Fly-by-wire

Bir Airbus A321 uçağının fly by wire tipindeki kokpiti

Fly-by-wire, en temel anlamıyla "Elektronik uçuş kontrol sistemi" olarak adlandırılabilir. Ucak pilottan bağımsız ayrıca bir yapay zekaya sahiptir. Bu yapay zeka hız, iltifa , hava durumu, Uçağın donelerini, ağırlığı ve pek çok önemli datayı dijital ortamda harmanlayarak uçağı en güvenli uçuşu sağlamaktadır. Bu teknoloji, yeni nesil uçaklar olarak adlandırılan ve uçuş kumanda yüzeylerinin hareketinin lövye ile değilde bir nevi joystick olan ve havacılık ta "sidestick diye adlandırılan kumanda aletiyle sağlandığı uçaklarda bulunur.

Çalışma Sistemi

Fly By Wire sisteminde 2 veya daha fazla (Airbus a320 serisinde 5 computer varken F22 raptorda herbiri 180 mb 7 adet bilgisayar bulunmaktadır) bilgisayar bulunmaktadır. Konsoldaki joystik veri giriş aracıdır. Şöyleki joystiki yukarı çekersek pclere yukarı komutu vermiş oluruz. Joystikteki hassas duyargalar kola asılma oranına göre sisteme dijital veriler yollar. Sistem bir çeşit sinirsitemini andıran data hattına sahiptir. Pilot kola yüzde 25 oranında asıldığında; uçağımız bu komutu tek başına harekete cevirmez. Uçağın dışındaki alıcılar hızı ve iltifayı sisteme her saniye aktarır. Uçağın yakıt tankları, mevcut ağırlığı ölçüm cihazlarıyla algılanır. Bütün bu veriler ışığında uçuş bilgisayarı uçağa en idaer kanat hareketlerini hidrolik sisteme iletir. Uçağın düşük bir hızda ilerken pilot joysitiki %100 oranında yukarı çektiğinde sistem uçağın verilerini hesaplayarak mümkün olan en idal açı ile tırmanmaya başlar. Şöyleki normal bir uçak %100 yoke çekiminde burnunu 50 derece kaldırıyorsa fly by wire sistemi Stala kalmamak için burnu yüzde 2o kaldırabilir. Başka bir yolda %100 joystik harekti esnasında stala kalmamak için motorlara maksimum güç verebilir.

Açıklama

Klasik yöntemde pilotun kumanda ettiği levye uçuş kumanda yüzeylerine kalın kumanda kabloları ile fiziksel olarak bağlıyken ve temelde mekaniki bir harteket iletimi mevcutkenü, fly-by-wire sistemiyle donatılmış uçaklarda bunun aksine kumanda yüzeyleri ile sidestick arasında hiçbir fiziksel bağlantı yoktur. Fiziksel bağlantı yerine hareket komutu tamamen elektriki olarak iletilir ve işte bu da İngilizcede wire (Türkçe:Tel) sözcüğü ile ifade edilir.

Sistemin temel çalışma prensibi

Pilot tarafından sidestick'e uygulanan kuvvet sidestick tarafından algılanır ve bu algılanan hareket elektriki sinyallere çevrilerek, Uçuş bilgisayarına gönderilir. Uçuş bilgisayarı aldığı bu komutu elektrik telleri aracılığıyla yine elektriki olarak kumanda yüzeyine bağlı olan servomotorlara gönderir ve yarı elektriki yarı mekanik olan bu servomotorlar elektriki sinyali mekanik hareketine çevirerek kumanda ettikleri uçuş kumanda yüzeyini hareket ettitirirler.

Avantajları

Bu sistemin sıkı bir savunucusu olan uçak üreticisi Airbus'ın savunmasındaki en temel bu sisteme eklediği ve pilotun aşırı komutlarını kısıtlayan sistemdir. Bu sayede pilotun yaptığı ve uçağın limitlerini zorlayıcı terslikler uçuş bilgisayarı tarafından kontrol edilir. Ayrıca pliot uçarken bile sistem küçük hareket komutları ile uçağın dengesinin korunmasını sağlar ki bunları çoğu zaman pilot bile hissetmez.

Ancak Airbus'ın bu sistemin sıkı bir savunucusu olmasının aksine bir başka uçak üreticisi olan Boeing firması uçuş esnasında son sözün pilot tarafından söylenmesi gerektiği prensibiyle yani pilotun uçağa istediği hareketi tam olarak verebilmesi gerektiğini savunur ve yeni tip uçaklarında dahi klasik lövye kumanda sistemini kullanmaktadır.

Boeing 777 serisi uçaklar yoke bulunmasına rağmen ucak aslında fly by wire sistemi kullanmaktadır. Yoke kullanılmasının sebebi daha öncede 767 serisi (777 nin yerine geldiği eski boeing modeli) gibi yoke alışık pekçok pilotun sol ile joystik kullanma zorluğu çekmemesini sağlamaktır.

Günümüz modern savaş uçaklarının neredeyse tamamı bu sistemi kullanır.

Uygulama Alanları

Özellikle son teknoloji Airbus A320, A330, A340, A380 tipi uçaklar bu kategoridedir.