Askerî darbe: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmemiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

Satır içi

Sayfanın 06.48, 7 Temmuz 2008 tarihindeki hâli

Devletin askeri kurumlarına mensup kişi veya kişilerin ani olarak anayasal olmayan yollarla hükümeti devirme ve iktidarı ele geçirme amacıyla yaptıkları hareket; kısaca darbe(coup d'état). Sistemi kökten bir değişime tabi tutmadığı gibi geniş halk kitleleri tarafından da gerçekleştirilmez, bu yönüyle de devrimden ayrılır. Askeri darbeler 20. yüzyılda yaygın biçimde özellikle gelişmekte olan ülkelerde gözlendi: Latin Amerika'da (Arjantin,Şili), Asya'da (Birmanya^[1]), Afrika'da ve Avrupa'da (Yunanistan,Türkiye)... Hükümetlerin ekonomik ve sosyal sorunları çözmekte başarısız oldukları iddiası, cuntacılar tarafından askeri darbelerin başlıca sebebi olarak gösterilmektedir.^[2]

Askeri darbeler aynı zamanda güçlü devletlerin zayıf devletler üzerindeki emellerini gerçekleştirebilmeleri için tercih edilen bir yol olarak da karşımıza çıkar. Örneğin CIA'in Şili darbesine destek vermesi gibi. Ayrıca, NATO'nun askeri kanadından 1974'te çıkan Yunanistan'ın, karşılığında Türkiye'ye hiçbir taviz verilmeden 1981'de veto edilmeden tekrar NATO'ya kabulü de ancak 12 Eylül 1980 darbesinden sonra mümkün olabilmiştir.

Darbe Sonrası Hükümetler

Darbe sonrasında ordu kurulacak hükümetin şekli sorunuyla karşı karşıya kalır. Latin Amerika'da darbeden sonra değişik rütbede askerlerden oluşan cunta yönetimi oldukça yaygındır. Afrika'da ve Türkiye'de ise devrimci bir meclis oluşturma ve bu meclis üyelerinin ordu tarafından seçilmesi yöntemi yaygın olarak kullanılır. 27 Mayıs 1960 ve 12 Eylül 1980 darbeleri ile yönetimi ele geçiren TSK, oluşturduğu Milli Birlik Komitesi ya da Milli Güvenlik Kurulu vasıtasıyla ülkeyi mutlak biçimde yönetmiş; aynı zamanda Kurucu Meclis ya da Danışma Meclisi adıyla Ordu tarafından seçilen sivil temsilcilerin olduğu ancak MBK ya da MGK karşısında bir hayli zayıf bir de meclis oluşturulmuştur.

Türkiye'de Darbe Olgusu

Türkiye çok partili hayata geçiş yaptığı dönemden sonra demokratik hayatı neredeyse her on yılda bir askeri müdahalelerle kesintiye uğradı.^[3] İlki 27 Mayıs 1960'da olmak üzere; 12 Mart 1971'de (muhtıra), 12 Eylül 1980'de, 28 Şubat 1997'de (postmodern darbe) arka arkaya askeri müdahalelere tanık oldu. Ayrıca 27 Nisan 2007'deki Cumhurbaşkanlığı krizi sonrası yayınlanan 27 Nisan tarihli Genelkurmay Başkanlığı Bildirisi de bazı kaynaklarca muhtıra olarak değerlendirilmiştir.

Darbeyle İşbaşına Gelen Liderler

Kaynakça

Askeriye ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] ttp://www.stargazete.com/index.asp?haberID=157046

[2] ttp://yenisafak.com.tr/yazarlar/?i=10043&y=AliBayramoglu

[3] ttp://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=251522

[1]

[2]

[3]

@@ 1. satır: / 1. satır: @@
-{{birleştir|Askeri darbe}}
+{{birleştir|Hükümet darbesi}}
+Devletin askeri kurumlarına mensup kişi veya kişilerin ani olarak anayasal olmayan yollarla hükümeti devirme ve iktidarı ele geçirme amacıyla yaptıkları hareket; kısaca darbe(coup d'état). Sistemi kökten bir değişime tabi tutmadığı gibi geniş halk kitleleri tarafından da gerçekleştirilmez, bu yönüyle de devrimden ayrılır. Askeri darbeler 20. yüzyılda yaygın biçimde özellikle gelişmekte olan ülkelerde gözlendi: Latin Amerika'da ([[Arjantin]],[[Şili]]), [[Asya]]'da ([[Birmanya]]<ref>http://www.stargazete.com/index.asp?haberID=157046</ref>), [[Afrika]]'da ve [[Avrupa]]'da ([[Yunanistan]],[[Türkiye]])...  Hükümetlerin ekonomik ve sosyal sorunları çözmekte başarısız oldukları iddiası, [[cunta]]cılar tarafından [[askeri darbe]]lerin başlıca sebebi olarak gösterilmektedir.<ref>http://yenisafak.com.tr/yazarlar/?i=10043&y=AliBayramoglu</ref>
-'''Hükümet darbesi''' devletin emrindeki resmi kuvvetlerden herhangi birisinin mevcut hükümeti devirmesi ve iktidara el koymasıdır. Genellikle kan dökülmeden yapılır ancak kanlı biçimde son bulan örnekleri de vardır. Geniş halk kitlelerinin desteği olmadan yapılması ve köklü bir değişim hareketi olmaması sebebiyle ''devrim''den ayrılır.
+Askeri darbeler aynı zamanda güçlü devletlerin zayıf devletler üzerindeki emellerini gerçekleştirebilmeleri için tercih edilen bir yol olarak da karşımıza çıkar. Örneğin [[CIA]]'in [[Şili]] darbesine destek vermesi gibi. Ayrıca, [[NATO]]'nun askeri kanadından 1974'te çıkan [[Yunanistan]]'ın, karşılığında [[Türkiye]]'ye hiçbir taviz verilmeden 1981'de veto edilmeden tekrar [[NATO]]'ya kabulü de ancak [[12 Eylül 1980]] darbesinden sonra mümkün olabilmiştir.
-Teknik olarak darbeciler genellikle ordunun yapacakları eyleme karşı tarafsız kalmasını fırsat bilerek iktidarı ele geçirir, lideri devirir, hükümet daireleri üzerinde bir otorite kurarlar (radyoların ve televizyonların v.b. iletişim kanallarının işgal edilmesi gibi), temel [[altyapı]] tesislerini (elektrik santralleri gibi) ele geçirirler.
+== Darbe Sonrası Hükümetler ==
-== Tarih ==
+Darbe sonrasında ordu kurulacak hükümetin şekli sorunuyla karşı karşıya kalır. [[Latin Amerika]]'da darbeden sonra değişik rütbede askerlerden oluşan [[cunta]] yönetimi oldukça yaygındır. [[Afrika]]'da ve [[Türkiye]]'de ise devrimci bir meclis oluşturma ve bu meclis üyelerinin ordu tarafından seçilmesi yöntemi yaygın olarak kullanılır. [[27 Mayıs 1960]] ve [[12 Eylül 1980]] darbeleri ile yönetimi ele geçiren [[TSK]], oluşturduğu [[Milli Birlik Komitesi]] ya da [[Milli Güvenlik Kurulu]] vasıtasıyla ülkeyi mutlak biçimde yönetmiş; aynı zamanda [[Kurucu Meclis]] ya da [[Danışma Meclisi]] adıyla Ordu tarafından seçilen sivil temsilcilerin olduğu ancak [[MBK]] ya da [[MGK]] karşısında bir hayli zayıf bir de meclis oluşturulmuştur.
+== Türkiye'de Darbe Olgusu ==
-Darbeler siyaset tarihinin uzun zamandır bir parçasıdır. Jül [[Sezar]](Julius Caesar) bir darbe kurbanı olmuştur ve bazı [[Roma]] imparatorları iktidara darbeyle gelmiştir. [[1799]]'da [[Napolyon]] da [[Fransa]]'da iktidarı bir darbeyle ele geçirmişti. Antik [[Yunan]] ve [[Hindistan]] kentlerinde darbeler fazlasıyla yaygındı.
-. asrın sonlarına doğru darbeler başta gelişmekte olan ülkeler olmak üzere dünyada bir hayli yagınlaştı: [[Latin Amerika]]'da, [[Asya]]'da, [[Afrika]]'da, [[Avrupa]]'da. [[1980]]'lerden sonra darbeler daha az sıklıkta görülmeye başlandı. Hükümetlerin sosyal ve ekonomik sorunları çözmekte yaşadıkları sorunlar ve dolaysıyla ortaya çıkan yeni sorunlar bu darbelerin başlıca sebeplerini oluşturmaktadır.
-Bütün bu görünür sebeplerin yanında darbeler ayrıca güçlü devletler tarafından zayıf ve küçük devletler üzerindeki emellerini gerçekleştirmede etkili bir silah olarak kullanılmaktadır. Bunun en canlı örneği [[Şili]]'de [[Salvador Allende]] hümetinin devrilmesi ve Allende'nin öldürülmesiyle sonuçlanan darbedeki [[ABD]] ve [[CIA]] etkisinde görülebilir.
-[[2002]]'de [[Venezuela]]'da oy çokluğu ile seçilmiş olan [[Hugo Chavez]]'e karşı ABD destekli bir darbe yapıldı; darbe başarılıydı ama hemen yıkıldı. Darbenin etkisi Chavez yanlısı halk gösterileri, ordunun Chavez yanlısı tutumu sebebiyle kolayca ortadan kalktı. Chavez darbeden 2 gün sonra yeniden iktidarı ele geçirdi, askeri cunta dağıtıldı. Bu gibi durumlarda halk gösterilerinin darbeleri ters çevirebileceği ve istedikleri liderleri geri getirip iktidara oturtabilecekleri anlaşılmış oldu. Hatta bu olaydan sonra Chavez'e yönelik halk desteğinin daha da artması darbeden istenilen sonucun tam aksine bir gelişme oldu.
+Türkiye çok partili hayata geçiş yaptığı dönemden sonra demokratik hayatı neredeyse her on yılda bir askeri müdahalelerle kesintiye uğradı.<ref>http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=251522</ref> İlki [[27 Mayıs]] [[1960]]'da olmak üzere; [[12 Mart]] [[1971]]'de ([[muhtıra]]), [[12 Eylül]] [[1980]]'de, [[28 Şubat]] [[1997]]'de ([[postmodern darbe]]) arka arkaya askeri müdahalelere tanık oldu. Ayrıca 27 Nisan 2007'deki Cumhurbaşkanlığı krizi sonrası yayınlanan [[27 Nisan]] tarihli [[Genelkurmay Başkanlığı]] Bildirisi de bazı kaynaklarca muhtıra olarak değerlendirilmiştir.
-== Askeri Darbe Sonrası Hükümet Şekilleri ==
-Darbeden sonra yönetime el koyan askerler kurulacak hükümetin şekli konusunda karar vermek zorunda kalır. Latin Amerika'da darbe sonrası üst düzey askerlerden oluşan bir ''cunta'' rejimi kurma hayli yaygındır. Afrika'da ise darbe sonrası bir devrim meclisi kurma yöntemi hayli yaygındır.
 == Darbeyle İşbaşına Gelen Liderler ==
-* [[Jül Sezar]]
-* [[Timur]]
-* [[Augusto Pinochet]],[[Şili]],[[1973]]
-* [[Muammer Kaddafi]],[[Libya]],[[1969]]
-* [[Teodoro Obiang Nguema Mbasogo]],[[Ekvator Ginesi]],[[1979]]
-* [[Kenan Evren]],[[Türkiye]],[[1980]]
-* [[Lansana Conté]],[[Gine]],[[1984]]
-* [[Blaise Compaoré]],[[Burkina Faso]],[[1987]]
-* [[Zine el Abidin bin Ali]],[[Tunus]],[[1987]]
-* [[Ömer Hasan Ahmet el Beşir]],[[Sudan]],[[1989]]
-* [[Yahya Jammeh]], [[Gambia]], [[1994]]
-* [[Pervez Müşerref]], [[Pakistan]], [[1999]]
-* [[François Bozizé]], [[Orta Afrika Cumhuriyeti]], [[2003]]
+* [[Cemal Gürsel]], [[Türkiye]] ([[1960]])
-[[Kategori:Hükümet darbeleri|*]]
+* [[Georgios Papadopulos]], [[Yunanistan]] ([[1967]])
+* [[Saddam Hüseyin]], [[Irak]] ([[1968]])
+* [[Muammer Kaddafi]], [[Libya]] ([[1969]])
+* [[General Pinochet]], [[Şili]] ([[1973]])
+* [[Ziya ül Hak]], [[Pakistan]] ([[1977]])
+* [[Kenan Evren]], [[Türkiye]] ([[1980]])
+* [[Pervez Müşerref]], [[Pakistan]] ([[1999]])
+==Kaynakça==
-[[ar:انقلاب]]
+{{reflist}}
-[[bg:Държавен преврат]]
-[[ca:Cop d'estat]]
+{{Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki askeri darbeler}}
-[[cs:Puč]]
-[[da:Statskup]]
+{{askeri-taslak}}
-[[de:Putsch]]
-[[el:Πραξικόπημα]]
-[[en:Coup d'état]]
+[[Kategori:Askeri darbeler]]
-[[eo:Puĉo]]
-[[es:Golpe de Estado]]
+[[en:Military coup]]
-[[eu:Estatu kolpe]]
-[[fi:Vallankaappaus]]
-[[fr:Coup d'État]]
-[[gl:Golpe de Estado]]
-[[he:הפיכה]]
-[[hu:Puccs]]
-[[id:Kudeta]]
-[[io:Stato-stroko]]
-[[it:Colpo di stato]]
-[[ja:クーデター]]
-[[ka:პუტჩი]]
-[[ko:쿠데타]]
-[[lb:Putsch]]
-[[ml:പട്ടാള വിപ്ലവം‌]]
-[[ms:Rampasan kuasa]]
-[[nl:Staatsgreep]]
-[[nn:Kuppforsøk]]
-[[no:Statskupp]]
-[[nrm:Co d'êtat]]
-[[oc:Còp d'Estat]]
-[[pl:Zamach stanu]]
-[[pt:Golpe de Estado]]
-[[ru:Путч]]
-[[sh:Puč]]
-[[simple:Putsch]]
-[[sl:Državni udar]]
-[[sr:Државни удар]]
-[[sv:Statskupp]]
-[[th:รัฐประหาร]]
-[[uk:Державний переворот]]
-[[vi:Đảo chính]]
-[[yi:מיליטערישער איבערקערעניש]]
-[[zh:政變]]

g t d Türkiye'de askerî müdahaleler
Darbeler	27 Mayıs Darbesi (1960) 12 Eylül Darbesi (1980)
Muhtıralar	12 Mart Muhtırası (1971) 27 Aralık Muhtırası (1979) 28 Şubat Süreci (1997) E-muhtıra (2007)
Darbe girişimleri	21 Ekim 1961 22 Şubat 1962 20 Mayıs 1963 20 Mayıs 1969 9 Mart 1971 15 Temmuz 2016 (tasfiyeler • uluslararası tepkiler • davalar)
Darbe girişimi iddiaları/davaları	Dokuz Subay Olayı (1957) 1993 darbe iddiaları Ergenekon davaları Balyoz darbe planı iddiası Sarıkız, Ayışığı, Yakamoz ve Eldiven (2003-04) Montrö Bildirisi (2021)