza çıkar.Fikirlerin gerçekliğine inanmak şeklindeki realizmin felsefi anlamından edebiyattaki realizmin gerçekcilik olarak anlaşılması bu anlam farklarını gösterir.Georg Lukács'ın tanımlamasına göre [[edebiyatta realizm]], edebiyatın realitenin/gerçekliğin bir yansıması olduğu fikrinden hareket eder.[[Bilim felsefesi]] alanında da realizmin gerçekcilik şeklinde anlaşılması sözkonusudur.Bu noktada eleştirel realizmin ya da gerçekciligin en önemli ismi [[Roy Bhaskar]]'dır.Felsefi anlamda eleştirel realistler Bhaskar'ın öncü açılımlarını değerlendirmişlerdir.[[Andrew Sayer]] bu felsefi akımın başka bir önemli ismidir. |
Eleştirel realizm, özellikle realizmin kuramsal sınırlılıklarını ve sorunları aşarak yeniden değerlendirme yönelimidir.20. yüzyıl felsefesinde [[yapısalcı]], [[pozitivist]], [[yorumsamacı]] yaklaşımların dışında yeni bir yönelim olarak belirir.Özellikle [[bilim felsefesi]] alanında söz sahibi olarak ortaya çıkar.Klasik [[realizm]]de bilimin, ampirik olguların gözlemlenmesine indirgenmesinden kaynaklanan sınırlılıkları eleştirel realizm yaklaşımıyla aşılmaya çalışılır.[[Nicolai Hartmann]] yüzyılın ilk yarısında bu akımın temsilcilerinden sayılır. Ayrıca en eski felsefi anlamında realizm, fikirlerin gerçekliğine inanmak anlamına geldiğinden, eleştirel realizm bu anlamda da bir ayrım koyar.Eleştirel realizm, buna göre, hem [[dünyanın gerçekliği]]ni hem de [[yapısal mekanizmalar]]ı kabul eder.Ontolojik anlamda dünyadaki ''şeyler'' ya da ''varlıklar'' onu tasavvur eden bilinçten bağımsız olarak vardır.Realizm ve eleştirel realizm felsefe, bilim, edebiyat eleştirisi gibi alanlarda farklı boyut ve katmanlarda karşımıza çıkar.Fikirlerin gerçekliğine inanmak şeklindeki realizmin felsefi anlamından edebiyattaki realizmin gerçekcilik olarak anlaşılması bu anlam farklarını gösterir.Georg Lukács'ın tanımlamasına göre [[edebiyatta realizm]], edebiyatın realitenin/gerçekliğin bir yansıması olduğu fikrinden hareket eder.[[Bilim felsefesi]] alanında da realizmin gerçekcilik şeklinde anlaşılması sözkonusudur.Bu noktada eleştirel realizmin ya da gerçekciligin en önemli ismi [[Roy Bhaskar]]'dır.Felsefi anlamda eleştirel realistler Bhaskar'ın öncü açılımlarını değerlendirmişlerdir.[[Andrew Sayer]] bu felsefi akımın başka bir önemli ismidir. |
||
==Eleştirel Rasyonalizm== |
== Eleştirel Rasyonalizm == |
||
{{Anamadde|Eleştirel rasyonalizm}} |
{{Anamadde|Eleştirel rasyonalizm}} |
||
20. yüzyıl, özellikle ikinci yarısından itibaren akla yönelik kuşkular, itirazlar ve yadsıyışlar yüzyılı olmakla birlikte, birçok önemli filozof akıl savunuları yapmaya çalışır.Bunların önemli bir bölümü, bilinen anlamda akıl ve akılcılık savunusunu değil, kendileri de sorguladıkları eleştirel bir akılcılık anlayışı geliştirirler.[[Habermas]] örneğin, [[Adorno]] ve [[Horkheimer]]'de görülen [[araçsal akıl]] eleştirisininin çok fazla genelleştirilmesine ve bir bütün aklın araçsal akla indirgenmesine karşıdır.Kendisi de akılcılığı eleştirmekte, fakat yine de akıla bir pay bırakmaktadır.Öte yandan eleştirel rasyonalizm denilince ilk akla gelen isim bilim felsefecisi [[Karl Popper]]dir.Öğrencisi [[Karl Feyerabend]] tarafından görüşleri yoğun eleştirilere maruz kalıp "[[Akla Veda]]" denilmeden önce Popper, eleştirel bir rasyonalizm yöntemi geliştirmeye çalışmıştır.popper'in eleştirel rasyonalizme dayanan [[bilim felsefesi]], temelde [[kesin doğrular]] anlamında [[bilimsel bilgi]]lere ulaşmayı mümkün görür. |
20. yüzyıl, özellikle ikinci yarısından itibaren akla yönelik kuşkular, itirazlar ve yadsıyışlar yüzyılı olmakla birlikte, birçok önemli filozof akıl savunuları yapmaya çalışır.Bunların önemli bir bölümü, bilinen anlamda akıl ve akılcılık savunusunu değil, kendileri de sorguladıkları eleştirel bir akılcılık anlayışı geliştirirler.[[Habermas]] örneğin, [[Adorno]] ve [[Horkheimer]]'de görülen [[araçsal akıl]] eleştirisininin çok fazla genelleştirilmesine ve bir bütün aklın araçsal akla indirgenmesine karşıdır.Kendisi de akılcılığı eleştirmekte, fakat yine de akıla bir pay bırakmaktadır.Öte yandan eleştirel rasyonalizm denilince ilk akla gelen isim bilim felsefecisi [[Karl Popper]]dir.Öğrencisi [[Karl Feyerabend]] tarafından görüşleri yoğun eleştirilere maruz kalıp "[[Akla Veda]]" denilmeden önce Popper, eleştirel bir rasyonalizm yöntemi geliştirmeye çalışmıştır.popper'in eleştirel rasyonalizme dayanan [[bilim felsefesi]], temelde [[kesin doğrular]] anlamında [[bilimsel bilgi]]lere ulaşmayı mümkün görür. |
||
==Eleştirel teori== |
== Eleştirel teori == |
||
{{Anamadde|Eleştirel teori}} |
{{Anamadde|Eleştirel teori}} |
||
[[Dosya:AdornoHorkheimerHabermasbyJeremyJShapiro2.png|thumb|[[Adorno]], [[Horkheimer]] ve [[Habermas]]]] |
[[Dosya:AdornoHorkheimerHabermasbyJeremyJShapiro2.png|thumb|[[Adorno]], [[Horkheimer]] ve [[Habermas]]]] |
||
[[Frankfurt Okulu]]nun teorik ve felsefi konumunu gösteren adlandırma.[[Theodor Adorno]], [[Max Horkheimer]], [[Jürgen Habermas]], [[Walter Benjamin]] okulun en tanıdık simalarıdır.Bu düşünürler [[Marksizm]] içinde yer almaktadırlar, ancak Marksizmle ilişkileri özel bir nitelik arz eder; [[Ortodoks Marksimin]] tamamen dışında kalırlar.Aydınlanmacılıkla eleştirel bir ilişki kurarlar, akıl kavramına yönelik çeşitli boyutlarda eleştiriler getirirler.Postmodern soruşturmada görülen akıl eleştirilerinin ilk ipuçlarını Frankfurt Okulu düşünürlerinde görmek mümkündür.Elbette Frankfurt okulu'nun her üyesinde farklı boyutta bir eleştirellik sözkonusudur, ama bu düşünürleri bir okul içinde birleştiren ögelerin temelinde ''eleştirel teoriyi'' benimsemeleri yatar.Eleştirel teori, hem teorinin/felsefenin eleştirel bir şekilde değerlendirilmesini ve yeniden yapılandırılmasını, hem de uygulamada eleştirel bir yönelim gözetilmesini ifade eder.Okulun en genel anlamda ''eleştirel bir düşünce'' ve ''eleştirel bir toplum teorisi'' kurmayı amaçladığı, felsefi çalışmalarında bu eleştirelliğin ortaya konulduğu söylenebilir. |
[[Frankfurt Okulu]]nun teorik ve felsefi konumunu gösteren adlandırma.[[Theodor Adorno]], [[Max Horkheimer]], [[Jürgen Habermas]], [[Walter Benjamin]] okulun en tanıdık simalarıdır.Bu düşünürler [[Marksizm]] içinde yer almaktadırlar, ancak Marksizmle ilişkileri özel bir nitelik arz eder; [[Ortodoks Marksimin]] tamamen dışında kalırlar.Aydınlanmacılıkla eleştirel bir ilişki kurarlar, akıl kavramına yönelik çeşitli boyutlarda eleştiriler getirirler.Postmodern soruşturmada görülen akıl eleştirilerinin ilk ipuçlarını Frankfurt Okulu düşünürlerinde görmek mümkündür.Elbette Frankfurt okulu'nun her üyesinde farklı boyutta bir eleştirellik sözkonusudur, ama bu düşünürleri bir okul içinde birleştiren ögelerin temelinde ''eleştirel teoriyi'' benimsemeleri yatar.Eleştirel teori, hem teorinin/felsefenin eleştirel bir şekilde değerlendirilmesini ve yeniden yapılandırılmasını, hem de uygulamada eleştirel bir yönelim gözetilmesini ifade eder.Okulun en genel anlamda ''eleştirel bir düşünce'' ve ''eleştirel bir toplum teorisi'' kurmayı amaçladığı, felsefi çalışmalarında bu eleştirelliğin ortaya konulduğu söylenebilir. |
||
==Gözat== |
== Gözat == |
||
* [[Rasyonalizm]] |
* [[Rasyonalizm]] |
||
* [[Realizm]] |
* [[Realizm]] |
||
| 212. satır: | 212. satır: | ||
* [[Bilim felsefesi]] |
* [[Bilim felsefesi]] |
||
==Kaynak== |
== Kaynak == |
||
*''20. Yüzyıl Düşünce Akımları/Yorumlar ve Eleştiriler'' , [[Nejat Bozkurt]], [[Sarmal Yayınevi]]. |
* ''20. Yüzyıl Düşünce Akımları/Yorumlar ve Eleştiriler'' , [[Nejat Bozkurt]], [[Sarmal Yayınevi]]. |
||
*''Kıta Avrupası Felsefesine Giriş / Rousseau, Kant, Hegel'den Foucault ve Derrida'ya'',[[David West]], çeviren; Ahmet Cevizci, Paradigma Yayınları. |
* ''Kıta Avrupası Felsefesine Giriş / Rousseau, Kant, Hegel'den Foucault ve Derrida'ya'',[[David West]], çeviren; Ahmet Cevizci, Paradigma Yayınları. |
||
*''Felsefe Tarihi'', [[Macit Gökberk]], [[Remzi Kitabevi]]. |
* ''Felsefe Tarihi'', [[Macit Gökberk]], [[Remzi Kitabevi]]. |
||
*''Çağdaş Felsefe/Kant'tan Günümüze Felsefe Akımları'', [[Bedia Akarsu]],[[İnkilap Kitabevi]]. |
* ''Çağdaş Felsefe/Kant'tan Günümüze Felsefe Akımları'', [[Bedia Akarsu]],[[İnkilap Kitabevi]]. |
||
*''Dile Gelen Felsefe'', [[Taylan Altuğ]],[[YKY]]. |
* ''Dile Gelen Felsefe'', [[Taylan Altuğ]],[[YKY]]. |
||
*''Bilim Kuramına Giriş'', [[Elisabeth Ströker]], çeviren;[[Doğan Özlem]], [[İnkilap Yayınları]]. |
* ''Bilim Kuramına Giriş'', [[Elisabeth Ströker]], çeviren;[[Doğan Özlem]], [[İnkilap Yayınları]]. |
||
{{Felsefe}} |
{{Felsefe}} |
||
Sayfanın 22.27, 13 Ağustos 2010 tarihindeki hâli
20. yüzyıl felsefesine genel bakış
20. yüzyıl felsefesi, 19. yüzyıl sonlarından başlayıp günümüze kadar gelen ve devam eden düşünce geleneklerini ve felsefi akımları kapsar. Her çağın felsefesinin kendi toplumsal, kültürel ve siyasal koşullarıyla etkileşimli olması gibi, 20. yüzyıl felsefesi de kendi siyasal ve toplumsal gelişmelerinden etkilenmiştir. Çağın siyasal olayları, kültürel ve teknolojik gelişmeler, bilimsel alandaki yeni sonuçlar, ortaya çıkan yeni düşünce eğilimlerinin hepsi 20.yüzyıl felsefesinde görülen bilime yönelik sorgulayıcı yaklaşımların, aklın sorgulanması girişimlerinin, dile yönelik ilginin, özne kavramı üzerinde yürütülen tartışmaların, zihin problemlerinin, yeni bir boyut kazanan bilgi sorununun, cinsellik soruşturmasının,yabancılaşma ve iktidar sorunsalının arkaplanını oluşturmaktadır. Bu çağın düşünürlerinin çoğunluğu bir şekilde çalışmalarında çağın kuramsal sorunlarını dillendirmiş ve yanıt arayışında olmuştur.
Önemli akımlar
- Analitik felsefe
- Dil felsefesi
- Yorumsamacılık
- Yapısöküm
- Varoluşçuluk
- Mantıksal Pozitivizm
- Nihilizm
- Fenomenoloji
- Yapısalcılık
- Eleştirel teori
Önemli filozoflar
Analitik felsefe
20. yüzyılın ana akımlarından birisidir analitik felsefe. Kökenleri Hume'a kadar uzanan bir felsefe geleneği olarak analitik felsefe, bir yandan dünyanın çok büyük sayıda karmaşık olmayan öğeden meydana geldiğini, öte yandan felsefenin görevinin de bir senteze ulaşma çabası değil dilsel ya da mantıksal analiz olduğu iddiasından hareket eder. Bilimden yana tutum alıp metafiziğe karşı duran bu analitik düşünürler, belli bir şekilde realizmi savunurlar diyebiliriz. Bu akımın önemli farklılıklarıyla birlikte önde gelen temsilcileri George Edward Moore, Bertrand Russell, Gattlob Frege, Ludwig Wittgenstein ve Viyana Çevresi ya da Viyana Okulu olarak bilinmektedir.
Mantıksal Pozitivizm
Yorumsamacılık
Yorumsama ya da hermenuitik yöntemine dayanan felsefe akımı.Felsefe tarihi boyunca yorumsamacılık denilen yaklaşım çeşitli biçimlerde ortaya çıkmış ve çok eski bir düşünme geleneği olmakla birlikte, asıl olarak Schleiermacher , Dilthey , Gadamer'ın katkılarıyla belirginlik kazanmış bir 20. yüzyıl düşüncesidir.Yorumsamacılık, anlam ve anlamlandırma meseleleri noktasında önceliği yorumlayıcıya veren bir yaklaşım gösterir. Genel olarak metin bilimi ya da metin okuması şeklinde anlaşılmış olsa da (kutsal metinlerin anlaşılması ve açıklanması), yorumsamacılık, 19.yüzyılın sonlarından itibaren bir felsefe eğilimi olarak sahneye çıkmıştır.
Fenomenoloji
Kurucusu Edmund Husserl olan felsefe geleğidir. 20. yüzyılın tüm felsefi gelişmesini etkilemiş, özne ve bilgi konularında geleneksel felsfe eğilimlerinin dışında bir yaklaşım biçimi geliştirmeye yönelmiştir. "Askıya alma" ve "fenomenolojik indirgeme" olarak adlandırılan ikili bir işlemle fenomenoloji, Kant'ın bilgi alanının dışında bıraktığı gerçekliğin bilinebilir olduğunu öne sürmüş, kendi epistemolojik konumunu bu anlamda öteki felsefelerden üstün tutmaya çalışmıştır. Fenomenoloji felsefesinde Hegel etkisi görülür ve bir akım olarak kendisi de öncelikle varoluşçu felsefeyi, daha sonrada tüm postmodern felsefe tartışmalarını etkilemiştir. Martin Heidegger, Maurice-Merlaue Ponty, Jean-Paul Sartre gibi aynı zamanda varoluşçu felsefenin öncüleri olarak kabul edilen filozoflar, fenomenolojiden etkilenmiş olmalarının yanı sıra, fenomenolojik felsefenin temsilcileri de sayılırlar.
Yapısalcılık
Yapısalcılık, bir felsefe akımı olarak Yapısalcı Dilbilim ve onun öncüsü Ferdinand de Sausseure'den kaynaklanır.20.yüzyılın en önemli akımlarından birisidir.Felsefe tarihi icindeki önemli dönüşümlerin kaynaklarından birisi olmuştur.Bilgi, özne, tarih, dil, benlik, bilinç, toplum vb. bütün teorik kavramlara ilişkin farklı bir perspektif ortaya koymuş ve kendisinden sonra Postyapısalcılık olarak bilinen gelişmenin öncüsü olmuştur.Claude Levi-Strauss, Althusser gibi isimlerle anılır.
Postyapısalcı felsefe
Özellikle Fransa'da yapısalcılıktan sonra gelişmiş olan ve kaynağında yapısalcılık, fenomenoloji, varoluşculuk, Nietzscheci felsefe gibi felsefe geleneklerinin bulunduğu, köklü düşünce ve felsefe eleştirisiyle birlikte kendini gösteren felsefe geleneği postyapısalcı felsefe olarak adlandırılmaktadır.Aydınlanma Çağı felsefesi başta olmak üzere, tüm Batı felsefesi tarihine eleştirel bir yönelim gösteren, her tür özcü, ikici (düalist), akıl-merkezci yaklaşımı sorgulayan bir felsefi tutum sözkonusudur burada.Başlıca temsilcileri Michel Foucault, Jacques Derrida, Ernesto Laclau, Jean Baudrillard, Julia Kristeva, Gilles Deleuze gibi isimlerdir.
Postmodern felsefe
Postmodern felsefe, modern düşüncenin ya da başka bir değişle aydınlanmacılıktan gelen zihniyet yapısının temelleri bakımından sorgulanması ve genel olarak yadsınması biçiminde ortaya çıkan felsefe eğilimi olarak adlandırılabilir.Postmodern felsefenin soruşturması yalnızca modern düşünceyle sınırlı kalmaz, bir bütün felsefe tarihini hedefler.Postmodern felsefe olarak addedilen felsefeler, genel bir eğilim olarak, özcülük, temelcilik, gerçekçilik, nesnellik, öznelik, düalizm gibi modern felsefede doruğuna ulaşmış olan temel felsefi nosyonları kuşkuyla karşılar ve yadsır. Bu yaklaşım, Jacques Derrida gibi düşürlerde görüldüğü üzere, Platon'dan beri süregelen ve Modernizmde doruğuna ulaşan metafiziksel felsefeyi sonlandırmaya yönelir.
Eleştirel Realizm
Eleştirel realizm, özellikle realizmin kuramsal sınırlılıklarını ve sorunları aşarak yeniden değerlendirme yönelimidir.20. yüzyıl felsefesinde yapısalcı, pozitivist, yorumsamacı yaklaşımların dışında yeni bir yönelim olarak belirir.Özellikle bilim felsefesi alanında söz sahibi olarak ortaya çıkar.Klasik realizmde bilimin, ampirik olguların gözlemlenmesine indirgenmesinden kaynaklanan sınırlılıkları eleştirel realizm yaklaşımıyla aşılmaya çalışılır.Nicolai Hartmann yüzyılın ilk yarısında bu akımın temsilcilerinden sayılır. Ayrıca en eski felsefi anlamında realizm, fikirlerin gerçekliğine inanmak anlamına geldiğinden, eleştirel realizm bu anlamda da bir ayrım koyar.Eleştirel realizm, buna göre, hem dünyanın gerçekliğini hem de yapısal mekanizmaları kabul eder.Ontolojik anlamda dünyadaki şeyler ya da varlıklar onu tasavvur eden bilinçten bağımsız olarak vardır.Realizm ve eleştirel realizm felsefe, bilim, edebiyat eleştirisi gibi alanlarda farklı boyut ve katmanlarda karşımıza çıkar.Fikirlerin gerçekliğine inanmak şeklindeki realizmin felsefi anlamından edebiyattaki realizmin gerçekcilik olarak anlaşılması bu anlam farklarını gösterir.Georg Lukács'ın tanımlamasına göre edebiyatta realizm, edebiyatın realitenin/gerçekliğin bir yansıması olduğu fikrinden hareket eder.Bilim felsefesi alanında da realizmin gerçekcilik şeklinde anlaşılması sözkonusudur.Bu noktada eleştirel realizmin ya da gerçekciligin en önemli ismi Roy Bhaskar'dır.Felsefi anlamda eleştirel realistler Bhaskar'ın öncü açılımlarını değerlendirmişlerdir.Andrew Sayer bu felsefi akımın başka bir önemli ismidir.
Eleştirel Rasyonalizm
20. yüzyıl, özellikle ikinci yarısından itibaren akla yönelik kuşkular, itirazlar ve yadsıyışlar yüzyılı olmakla birlikte, birçok önemli filozof akıl savunuları yapmaya çalışır.Bunların önemli bir bölümü, bilinen anlamda akıl ve akılcılık savunusunu değil, kendileri de sorguladıkları eleştirel bir akılcılık anlayışı geliştirirler.Habermas örneğin, Adorno ve Horkheimer'de görülen araçsal akıl eleştirisininin çok fazla genelleştirilmesine ve bir bütün aklın araçsal akla indirgenmesine karşıdır.Kendisi de akılcılığı eleştirmekte, fakat yine de akıla bir pay bırakmaktadır.Öte yandan eleştirel rasyonalizm denilince ilk akla gelen isim bilim felsefecisi Karl Popperdir.Öğrencisi Karl Feyerabend tarafından görüşleri yoğun eleştirilere maruz kalıp "Akla Veda" denilmeden önce Popper, eleştirel bir rasyonalizm yöntemi geliştirmeye çalışmıştır.popper'in eleştirel rasyonalizme dayanan bilim felsefesi, temelde kesin doğrular anlamında bilimsel bilgilere ulaşmayı mümkün görür.
Eleştirel teori
Frankfurt Okulunun teorik ve felsefi konumunu gösteren adlandırma.Theodor Adorno, Max Horkheimer, Jürgen Habermas, Walter Benjamin okulun en tanıdık simalarıdır.Bu düşünürler Marksizm içinde yer almaktadırlar, ancak Marksizmle ilişkileri özel bir nitelik arz eder; Ortodoks Marksimin tamamen dışında kalırlar.Aydınlanmacılıkla eleştirel bir ilişki kurarlar, akıl kavramına yönelik çeşitli boyutlarda eleştiriler getirirler.Postmodern soruşturmada görülen akıl eleştirilerinin ilk ipuçlarını Frankfurt Okulu düşünürlerinde görmek mümkündür.Elbette Frankfurt okulu'nun her üyesinde farklı boyutta bir eleştirellik sözkonusudur, ama bu düşünürleri bir okul içinde birleştiren ögelerin temelinde eleştirel teoriyi benimsemeleri yatar.Eleştirel teori, hem teorinin/felsefenin eleştirel bir şekilde değerlendirilmesini ve yeniden yapılandırılmasını, hem de uygulamada eleştirel bir yönelim gözetilmesini ifade eder.Okulun en genel anlamda eleştirel bir düşünce ve eleştirel bir toplum teorisi kurmayı amaçladığı, felsefi çalışmalarında bu eleştirelliğin ortaya konulduğu söylenebilir.
Gözat
Kaynak
- 20. Yüzyıl Düşünce Akımları/Yorumlar ve Eleştiriler , Nejat Bozkurt, Sarmal Yayınevi.
- Kıta Avrupası Felsefesine Giriş / Rousseau, Kant, Hegel'den Foucault ve Derrida'ya,David West, çeviren; Ahmet Cevizci, Paradigma Yayınları.
- Felsefe Tarihi, Macit Gökberk, Remzi Kitabevi.
- Çağdaş Felsefe/Kant'tan Günümüze Felsefe Akımları, Bedia Akarsu,İnkilap Kitabevi.
- Dile Gelen Felsefe, Taylan Altuğ,YKY.
- Bilim Kuramına Giriş, Elisabeth Ströker, çeviren;Doğan Özlem, İnkilap Yayınları.