Doğu Türkistan: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Ydurmus (mesaj | katkılar)
4 değişiklik
Değişiklik özeti yok
45. satır: 45. satır:


== Doğu Türkistan’ın kısa tarihi ==
== Doğu Türkistan’ın kısa tarihi ==
Doğu Türkistan, Türklerin eski yerleşme alanlarından biridir. Bölgeye ilk hâkim olan Türk Devleti, Hunlardır. Makedonyalı İskender’in M.Ö. 326’da mağlup edilmesinden sonra M.Ö. [[300]] yıllarından itibaren Türk birliğini kurma çabalarına giren Hun Devleti, Doğu Türkistan’ı kendisine bağlamıştır<ref>Mehmet Emin Buğra, ''Şarki Türkistan Tarihi'', Ankara, 1987, sayfa 59–65.</ref>. Doğu Türkistan coğrafyası bu tarihten sonra sırasıyla; [[Hunlar|Hun]] (M.Ö. 220-M.S. 386), [[Tabgaçlar|Tabgaç]] ([[386]] – [[534]]) ve [[Göktürkler|Göktürk]] (550–840) hâkimiyetinde kalmıştır.
Doğu Türkistan, Türklerin eski yerleşme alanlarından biridir. Bölgeye ilk hâkim olan Türk Devleti, Hunlardır. Makedonyalı İskender’in M.Ö. 326’da mağlup edilmesinden sonra M.Ö. [[300]] yıllarından itibaren Türk birliğini kurma çabalarına giren Hun Devleti, Doğu Türkistan’ı kendisine bağlamıştır<ref>Mehmet Emin Buğra, ''Şarki Türkistan Tarihi'', Ankara, 1987, sayfa 59–65.</ref>. Doğu Türkistan coğrafyası bu tarihten sonra sırasıyla; [[Hunlar|Hun]] (M.Ö. 220-M.S. 386), [[Tabgaçlar|Tabgaç]] ([[386]] – [[534]]) ve [[Göktürkler|Göktürk]] (550–840) hâkimiyetinde kalmıştır. [[Tang Hanedanlığı]]’na karşı Aralık [[755]] yılında oluşan An Lushan (安禄山; ''Ān Lùshān'') isyanlarında, Çinliler Uygurların yardımıyla isyanı bastırmış ve hanedanlığını koruyabilmişlerdir. Tang Hanedanlığı döneminin meşhur bir şairi olan Çinli [[Du Fu]] ([[Çince]]: 杜甫; ''Dù Fǔ'') (712–770);

“Kuzey Seferi” adlı şiirinde:

''Yine esti kuzeybatıdan rüzgar,
:Getirdi Uygur’u buraya kaygılar.
:Hanı işbirliğine istekliymiş,
:At binmede askeri çevik imiş.
:Gelmiş beş bin askeri saf saf olup,
:On bin kadar soylu atı koşturup.
:Her ne kadar cesur ise de onlar,
:İyi olur az gelirse o kadar.
:Uygur askeri sanki sungur imiş,
:Düşmana ok gibi uçarlarmış.
:Han onlara umudunu bağladı,
:Başka söze kulak bile asmadı''<ref>“''Tang Devri Şiirliridin 300''”, Tercüme eden: Yasin Havazı, Milletler Neşriyatı, Pekin, 2005, sayfa 90.</ref>. olayı anlatmıştır.

Bugün Doğu Türkistan’da yaşayan Uygur Türkleri [[840]] yılında bölgeye yerleşmiştir<ref>Uygurlar hakkında bib., Özkan İzgi, ''Kutluk Bilge Kül Kağan-Bögü Kağan ve Uygurlar'', Ankara, 1986.</ref>.
Bugün Doğu Türkistan’da yaşayan Uygur Türkleri [[840]] yılında bölgeye yerleşmiştir<ref>Uygurlar hakkında bib., Özkan İzgi, ''Kutluk Bilge Kül Kağan-Bögü Kağan ve Uygurlar'', Ankara, 1986.</ref>.


Sayfanın 21.58, 10 Temmuz 2009 tarihindeki hâli

--Yakup Durmuş 17:50, 10 Temmuz 2009 (UTC)

Bu madde Doğu Türkistan adlı bölge hakkındadır. Başlığın diğer anlamları için Doğu Türkistan (anlam ayrımı) maddesine bakabilirsiniz.
Uygurca isim
Arap-Fars (Kona Yeziⱪ): شەرقىي تۈركىستان
Latin (Yengi Yeziⱪ): Sherqiy Türkistan
diğer yazımlar: 東土耳其斯坦
Çince isim
Gelenek: 東突厥斯坦
Basit: 东突厥斯坦
Pinyin: Dōng Tǔěrqísītǎn
Doğu Türkistan
Doğu Türkistan Bayrağı (Ay-Yultuzluq Kök Bayraq)

Doğu Türkistan (Farsça: ترکستان شرقی, Torkestān-e Sharqī; Uygurca: شەرقىي تۈركىستان Sherqiy Türkistan; Uyguriye), Orta Asya'nın orta bölümünde yer alan büyük Türkistan'ın doğu kesimidir. 1949'dan beri Çin işgali altındadır.

Konumu

Doğu Türkistan, Türkistan’ın bir parçasıdır. Türkistan, batıda Hazar Denizi’nden, doğuda Altay ve Altın Dağları’na; güneyde Horasan, Karakurum Dağları’ndan, kuzeyde Ural Dağları ile Sibirya’ya kadar uzanmaktadır. Doğu Türkistan; Türkistan’ın doğusunda ve Asya kıtasının tam ortasında bulunmaktadır. Güneyde Pakistan, Hindistan, Keşmir ve Tibet, güneybatı ve batıda Afganistan ve Batı Türkistan, kuzeyde Sibirya ve nihayet doğu ve kuzeydoğuda Çin ve Moğolistan ile sınırdır.[1]

Doğu'da Çin ve Moğolistan, kuzeyde Batı Türkistan, batıda Batı Türkistan ile Afganistan, güneyde Keşmir ve Tibet ile çevrilmektedir. Doğu Türkistan'ın büyük bölümü Karakoram, Tanrı Dağları, Tarbagatay ve Altay sıradağları ve Taklamakan Çölü ile kaplıdır. Bu bölgede büyük ölçüde 8 milyon Uygurlar, bir Müslüman Türkçe konuşan insanlar yaşar.[2]

Doğu Türkistan, günümüzde 1,65 Milyon km2 alanı kapsar, önceleri resmi kaynaklara göre 1,82 milyon km2 alanı kapsardı. Güneydeki Kunlun Dağları, Doğu Türkistan ile Tibet arasında sınır, ve kuzeydeki 400 kilometre uzun Altay Dağları Doğu Türkestan ile dış Moğolistan, Rusya ve Kazakistan arasında sınır oluşturur. Tanrı Dağları 1700 kilometre uzunlukta ve 250-300 kilometre genişlikte, büyük bir bölümü Doğu Türkistan'da, güneyden kuzeye doğru uzanırlar.

Çok zengin bir tarihe sahip ve görkemli görünümlü Doğu Türkistan, yüksek dağlarla, çok iyi ve ilginç çöllerle, güzel otlaklar ve ormanlarla kaplıdır.

İklim

Doğu Türkistan'nın deniz kıyılarından uzak kalması ve yüksek dağlarla çevirilmiş olması, çölleşmesine sebep olmuştur.Bu yüzden de kurak bir iklime sahiptir.

Bölgeler

Doğu Türkistan üç büyük bölgeye ayrılmaktadır:

1. Cungarya, Step iklimli alçak alandır. Urumçi, Gulca ve Karamay bu bölgededir.

2. Tanrı Dağları, Dağlık bölgedir. En yüksek tepesi Han Tanrı tepesidir (7.300 metre). Turfan Havzası da bu bölgede yer almaktadır.

3. Yanan Dağlar, Tanrı Dağlarının silsilesinde bir çorak, aşınmış, kırmızı kumtaşlı tepelerdir.

4. Tarım Havzası, Tarım Irmağından adını alan yüksek dağlarla çevilmiş çukurdur. En alçak yeri deniz yüzeyinden 800 metre yüksektedir. Bu bölgenin büyük kısımı Taklamakan Çölü ile kaplıdır. Tarım Nehri ile kolu olan Kaşgar Derya, Yarkent Derya, Hotan Derya ve Aksu ile birlikte Çerçen Derya, Karaburan Gölü'ne dökülür. Tarım Nehri'nin diğer kolu Kuruk Derya ise Lob Çukuruna gider.

Yerleşme yerleri

Yerleşim yerleri akarsular boyunca uzanan Kaşgar, Yarkent, Hotan, Aksu, Uçturfan, Kumul, Altay, Gulca ve Turfan vahalarında gelişmiştir.[3]

Doğu Türkistan’ın kısa tarihi

Doğu Türkistan, Türklerin eski yerleşme alanlarından biridir. Bölgeye ilk hâkim olan Türk Devleti, Hunlardır. Makedonyalı İskender’in M.Ö. 326’da mağlup edilmesinden sonra M.Ö. 300 yıllarından itibaren Türk birliğini kurma çabalarına giren Hun Devleti, Doğu Türkistan’ı kendisine bağlamıştır[4]. Doğu Türkistan coğrafyası bu tarihten sonra sırasıyla; Hun (M.Ö. 220-M.S. 386), Tabgaç (386 – 534) ve Göktürk (550–840) hâkimiyetinde kalmıştır. Tang Hanedanlığı’na karşı Aralık 755 yılında oluşan An Lushan (安禄山; Ān Lùshān) isyanlarında, Çinliler Uygurların yardımıyla isyanı bastırmış ve hanedanlığını koruyabilmişlerdir. Tang Hanedanlığı döneminin meşhur bir şairi olan Çinli Du Fu (Çince: 杜甫; Dù Fǔ) (712–770);

“Kuzey Seferi” adlı şiirinde:

Yine esti kuzeybatıdan rüzgar,

Getirdi Uygur’u buraya kaygılar.
Hanı işbirliğine istekliymiş,
At binmede askeri çevik imiş.
Gelmiş beş bin askeri saf saf olup,
On bin kadar soylu atı koşturup.
Her ne kadar cesur ise de onlar,
İyi olur az gelirse o kadar.
Uygur askeri sanki sungur imiş,
Düşmana ok gibi uçarlarmış.
Han onlara umudunu bağladı,
Başka söze kulak bile asmadı[5]. olayı anlatmıştır.

Bugün Doğu Türkistan’da yaşayan Uygur Türkleri 840 yılında bölgeye yerleşmiştir[6].

Büyük Uygur Devleti; Kırgızların baskısı ve Uyur Kağanı Bögü Kağan’ın Mani dinini ülkeye getirmesi ile zayıflamaya başlamıştır. Mani dini Uygurları savaşçı yapılarından uzaklaştırmıştır. Kırgızlar bu durumdan faydalanarak Büyük Uygur Devleti’nin başkentine girmeye muvaffak olmuşlardır.

840 yılında Kırgızların Uygur başkentine girmesinden sonra Uygurlar kendilerini toparlayacak bir varlık gösterememişlerdir. Bir kısmı Kuzey Çin tarafına (Kansu bölgesine), bir kısmı da bugünkü Doğu Türkistan (Turfan ve Kaşgar) tarafına göç etmişlerdir. Doğu Türkistan’daki Uygur Devleti, Doğu-Batı ticaret yolları üzerinde bulunduğu için iktisadî bakımdan çok gelişmiştir. Bu bölgede kurulan Uygur Devleti Cengiz Han istilasına kadar varlığını devam ettirmiştir[7].

Doğu Türkistan’a göç eden Uygur Türklerinin başında Vu-hi Tegin’in kardeşi Ngo-nie Tegin bulunuyordu[8]. Bunlar, 840 yılında Kara-balasagun’da istilacılar tarafından öldürülen Uygur kağanının yeğeni Mengli’yi kağan seçerek 856 yılında Doğu Türkistan toprakları içinde 3. Uygur Devleti’ni kurmuşlardır[9].

Çin, Uygurların Doğu Türkistan’a yerleştiği tarihlerde Tibetliler tarafından baskı altında tutuluyordu. Bölge üzerindeki nüfuzunu korumak isteyen Çin, bu Uygur Devleti’ni hemen tanımıştır. Bundan sonra güneyde Tibet, batıda Karluk bölgesi ile sınırlı ve başlıca şehirleri Beşbalık (Ürimçi), Turfan, Kuçar, Aksu, Kaşgar ve Hami (Hoten) olan ülkeleri müdafaa ile iktifa ederek sanat, edebiyat ve ticaret sahalarında gelişen bu Uygur Devleti, Karahanlı Devleti ile 10. yüzyılın sonlarına doğru birleşinceye kadar hüküm sürmüştür[10].

Yedisu tarafına göç eden Uygurlar, kendilerinden evvel buraya kadar gelerek yerleşik hayata geçen ve Tibetlilerle olan savaş sırasında Doğu Türkistan’ın güney taraflarına kadar gelen (Kaşgar, Yarkent, Hoten) Uygur Türkleriyle kaynaşmışlardır. Uygurlar, Karluk Türkleriyle birleşerek 880 yılında Karahanlı Devletini kurmuşlardır[11].

Doğu Türkistan daha sonra Karahoca Uygur Hanlığı (846 – 1218) ve Türk-Moğol İmparatorlu hâkimiyeti altında kalmıştır (1218 – 1759). 1750 yılında Çin işgali başlamış ve 1862 tarihine kadar sürmüştür. Bu süre içinde Doğu Türkistan’da 42 isyan hareketi olmuştur. 1863 yılında Mehmed Yakup Bey, Kaşgar merkez olmak üzere devlet kurmayı başarmıştır. Bu devlet Abdülaziz’den yardım isteyiş ve istedikleri yardımı almaya muvaffak olmuştur[12]. Mehmed Yakup Bey, en büyük desteği ise II. Abdulhamid tarafından görmüştür[13]. Bu desteğe rağmen kurulan devlet uzun ömürlü olamamıştır. Osmanlı Devleti’nin bu dönemde sıkıntılı günler geçiriyor olması bölgeye yeterli desteği vermesini engellemiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nun gücünü yitirdiğini fırsat bilen Ruslar Batı Türkistan'ı, Çinliler'de Doğu Türkistan'ı aralarında paylaşmışlardır.

Yakup Bey’in 1877 yılı Mayıs ayında vefat etmesi üzerine Çin hiç vakit kaybetmeden Doğu Türkistan’a saldırmıştır. 18 Mayıs 1878 yılında Doğu Türkistan’ın tamamını işgal etmiştir. 1876 yılında Doğu Türkistan tekrar Çin işgaline uğramıştır. 18 Kasım 1884 yılında Çin imparatorunun emriyle 19. eyalet olarak Şin-cang (Xīnjiāng "Yeni Topraklar") adıyla doğrudan İmparatorluğa bağlanmıştır[14].

12 Kasım 1933 tarihinde ilan edilen Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti 6 Şubat, 1934 yılında Ma Chnagying ordusu Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti ordusunu imha etmiş ve yeni kurulan Cumhuriyeti yıkmıştır.

12 Kasım, 1944 yılında tekrar oluşan Doğu Türkistan Cumhuriyeti beş yıl sonra 20 Ekim, 1949 yılında tekrar yıkılmış ve Aralık 1949'da Çin Halk Kurtuluş Ordusu bölgeye girerek konuşlandırılmış ve Doğu Türkistan, Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlanmıştır. Doğu Türkistan halkı da o zamandan beri Çin işgaline karşı direnmektedir.[15]

Doğu Türkistan’dan göçler

Türkiye'ye

Göç kafilesinin önde gelenleri, aynı din, aynı soy ve aynı kültürden oldukları Türkiye’ye gitmeyi arzu etmişlerdir. Bu şekilde ilk temas Birleşmiş Milletler Mülteci Komiserliği ve UNESCO’nun çeşitli birimleri aracılığı ile Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Afganistan, Kabil Büyükelçiliği ile sağlanmıştır. Türkiye’den yetkili olarak ilk temas edilen kişi Kaya Toperi Bey’dir.

Asıl göçü yoğun olarak yaşayanların bulunduğu bölge Doğu Türkistan’ın Yarkent şehrinden, Kaşgar vilayetinden, Gulca, diğer adıyla İli vilayetinden, Kargalık bölgesinden, Ürimçi’den ve değişik vilayetlerden Doğu Türkistanlılar vardır. Asıl göçün ana gövdesini Doğu Türkistan’ın Yarkent bölgesinden gelen insanlarımız oluşturmaktadır.

1953 yılında Türkiye'ye dokuzyüz'den fazla Doğu Türkistan'lı ilticacıyı Kaşmir ve Pakistan'dan kabul etmiştir.[16]

Çin'in Doğu Türkistan politikası

Çin’in en çok tehdit olarak algıladığı ve endişe duyduğu kesim de özellikle Batı Türkistan’dır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra bağımsız Türk Cumhuriyetlerinin kurulmasıyla Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’daki Uygurların Doğu Türkistan’daki kardeşleri ile irtibata geçmelerinden ve Batı Türkistan’daki bağımsızlık hareketinin Çin’e sıçramasından endişe etmektedir.[17]

Preeti Bhattacharji`nin Doğu Türkistan'la ilgili kaleme aldığı detaylı araştırmaya göre:

Çin, 11 Eylül 2001 tarihinden beri Uygur kökenli terörizm faaliyetlerinin uluslararası bilinirliliğini artırdı ve kendi eylemlerini Bush yönetiminin terörle savaşına bağladı. Uluslararası Af Örgütü'nün 2008 yılında yayınladığı bir raporda Çin otoriteleri, terörle savaşı Uygurları kaba bir şekilde baskı altında tutmanın gerekçesi olarak kullanmakla suçlanıyor. Devlet gazetesi Xinhua'da çıkan habere göre Çin insan hakları örgütleri, Af Örgütünün raporuna karşı çıkarak raporun, insan hakları maskesi altında Çini karalamayı amaçladığını söylediler.

Doğu Türkistan'ın komşu olduğu ülkeler: Moğolistan, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan, Hindistan ve Tibet Özerk Bölgesi. Uygurların komşularıyla olan kültürel bağlarından dolayı Çin, Orta Asya devletlerinin ayrılıkçı hareketleri desteklemelerinden kaygılanıyor. Columbia Üniversitesi Çin uzmanı Andrew J. Nathan'a göre bu korkular, Sovyetler Birliğinin ayrılıkçı hareketlere 1940'larda başarıyla omuz vermiş olması gerçeğinden kaynaklanıyor. Çin, Orta Asya devletlerinin Doğu Türkistan'da baş ağrısına yol açmalarını engellemek için komşu devletlerle diplomatik ilişkilerini geliştiriyor; bilhassa Şangay İşbirliği Örgütüyle. İnsan Hakları İzleme Örgütü'nde görevli Nicholas Bequelin'e göre Şangay İşbirliği Örgütü, `Orta Asya devletlerinin desteğini sağlama almak` ve `bu ülkelerdeki Uygur cemaatleriyle Doğu Türkistan arasında herhangi bir bağlantı kurulmasını engellemek` maksadıyla kuruldu. Nicholas Bequelin, Çin hükümetinin Uygur ayrılıkçıları etkin bir şekilde terörist olarak etiketlediğini, bu durumun onların misyonuna karşı uluslararası sempatiyi azalttığını söylüyor. Uluslararası ilgisizlik sürüp giderken Doğu Türkistan`daki insan hakları durumunun iyiye gitmek yerine daha da kötüleşeceğini söylüyor uzmanlar.[18]

Pasifik Basın Enstitüsü'sü başkanı Dru C. Gladney;

Han Çinlileri'nin Doğu Türkistana akın etmesiyle toprak ve su gibi sınırlı kaynaklar üzerinde oluşan baskı, Uygurları kızdırıyor. "Uygurlar, burasının kendi anavatanları olduğunu dolayısıyla bu kaynakların kendilerine daha çok tahsis edilmesi gerektiği hissini taşıyorlar." diyor.[19]

İnsan Hakları İzleme Örgütü, Çin'in ayrılıkçılıkla ve terörizmle mücadele adı altında Müslüman Uygurlara yönelik baskı kampanyası yürüttüğünü bildirdi. İnsan Hakları İzleme Örgütü ile Çin'de İnsan Hakları isimli kuruluş tarafından hazırlanan 114 sayfalık "Yıkıcı Rüzgarlar: Sincan'da Uygurlara Dini Baskı" başlıklı bir raporda, bölgede uygulanan hukuk kurallarının, düzenlemelerin ve politikaların, Uygurların dini özgürlüklerini reddettiği, buna paralel olarak da Uygurların örgütlenme, toplanma ve ifade özgürlüğü haklarından mahrum bırakıldıkları ifade edildi. Çin'in ebeveynlere çocukların dini faaliyetlere katılmasına müsaade etmemeleri konusunda baskı uyguladığı belirtilen raporda, dünya çapında devam eden terörizme karşı mücadelenin Çin için, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndeki baskılarını arttırma konusunda bahane oluşturduğu kaydedildi.

Doğu Türkistan Uygur ağızları

Doğu Türkistan'da Uygur ağızları aşağıdaki şekilde gruplara ayrılır;

Merkez ağız grubu

Tarım ağzı

  • Tarım alt-ağzı,
  • Moğal alt-ağzı,
  • Kuça alt-ağzı,

Hoten ağız grubu

Lopnur ağzı

  • Döñkotan ağzı,
  • Kara ağzı,
  • Miren ağzı.

Lopnur ağzı konuşanların sayısı, Uygurların nüfusunun %0,4'üne ulaşmasına rağmen, Lopnur bölgesinin özel coğrafi konumu ve özel tarih koşullarından dolayı, bu ağızda çok sayıda eski dil ögeleri korunmuştur. Lopnur ağzı bir "boy dili" olarak, Çağdaş Uygurcaya bağlıdır.[20]

Doğal yaşam

Kırgızistan, güney Kazakistan, Tacikistan ve Sincan (Doğu Türkistan) içindeki Orta Asya dağlarında, doğal ortamda yabani bir elma türü Malus sieversii (Uygurca: شىنجاڭ ياۋا ئالمىسى, shinjang yawa almisi, шинҗаң йава алмиси; 新疆野苹果 xin jiang ye ping guo) yetişir.[21][22]

Sincan Merinos koyun (Uygurca: شىنجاڭ ئىنچىكە يۇڭلۇق قوي, shinjang inchike yungluq qoy, шинҗаң инчикә йуңлуқ қой)'larından diğer merinos türleri çoğalmıştır. İnce-yünü ve gövde ağırlığı olmak üzere iki amaçla üretilen bir koyun cinsidir.[23][24]

Doğu Türkistan'da yetişen şair ve yazarlar

Doğu Türkistan'da Çağdaş Uygur Edebiyatının yetiştirmiş olduğu şair ve yazarlar;

Armiya Nimşehit, Ahmet Ziyati, Abdulhalûk Uygur, Abdulkadir Abdulwaris, Abdulhakim Mahsum Hacim, Berat Hacı, Lutpulla Mutellip, Elkem Ehtem, Zunun Kadiri, Tayipcan Ali, Turgun Almas, Abdurihim Teleşov Ötkür, Erşiddin Tatlık, Turdi Samsak, Hoca Niyaz Haci, Abdülkerim Hoca, Zoriddin Sabır, Sultan Mahmut (Kaşgarlı), Muhemmedcan Sadık, Cebbar Ahmet, Mehemmed Ali Zünun, Ehad Turdi, Bogda Abdulla, Abdulhamid Sabır, Mırzayit Kerim, Mamut Zayit, Tursunay Hüseyin, Dilber Keyum gibi şairler ve yazarlar şiirleriyle, destanlarıyla hikaye ve romanlarıyla ün yapmıştır.

Doğu Türkistan'da yetişen ünlüler

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ İsa Yusuf Alptekin, Doğu Türkistan Davası, İstanbul, 1992, sayfa 23.
  2. ^ Restive Xinjiang: China's next trouble spot after Tibet? | International | Reuters
  3. ^ http://www.nytimes.com/2008/10/19/world/asia/19xinjiang.html?pagewanted=1&_r=1
  4. ^ Mehmet Emin Buğra, Şarki Türkistan Tarihi, Ankara, 1987, sayfa 59–65.
  5. ^ “Tang Devri Şiirliridin 300”, Tercüme eden: Yasin Havazı, Milletler Neşriyatı, Pekin, 2005, sayfa 90.
  6. ^ Uygurlar hakkında bib., Özkan İzgi, Kutluk Bilge Kül Kağan-Bögü Kağan ve Uygurlar, Ankara, 1986.
  7. ^ Erol Güngör, Tarih’te Türkler, İstanbul, 1999, sayfa 44.
  8. ^ İbrahim Kafesoğlu, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1976, sayfa 727–728.
  9. ^ Rıza Nur, Türk Tarihi, İstanbul, 1972, sayfa 358.
  10. ^ Bib., Erkin Alptekin, Uygur Türkleri, İstanbul, 1978.
  11. ^ Erkin Alptekin, age., sayfa 24–25.
  12. ^ Yakup Bey’in Abdulaziz Han adına hutbe okuttuğu ve sikke bastırdığı bilinmektedir. Bib., İklil Kurban, Doğu Türkistan İçin Savaş, Ankara, 1995.
  13. ^ Nevzat Özkan, Türk Dünyası Nüfus, Sosyal Yapı, Dil, Edebiyat, Kayseri, 1997, sayfa 89.
  14. ^ Erkin Emet, Türkler Ansiklopedisi, Ankara, 2002, sayfa 276.
  15. ^ http://www.nytimes.com/2009/04/01/us/politics/01gitmo.html?hp
  16. ^ Erkin Alptekin, Doğu Türkistan'dan Hizmetimizin 40. Yıldönümü, Kayseri 1992, sayfa 17-22.
  17. ^ http://roomfordebate.blogs.nytimes.com/2009/03/31/after-detention-where-can-the-uighurs-go/
  18. ^ Uighurs and China's Xinjiang Region By Preeti Bhattacharji. August 4, 2008
  19. ^ Uighurs and China's Xinjiang Region By Preeti Bhattacharji. August 4, 2008
  20. ^ Dr. Erkin Emet, Doğu Türkistan Uygur Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, sayfa 66.
  21. ^ Malus sieversii (İngilizce)
  22. ^ World Conservation Monitoring Centre (1998).Malus sieversii (İngilizce)
  23. ^ Xinjiang Fine Wool (pronounce as "Shin-Jang" (Xinjiang Merino)
  24. ^ Xinjiang Reclamation Science Institute, Shihezi 832001, P.R.China

Kaynakça

  • L. Benson. The Ili rebellion. The Moslem challenge to Chinese authority in Xinjiang. 19944-1949. Armork: New York, London, 1991.
  • A. Forbes. Warlords and Muslims in Chinese Central Asia. A political history of Republican Sinkiang. 1911-1949. Cambridge, 1986
  • D. Wang. Under the Soviet Shadow. The Ining incident. Ethnic Conflicts and International Rivalry in Xinjiang 1944-1949. The Chinese University press, Hong Kong, 1999.
  • İsa Yusuf Alptekin, Doğu Türkistan Davası, İstanbul, 1992.
  • Mehmet Emin Buğra, Şarki Türkistan Tarihi, Ankara, 1987.
  • Rabiye Kadir ve Alexandra Cavelius: Die Himmelsstürmerin. Chinas Staatsfeindin Nr. 1 erzählt aus ihrem Leben (Gök'ün savaşcısı. Çin'in 1 numaralı düşmanı hayatını anlatıyor). Heyne, München 2007, ISBN 978-3-453-12082-2.
  • Sultan Mahmut, Kaşgarlı, Çağdaş Uygur Türklerinin Edebiyatı, Ankara, 1998.
  • Sultan Mahmut, Kaşgarlı, “Uygur Türkleri Edebiyatı”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 20, sayfa 311.
  • Dr. Erkin Emet, Doğu Türkistan Uygur Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları. ISBN 978-975-16-2043-9.

Dış bağlantılar

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Doğu_Türkistan&oldid=6000967" sayfasından alınmıştır