İstanbul: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
Değişiklik özeti yok |
|||
525. satır: | 525. satır: | ||
=== Eğitim === |
=== Eğitim === |
||
{{ana madde|İstanbul'daki üniversiteler}} |
{{ana madde|İstanbul'daki üniversiteler}} |
||
[[Dosya: |
[[Dosya:University Istanbul main building interior March 2008pano.jpg|thumb|right|200px|Türkiye'nin en eski [[üniversite]]si olan [[İstanbul Üniversitesi]] rektörlük binasının içinden bir görünüm]] |
||
[[Dosya:Mk Istanbul Technische Universität.jpg|thumb|left|200px|Türkiye'nin en eski [[teknik üniversite]]si [[İTÜ]]'nün [[İTÜ Mimarlık Fakültesi|mimarlık fakültesi]] binası]] |
|||
İstanbul'da yedisi devlet yirmi dördü [[Türkiye'de vakıf üniversiteleri|vakıf]] olmak üzere otuz bir üniversite vardır. Özellikle kamuya ait öğretim kurumları ülkenin en saygın ve en donanımlı üniversitelerindendir. Ancak son yıllarda da özel üniversitelerin sayısında bir yükselme olmuştur. Türkiye'nin en eski 3 devlet üniversitesinden ikisi İstanbul'dadır. [[İstanbul Üniversitesi]] [[1453]] yılında kurulmuştur ve Türkiye'nin en eski üniversitesidir.<ref>{{cite web|author=İ.Ü. Bilgisayar Bilimleri |url=http://www.istanbul.edu.tr/english/history.php |başlık=History of Istanbul University (Turkish) |yayımcı=Istanbul.edu.tr |date= |erişimtarihi=2009-07-27}}</ref> [[İstanbul Teknik Üniversitesi]] ([[1773]]) ise dünyanın en eski üçüncü [[teknik üniversite]]sidir ve tamamen mühendislik bilimleri adanmıştır.<ref>{{cite web| url= http://yogm.meb.gov.tr/turkuniv_yay%C4%B1n.htm | erişimtarihi= 4 Haziran 2009 | başlık = TC MEB, Kuruluş Yıllarına Göre Üniversitelerimiz sayfası}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.topuniversities.com/worlduniversityrankings/results/2007/overall_rankings/worlds_oldest_universities |başlık=World Oldest Universities |yayımcı=Topuniversities.com |date= |erişimtarihi=2009-07-27}}</ref> İstanbul'da tanınmış diğer devlet üniversiteleri; [[Boğaziçi Üniversitesi]], [[Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]] ve [[Marmara Üniversitesi]]'dir. Ayrıca ülkenin en eski 4 [[Türkiye'de vakıf üniversiteleri|vakıf üniversitesi]]nden üçü bu kenttedir. Bunlar 1992 yılında kurulan [[İstanbul Ticaret Üniversitesi]], [[Kadir Has Üniversitesi]] ve [[Koç Üniversitesi]]'dir. |
İstanbul'da yedisi devlet yirmi dördü [[Türkiye'de vakıf üniversiteleri|vakıf]] olmak üzere otuz bir üniversite vardır. Özellikle kamuya ait öğretim kurumları ülkenin en saygın ve en donanımlı üniversitelerindendir. Ancak son yıllarda da özel üniversitelerin sayısında bir yükselme olmuştur. Türkiye'nin en eski 3 devlet üniversitesinden ikisi İstanbul'dadır. [[İstanbul Üniversitesi]] [[1453]] yılında kurulmuştur ve Türkiye'nin en eski üniversitesidir.<ref>{{cite web|author=İ.Ü. Bilgisayar Bilimleri |url=http://www.istanbul.edu.tr/english/history.php |başlık=History of Istanbul University (Turkish) |yayımcı=Istanbul.edu.tr |date= |erişimtarihi=2009-07-27}}</ref> [[İstanbul Teknik Üniversitesi]] ([[1773]]) ise dünyanın en eski üçüncü [[teknik üniversite]]sidir ve tamamen mühendislik bilimleri adanmıştır.<ref>{{cite web| url= http://yogm.meb.gov.tr/turkuniv_yay%C4%B1n.htm | erişimtarihi= 4 Haziran 2009 | başlık = TC MEB, Kuruluş Yıllarına Göre Üniversitelerimiz sayfası}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.topuniversities.com/worlduniversityrankings/results/2007/overall_rankings/worlds_oldest_universities |başlık=World Oldest Universities |yayımcı=Topuniversities.com |date= |erişimtarihi=2009-07-27}}</ref> İstanbul'da tanınmış diğer devlet üniversiteleri; [[Boğaziçi Üniversitesi]], [[Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]] ve [[Marmara Üniversitesi]]'dir. Ayrıca ülkenin en eski 4 [[Türkiye'de vakıf üniversiteleri|vakıf üniversitesi]]nden üçü bu kenttedir. Bunlar 1992 yılında kurulan [[İstanbul Ticaret Üniversitesi]], [[Kadir Has Üniversitesi]] ve [[Koç Üniversitesi]]'dir. |
||
963. satır: | 964. satır: | ||
{{bitiş kutusu}} |
{{bitiş kutusu}} |
||
{{İstanbul}} |
|||
{{Türkiye'deki Dünya Miras Listesi}} |
{{Türkiye'deki Dünya Miras Listesi}} |
||
{{İstanbul ilçeler}} |
{{İstanbul ilçeler}} |
Sayfanın 09.22, 17 Ağustos 2009 tarihindeki hâli
İstanbul, Türkiye'nin en kalabalık, iktisadi açıdan en önemli şehri.[1] Belediye sınırları göz önüne alınarak yapılan sıralamaya göre, 12,6 milyonluk nüfusuyla Avrupa'da birinci, dünyada ise beşinci sırada gelir.[2][3]
Marmara kıyısı ve İstanbul Boğazı boyunca, Haliç'i de çevreleyecek şekilde Türkiye'nin kuzeybatısında kurulmuştur.[4] İstanbul kıtalararası bir şehir olup, Avrupa'daki bölümüne Avrupa Yakası veya Rumeli Yakası, Asya'daki bölümüne ise Anadolu Yakası denir. Tarihte İstanbul şehri ilk olarak üç tarafı Marmara Denizi, Boğaziçi ve Haliç'in sardığı bir yarım ada üzerinde kurulmuştur. Batıdaki sınırı ise İstanbul Surları oluşturmuştur. Şehrin gelişme ve büyüme sürecinde surlar her seferinde daha da batıya ilerletilerek inşa edilmiştir. Böylelikle şehir 4 defa genişletilmiştir.[5] 39 ilçesi vardır [6], sınırları içinde büyükşehir belediyesi ile birlikte toplam 40 belediye bulunmaktadır. 2010 yılında Avrupa Kültür Başkenti olacaktır.[7] Bu bağlamda şehirdeki hazırlıklar, çalışmalar ve projeler devam etmektedir.[8]
Dünyanın en eski şehirlerinden biri olan İstanbul, 330 - 395 yılları arasında Roma İmparatorluğu, 395 - 1204 ile 1261 - 1453 yılları arasında Doğu Roma İmparatorluğu, 1204 - 1261 arasında Latin İmparatorluğu ve son olarak 1453 - 1922 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu'na başkentlik yapmıştır.[9] Ayrıca, halifeliğin Osmanlı Devleti'ne geçtiği 1517'den, kaldırıldığı 1924'e kadar, İstanbul İslam Dini'nin de merkezi olmuştur.[10]
Tarih
Kuruluş dönemi ve Byzantion
2008 yılında İstanbul metrosu için yapılan Marmaray tüp geçidi kazıları sırasında Cilalı Taş Devri'nin sürdüğü M.Ö. 6500'lü yıllara ait kalıntılara rastlanmıştır.[11][12][13] Anadolu Yakası'ndaki Fikirtepe'de yapılan kazılarda Bakır Çağı'nın sürdüğü M.Ö. 5500–3500 yıllarına ait kalıntılar bulunmuştur.[14] Bunun yanında Kadıköy'de Fenikelilere ait kalıntılar bulunmuştur. M.Ö. 685'te Megara'dan gelen Yunanlar burada bir koloni kurmuş, Kral Byzas'ın hükümsürdüğü M.Ö. 667 yılında Byzantion kurulmuştur.[15] Traklar, kentin yakınlarına M.Ö. 13 ve 11. yüzyıllarda Semistra kentini kurmuştur.[16] Kral Lygos zamanında Sarayburnu'na, bugünkü Topkapı Sarayı'nın bulunduğu yerde bir Akropolis kuruldu. Kente Roma İmparatorluğu hakim olunca, kentin adı Septimius Severus tarafından kısa süreliğine oğlunun adı Augusta Antonina konmuş,[17] ardından İmparator I. Konstantin zamanında kent Roma İmparatorluğu'nun başkenti ilan edilmiştir. Bu sırada Nova Roma olarak değiştirilen kentin adı benimsenmemiş ve 337 yılında İmparator I. Konstantin'in ölümüyle Konstantinopolis'e çevrilmiştir.
Bizans İmparatorluğu dönemi
Bu dönem 324 - 1453 yılları arasını kapsar. I. Konstantinus şehri ele geçirip Roma İmparatorluğu'nun başkenti yaptıktan sonra, şehir ayrıca Roma'nın doğusunun yönetim merkezi olur. Romalı nüfusu bu dönemde, Romalı soyluların göçü de dahil olmak üzere önemli boyutta arttı. Bu dönemde; yeni bir mimari yapıyla şehir oldukça genişledi. 100 kişilik bir hipodromun (Sultanahmet Meydanı) yanı sıra, limanlar ve su tesisleri yapıldı.
Konstantinus'un döneminde şehre Nova Roma dese de; 11 Mayıs 330 da şehrin ismi Konstantinopolis oldu. Döneminde Dünya'nın en büyük katedrali olan Ayasofya'yı 360'da kuran Konstantin; böylece Roma İmparatorluğu'nun dinini de Hıristiyanlık olarak değiştirdi. Pagan Roma dinine inanan batı ile ilk kopuş da bu dönemde başladı. Her ne kadar; Bizans İmparatorluğu I. Theodosius'un ölümü ile başlasa da; Bizans İmparatorluğu Konstantinus Hristiyanlığı getirmesine duyduğu saygıdan kendisini hep bir Bizans İmparatoru olarak görmüş; 1453'deki çöküşüne kadar da 10 İmparatorunun daha ismi Konstantinus olmuştur. Bu dönemde İstanbul'un rolü oldukça stratejiktir; Avrupa ve Asya arasında bir kapı olmuştur. Bu vesile ile, ticaret, kültür ve diplomasinin yapıldığı bir merkezdir. Bu dönemde şehrin ismi "Poli" (şehir) de olmuştur.[18]
476'da Batı Roma'nın yıkılması sonrasında da; Batı Roma İmparatorluğu'ndaki Romalıların büyük bir çoğunluğu buraya göç etmiş, ve Bizans İmparatorluğu'nun da başkenti İstanbul olmuştur. 543'de nüfusun yarısının ölümüne sebebiyet veren veba salgınından sonra; şehir İmparator I. Jüstinyen döneminde yeniden inşa edilmişdir.
700lü yıllarda Sasaniler ve Avarlar'ın saldırısına uğrayan şehir; 800lü yıllarda Bulgarlar ve Arapların, 900lü yıllarda ise Ruslar ve Bulgarların saldırısına uğramıştır.
Ancak; saldırılar arasında en yıkıcı olanı 1204 yılında olmuştur. Haçlılar tarafından; 4. Haçlı Seferi'nde 1204 yılında ele geçirilen şehir yağmalanmış; halkın büyük bir çoğunluğu şehirden kaçmış; yoksul ve enkaz içinde bir kente dönüşmüştür. Bunun sebebi Batı Roma'da büyüyen Latinlerin; Katolik Hristiyanlık anlayışı ile Bizans'daki Ortodoks Hristiyanlık inanışı arasındaki farklılıklar ve uyumsuzluklardır. Bu dönem sonrasında, 1261 yılında Palailogos Hanedanından; Michael VIII Palaeologus şehri tekrar ele geçirmiş ve Latin'lerin dönemini sona erdirmiştir.
Bu dönemden sonra giderek küçülen Bizans; Osmanlı İmparatorluğu tarafından 1391'den sonra kuşatılmaya başlamış; en sonunda 29 Mayıs 1453'de Osmanlı İmparatorluğu'nun himayesine geçmiştir. İstanbul'un fethi, Dünya tarihinde Orta Çağ'ın sonunu simgelemektedir.
Osmanlı İmparatorluğu dönemi
Bu dönem 1453 - 1923 yılları arasını kapsar. 29 Mayıs 1453'de; Osmanlı İmparatorluğu padişahı Fatih Sultan Mehmet'in 53 gün süren kuşatması sonrasında; İstanbul Osmanlı'nın 3'üncü ve son başkenti olur.
Osmanlı'da da ilk dönem belgelerinde[19] a-sitan, i-stan (osmanlı alfabesi ile استان) olarak geçmektedir. i-stan güzellikler diyarı anlamına gelir. son dönem belgelerinde[20] (osmanlı alfabesi ile استانبول) ise a-stan-bol, i-stan-bul olarak geçmektedir ve aynı anlamı verir.
Osmanlının ele geçirmesinden sonra; Topkapı Sarayı ve Kapalı Çarşı'nın da kurulması ardından bir çok okul ve hamam açılır. Dünya'nın ve İmparatorluğun dört bir yanından insanlar İstanbul'a taşınır. Yahudilerin, Hristiyanların ve Müslümanların beraber yaşadığı kozmopolit bir toplum olur. Bizans döneminden kalan, eski binalar ve surlar onarılır.[21] Fetihten 50 yıl sonra; İstanbul Dünya'nın en büyük şehirlerinden biri olur. "Küçük Kıyamet" olarak da adlandırılan; 14 Eylül 1509 İstanbul Depremi sonrasında (8 şiddetinde olduğu ileri sürülmektedir); 45 gün süren artçı sarsıntılarla binlerce bina yıkılır ve bir çok insan yaşamını kaybeder. [22]
1510 yılında; Sultan II. Beyazıd; 80.000 kişinin çalışmasıyla şehri yeniden kurar. Günümüzde de varolan eserlerin büyük bir çoğunluğu bu dönemden kalmıştır. Kanuni Sultan Süleyman döneminde; mimari ve sanat konularına önem verilir. Mimar Sinan camiler ve diğer binalar kurar. Lale Devri döneminde; Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa 1718 yılından itibaren; itfaiye'yi kurmuş, ilk matbaayı açmış ve fabrikalar kurmuştur. 3 Kasım 1839'da ilan edilen Tanzimat Fermanı sonrasında da batılaşma süreci hızlanmış; ve bir çok alanda yenilikler yaşanmıştır. [23]
Haliç'in üzerine köprü; Karaköy'e tünel, demiryolları, kentin içindeki deniz taşımacılığı, belediye örgütlerinin, hastanelerin kurulmasıyla modern bir şehir halini almıştır. 1894 yılında; Üçyüzon Depremi'ni yaşayan İstanbul, tekrar büyük bir zarar görmüş, I. Dünya Savaşı'nın sonlarında 13 Kasım 1918'de İtilaf Devletleri donanmasınca da işgal edilmiştir. [24] 29 Ekim 1923'de Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla da İstanbul'un 2500 yıldır süren başkentlik dönemi de sona ermiştir.
Osmanlı ve Bizans kayıtlarında, 1291 Yıldırım Bayezıd döneminde İstanbul’un alınması amacıyla yapılan kuşatma kaldırılırken, yapılan anlaşma gereği Sirkeci’de bir Türk mahallesi kurulması şartına uygun olarak Göynük ve Taraklı’dan 760 hane Manav İstanbul’a yerleştirilmiştir. Yani İstanbul’a yerleştirilen ilk yerli Türklerin, bu yöreden giden Manavlar olduğu kaynaklarca da doğrulanmaktadır. Özellikle anadolu yakasındaki Türklerin kökeni manavlardır.[25]
Cumhuriyet dönemi
“ | Eğer dünya tek bir ülke olsaydı, başkenti İstanbul olurdu. | ” |
Cumhuriyet sonrası 1923-1950 yılları arasında fiziksel atılımlar olmuştur. 1900'lerin başında 1 milyon olan nüfus, 1927'de 690.000'e düşmüştür, 1935'de 740.000 ve 1945'de tekrar 900.000'e ulaşmıştır. [27] 1950'lerde Balkanlar'dan göç almıştır. Bu dönemde şehirleşmede gecekondular önplana çıkmaktadır. 1960'larda ise gecekonduların yanında, apartmanlaşma başlamıştır. 1970'lerde hızlı nüfus artışı ile konut ve ulaşım sorunları önem kazanmıştır. Bu dönemde otomobil sayısının artması ve sonucunda trafiğin artması Boğaziçi Köprüsü'nün yapılmasında etkili olmuştur ve ulaşımda önemli bir yere gelmiştir. İstanbul metropoliten alanı 1970-1975 yılları arasında merkezde 50 kilometre yarıçaplı bir alan iken 1980'de 60 kilometre yarıçapa ulaşmıştır. 1990'ların nüfus artışı, nüfusun dış taraflara yayılması ile sonuçlanmıştır ve sonucunda İETT'nin yetersiz gelmesi ile dolmuş ve minibüsler bu açığı kapatmaya çalışmışlardır. 70’li yıllarda eski hızı ile olmasa da imar faaliyetleri canlandı. 1973 yılında Boğaziçi Köprüsü açıldı.[28]
İstanbul'un tarihi 300 bin yıl önceye kadar uzanır. Küçükçekmece gölü kenarında bulunan Yarımburgaz mağarasında yapılan kazılarda insan kültürüne ait ilk izlere rastlanmıştır. [29] Bu dönemde gölün çevresinde Neolitik ve Kalkolitik insanların yasadığı sanılmaktadır. Çeşitli dönemlerde yapılan kazılarda, Dudullu yakınlarında Alt Paleolitik Çağ'a, Ağaçlı yakınlarında ise, Orta Paleolitik Çağ ile Üst Paleolitik Çağ'a özgü aletlere rastlanmıştır.[30]
Sanat
Roma İmparatorluğu
Kent, çok kez el değiştirip, yıprandığından kentte, Roma İmparatorluğu Dönemine ait fazla yapı kalmamıştır.Kalanlar içinde en önemlileri: 330 yılında İmparator I. Konstantin onuruna kentin yedi tepesinden birine dikilen anıt. Sütun her biri 3 ton ağırlığında ve 3 metre çapında olan bileziklerle birbirine bağlanmış toplam 8 adet sütun ve bir kaidenin üst üste konulmasıyla oluşturulmuştur.[31] Bu dönemden günümüze kalan bir başka yapı da Bozdoğan Kemeri'dir. Kentin su rezerv sisteminin inşası İmparator Hadrianus döneminde başladı.[32] I. Konstantin zamanında kentin yeniden yapılanması ve büyümesiyle birlikte hızla artan nüfusun ihtiyacını karşılamak için sistemin daha da genişletilmesine gerek duyuldu.[33] Kemer, suyunu Kağıthane ile Marmara Denizi[34] arasında kalan tepelerin yamaçlarından alan ve Trakya'nın tepelik bölgelerinden kente kadar uzanarak kentin su gereksinimini karşılayan geniş kemerler ve kanallar sisteminin son noktasında yer almaktadır. O zamanlar kente gelen bu su, toplam kapasitesi 1 milyon metreküpten fazla olan üç açık ve Yerebatan Sarnıcı gibi yüzden fazla yaraltı sarnıcında depolanmaktaydı.[35]
Bugün Sultanahmet Meydanı olarak bilinen Hipodrum Meydanı ise Circus Maximus tarafından inşa edildi.
Doğu Roma İmparatorluğu
Doğu Roma İmparatorluğu, kentte bin yıl kadar hüküm sürmüş ve burayı başkent olarak kullanmıştır. Bu özelliğinden dolayı İstanbul'da çok sayıda Doğu Roma yapısı vardır. Bunların en önemlileri Eminönü'nde toplanmıştır. Bu yapılar içinde en önemlisi, kilise olarak açılan Ayasofya Müzesi'dir. Ayasofya Doğu Roma İmparatoru I. Jüstinyen tarafından M.S. 532 - 537 yılları arasında inşa ettirilmiş bazilika planlı bir patrik katedrali olup, 1453 yılında İstanbul'un Türkler tarafından fethedilmesiyle Fatih Sultan Mehmet tarafından camiye dönüştürülmüştür ve günümüzde müze olarak hizmet vermektedir.[36][37]
Ayasofya'dan sonra yapılan önemli yapılardan biri Fethiye Camisi'dir. Kilise olarak, 13. yüzyıl sonlarında Doğu Roma'nın ileri gelenlerinden Mihail Glabas Tarkaniotes tarafından inşa ettirilmiştir.[38] İstanbul'un fethinden sonra 1454 yılında patrikhane olarak kullanılmış, 1590 yılında İran savaşlarında Gürcistan ve Azerbaycan'ın fethedilmesiyle, fethin hatırası olarak camiye dönüştürülmüştür.
Gene önemli yapılardan Kariye Müzesi, manastır olarak 534 yılında Doğu Roma İmparatoru I. Jüstinyen döneminde Aziz Theodius tarafından yapılmıştır. 11. yüzyılda I. Aleksios'un kayınvalidesi Maria Doukaina tarafından yeniden inşa ettirilmiştir. 1204-1261 yıllarındaki Latin İmparatorluğu döneminde harap olan manastır, Theodoros Metokhites tarafından 14. yüzyılda onarılmıştır. Dış narteks ve parekklesion bu dönemde yapıya eklenmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu
Osmanlı'da sanat mimaride olarak çok ileridedir. İmratorluk devri boyunca sayısız eser yapılmıştır. Yapılar basit, kullanışlı, ince, zarif, vakur ve heybetlidir. Muhteşem saray tipi XIX.asırda Batı'dan gelerek girmiştir. Bununla beraber Allah adına yapılan camiler tamamen abidevîdir. Camiler çevreleri bir sürü sosyal müessese ile örülür ve bir "külliye" teşkil ederler. Osmanlılar fevkalâde imarcıdır. Yapıları kendi medeniyetine ait olmasa bile ihtimamla korur. Bunun en güzel örneklerinden biride Aya İrini Kilisesi'dir. İmar görülmediği hiçbir imparatorluk köşesi yoktur. Bazı mütevazı mahalle zenginleri bile, bir mescid yaptıramadığı takdirde bir çeşme yaptırır veya bir mektep tamir ettirir. Toplum anlayışı fevkalâde güçlüdür. Mimar Sinan'ın dünya tarihinin en büyük mimarlarından biri belki birincisi olduğunda ittifak vardır. Bir asır yaşayan ve son yarım asrını mimarbaşı olarak geçiren Sinan şu eserleri yapmıştır. 81 cami, 50 mescid, 55 medrese,19 türbe, 14 imaret, 3 hastahane, 7 su bendi (baraj), 8 köprü, 16 kervansaray, 33 saray, 32 hamam, 6 mahzen, 7 d'arulkurrâ. Bu 441 eser bütün imparatorluğa dağılmıştır.[39] 1839 yılında Tanzimat Fermanı'nın ilanı Avrupalılaşma yolunda önemli adımlar atılmıştır. Osmanlı, 18. yüzyılın sonlarına doğru Avrupa tarzını benimsemiş ve bunu mimariye ve sanata yansımıştır. Avrupa'da yaygınlaşan barok stili İstanbul'da da bir çok eserin yapımında uygunlanmıştır. Barok ve rokoko tarzında yapılan Dolmabahçe Sarayı, Beylerbeyi Sarayı ve Ortaköy Camii dünyada bu tür için önemli bir yer teşkil eder.
Coğrafya
İstanbul 41° K, 29° D koordinatlarında yer alır. Batıda Çatalca Yarımadası, doğuda Kocaeli Yarımadası'ndan oluşur. Kuzeyde Karadeniz, güneyde Marmara Denizi ve ortada İstanbul Boğazı'ndan oluşan kent, kuzeybatıda Tekirdağ'a bağlı Saray, batıda Tekirdağ'a bağlı Çerkezköy, Tekirdağ, Çorlu, Tekirdağ, güneybatıda Tekirdağ'a bağlı Marmara Ereğlisi, kuzeydoğuda Kocaeli'ne bağlı Kandıra, doğuda Kocaeli'ne bağlı Körfez, güneydoğuda Kocaeli'ne bağlı Gebze ilçeleri ile komşudur.[40] İstanbul'u oluşturan yarımadalardan Çatalca Avrupa, Kocaeli ise Asya anakaralarındadır. Kentin ortasındaki İstanbul Boğazı ise bu iki kıtayı birleştirir. Boğazdaki Fatih Sultan Mehmet ve Boğaziçi Köprüleri kentin iki yakasını birbirine bağlar. İstanbul Boğazı boyunca ve Haliç'i çevreleyecek şekilde Türkiye'nin kuzeybatısında kurulmuştur.
Jeoloji
İstanbul'a, yakın yerde bulunan Kuzey Anadolu Fay Hattı, Kuzey Anadolu'dan başlayarak Marmara Denizi'ne kadar uzanır.[41] İki tektonik plaka olan Avrasya ve Afrika birbirlerini iterler ve buda fayın hareket etmesine sebep olur. Bu fay hattı nedeniyle bölgede tarih boyunca çok şiddetli depremler meydana gelmiştir. [42] 1509 yılında meydana gelen Büyük İstanbul Depremi bunun en büyük örneğidir. Bu deprem İstanbul'da, 100 camiinin yıkılmasına ve 10 bin insanın hayatını kaybetmesine neden olmuştur. 1766 yılındaki depremde ise, Topkapı Sarayı, Ayasofya, Eyüp Sultan Camii ve Kapalıçarşı gibi yapılar büyük hasar aldı. 1999 Gölcük Depremi'nde de 18 bin insan ölmüş ve birçok insanda evsiz kalmıştır. [43] Sismolojistler, 2025 yılından önce 7 büyüklüğünde bir depreminde olabileceğini belirtmektedirler.[44]
İklim
İstanbul'un iklimi, Karadeniz iklimi ile Akdeniz iklimi arasında geçiş özelliği gösteren bir iklimdir, dolayısıyla İstanbul'un iklimi ılımandır. [45]
İstanbul'un yazları sıcak ve nemli; kışları soğuk, yağışlı ve bazen karlıdır. Yıllık yağmur düşüşü 870mm dir. Nem yüzünden, hava sıcak olduğundan daha sıcak; soğuk olduğundan daha soğuk hissedilebilir. Kış aylarındaki ortalama sıcaklık 7°C ile 9°C civarındadır ve genelde yağmur ve karla karışık yağmur görülür. Kar da yağar. Kış aylarında bir iki hafta kar yağabilir.
En sıcak ay Temmuz (28.5°C), en soğuk ay da Ocak (5.4°C) ayıdır. Şu ana kadar yüksek hava sıcaklığı; Temmuz 2000'de Tuzla'da 43.5°C olarak kaydedilmiştir. En düşük hava sıcaklığı ise; Şubat 1927'de -16.1°C olarak kaydedilmiştir. Şehir biraz rüzgârlıdır; rüzgârın ortalama hızı saatte 17km dir. Yaz en kuru mevsimdir, ama Akdeniz iklimlerinin aksine kurak mevsim yoktur. İstanbul 1994 yılına kadar susuzluk çekmiştir fakat alınan önlemle herhangi bir su sıkıntısı kalmamıştır.
Doğal Yaşam
Çok zengin bir bitki topluluğuna sahip olan İstabul yöresinde şimşir, meşe, çınar, kayın, gürgen, akçaağaç, kestane, çam, ladin ve servi gibi 2500 kadar bitki türü yetişir. Bu bitkilerden bir kısımı bu yöreye endemiktir. Genellikle ormanları oluşturan ağaçlar, İstanbul'un kuzeydoğusu, Alemdağ'ın kuzeyi ve Polenezköy çevresinde görülen kayın, kestane ve saplı meşedir. Bitki örtüsüne iklimin etkisinin yanında toprağında etkisi vardır. Kayın ağaç topluluğun bulunduğu alanları kireçsiz kahverengi orman toprakları kaplarken, meşe ve kestane topluluğunda bu topraklar kireçsizdir. [46]
Hayvan yaşamı yönünden de zengin olan İstanbul'da, geyik, yaban domuzu, yaban kedisi, vaşak, ayı ve tilki gibi nadir bulunan memeli hayvanlar bulunabilir. Bununla beraber önemli bir kuş göç yolu üzerinde yer alan İstanbul'da her ilkbahar ve sonbaharda leylek, kartal, şahin ve atmaca gibi çeşitli kuş türleri gözlemlenebilir. İstanbul'da en yaygın bulunan kuşlar ise serçe, güvercin, kumru, karga ve artık kentin bir simgesi haline gelen martıdır. Bazı yerlerde yurt dışından gelen papağanlar özgürce uçarken görülebilir.
Şehir manzarası
İstanbul'un toplam 39 ilçesi vardır. Bu ilçelerin 25'i Avrupa Yakası'nda, 14'ü ise Anadolu Yakası'ndadır. İstanbul'un ilçeleri üç ana bölgeye ayrılmaktadır:
- Eski İstanbul'un tarihi yarımadası olan Fatih ve Eminönü (Eminönü ilçesi 2008 yılında bir yasa ile Fatih ilçesine bağlanmıştır. Günümüzde yarımadayı Fatih ilçesi oluşturmaktadır.) 15. yüzyıl'ın İstanbul'unu oluşturmaktaydı. Bu bölgenin kuzey kıyılarında Haliç bulunmaktaktadır. Batıdaki İstanbul Surları'na kadar uzanır. Güney sınırını Marmara Denizi denizi oluşturur. Doğuda ise Boğaz'ın girişi bulunmaktadır.[47]
- Haliç'in kuzeyinde bulunan Beyoğlu ve Beşiktaş ilçeleri tarih açısından büyük öneme sahiptir. Son Osmanlı Padişahları'nın sarayı Dolmabahçe Sarayı Kabataş'dadır.[48] İstanbul Boğazı kıyıları boyunca Ortaköy ve Bebek gibi eski semtler birbirlerini takip etmektedir. Şehrin her iki yakasındada Boğaz boyu devam eden lüks yalılar mevcuttur.
- Üsküdar (antik Chrysopolis) ve Kadıköy (antik Chalcedon) ilçeleri eski zamanlarda birer şehir iken zamanla değiştirilerek İstanbul'un ilçesi haline gelmişlerdir. İstanbul'un Anadolu Yakası'ndaki en eski ilçeleridir.[49][50] Günümüzde, birçok çağdaş yerleşim alanlarına ve iş sahası bakımından büyük öneme sahiptir. Şehrin nüfusunun üçte birine ev sahipliği yapmaktadır.
İstanbul'un tarihi semtlerinden batıya ve kuzeye gidildikçe büyük bir farklılaşma görülür. En yüksek gökdelenler ve ofis binaları Avrupa Yakası'da özellikle Levent, Etiler ve Maslak'ta toplanırken, Anadolu Yakası'nda ise Kadıköy ilçesindeki Kozyatağı mahallesi dikkat çeker. 20. yüzyıl'da şehrin hızla büyümesi, doğudan batıya büyük bir göçün başlamasına neden olmuştur.[51] Böylece şehirdeki gecekondulaşma büyük bir hız kazanmıştır. Kaçak olarak hazine veya özel arazilere yapılan bu binalar, kısa sürede ve düşük kalitede yapılır. Türkiye'nin en büyük şehirleri arasında bulunan Ankara ve İzmir'de bu yapılar yaygındır. Gecekondular, çarpık kentleşmeye büyük ölçüde neden olmaktadır.[52]
Kentselleşme
İstanbul'un şehir yapısı ve şekli sürekli değişmektedir. Yunan, Roma ve Bizans dönemleri boyunca Konstantinopolis'in tarihi yarımadasında, Galata'da (Pera. sonraki adıyla Beyoğlu), Chalcedon (Kadıköy) ve Chrysopolis'te (Üsküdar) önemli derecede yenilenme ve büyümeler yaşanmıştır. Antik zamanlarda şuanki İstanbul'un tüm ilçeleri birer bağımsız şehirdiler. Bugün İstanbul, eski Konstantinopolis'in metropol hali olarak kabul edilebilir. Çünkü şehir o dönemlerden beri genişletilmekte ve yenilenmektedir.
Son yıllarda inşa edilen çok yüksek yapılar, nüfusun hızlı büyümesi göz önüne alınarak yapılmışlardır. Şehrin hızla genişlemesinden dolayı konutlaşma, genellikle şehir dışına doğru ilerlemektedir. Şehrin sahip olduğu en yüksek çok katlı ofis ve konutlar, Avrupa Yakası'nda bulunan Levent, Etiler ve Maslak semtlerinde toplanmıştır. Levent ve Etiler'de sayısı alışveriş merkezi vardır. Metrocity, Akmerkez ve Kanyon Alışveriş Merkezi en önemlileridir. Türkiye'nin en büyük şirketleri ve bankalarının merkezleride çoğunlukla bu bölgede bulunmaktadır.
20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, özellikle Anadolu Yakası'nda denize yakın yazlık konutların ve lüks köşklerin yapımına hız verilmiştir. Kadıköy ilçesindeki Bağdat Caddesi genişliği ve uzunluğuyla birçok alışverişmerkezi ve restoranı barındırmaktadır. Bu gelişmelerde bölgenin gelişimine olumlu katkıda bulunmuştur. Yaka da, son yıllarda gerçekleşen nüfus büyümesinin en büyük faktörü Anadolu'dan gelen göçtür. Günümüzde, kent sakinlerinin üçte biri Anadolu Yakası'nda yaşamaktadır.
Yönetim
İstanbul'un halen görevde bulunan Belediye başkanı, Kadir Topbaş'tır.[53] Şehrin valisi ise Muammer Güler'dir.[54]
İstanbul, partili sistem ile başa gelen başkanlar tarafından yönetilir. Bu yönetim şekli 3 Nisan 1930'da İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin kurulmasından beri devam etmektedir. Belediye şehrin tüm karar yetkisini elinde bulundurmaktadır. Şehrin yönetimi 3 ana organda toplanmıştır. 1. Belediye Başkanı (her 5 yılda bir seçilir.), 2. Büyükşehir Konseyi, 3. Büyükşehir yönetim kurulu.
Bugünkü İstanbul Büyükşehir Belediye Binası Fatih ilçesinin Saraçhane adıyla bilinen bölgesinde bulunmaktadır. Bina, 17 Aralık 1953 yılında tamamlanmış, 26 Mayıs 1960 tarihinde belediye binası olarak hizmet vermeye başlamıştır.[55]
Nüfus
İstanbul'un toplam 39 ilçesi vardır. Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) hazırlamış olduğu 2008 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Nüfus Sayımı Sonuçlarına göre İstanbul'un Toplam Nüfusu 12.697.164 kişidir.
İstanbul'un 39 ilçesi nüfus sayısı bakımından 2008 yılı verilerine göre incelendiğinde en çok nüfuslu ilçesi Bağcılar, en az nüfuslu ilçesi de Adalar olmuştur. [56]
|
|
|
|
- Türkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Nüfus Sayımı Sonuçları (2008)
İstanbul'un nüfusu son 25 yılda 4 katına çıkmıştır. İstanbul'da yaşayanların yaklaşık %65'i Rumeli yakasında; %35'si de Anadolu yakasında yaşar. İşsizlik sebebi ile bir çok insan İstanbul'a göç etmiş, genelde şehir etrafında gecekondu mahalleleri oluşturmuştur.
Tarihsel nüfus
İstanbul'un nüfusu tarih boyunca tahmini olarak (1927-2007 sayımların, 1927 öncesi tahmini rakamlarıdır) şöyledir:
|
|
|
|
Din
İstanbul dünyadaki çoğu metropol gibi birçok insan topluluğu tarafından şekillendirilmiştir. Şehirdeki en büyük mensubu bulunan din İslamiyet'tir. Dini azınlıkları ise Yunan Ortodoks Kilisesi, Ermeni Apostolik Kilisesi, Katolik Levantenler ve Sefarad Yahudiler oluşturmaktadır. 2000 yılı nüfus sayımına göre; 2,691 faal camii, 123 faal kilise, 26 faal sinagog mevcuttur. Ayrıca 109 Müslüman mezalığı, 57'de gayrimüslim mezarlığı bulunmaktadır. Sayıları çok azalmadan önce, belirli ilçelerde bu dini azınlıklar yaşamaktaydı. Örneğin Kumkapı'da Ermeni nüfusu, Balat'da Yahudi nüfusu ve Fener'de ise Rum nüfusu vardı. Rum Ortodoks Patrikhanesi'nin ruhani lideri I. Bartholomeos, Fatih'in Fener semtinde bulunmaktadır. Bu patrikhane Hıristiyanlık dininin önemli bir kesimini oluşturan Ortodoks mezhebinin merkezidir.
Müslümanlar
Şehrin en büyük dini grubunu müslümanlar oluşturmaktadır. Bunların yanı sıra, müslümanların en kalabalık mezhep formunu sunniler, bu mezhebi takibende aleviler nufüsça fazladır. 2007 yılındaki sayıma göre şehirde ki toplam camii sayısı 2,994'tür.[58] İstanbul, İslam Hilafeti'nin son merkezi olmuştur.[59] 1517 yılında Yavuz Sultan Selim ile başlayan halifelik, 3 Mart 1924 yılında Abdülmecit ile sona ermiştir.[60] 2 Eylül 1925 yılında da tekkeler kapatılmış, tarikat yasaklanmıştır. Böylelikle ülkede laik sistem başlamış ve bu değişimden en çok etkilenen il İstanbul olmuştur. Halifeliğin kaldırılmasının hemen ardından Diyanet İşleri Başkanlığı kurulmuştur. [61] Osmanlı Devleti döneminde var olan en yüksek yetkiye sahip Şeyhülislamlarda yerini Diyanet İşleri Başkanına bırakmıştır.
Hristiyanlar
Şehir 4. yüzyıl beri Rum Ortodoks Patrikhanesi'nin merkezi olmuş ve diğer Ortodoks kiliselerinde merkezi olarak hizmet vermeye devam etmektedir. Aynı zamanda şehir, Türk Ortodoks Patrikhanesi ve İstanbul Ermeni Patrikhanesi'ninde merkezidir. Eski yıllarda Bulgar Piskopsluğu ön planda iken bu zamanla yerini Ortodoks Kiliselerine bırakmıştır. İstanbul'da yaşayan özellikle Rumlar ve Ermeniler, Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşü sırasında Türkler ile zaman zaman çatışmalar yaşamamış fakat Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla düzen yeniden sağlanmıştır. Savaşlar nedeniylede 1914 ve 1927 yılları arasında şehirde bulunan Hristiyan nüfusu hızlı bir düşüş yaşayarak 450,000'den, 240,000'e gerilemiştir.[62] 1923 yılında yapılan Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi'den İstanbul'da yaşayan Yunan Ortodoks toplumu muaf tutulmuştur.[63] Ancak İkinci Dünya Savaşı yılları bu azınlık için bir dizi vergiler getirilmiştir. (bkz. Varlık Vergisi)[64] 1955 yılında meydana gelen Rum azınlıklara yönelik tahrip ve yağma hareketi olan 6-7 Eylül Olayları'ı 11 Rum'un ölümüne ve 30 ile 300 kişinin yaralanmasına neden olmuştur. Bu olay sonucundada İstanbul'dan, Yunanistan'a hızlı bir şekilde göç artmıştır ve 12,000 Rum vatandaşlıktan çıkarılmıştır.[65]
İstanbul'un fethi ile birlikte bir çok kilise, camiiye çevrilmiştir. Bu camiilerden en büyüğü ve en önemlisi Fatih'in Eminönü semtinde bulunan Ayasofya'dır. Ayasofya Atatürk'ün isteğiyle ibadete kapatılmış ve Bakanlar Kurulu'nunda onayıyla 24 Kasım 1934'te müze olarak hizmet vermeye başlamıştır. Ayrıca Fenari İsa Camisi, Arap Camii, Kocamustafapaşa Sümbül Efendi Camii gibi eski yapılarda fetihden sonra camiiye çevrilen kiliselerdendir.
Museviler
Sefarad Yahudileri 500 yılı aşkın süredir bu şehirde yaşamaktadırlar. İstanbul'daki Yahudiler'in bugünkü nüfusu 21,000 civarındadır. Aşkenaz Yahudileri, Sefarad Yahudileri'ne nispeten daha yeni ve çok daha küçük bir topluluktur. II. Dünya Savaşı sırasındaki Holokost (Yahudi Soykırımı) kurbanlarının büyük çoğunluğu Aşkenaz Yahudisi'dir. Birleşik Devletler'in de Yahudi nüfusunu çoğunlukla Aşkenaz Yahudileri oluşturur. Museviler'in ibadethaneleri sinangoglardır. Şehirde bulunan aktif sinagog sayısı ise 20'dir. [66]Bu sinagogların içinde en büyük taşıyanı Beyoğlu ilçesinin Karaköy semtinde bulunan Neve Şalom Sinagogu'dur. 1951 yılında ibadete açılan sinagog en büyük cemaatede sahiptir.[67]
Ekonomi
İstanbul, Türkiye'nin en büyük şehri ve siyasi olarak eski başkentidir. Kara ve deniz ticaret yollarının bir kavşağı olması ve stratejik konumu nedeniyle Türkiye'de ekonomik yaşamın merkezi olmuştur. Şehir aynı zamanda en büyük sanayi merkezidir. Türkiye'deki sanayi istihdamının %20'sini karşılamaktadır. Yaklaşık olarak %38'lik endüstriyel alana sahiptir. İstanbul ve çevre iller bu alanda; meyve, zeytinyağı, İpek, pamuk ve tütün gibi ürünler elde etmektedir. Ayrıca gıda sanayi, tekstil üretimi, petrol ürünleri, kauçuk, metal eşya, deri, kimya, ilaç, elektronik, cam, makine, otomotiv, ulaşım araçları, kağıt ve kağıt ürünleri ve alkollü içkiler, kentin önemli sanayi ürünleri arasında yer almaktadır. Forbes Dergisi'nin yaptığı araştırmaya göre 2008 yılı Mart itibariyle 35 milyardere sahip şehir dünya sıralamasında dördüncü olmuştur.[68] İstanbul'da ilk olarak 1866 yılında hizmete giren Dersaadet Tahvilat Borsası, 1986 yılı başlarında mevcut yapı değiştirilerek bugünkü İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) açılmıştır.[69][70] 19. ve 20. yüzyıl başlarında Galata semtinde bulunan Bankalar Caddesi Osmanlı İmparatorluğu için finans merkezi olmuştur. Bu bölgede Osmanlı'nın merkez bankası olan Bank-ı Osmanî (1856 yılından sonra yeniden düzenlerek 1863 yılından itibaren Bank-ı Osmanî-i Şahane)[71] ve Osmanlı Borsası bulunurdu.[72] Bankalar Caddesi, 1990 yılına kadar finans ve ekonomi merkezi olmayı korumuş fakat yenileşme hareketi başlaması sonucu modern iş merkezleri Levent ve Maslak bölgeleri olmuştur. 1995 yılında İMKB, Sarıyer'in İstinye semtinde bulunan bugünkü binasına taşınmıştır.[73]
Günümüzde İstanbul, Türkiye'nin %55 üretimine ve %45'lik ticaret hacmine sahiptir. Ülkede Gayrisafi millî hasıla'nın %21.2'lik kısmını oluşturur. 2005 yılında gayri safi yurtiçi hasılada 133 milyar doları bulmuştur. 2005 yılı verilerine göre İstanbul merkezli firmaların yaptığı ihracat rakamı 41,397,000,000 dolar olmuştur. 69,883,000,000 dolar değerinde ise ithalat yapılmıştır.[74]
Turizm
İstanbul'un tarihi, anıtlar ve yapıtların fazlalığı, ve Boğaz'a sahip olması nedeniyle gözde turizm merkezlerinden biridir. İstanbul Belediyesi'nin 2000 yılı istatistiklerine göre kente iki milyon turist gelmiştir. Turistler arasında en büyük pay 208.000 kişiyle Almanlara aittir.[75] Almanları Amerikan, İngiliz, Fransız ve Ruslar izler. 2006 yılında kente 5 milyon 346 bin turist gelmiştir. Bu sayı, 2005 yılında gelen turist sayısından yaklaşık yarım milyon fazladır.[76]
Halk hizmetleri
Eğitim
İstanbul'da yedisi devlet yirmi dördü vakıf olmak üzere otuz bir üniversite vardır. Özellikle kamuya ait öğretim kurumları ülkenin en saygın ve en donanımlı üniversitelerindendir. Ancak son yıllarda da özel üniversitelerin sayısında bir yükselme olmuştur. Türkiye'nin en eski 3 devlet üniversitesinden ikisi İstanbul'dadır. İstanbul Üniversitesi 1453 yılında kurulmuştur ve Türkiye'nin en eski üniversitesidir.[77] İstanbul Teknik Üniversitesi (1773) ise dünyanın en eski üçüncü teknik üniversitesidir ve tamamen mühendislik bilimleri adanmıştır.[78][79] İstanbul'da tanınmış diğer devlet üniversiteleri; Boğaziçi Üniversitesi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi ve Marmara Üniversitesi'dir. Ayrıca ülkenin en eski 4 vakıf üniversitesinden üçü bu kenttedir. Bunlar 1992 yılında kurulan İstanbul Ticaret Üniversitesi, Kadir Has Üniversitesi ve Koç Üniversitesi'dir.
İstanbul'da eğitim veren üniversiteler şunlardır:
- Devlet: Boğaziçi Üniversitesi,[80] Galatasaray Üniversitesi,[81] İstanbul Üniversitesi,[82] İstanbul Teknik Üniversitesi,[83] Marmara Üniversitesi,[84] Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi,[85] Yıldız Teknik Üniversitesi.[86]
- Vakıf: Acıbadem Üniversitesi,[87] Bahçeşehir Üniversitesi,[88] Beykent Üniversitesi,[89] Doğuş Üniversitesi,[90] Fatih Üniversitesi,[91] Haliç Üniversitesi,[92] Işık Üniversitesi,[93] İstanbul Arel Üniversitesi,[94] İstanbul Aydın Üniversitesi,[95] İstanbul Bilgi Üniversitesi, [96] İstanbul Bilim Üniversitesi,[97] İstanbul Kemerburgaz Üniversitesi,[98] İstanbul Kültür Üniversitesi,[99] İstanbul Şehir Üniversitesi,[100] İstanbul Ticaret Üniversitesi,[101] Kadir Has Üniversitesi,[102] Koç Üniversitesi,[103] Maltepe Üniversitesi,[104] Okan Üniversitesi,[105] Özyeğin Üniversitesi,[106] Piri Reis Üniversitesi,[107] Sabancı Üniversitesi,[108] Yeditepe Üniversitesi,[109] Yeni Yüzyıl Üniversitesi.[110]
Hemen hemen İstanbul'daki tüm özel lise ve üniversitelerde İngilizce, Fransızca ve Almanca gibi ana yabancı dil veya ikincil yabancı dil eğitimi verilmektedir. Galatasaray Lisesi, 1481 yılında Galata Sarayı Enderun-u Hümayunu adılya kurulmuştur. Daha sonraki adıyla Galatasaray Mekteb-i Sultanisi şehrin en eski lisesi olmakla birlikte, en eski ikinci eğitim veren kurumudur.[111] İstanbul Lisesi (1884) daha çok bilinen adıyla İstanbul Erkek Lisesi, uluslararası alanda tanınmış en eski liselerden biridir.[112] Üsküdar'ın Çengelköy semtindeki Kuleli Askeri Lisesi ise şehrin tek askeri lisesidir.
Anadolu Liseleri, Türkiye'de eğitim veren lise türlerinden biridir. Anadolu Liseleri'i sınavla (bkz. SBS) öğrenci kabul etmektedir. Her lisede farklı olarak yabancı dil eğitimide vardır. Kadıköy Anadolu Lisesi, Türkiye ve dünya çapında tanınmış anadolu liselerindendir.[113] İlk olarak kolej ismini taşımışlardır fakat daha sonra Anadolu Lisesi ismine geçilmiştir. İstanbul'da çok sayıda yabancı azınlık bulunmasından dolayı 19. yüzyıl'da yabancı liselerde artış görülmüştür. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra birçok yabancı okul Milli Eğitim Bakanlığı idaresine girmiştir. Fakat bazı liseler halen yabancı idaresi altındadır. Özel İtalyan Lisesi, İtalya hükümeti tarafından yönetilmekte ve İtalyan devlet okulu olarak kabul edilmektedir. Ayrıca finansman ve öğretmen ihtiyacı Başkent Roma'dan sağlanmaktadır.[114] 1863 yılında kurulan Robert Koleji ve diğer birçok okul bunların arasında sayılabilir.[115]
İstanbul, çoğu Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerine ait geniş koleksiyonları içeren çok sayıda kütüphaneye sahiptir.[116] Tarihi belge koleksiyonları açısından en önemli kütüphaneler, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Kütüphanesi, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Süleymaniye Kütüphanesi, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi ve Atatürk Kütüphanesi'dir
Sağlık
İstanbul çok sayıda hastane, klinik ve laboratuvarla birlikte ülkenin tıbbi araştırma merkezidir. Bu tesislerin çoğu yüksek teknolojik ekipmanlara sahiptir. Bu imkanların tıbbi turizme etkisi vardır ve kent bu alanda çok hızlı ilerlemektedir.[117] Öyleki İngiltere ve Almanya gibi Batı Avrupa ülkeleri dar gelirli hastalarını yüksek teknolojik tıbbi tedavi ve operasyonlar için İstanbul'a göndermektedir.[118] İstanbul özellikle lazer Oftalmoloji (Göz cerrahi) ve plastik cerrahi için küresel bir durak haline gelmiştir.[117]
Kentte özellikle hava kirliliği sağlık için büyük bir sorun oluşturmaktadır. Özel araçların artması ve kamu ulaşımının yavaş ve yetersiz olması bu sorunu artırmaktadır. Bu sorunla ilgili olarak Ocak 2006'da yalnızca kurşunsuz benzin kullanımı planlanıyordu.[119]
Alt yapı
Kentin su ihtiyacını karşılamak için yapılan sistemler şehrin kuruluş dönemine kadar uzanmaktadır. İki en önemli su kemeri, Roma döneminde inşa edilmiş Mazul Kemeri ve Bozdoğan Kemeri (Valens Kemeri)'dir. Şehrin Kuruluş dönemlerinde su ihtiyacı, yeraltı kaynaklarından sağlanıyordu. İlk önemli su tesisleri Roma döneminde yapılmıştır.[120] Roma İmparatorları'ndan Valens, Halkalı civarından Beyazıt'a kadar su getirtmiş ve bu su yolu için Mazul Kemer ile Bozdoğan Kemeri'ni inşa ettirmiştir.[121] Ayrıca Valens zamanında Belgrad Ormanları'nda bir bent de yaptırılmıştır. Kağıthane Deresi'nin suları ızgaralarda toplanarak şehrin su ihtiyacını karşılamak için kullanılmıştır. Toplananlar sular şehrin çeşitli sarnıçlarına toplanmıştır. Bu sarnıçların en büyük ve en önemlileri Binbirdirek Sarnıcı (Philoxenos) ve Yerebatan Sarnıcı'dır. Şehirde nüfusun giderek artması sonucu yine su sıkıntıları çekilmeye başlanmış, bunun üzerine Kanuni Sultan Süleyman bu sorunun çözülmesi için "Ser Mimaran-ı Cihan ve Mühendisan-ı Devran" diye ma'ruf Mimar Sinan'ı görevlendirdi. Böylece 1555 yılında Kırkçeşme Su Tesislerinin inşaasına başlanmış oldu.[120] Daha sonraki yıllarda suya olan ihtiyacın ve halkında isteği sonucu, küçük ikmal şebekleriyle halkın kullanımına açık çeşmeler yapılmaya başlandı.
Bugün, suları klorlama, Atık su arıtma, dezenfekte etme ve dağıtma gibi hizmetler İSKİ (İStanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi) tarafından yürütülmektedir.[122] Ayrıca bazı özel kuruluşlarda temiz su dağıtımı yapmaktadır. İstanbul'da elektrik dağıtımı ve bakımı ise Türkiye Elektrik İletim A.Ş. tarafından yapılmaktadır.[123] Kentin ilk elektrik üretim tesisi ise 1914 yılında kurulan ve 1983 yılına kadar hizmet veren Silahtarağa Elektrik Santrali'dir.[124]
Osmanlı Devleti'nde ilk Posta ve Telgraf Bakanlığı 23 Ekim 1840 yılında, Tanzimat Fermanı ile yaşanan gelişmelerin sonucu olarak kurulmuştur.[125] İlk postane ofisi olan Postahane-i Amire Yeni Cami avlusu yakınlarındaydı.[125] İlk Uluslararası ise 1876 yılında kurulmuş, 1901 yılında ise havale türü ve kargo gibi işlemlerin kabulüne başlanmıştır.[125] 1847 yılında Samuel Morse tarafından telgrafın patenti alınmıştır. Samuel Morse'un bu yeni buluşu, eski Beylerbeyi Sarayı'nda (Beylerbeyi Sarayı 1861-1865 yıllarında aynı yere yenisi inşa edildi.) bizzat Padişah Abdülmecit tarafından test edilmiştir.[126] Bu başarılı deneme sonrasında, İstanbul ve Edirne arasında ilk telgraf hattı kurulumu 9 Ağustos 1847 yılında başlamıştır. 1855 yılında Telgraf İdaresi kurulmuş,[125] 23 Mayıs 1909 yılındada 50 hat kapasiteli ilk manuel telefon santrali Büyük Postane adıyla Sirkeci'de hizmet vermeye başlamıştır.
Önemli mekânlar
Yapılar
İstanbul Surları
İstanbul'un etrafını çeviren surlar tarihte 7. yy.dan başlayarak inşa edilmiş, yıkılmalar ve yeniden yapmalarla dört defa elden geçmiştir. Son yapımı M.S. 408'den sonradır. II. Theodosius (408-450) zamanında İstanbul surları Sarayburnu'ndan Haliç kıyısı boyunca Ayvansaray'a bu taraftan ve Marmara kıyısı boyunca Yedikule'ye, Yedikule'den Topkapı'ya, Topkapı'dan Ayvansaray'a uzanıyordu. [127] Surların uzunluğu 22 km.'dir . Haliç surları 5.5 km., kara 6,5km., Marmara Surları ise 9 km.'dir.
Kara surları üç bölümden oluşur. Hendek, dış sur,iç sur. Hendekler bugün tarım alanı olmuştur. Sura bitişik ve 50 m. aralıklarla kara surları tarafında, birçoğu yıkılmış, çatlamış durumda 96 burç bulunmaktadır. Bu burçlar, boydan boya uzanan sur duvarlarından 10 metrelik çıkıntıda, çoğunlukla kare planlı ve 25 metre yüksekliğindedir.
Dolmabahçe Sarayı
Dolmabahçe Sarayı, Karaköy'den Sarıyer'e uzanan sahil şeridinin Kabataş ile Beşiktaş arasında kalan bölümünde, Marmara Denizi'nden Boğaziçi'ne deniz yoluyla girişte sol sahilde, Üsküdar'ın karşısında yer alan saray. Denizden yer alınıp doldurulmasıyla ortaya çıkan alana yapıldığı için dolmabahçe adını almıştır. Yapımı için dış devletlerden borç alınmıştır. [128] Dolmabahçe Sarayı'nın bugün bulunduğu alan, bundan dört yüzyıl öncesine kadar Osmanlı Kaptan-ı Derya'sının gemileri demirlediği, Boğaziçi'nin büyük bir koy'u idi. Dolmabahçe sarayı hala eski güzelliğini korumaktadır. Geleneksel denizcilik törenlerinin yapıldığı bu koy zamanla bir bataklık hâline geldi. 17. yüzyıl'da doldurulmaya başlanan koy, padişahların dinlenme ve eğlenceleri için düzenlenen bir "hasbahçe"ye dönüştürüldü. Bu bahçede çeşitli dönemlerde yapılan köşkler ve kasırlar topluluğu, uzun süre Beşiktaş Sahilsarayı adıyla anıldı.[129]
Haliç
Haliç, (batılıların deyişi ile Altın Boynuz) İstanbul'un bir koyudur. Haliç'in kelime anlamı, nehir ağızındaki koy demektir. Yunan efsanesine göre; Megaralılar, kralları Beyaz'ın annesi Keroessa için Altın Boynuz ismini vermişlerdir. Bizans döneminde kolonileşme de burada başlamıştır. Aynı zamanda Bizans İmparatorluğu'nun denizcilik merkeziydi.Sahil boyunca uzanan duvarlar,şehri bir deniz filosu atağından korumak için inşa edilmiştir. Haliç'in girişinde istenmeyen gemilerin girişini engellemek için, şehirden karşıya eski Galata kulesi'nin kuzeydoğu ucuna uzanan geniş bir zincir vardı. Bu kule Latin haçlılarınca 4.Haçlı seferinde 1204 yılında geniş bir şekilde tahrip edildi. Fakat Ceneviz'liler yanına yeni bir kule inşa ettiler. Bu kule meşhur Galata Kulesi 1348 Christea Turris (Tower of Christ:İsa'nın Kulesi) diye adlandırılır.
Beylerbeyi Sarayı
Beylerbeyi sarayı 1861-1865 yıllarında, eski ahşap bir sahil sarayının yerinde Sultan Abdülaziz tarafından Sarkis Balyan'a yaptırılmıştır. [130] Yazlık bir saray olarak inşaa edilen Beylerbeyi Sarayı, boğazı izleyebilecek bir yere yerleştirilmiştir. Saray, çok büyük olmamakla beraber, güzel işlemeleri ile göz kamaştırır. Sarayın mimarisi, Avrupa mimarisinden çok etkilenmiş olmakla beraber, Osmanlı'ya özgü süslemeler gayet rahat görülebilir. Sarayın içerisi rengarek çinilerle süslenmiş olup içeride Avrupa'dan getirlen mobilyalar ve değerli eşyalar kullanılmıştır. Sarayın tavanlarında ve duvarlarında özellikle gemi resimleri dikkat çeker.
Topkapı Sarayı
Topkapı Sarayı, İstanbul'da yer alan ve dünyada günümüze gelebilmiş sarayların en eskisi ve genişidir.[131] Konumu, Haliç’i, Boğaziçi’ni ve Marmara denizi gören, İstanbul’un ilk kuruluş yeri olan bilinen akropol tepesidir. Tarihi İstanbul üçgen yarımadasının en uç noktasında, 5 km'yi bulan surlarla çevrili, 700.000 m2 özel araziye sahip bir komplekstir. Bu özelliği ile saraydan çok küçük bir şehri andıran Topkapı Sarayı, 500 yılı aşkın bir süredir kullanılmıştır. Sonradan padişah, yeni yapılan Dolmabahçe Sarayı'na taşınınca saray, uzun bir süre bakımsız bırakıldı. Saray, Cumhuriyet Dönemi'nde yapılan restorasyon sayesinde eski görkemine geri kavuştu. Şu an bir müze olarak kullanılan sarayda padişaha ait eşyalar segilenir. Müze kolleksiyonunun en değerli parçaları arasında Hz. Muhammed'in hırkası, dişi, ayak izi ve kılıcı sayılabilir. Bu nesneler, Yavuz Sultan Selim döneminde Kahire'den getirlmiştir. Başka bir değerli parça ise dünyaca mşhur Kaşıkçı Elması'dır. Topkapı Hançeri ise müzede sergilenen başka bir değerli eşyadır.
Yıldız Sarayı
Yıldız Sarayı ilk kez Sultan III. Selim'in (1789-1807) annesi Mihrişah Sultan için yaptırılmış, özellikle Osmanlı padişahı II. Abdülhamit zamanında Osmanlı Devletinin ana sarayı olarak kullanılmış, günümüzde Beşiktaş İlçesi’nde yer alan bir saraydır. [132][133] Dolmabahçe Sarayı gibi tek bir bina halinde değil, Marmara denizi sahilinden başlayarak kuzeybatıya doğru yükselip sırt çizgisine kadar tüm yamacı kaplayan bir bahçe ve koruluk içine yerleşmiş saraylar, köşkler, yönetim, koruma, servis yapıları ve parklar bütünüdür.
Çırağan Sarayı
İstanbul, Beşiktaş ilçesi, Çırağan Caddesi üzerinde bulunan tarihi saray. Haliç ve Boğaziçi’nin en güzel yerleri sultanlar ve önemli kişilere saray ve köşkleri için tahsis edilmişti. Zaman içinde bunların bir çoğu yok olmuştur. Büyük bir saray olan Çırağan da 1910 yılında yanmıştı. [134] Önceki bir ahşap sarayın yerinde 1871 yılında Sultan Abdülaziz tarafından Saray Mimarı Serkis Balyan’a yaptırılmıştı. Dört yılda 4 milyon altına mâl olan yapının ara bölme ve tavanı ahşap, duvarlarda mermer kaplıydı. Taş işçiliğinin üstün örnekleri sütunları zengin döşenmiş, mekânlar tamamlardı. Odalar nadide halılarla, mobilyalar altın yaldızlar ve sedef kalem işleri ile süslüydü. Boğaziçi’nin diğer sarayları gibi Çırağan da birçok önemli toplantıya mekân olmuştu. Renkli mermerle süslenmiş cepheleri, abidevi kapıları vardı ve arka sırtlardaki Yıldız Sarayına bir köprü ile bağlanmıştı. Cadde tarafı yüksek duvarlar ile çevriliydi. Yıllar boyu harabe halinde duran kalıntı büyük tamirler sonunda yeniden ihya olmuş, yanına ilave edilen eklentiler ile beş yıldızlı, güzel bir sahil oteline dönüştürülmüştür. Bahçesinde süs havuzu, bir iskele ve bir helikopter pisti bulunmaktadır. Günümüzde birçok sosyal aktiviteye ev sahipliği yapmaktadır. [135][136]
Meydanlar
Taksim Meydanı
Taksim semti ve meydanı adını, eskiden Galata-Beyoğlu suyunun "taksim edildiği", Taksim Maksemi'nden almıştır.
Meydan olmadan önce, eski evlerin sıralandığı dar bir bölge olan semt, meydan haline getirilip genişletildikten sonra, zamanla bugünkü görünümünü almıştır. Meydanın ortasındaki Cumhuriyet Anıtı ve çevresi bugün tören yeri olarak kullanılıyor ve buluşma yeri işlevini üstleniyor. [137] Meydan'ın başlangıcından Tünel'e kadar Nostaljik tramvay çalışır. [138]
Taksim Meydanı’nın simgesi haline gelen Cumhuriyet Anıtı İtalyan heykeltraş Pietro Canonica'ya yaptırılmış, 1928 yılında yerine yerleştirilmiştir. Anıtın yapımı 2,5 yıl sürmüş, anıt taş ve bronz kullanılarak yapılmıştır. [139] Cumhuriyet dönemi anıtlarından ilk defa figüratif bir anlatımla Atatürk'ü ve yeni düzeni anlatan bir heykeldir.[140] Anıt dikilmeden önce Taksim'de alan özelliği yoktu.
Sultanahmet Meydanı
İstanbul'un en önemli meydanlarından biri. Bizans devrinde Hipodrom olarak bilinirdi. “Hipodrom” Yunanca "hippos" (at) ve "dromos" (yol) sözcüklerinin bileşiminden oluşan ve "atyolu" anlamına gelen bir kelimedir. Osmanlı döneminde buraya At Meydanı denirdi. [141] [142]
Günümüze çok az kalıntıları kalan Bizans devri önemli yapıları ve abideleri Hipodrom çevresinde inşa edilmişti. “Büyük Saray” diye bilinen İmparatorluk Sarayı Hipodromun yanından başlar, aşağılara, deniz kenarına kadar uzanırdı. Bu Saraydan günümüze bir büyük salonun yer mozaik panosu gelebilmiştir. Şehrin en önemli meydanı Agusteion ve burası ile cadde arasında Milerium zafer takı bulunurdu. Cadde Roma’ya kadar uzanan yolun başlangıcı idi ve ilk kilometre taşı da buradaydı. [143]
Meydanda bulunan sütunlardan ilki aynı zamanda aralarından en eskisidir. Üzerinde hiyeroglifler bulunan bu taş, firavun I. Tutmosis'in mezarından taşınmıştır. 2000 yıllık tarihi ile bu taş, aslında Bizans İmparatorluğu'ndan bile daha eskidir. İkinci sütun ise "Yılanlı Sütun" ya da "Burmalı Sütun" olarak adlandırlmaktadır. Bu sütun tunçtan yapılmış olup, birbirine sarılan üç yılan şeklinde yapılmıştır. Sütun Delfi'den getirlmiş olup, kente yılan gelmesini önlediği söylenir. Şu an sütundaki yılanları başları olmayıp, sadece birinin üst çenesi İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir. Eskiden tepesinde altın, gümüş ve bakırdan yapılma bir kazanın olduğu söylense de doğruluğu ıspatlanamamıştır. Üçüncü sütuna ise "Örmeli Sütun" denilir. Bu sütunun taşlarının her biri ayrı bir yerden olmak üzere Anadolu'nun çeşitli yerlerinden geldiği rıvayet edilir. Eskiden üzeri altın yaldızlı levhalarla kaplı iken o levhalar kentin yağmalanmasından sonra çalınmıştır. Bu sütunun içinde bir mıknatıs bulunduğu, kenti depremden koruyacağı ve kıyamete kadar dayanacağı rıvayet edilir.
Osmanlı zamanında da Yeniçeri isyanları bu bölgede olur, kırk gün kırk gece süren şehzade sünnet düğünleri, şenlikler burada yapılırdı. Halide Edip'in İstanbul'un işgaline karşı konuşma yaptığı Sultanahmet mitingi de burada yapılmıştır.[144] Meydanın orta yerinde Kayzer II. Wilhelm'in ziyaret hatırası olarak yapılmış olan Alman Çeşmesi bulunmaktadır. [145] Meydanın batısında ise İstanbul Adliyesi yer almaktadır. Meydan günümüzde İstanbul'un en önemli turistik merkezidir.
Beyazıt Meydanı
İstanbul'un Eminönü ilçesinde bulunan tarihi bir meydandır.İstanbul Üniversitesi ve Tarihi Kapalı Çarşı'ya ev sahipliği yapmaktadır.Beyazıt Camiini de içinde bulunduran meydan turistlerin uğrak noktasıdır.
Özgürlük Meydanı
Bakırköy semti istanbulun en kalabalık nufüsuna sahip semttir. Bu semtin en popüler mekanlarından biri de Özgürlük meydanıdır.
Parklar
Gülhane Parkı
Gülhane Parkı, İstanbul'un Fatih ilçesinde yer alan bir parktır. Park, eskiden Topkapı Sarayı'nın bir bahçesi idi. Padişahın Dolmabaçe Sarayı'na taşınması ile bahçedeki ağaçlar da saraya taşınmıştır. Bu yüzden bahçe, o zamanlar harap bir halde idi. 2003 yılında park olarak yeniden düzenlenen bahçe, yeniden eski halini alır. Ayrıca parkın Sarayburnu'na doğru olan tarafından, İstanbul'un belki de en güzel manzaralarından biri izlenebilir. Ayrıca parkın tam oratsında Gotlar Sütunu adı verilen bir sütun yer alır.
Kültür ve çağdaş yaşam
Sahne ve Güzel Sanatlar
İstanbul giderek zengin kültürel, sosyal ve ticari faaliyetler açısından daha renkli bir yer haline gelmektedir. Dünyaca ünlü pop starları stadyumları doldururken, opera, bale ve tiyatro gibi görsel sanatlar yıl boyu sahnelenmeye devam etmektedir. Mevsimsel festival boyunca, dünyaca ünlü orkestralar, koral müzik grupları ve caz müziğinin efsane isimleri konser vermektedirler. 1982 yılından beri düzenlenmekte olan Uluslararası İstanbul Film Festivali, Avrupa'daki en önemli film festivallerinden birisidir.[146] Güzel sanatlarla ilgili olarak 2 yılda İstanbul Bienali düzenlenmektedir.
2004 yılında açılan İstanbul Modern Sanat Müzesi sık sık Türk ve yabancı sanatçıların sergilerine ev sahipliği yapmaktadır.[147] Ayrıca Pera Müzesi ve Sakıp Sabancı Müzesi'de dünyanın ünlü sanatçılarının sergilerini barındıran kentin önemli müzelerindendir.[148][149] Haliç'in kıyısında kurulan Rahmi M. Koç Müzesi'nde genellikle sanayi, ulaşım, endüstri ve iletişim tarihine ait 1800 ve 1900'lü yılların araba, lokomotif, tekne, denizaltı ve uçakları sergilenmektedir.
1881 yılında kurulan İstanbul Arkeoloji Müzesi kendi türünde dünyanın en büyük müzelerinden biridir.[151] Müzede Akdeniz Havzası, Balkanlar, Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Orta Asya'ya ait 1 milyon arkeolojik parça bulunmaktadır. Sultanahmet Meydanı'nda bulunan Büyük Saray Mozaikleri Müzesi geç Roma İmparatorluğu dönemi ve erken Bizans İmparatorluğu dönemine ait Büyük Saray'ın taban mozikleri ve duvar süslerini barındırır. Bu müzeye oldukça yakın olan Türk ve İslam Eserleri Müzesi'nde ise çeşitli İslam uygarlıklarına ait geniş bir koleksiyon bulunmaktadır. Türkiye'nin ilk özel müzesi olan Sadberk Hanım Müzesi'de eski Anadolu uygarlıklarından, Osmanlılara kadar uzanan geniş bir yelpazede birçok eser içerir.[152]
Beşiktaş ilçesinde yer alan Yıldız Sarayı, İstanbul Antika Fuarı'na ev sahipliği yaparak Doğu ve Batı'dan birçok antika eseri bir araya getirmiştir.[153] Şişli'nin Mecidiyeköy semtinde bulunan Çok katlı Mecidiyeköy Antikacılar Çarşısı şehrin en büyük antikacılar çarşısıdır. 1455 - 1461 yılları arasında II. Mehmet tarafından yaptırılan Eminönü'ndeki Kapalı Çarşı mücevher, halı, sanat eseri ve antika eşyalar satan sayısız dükkan vardır.[154] Beyazıt Meydanı'ndaki tarihi ve nadir kitapların satıldığı Sahaflar Çarşısı, dünyanın en eski kitap çarşılarından birisidir. Sürekli olarak geç Roma, Bizans ve Osmanlı döneminden bu yana faaliyet göstermektedir.[155]
Canlı gösteriler ve konserler için ev sahipliği yapan bir numaralı tarihi mekanlar Aya İrini, Rumeli Hisarı, Yedikule Hisarı, Topkapı Sarayı avlusu ve Gülhane Parkı'dır. Önemli bir kültür öğelerinden biride Türk Hamamı'dır. Osmanlı döneminde yapılan ve buna en iyi örnek olan Çemberlitaş Hamamı (1584), Fatih'in Çemberlitaş semtindedir.[156]
Rekreasyon
Geleneneksel plajlar su kirliliği nedeniyle yavaş yavaş kaybolmaktadır. Ancak son zamanlarda şehirde eski plajlar yeniden açılmaktadır. Kentin yüzme için en çok tercih edilen yerleri, Bakırköy, Küçükçekmece, Sarıyer ve Boğaz'dır. Şehir dışında kalan Adalar, Silivri ve Tuzla'nın yanı sıra Karadeniz'e kıyısı bulunan Kilyos ve Şile de yüzmek ve dinlenmek için tercih edilmektedir.
Prens Adaları, Marmara Denizi'ndeki bir grup adadan oluşmaktadır. Kartal ve Pendik ilçelerinin güneyinde kalan adalarda 19. ve 20. yüzyıl başlarından kalma birçok çam ve fıstık çamı vardır. Ayrıca bu dönemden kalma neoclassical and art nouveau tarzında Osmanlı yazlık konkları vardır. Adalarda başlıca balık ve deniz yemekleri yaygındır. İstanbul'a uzak mesafede bulunan Şile ilçesi yazlık ve dinlenme yeri olma özelliği ile bilinir. Şehir merkezine uzaklığı 50 kilometredir. Bozulmamış beyaz kum plajı bulunur.
Alışveriş
İstanbul'da sayısız tarihi alışveriş merkezleri vardır. Öyleki Kapalı Çarşı (1461), Mahmutpaşa Çarşısı (1462) ve Mısır Çarşısı bunlardan en önemlileridir. İlk modern alışveriş merkezi ise Bakırköy ilçesinde bulunan Galleria'dır. Daha sonraki yıllarda bu tür alışeveriş merkezlerinin sayısı artmıştır. 1993 yılında Akmerkez, Avrupa'nın ve Dünya'nın en iyi alışveriş merkezi ödülünü kazanan Metrocity (2003), Cevahir Alışveriş Merkezi (2002) ve 2006 yılında yapımı tamamlanan Kanyon Alışveriş Merkezi bunlardan bazılarıdır.
Restoranlar
İstanbul, geleneksel Türk lokantaları ile birlikte, Avrupa ve Uzak Doğu'lu birçok restoran ve diğer mutfakları bünyesinde barındırmaktadır. Kentin en önemli meyhane ve barları şehrin en canlı yerlerinden biri olan Beyoğlu ilçesindeki İstiklal Caddesi'nde toplanmıştır. 1876 yılında açılan Çiçek Pasajı, pekçok tarihi meyhane, bar ve restoranı içerisinde bulundurmaktadır. 1870 yılındaki büyük Beyoğlu yangını sonucu yanarak yıkılan Naum Tiyatrosu'nun yerine Hristaki Zografos Efendi tarafından inşa ettirilmiştir. Rum Cleanthy Zanno'nun mimarlığında yeni bir tip çarşı binası olarak Cité de Péra adıyla açılmıştır.
Diğer tarihi bar ve kahvehaneler Tünel Pasajı çevresindeki alanlarda ve Asmalımescit Sokağı yakınlarında bulunur. İstiklal Caddesi çevresindeki bazı tarih mahalleler farklı şekillerde yeniden restore edilmiştir. Galatasaray Lisesi yakınlarındaki Cezayir Sokağı'nda resmi olmayan adıyla bilinen La Rue Française[157][158] de (Fransız Sokağı) frankofon barlar, kafeler ve canlı müzik dinletisi sunan restaronlar bulunmaktadır.[159]
İstanbul da tarihi balık lokantalarıda oldukça ünlüdür. En popüler balık lokantaları genellikle Boğaz'da ve şehrin güneyindeki Marmara Denizi kıyılarındadır.[160][161]Ayrıca Marmara Denizi'ndeki en büyük Prens Adaları (Büyükada, Heybeliada, Burgazada ve Kınalıada) ve İstanbul Boğazı'nın kuzey girişinde bulunanAnadolu Kavağı'da tarihi balık restoranlarıyla ünlüdür.
Gece hayatı
Şehirdeki pek çok gece kulübü, barlar, restoranlar ve tavernalar canlı müzik ile birlikte insanlara hizmet vermektedir. Gece kulüpleri, restoran ve barların sayısında artışla birlikte yaz aylarında artan sıcaklık insanları bu yerlere çekmektedir. Özellikle İstiklal Caddesi ve Nişantaşı çevrelerinde kafeler, restoranlar, barlar, kulüpler, sanat galerileri, tiyatro ve sinemalar yoğunlaşmıştır. Babylon[162] ve Nu Pera Beyoğlu'daki yaz ve kış hizmet veren gece kulüplerindendir.
En popüler açık hava gece kulüpleri İstanbul Boğazı kıyılarında bulunur. Ortaköy semtinde bulunan Sortie[163], [164] Reina[165][166] ve Anjelique[167] bunlardan bazılarıdır. Ortaköy semtinin bir diğer önemli mekanlarından Q Caz Bar ise canlı caz müziği ile insanlara şık bir ortam sunmaktadır.
Maslak semtindeki İstanbul Arena ve Boğaziçi'ndeki Kuruçeşme Arena[168] dünyanın dört bir köşesinden gelen gelen ünlü şarkıcı ve orkestraların canlı konserlerine ev sahipliği yapmaktadır. Maslak semtindeki bir başka yerlerden birisi olan Parkorman[169], Music TV'nin 2002 yılındaki canlı konser ve partilerine ev sahipliği yapmıştır.
Ulaşım
Kent dışı ulaşım
Karayolu ile ulaşımda kullanılan Büyük İstanbul Otogarı, 1980'li yıllarda Topkapı'da bulunan İstanbul Trakya Otogarı'nın yetersiz gelmesi üzerine, 1987'de yapımına başlanmış, 1994 yılında hizmete girmiştir.[170]
Kente demiryolu ile ulaşım için kullanılan Haydarpaşa Garı, 1908'de İstanbul - Bağdat Demiryolu hattının başlangıç istasyonu olarak inşa edilmiştir. Gar, TCDD'nin ana istasyonudur. İstanbul'un Anadolu Yakası'nda Kadıköy'de bulunur. Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde bu istasyondan Bağdat Demiryolu yanında Hicaz Demiryolu seferleri de yapılmaya başlanmıştır.[171]
Kente havayolu ile ulaşım için Atatürk[172] ile Sabiha Gökçen Havalimanları mevcuttur.[173]
Kentin Türkiye'deki önemli merkezlere uzaklığı şöyledir: Adana 939, Ankara 454, Antalya 724, Bursa 243, Edirne 227, Diyarbakır 1372, Gaziantep 1136, İzmir 565, Konya 663, Kayseri 770, Samsun 733, Trabzon 1079 km.[174]
Kent içi ulaşım
İlde kent içi ulaşımda kullanılmak üzere İETT tarafıdan işletilen metro, tramvay, metrobüs ve otobüslerin yanında İDO tarafından işletilen deniz otobüsleri ve feribotlar dakullanılmaktadır. İstanbul, 1876'da yapılan Tünel ile toplu taşımada metronun ilk kullanıldığı yerlerdendir. Yapımına 2004 yılında başlanan Marmaray tamamlandığında, Avrupa yakası ile Asya yakası arasında metro ile yolculuk yapılabilecektir.[175] Kentte dokuz adet raylı sistem hattı vardır ve bu hatların uzatılması ve yenilerinin yapılması projeleri vardır.[176] Kentte ayrıca 1510 m uzunluğundaki Fatih Sultan Mehmet ve 1071 m uzunluğundaki Boğaziçi Köprüleri ile Avrupa Yakası ile Asya Yakası arasındaki ulaşım sağlanır.
Metro
İstanbul Teknik Üniversitesi Müzesi'nde, son senelerde eski kitaplar arasında bulunarak sergilenen, Avant Projet d'un Metropoliain a Constantinople (İstanbul'da bir metro ön projesi) L. Guerby Ing. imzasını taşıyor. Projenin eldeki mavi ozalit kopyası 1/5.000 ölçeğinde. Güzergah üzerindeki 24 istasyon Topkapı suriçi tramvay durağından başlayarak Şişli tramvay durağında son buluyor. İstasyonlarda peron uzunlukları 75 m; en uzun ara 975 m, en kısa ara 220 m olarak önerilen proje, 10 Ocak 1912 tarihini taşıyor.
İstanbul Metrosu ile ilgili yapılan son proje IRTC kapsamında 1987'de gerçekleştirilen çalışmadır. Bu konsorsiyum İstanbul Metrosu ile birlikte "Boğaz demiryolu tüneli" projesini de birlikte hazırlamıştır. Bu etütte metro güzergahı 16.207 m olup istasyonları Topkapı - Şehremini - Cerrahpaşa - Yenikapı - Unkapanı - Şişhane - Taksim - Osmanbey - Şişli - Gayrettepe - Levent - 4.Levent olan bir hat önermiştir. Bu projenin Taksim-4. Levent arası açılmış olup, kalan kısımları inşa halindedir. Ayrıca kuzeyine 4.Levent-Maslak-Darüşşafaka-Hacıosman hattı inşaatı devam etmektedir ve Taksim-4. Levent ile birleştirilmesi çalışmaları sürmektedir.
2004 yılında temelleri atılan ve yapımı devam eden Marmaray Projesi'nin 2011 yılına kadar tamamlanması planlanmaktadır. Avrupa ve Asya yakasını İstanbul Boğazı'nın altından birleştirecek banliyö hattı iyileştirme projesidir. Adının ilham kaynağı olan Ankaray ve Bursaray'dan tamamen farklıdır. Zira Ankaray ve Bursaray birer metrodur. Marmaray ise Manş Denizi'ndeki Eurotunnel benzeri bir demiryolu projesidir. Bununla beraber İstanbul metrosuna bağlantıları da vardır. [177]
Medya
İlk Türkçe gazete Takvim-i Vekayi, 1 Ağustos 1831 tarihinde Bâb-ı Âli semtinde basıldı.[178] Bâb-ı Âli böylece medyanın en önemli merkezi haline gelmiştir. İstanbul, Türkiye'nin medya başkenti olmakla birlikte çeşitli yerli ve yabancı basın kuruluşları arasında büyük bir rekabet vardır. Türkiye'nin önemli ulusal medya ve yayın kuruluşlarının merkezide çoğunlukla İstanbul'dadır. Aynı zamanda Ankara ve İzmir'de de yayın merkezleri vardır.[179] İstanbul merkezli büyük gazete kuruluşları olan; Hürriyet, Milliyet, Sabah, Radikal, Cumhuriyet, Zaman, Türkiye, Akşam, Star, Tercüman, Vatan, Takvim, Yeni Şafak ve ilk İngilizce gazete olan Hürriyet Daily News bunların başlıcalarıdır. Ayrıca çok sayıda yerel - ulusal TV ve radyo istasyonlarıda İstanbul'da bulunmaktadır. CNBC-e, CNN Türk, MTV Türkiye, Fox Türkiye, NTV, Kanal D, ATV, Show TV, Star TV, Cine5, SKY Türk, TGRT Haber, Kanal 7, KanalTürk, Flash TV ve diğer birçok sayıdaki TV kuruluşları bunların arasındadır. Şehirde yüzü geçkin FM radyo istasyonuda bulunmaktadır.[180]
Spor
Bizans ve Roma dönemlerinden beri bir çok spor faaliyetine ev sahipliği yapan İstanbul; günümüzde futbol, basketbol, voleybol ve çeşitli motor yarışlarına ev sahipliği yapar. Türkiye liglerinin üç büyüğü Galatasaray, Fenerbahçe ve Beşiktaş'ın antrenman ve maç sahaları burada bulunmaktadır. [181] [182] Bunun yanında basketbolda Efes Pilsen, Galatasaray Cafe Crown, Fenerbahçe Ülker ve Beşiktaş Cola Turka ile voleybolda Eczacıbaşı, Beşiktaş, Vakıf Bankası ve Fenerbahçe Acıbadem gibi takımlar şehrin önemli kulüpleridir.
Atatürk Olimpiyat Stadı, UEFA'nın beş yıldızlı stadları arasındadır ve 2005 Şampiyonlar Ligi Finali'ne ev sahipliği yapmıştır. [183] Aynı şekilde Şükrü Saraçoğlu Stadı da 2009 UEFA Kupası Finali'ne ev sahipliği yapmıştır.
Dünyanın en büyük spor organizasyonlarından biri olan Formula 1 yarışlarına ev sahipliği yapmakta olan İstanbul Park Pisti, toplam 2 milyon 215 bin m2'lik bir alanı kaplamaktadır.[184]
Türkiye'nin en önemli hipodromu olan Veliefendi Hipodromu kentteki önemli yarışlara ev sahipliği yapmaktadır.
Stadlar ve Salonlar
Kardeş kentler
İstanbul'un dörtkıtadan 54 kardeş kenti vardır. Bu sayı 1993 yılından beri yaklaşık iki kat artmıştır.[185][186]
Görüntüler
-
Aya İrini Kilisesi, 1912.
-
Sultanahmet Meydanı'ndaki dikilitaş.
Ayrıca bakınız
- İstanbul'daki gökdelenler
- İstanbul'daki camiler
- İstanbul'daki kiliseler
- İstanbul'daki sinagoglar
- İstanbul'daki çeşmeler
- İstanbul'daki üniversiteler
Notlar ve kaynaklar
Dış bağlantılar
Commons'ta dosyalar | |
Vikisöz'de alıntılar |
Saray | Karadeniz | Kandıra |
| ||||
Çerkezköy, Çorlu | Körfez | ||||||
İstanbul | |||||||
Marmara Ereğlisi | Marmara Denizi | Gebze |
Önce gelen: Linz, Vilnüs |
Avrupa Kültür Başkenti Pécs ve Essen ile birlikte 2010 |
Sonra gelen: Turku, Talinn |
Şablon:Türkiye'deki Dünya Miras Listesi Şablon:İstanbul ilçeler
Şablon:T. C. Merkez Bankası şubeleri
Şablon:Link SM Şablon:Link SM Şablon:Link SM
Edebiyat
- Kaybedenlerin Öyküsü - İstanbul Dörtlüsü 1 (İnkılap Yayınları) (1998)
- İngiliz - İstanbul Dörtlüsü 2 (İnkılap Yayınları)(1999)
- Küçük Şeytan - İstanbul Dörtlüsü 3 (İnkılap Yayınları)(1999)
- Media - İstanbul Dörtlüsü 4 (İnkılap Yayınları)(2000)
- ^ İstanbul Büyükşehir ve metropol
- ^ List of cities proper by population
- ^ [1] PriceWaterhouseCoopers: U.K. Economic Outlook and Global City GDP Ranking 2005-2020 Full Report (PDF)
- ^ İstanbul kent haritası
- ^ "İstanbul'a merhaba". istanbul.gov.tr T.C. İstanbul Valiliği. Erişim tarihi: 2009-07-28.
- ^ İstanbul ilçeleri
- ^ 2010 Avrupa Kültür Başkenti İstanbul
- ^ "İstanbul'u 2010 Avrupa Kültür Başkentliği süreci". istanbul2010.org. 2009-07-10. Erişim tarihi: 2009-07-29.
- ^ [2] T.C. Kültür Bakanlığı Osmanlı başkentleri sayfası.
- ^ "Saltanatın kaldırılması, Cumhuriyetin ilanı ve halifeliğin kaldırılması" (pdf). hacettepe.edu.tr (Hacettepe Üniversitesi). Erişim tarihi: 2009-07-29.
- ^ BBC: "Istanbul's ancient past unearthed" Published on January 10, 2009. Retrieved on January 11, 2009.
- ^ "Hürriyet: Bu keşif tarihi değiştirir (2 October 2008)". Hurriyet.com.tr. 2009-05-23. Erişim tarihi: 2009-05-28.
- ^ "Hürriyet: Photos from the Neolithic site, circa 6500 BC". Fotogaleri.hurriyet.com.tr. Erişim tarihi: 2009-05-28.
- ^ "Cultural Details of Istanbul". Republic of Turkey, Minister of Culture and Tourism. Erişim tarihi: 2007-10-02.
- ^ "The Early History of Constantinople". Erişim tarihi: 2008-07-12.
- ^ Vailhé, S. (1908). "Constantinople". Catholic Encyclopedia. 4. New York: Robert Appleton Company. Erişim tarihi: 2007-09-12.
- ^ Şablon:Kitap belirt
- ^ "İstanbul'un tarihteki isimleri". Istanbulhotels.net. Erişim tarihi: 2009-07-24.
- ^ yedi kıta dergisi
- ^ Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Sayı 85, Sf 16
- ^ Fetihle gelen yenilikler
- ^ 1509 Büyük İstanbul Depremi
- ^ Tanzimat Fermanı yenilikleri
- ^ İstanbul'un işgali
- ^ [3]
- ^ 15. Dünya Ekonomi Kongresi 26 Temmuz 2009 tarihinde ulaşıldı.
- ^ Türkiye cumhuriyeti nüfus sayımları
- ^ 1973 yılı Boğaziçi Köprüsü'nün açılış videosu. 2009-07-28 tarihinde erişildi.
- ^ Yarımburgaz Mağarası kazıları 01 Nisan 2009
- ^ İstanbul'un Tarihçesi, harika.istanbul.gov.tr2009-07-28 tarihinde erişildi.
- ^ "Çemberlitas (Burnt Column), Istanbul". TurkeyTravelPlanner.com. Erişim tarihi: 2008-05-15.
- ^ Evans, p. 30
- ^ Mamboury, 193
- ^ Mamboury, 202
- ^ Evans, p.31
- ^ Britannica/Hagia Sophia
- ^ Archnet/Hagia Sophia
- ^ "2010 Avrupa Kültür Başkenti İstanbul, Fethiye Camii". ibb.gov.tr. Erişim tarihi: 2009-07-24.
- ^ Osmanlı Sanatı
- ^ Resim:Istanbul districts.png, Resim:Tekirdağ districts.png ve Resim:Kocaeli districts.png incelendiğinde çıkan sonuç
- ^ "Kuzey Anadolu Fay Hattı". Marmara Üniversitesi. Erişim tarihi: 2009-07-24.
- ^ "Geçmişten günümüze İstanbul depremleri". iski.gov.tr. Erişim tarihi: 2009-07-24.
- ^ "Heightened odds of large earthquakes near Istanbul: An interaction-based probability calculation". Science. 2000.
- ^ "Quake increases risk for temblor in Istanbul". MIT News Office. 1999-09-25. Erişim tarihi: 2006-08-20.
- ^ İstanbul'un iklimi
- ^ Skylife Türk Hava Yolları'nın Aylık Dergisi - Nisan 2008 "İstanbul'un ormanlarında ilkbahar" Yazan: Mehmet Tokcan Fotoğraf: Aykut İnce
- ^ "Fatih İlçesi'nin sınırları". fatih.bel.tr (Fatih Belediyesi). Erişim tarihi: 2009-07-28.
- ^ "Dolmabahçe Sarayı resmi web sitesi". dolmabahce.gov.tr. Erişim tarihi: 2009-07-28.
- ^ T.C. İstanbul Valiliği, Kadıköy İlçesi'nin tanıtımı. istanbul.gov.tr 2009-07-28 tarihinde erişildi.
- ^ T.C. İstanbul Valiliği, Üsküdar İlçesi'nin tanıtımı. istanbul.gov.tr 2009-07-28 tarihinde erişildi.
- ^ "Türkiye'de Doğu'dan Batı'ya göç" (ppt). İstanbul Teknik Üniversitesi. Erişim tarihi: 2009-07-28.
- ^ "Türkiye'de kentleşme, sanayileşme, arazi kullanımı ve çevre sorunları". hacettepe.edu.tr (Hacettepe Üniversitesi). Erişim tarihi: 2009-07-28.
- ^ "Istanbul". Britannica. 2008. Erişim tarihi: 2008-05-15.
- ^ "Istanbul". Governorship of Istanbul. 2009. Erişim tarihi: 2009-04-08.
- ^ "İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarihçesi". ibb.gov.tr. Erişim tarihi: 2009-07-24.
- ^ [4] İstanbul'da nüfusun ilçelere göre dağılımı
- ^ Şablon:Kitap belirt
- ^ Tahsin Öz, İstanbul Camileri ı,ıı, TTK Ankara 97.3.bs.
- ^ Halifeliğin son merkezi İstanbul Atatürk Araştırma Merkezi başkanlığı resmi web sitesi, 23 Temmuz 2009 tarihinde erişildi.
- ^ T.C. Milli Eğitim Bakanlığı resmi web sitesi, 3 Mart 1924 Halifeliliği kaldırılması. 23 Temmuz 2009 tarihinde erişildi.
- ^ T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı resmi web sitesi.
- ^ Globalization, Cosmopolitanism, and the Dönme in Ottoman Salonica and Turkish Istanbul. Marc Baer. University of California, Irvine.
- ^ "Batı Trakya Türkleri". www.hrw.org. Erişim tarihi: 22.06.2009. Tarih değerini gözden geçirin:
|erişimtarihi=
(yardım) - ^ "Varlık Vergisi ve 6-7 Eylül Olayları" (pdf). Marmara Üniversitesi. Erişim tarihi: 2009-07-28.
- ^ The European Union and Border Conflicts: The EU and Cultural Change in Greek-Turkish Relations
- ^ İstanbul'da ki sinagogların listesi, İngilizce Vikipedi
- ^ Neve Şalom Sinagogu Vakfı web sitesi. Türkçe, 24 Temmuz 2009 tarihinde erişildi.
- ^ "Turkey's new rich find the Midas touch". The Sunday Times. 2008-03-09. Erişim tarihi: 2009-06-18.
- ^ İstanbul Menkul Kıymetler Borsası resmi web sitesi 24 Temmuz 2009 tarihinde erişildi.
- ^ İMKB'nin tarihçesi 24 Temmuz 2009 tarihinde erişildi.
- ^ "Ottoman Bank Museum: History of the Ottoman Bank". Obarsiv.com. Erişim tarihi: 2009-07-24.
- ^ "Ottoman Bank Museum". Ottoman Bank Museum. Erişim tarihi: 2009-06-18.
- ^ "Istanbul Stock Exchange: "İMKB'nin Kuruluşundan İtibaren Önemli Gelişmeler" (Timeline of important events since 1985)". Imkb.gov.tr. 2000-07-31. Erişim tarihi: 2009-07-14.
- ^ CNN Türk: Dış ticaretin lokomotifi İstanbul (Istanbul is the locomotive of foreign trade)
- ^ Statisztika: Turisták országok szerint
- ^ Sabah: Turist sayısı genelde düştü İstanbul'da arttı
- ^ İ.Ü. Bilgisayar Bilimleri. "History of Istanbul University (Turkish)". Istanbul.edu.tr. Erişim tarihi: 2009-07-27.
- ^ "TC MEB, Kuruluş Yıllarına Göre Üniversitelerimiz sayfası". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "World Oldest Universities". Topuniversities.com. Erişim tarihi: 2009-07-27.
- ^ "Boğaziçi Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Galatasaray Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "İstanbul Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü (İngilizce)". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "İstanbul Teknik Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Marmara Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Yıldız Teknik Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Üniversitesi resmî sitesi". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Bahçeşehir Üniversitesi resmî sitesi, Ulaşım bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Beykent Üniversitesi resmî sitesi". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Doğuş Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Fatih Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Haliç Üniversitesi resmî sitesi, Yerleşke bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Işık Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "İstanbul Arel Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "İstanbul Aydın Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "İstanbul Bilgi Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "İstanbul Bilim Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Yapi.com.tr, Kemerburgaz'a Üniversite Kurulacak haberi". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "İstanbul Kültür Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "İstanbul Şehir Üniversitesi resmî sitesi". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "İstanbul Ticaret Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Kadir Has Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Koç Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Maltepe Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Okan Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Özyeğin Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Piris Reis Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Sabancı Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Yeditepe Üniversitesi resmî sitesi, İletişim bölümü". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "tumgazeteler.com, İki yeni vakıf üniversitesi yolda haberi". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Galatsaray Lisesi Tarihi". gsu.edu.tr. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2009.
- ^ İstanbul Erkek Lisesi web sitesi27 Temmuz 2009 tarihinde erişildi.
- ^ Kadıköy Anadolu Lisesi web sitesi 27 Temmuz 2009 tarihinde erişildi.
- ^ "Official website of the Liceo Italiano Statale I.M.I. in Istanbul". Liceoitaliano.net. Erişim tarihi: 2009-07-27.
- ^ "Official website of Robert College in Istanbul". robcol.k12.tr. Erişim tarihi: 2009-07-27.
- ^ İstanbul'daki Kütüphanelerin listesi, Türkçe Vikipedi 2009-07-28 tarihinde erişildi.
- ^ a b Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (2006). Emerging Turkey. Oxford Business Group. s. 176. ISBN 1902339479.
- ^ Briggs, Helen (2006-12-19). "Health - Personal story: IVF in Istanbul". BBC News. Erişim tarihi: 2009-07-27.
- ^ "CIA — The World Factbook". CIA. Erişim tarihi: 2009-07-27.
- ^ a b "İstanbul'da suyun tarihi". iski.gov.tr. Erişim tarihi: 2009-07-27.
- ^ "İSKİ İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi: Tarihce". Istanbul water and sewerage administration (history). Erişim tarihi: 2009-03-27.
- ^ "İSKİ Administration". Istanbul water and sewerage administration. Erişim tarihi: 2006-03-11.
- ^ Türkiye Elektrik İletim A.Ş. 27 Temmuz 2009 tarihinde erişilmiştir.
- ^ "Silahtarağa Elektrik Santrali". eyub.bel.tr (Eyüp Belediyesi). Erişim tarihi: 2009-07-27.
- ^ a b c d "Posta Nezareti'nin kurulması". ptt.gov.tr (PTT Genel Müdürlüğü). Erişim tarihi: 2009-07-27.
- ^ Istanbul City Guide: Beylerbeyi Palace
- ^ [5] T.C Kültür Bakanlığı, İstanbul Surları sayfası.
- ^ Radikal Gazetesi Borç girdabında 50 yıl, 18 Ağustos 2002
- ^ Denizce.com. "Dolmabahçe Sarayı".
- ^ [6] T.C. Kültür Bakanlığı Beylerbeyi Sarayı sayfası.
- ^ Topkapı Sarayı Müzesi tarihi, istanbul.gov.tr 2009-07-28 tarihinde erişilmiştir.
- ^ [7] İstanbul Yıldız Sarayı.
- ^ [8] T.C. Kültür Bakanlığı Yıldız Sarayı sayfası.
- ^ [9] 1910 Çırağan Sarayı yangını.
- ^ İBB Çırağan Sarayı.
- ^ [10] İstanbul Çırağan Sarayı tanıtımı.
- ^ [11] Taksim Cumhuriyet Anıtı.
- ^ [12] İett Nostaljik tramvay sayfası.
- ^ [13] T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Taksim Cumuriyet Anıtı sayfası.
- ^ Çelebi, Mevlüt. Taksim Cumhuriyet Anıtı. Ankara, 2006: Atatürk Araştırma Merkezi. ISBN 975-16-1910-6.
- ^ [14] Şehri- İstanbul At Meydanı sayfası.
- ^ İstanbul SultanAhmet Meydanı.
- ^ Bizans Dönemi Ayasofya meydanı.
- ^ Sultanahmet Mitingi İstanbul Sultanahmet Mitingi, 6 Haziran 1919
- ^ Alman Çeşmesi.
- ^ Istanbul Film Festival history, erişim tarihi: 10.06.2009
- ^ İstanbul Modern Sanat Müzesi resmi web sitesi. 25 Temmuz 2009 tarihinde erişildi.
- ^ Pera Müzesi web sitesi. 25 Temmuz 2009 tarihinde erişildi.
- ^ Sakıp Sabancı Müzesi web sitesi. 25 Temmuz 2009 tarihinde erişildi.
- ^ Donald Jay Grout, Hermine Weigel Williams. A short history of opera, p. 529
- ^ "İstanbul Arkeoloji Müzesi". istanbul.gov.tr. Erişim tarihi: 2009-07-24.
- ^ "Sadberk Hanım Museum official website". © 2009 Büyükdere Piyasa Cad. No: 27- 29 Sarıyer, İstanbul. Erişim tarihi: 2009-06-09.
- ^ "İstanbul: Yıldız Sarayı". Erişim tarihi: 2009-07-24.
- ^ "Kapalı Çarşı". istanbul.gov.tr. Erişim tarihi: 2009-07-24.
- ^ "Sahaflar Çarşısı tarihi, 2010 Avrupa Kültür Başkenti tanıtımı". ibb.gov.tr (İstanbul Büyükşehir Belediyesi). Erişim tarihi: 2009-07-28.
- ^ "Istanbul's Hamam". Erişim tarihi: 2009-07-24. "Where to go in Istanbul" yazısı görmezden gelindi (yardım)
- ^ "La Rue Française". La Rue Française. Erişim tarihi: 2009-07-24.
- ^ Beyoğlu'na Fransız Sokağı
- ^ "Fransız Sokağı". Governorship of Istanbul. Erişim tarihi: 2009-07-24.
- ^ Zeynep Üner (February 2008). "En iyi balıkçılar". TimeOut Istanbul. Erişim tarihi: 2009-07-24.
- ^ Dale M. Brown (1999-10-14). "Hooked on Istanbul seafood". CNN TravelGuide. Erişim tarihi: 2009-07-25.
- ^ "Official website of Babylon night club in Istanbul". Erişim tarihi: 2009-07-25.
- ^ "Official website of Sortie Beyoğlu and Sortie Ortaköy night clubs in Istanbul". Erişim tarihi: 2009-07-25.
- ^ "Fashion TV Formula 1 Grand Prix Party at Sortie, Istanbul". Fashion TV. 2007. Erişim tarihi: 2009-07-25.
- ^ "Official website of Reina night club in Ortaköy, Istanbul". Erişim tarihi: 2009-07-25.
- ^ "Formula 1 Party at Reina, Istanbul". YouTube. 2006. Erişim tarihi: 2009-07-25.
- ^ "Official website of Istanbul Doors - Anjelique night club in Istanbul". Erişim tarihi: 2009-07-25.
- ^ "Official website of Kuruçeşme Arena". Erişim tarihi: 2009-06-24.
- ^ "Parkorman resmi web sitesi". Erişim tarihi: 2009-07-25.
- ^ "Büyük İstanbul Otogarı resmi sitesi, Genel Bilgiler sayfası". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları resmi sitesi, Tarihçe sayfası". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "İstanbul Uluslararası Atatürk Havalimanı resmi sitesi, Ulaşım sayfası". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "İstanbul Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanı resmi sitesi, Ulaşım sayfası". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Beleş.org, Kentlerarası Uzaklık Hesaplama sayfası". Erişim tarihi: 2 Haziran 2009.
- ^ "Marmaray resmi sitesi, Tarihçe sayfası". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "İstanbul-Ulaşım resmi sitesi, Raylı Sistemler sayfası". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ Marmaray.com.trMarmaray Projesi tanıtımı, 24 Temmuz 2009 tarihinde erişildi.
- ^ "Takvim-i Vekayi". Erişim tarihi: 2009-07-26.
- ^ "CIA — The World Factbook". CIA. Erişim tarihi: 2007-07-24.
- ^ "Predavatel Europa - Radio Stations in Istanbul". Predavatel.com. Erişim tarihi: 2009-07-26.
- ^ Fenerbahçe Şükrü Saraçoğlu Stadı.
- ^ Beşiktaş İnönü Stadı.
- ^ UEFA'nın 5 yıldızlı stadları listesi (İngilizce)
- ^ "Formula 1 İstanbul Park web sitesi". Erişim tarihi: 28 Temmuz 2009.
- ^ "Radikal gazetesi resmi sitesi, İstanbul'a 49 kardeş sayfası". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "İstanbul'un kardeşlik, işbirliği ve iyi niyet protokolleri imzaladığı şehirler" (PDF). İstanbul Büyükşehir Belediyesi. Erişim tarihi: 5 Mart 2009. Tarih değerini gözden geçirin:
|erişimtarihi=
(yardım) - ^ "Milli Gazete resmi sitesi, İstanbul'un 29. kardeş şehri Şam sayfası". Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.