Artemis Programı: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
Starship_HLS_Moon_landing.jpg adlı dosya, Pi.1415926535 tarafından Commons'tan silindiği için kaldırıldı. Gerekçe:per c:Commons:Deletion requests/File:Starship HLS Moon landing.jpg |
k Makina86, Artemis Programı sayfasını Artemis Proğramı sayfasına taşıdı: Program olarak yazılan kelimenin türkçesi proğramdır Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği Gelişmiş mobil değişikliği |
(Fark yok)
| |
Sayfanın 05.15, 4 Aralık 2021 tarihindeki hâli
Artemis Programı, hâlihazırda devam etmekte olan insanlı Ay yolculuğu programı. Projenin ismini aldığı Artemis, Yunan mitolojisinde tanrı Apollon'un ikiz kız kardeşi ve ay tanrıçasıdır.
Program ağırlıklı olarak NASA tarafından yürütülmekte olup ticari uzay şirketleri ve ESA, JAXA, CSA gibi uluslararası ortaklarla birlikte çalışılmaktadır. Projenin amacı "ilk kadın ve sıradaki erkeği" Ay'ın güney kutbuna indirmek olarak ifade ediliyor.
.svg) | |
| Proje bilgileri | |
|---|---|
| Ülke | Amerika Birleşik Devletleri |
| Organizasyon | NASA ve ortakları |
| Misyon | İnsanlı Ay görevi |
| Durum | Devam ediyor |
| Program geçmişi | |
| Maliyet | 35 milyar dolar |
| Süre | 2017-Devam ediyor |
| İlk uçuş | Artemis 1 |
| İlk insanlı uçuş | Artemis 2 |
| Fırlatma İstasyonu | Cape Canaveral Kennedy Uzay Merkezi |
| Araç bilgileri | |
| Mürettebat araçları | Gateway , Orion |
| Fırlatma araçları | SLS , ticari şirket araçları |
NASA, Artemis'i uzun vadede Ay'da kalıcı yapılar için temel atmak, yerleşmek ve en sonunda Mars'a insan göndermek için bir adım olarak görüyor. Hedef olarak güney kutbunun seçilmesinin sebebi ise yakın zamanda Ay'ın güney kutbunda donmuş halde su keşfedilmiş olması. Keşiften sonra ABD dışında diğer ülkelerin uzay kuruluşları da dikkatini bu yöne çevirdi.
Artemis programı kapsamında şu ana kadar kesinleşmiş üç uçuş bulunuyor. 2021, 2023 ve 2024'te gerçekleştirilecek bu görevlerde her şey planlandığı gibi giderse 2030'a kadar uçuşlar devam edecek. Artemis programı tamamlandığında Ay'ın yerleşme ve kolonizasyon için hazır hale geleceği düşünülüyor.
Gelişimi
Mevcut Artemis programı, TakımYıldız Programı ve Asteroit Yönlendirme Görevi gibi iptal edilen NASA projelerinin ve görevlerinin birkaç ana bileşenini içeriyor. Başlangıçta; 2005 NASA Yetkilendirme Yasası ile yasalaştırılan TakımYıldız Programı, Ares I, Ares V, Mürettebat Keşif Aracı ve Orion'ın geliştirilmesini içeriyordu. Bu durum 2000'lerin başından 2010 yılına kadar sürdü.
Mayıs 2009'da ABD başkanı Barack Obama; Uluslararası Uzay İstasyonu'na destek, Alçak Dünya yörüngesinin ötesinde (Ay Mars ve yakın Dünya nesneleri dahil) misyonların geliştirilmesi ve ticari alanların kullanılması dahil olmak üzere çeşitli hedefleri dikkate almak amacıyla Augustine Komitesi'ni kurdu. Komite, TakımYıldız Programı'nın büyük oranda yetersiz kaldığı ve 2020'de Ay'a iniş yapmanın imkânsız olduğu sonucuna vardı. TakımYıldız Programı daha sonra beklemeye alındı.
Başkan Obama, 15 Nisan 2010 tarihinde Kennedy Uzay Merkezi'nde yaptığı konuşmada yönetimin NASA planlarını açıkladı ve programın cansız hale geldiği gerekçesiyle TakımYıldız Programı'nın Orion'ın dahil olmadığı unsurlarını iptal etti. Bunun yerine 6 milyar dolarlık ek fon teklif etti ve 2015 yılına kadar, 2030 yılının ortalarında Mars yörüngesinde insanlı misyonlar için, hazır olacak yeni bir ağır roket programı geliştirilmesi çağrısında bulundu.
11 Ekim 2010'da başkan Obama; uzay mekiği, TakımYıldız Programı ve diğer NASA programlarının işgücü, varlık ve yeteneklerinin kullanımını en üst düzeye çıkarırken aynı zamanda 2016'dan itibaren başlayacak olan Alçak Dünya yörüngesinin ötesinde görevler ve Mürettebat Keşif Aracı için geliştirilecek olan Uzay Fırlatma Sistemi'nin derhal geliştirilmeye başlanması için gereklilikleri içeren 2010 NASA Yetkilendirme Yasasını imzaladı. Kanun ayrıca uzay araştırma çerçevesine bağlı uzay teknolojileri ve robotik yeteneklere yatırım yaptı; ticari yörünge taşımacılığı, ticari tedarik hizmetleri desteklemeye devam etti ve ticari mürettebat geliştirme programlarını genişletti.
30 Haziran 2017'de başkan Donald Trump, başkan yardımcısı Mike Pence başkanlığında Ulusal Uzay Konseyi'nin yeniden kurulması için bir yürütme emri imzaladı. Trump yönetiminin ilk bütçe teklifi Dünya bilimsel araştırmalarının azaltılması ve NASA'nın eğitim bürosunun kaldırılmasını isterken Obama dönemi insanlı uçuş programlarını yerinde tuttu: ticari ikmal hizmetleri, ticari mürettebat geliştirme, Uzay Fırlatma Sistemi ve derin uzay görevleri için Orion uzay aracı gibi.
11 Aralık 2017'de başkan Trump, insanlığın Ay'a dönüşü için ABD tarafından yönetilen, özel sektör ortaklarıyla entegre bir program ve ardından Mars ve ötesine misyonlar sağlayan ulusal alan politikasında bir değişiklik olan Uzay Politikası Direktifi 1'i imzaladı. Bu yeni politika, NASA yöneticisinden "Güneş Sistemi boyunca insanlığın genişlemesini sağlamak ve Dünya'ya yeni bilgi ve fırsatları geri getirmek için ticari ve uluslararası ortaklarla yenilikçi ve sürdürülebilir bir keşif programına öncülük etmesini" istiyor. Amaç; hükümeti, özel sektörü ve insanları Ay'a geri döndürme ve Mars'ta nihai olarak insan keşfinin temellerini atma yolundaki uluslararası çabaları daha etkin bir şekilde organize etmek.
26 Mart 2019'da başkan yardımcısı Mike Pence, NASA'nın Ay'a iniş hedefinin 2024 yılında planlanan bir inişle 4 yıl hızlandırılacağını duyurdu. 14 Mayıs 2019'da NASA yöneticisi Jim Bridenstine, yeni programın Yunan mitolojisinde tanrı Apollon'un ikiz kız kardeşi ve Ay tanrıçası olan "Artemis"in ismini alacağını duyurdu.
Şubat 2020'de Beyaz Saray, 2021 mali yıl bütçesinin bir parçası olarak Artemis Programı'nı karşılamak için %12'lik bir fon artışı talep etti. Toplam bütçe yılda 25,2 milyar dolar olacak ve 3,7 milyar dolar bir insanlı iniş sistemine ayrılacak. NASA mali işler genel müdürü Jeff DeWit, projeyle ilgili demokratik endişelere rağmen ajansın kongre aracılığıyla bu bütçeyi elde etmesinin "harika bir vuruş" olduğunu düşündüğünü söyledi.
Fırlatma Araçları
Uzay Fırlatma Sistemi (SLS)
Uzay Fırlatma Sistemi (ing. Space Launch System - SLS), insanları Ay'a göndermek için uzay boşluğuna fırlatacak roketin adıdır. Araç NASA'nın Saturn V'den bu yana inşa edeceği ilk derin uzay roketi olma özelliği taşıyor. Aynı zamanda tamamlandığında şu ana kadar yapılmış en güçlü roket olma unvanını da ele geçirecek.
Tamamlandığında 98 metre uzunluğa ve 2600 ton ağırlığa sahip olması beklenen SLS Blok-1, 26 ton yükü uzaya fırlatabilecek. Bu ve bundan sonraki her SLS konfigürasyonu, RS-25 motorlu bir çekirdek kademe kullanacak. Uzaya fılatıldıktan sonra alt kademeler ayrılacak ve ICPS (ing. Interim Cryogenic Propulsion Stage), Orion'ı Ay'a götürecek.
SLS'in planlanmış bir sonraki geliştirilmesi olan SLS Blok-1B mürettebat aracı yeni ve daha güçlü bir EUS (ing. Exploratiom Upper Stage) kullanarak daha zorlu görevlere olanak sağlayacak. Blok-1B mürettebat aracı derin uzaya; Orion ve mürettebatı dahil olmak üzere yaklaşık 37 ton yük gönderebilecek.
Bir sonraki SLS konfigürasyonu olan SLS Blok-2 ise 45 tondan fazla yük taşıyabilecek. Ay'a, Mars'a ve diğer derin uzay varış noktalarına kargo görevleri için kullanılacak.
Ticari Şirket Roketleri
Orion'un, Delta IV Heavy ve Falcon Heavy gibi roketlerle fırlatılabileceği düşünülse de NASA, yeterli güce sahip tek roket olduğu nedeniyle Orion için sadece SLS roketlerini kullanmaya karar verdi.
SpaceX gibi ticari uzay şirketlerinin roketleri, Gateway uzay istasyonunun bazı bölümleri ve diğer kargo görevleri için kullanılacak.
Gateway, henüz belirlenmemiş ticari şirket roketleri tarafından gerçekleştirilecek 28 kargo misyonu ile desteklenecek.
Mürettebat Araçları
Orion
ABD'nin NASA uzay keşif misyonu için geliştirilen (bkz. Orion, Mürettebat Keşif Aracı) insanlı uzay kapsülü -veya mürettebat modülü- Orion, insanlı derin uzay görevleri için tasarlandı.
Dış yüzeyi, bilgisayarlar ve elektronik aletler dış uzaydan gelen ışımaya (radyasyon) dayanıklı. Isı kalkanı, Dünya atmosferine girerken oluşacak 2800 °C civarındaki sıcaklıklara dayanabilecek şekilde tasarlandı. Ay yörüngesindeki uzay istasyonu olacak Gateway'e 6 ay kadar kenetlenmiş şekilde kalabilecek. Ayrıca mürettebatı kendi başına 3 hafta yaşatabilecek kapasiteye sahip. Taşıyacağı güneş panelleri de Güneş enerjisinden faydalanılabilmesini sağlayacak.
.jpg){kind=spacer}
Orion'ın görevi mürettebatı SLS roketinin alt kademeleri ayrıldıktan sonra Ay'a götürmek ve sobra geri getirmek. Ay yörüngesine girdikten sonra Gateway'e kenetlenecek ve astronotlar Gateway'e geçecek.
| Görüntü | Serisi | Durum | Uçuşlar | Uçuş süresi | Notlar |
|---|---|---|---|---|---|
|
001 | Emekli oldu | 1 | 4 saat 24 dakika 46 saniye | EFT-1 görevini gerçekleştirdi. |
|
002 | Uçuş öncesi hazırlık | 0 | Artemis I görevini gerçekleştirmesi planlanmaktadır. | |
| 003 | İnşaat halinde | 0 | Artemis II görevini gerçekleştirmesi planlanmaktadır. Mürettebat taşıyacak ilk Orion kapsülü. | ||
| 004 | İnşaat halinde | 0 | Artemis III görevini gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. |
Gateway
Gateway veya Ay Geçidi, Ay yörüngesinde bulunan bir uzay istasyonu olacak. Depolama, ihtiyaç duyulan araç ve gereçleri alma ve bilimsel araştırmalar yapma gibi işler için kullanılabilecek. Diğer bir deyişle Gateway, yörüngede bulunan bir karakol görevi üstlenecek.
Orion, Ay yörüngesine girdikten sonra Gateway'e yaklaşıp kenetlenecek, astronotlar Gateway'e geçecek ve burada bulacakları bir iniş aracı ile yüzeye inecek.
Gateway'in inşasına 2022'de başlanması, 6 parça halinde ayrı ayrı fırlatılarak 2024'te tamamlanması planlanıyor.
İniş Araçları
NASA, 2024 yılında Ay'a inecek bir ay inicisi (ing. lunar lander) için firmalarla çalışmalarını sürdürüyor.
30 Nisan 2020'de NASA yöneticisi Jim Bridenstine, iniş aracı geliştirmesi için adaylar arasından 3 şirketi seçtiklerini duyurdu. [1] Bunlar SpaceX, Dynetics ve Blue Origin öncülüğundeki Ulusal Takım.
NASA, şirketlerle 10 aylık süreye sahip bir kontrat imzaladı. Kurum sürenin sonunda hangi şirketi seçtiğini açıklayacağını söyledi. [2]24 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
NASA, şirketlere yaklaşık 1 milyar dolarlık teşvik paketi sundu.
16 Nisan 2021'de NASA, iniş aracı olarak SpaceX'in gekiştirmekte olduğu Starship'i seçtiklerini duyurdu.[1]
Starship HLS
Starship İnsan İniş Sistemi (Starship HLS), NASA'nın Artemis programının bir parçası olarak uzun süreli mürettebatlı ay inişlerinde potansiyel kullanım için NASA tarafından seçilen kazanandı.[2][3]
Starship HLS, SpaceX'in Starship uzay aracının Ay üzerinde ve çevresinde çalışacak şekilde optimize edilmiş, değiştirilmiş bir konfigürasyonudur. Sonuç olarak, ana Starship tasarımının ayrılmaz parçaları olan ısı kalkanı ve havalı frenler Starship HLS'ye dahil edilmedi. Varyant, terminal ay inişinin ve inişinin son "onlarca metre" si sırasında Starship HLS üzerinde gövdenin ortasına yerleştirilmiş yüksek itme gücüne sahip methalox RCS iticilerini kullanacak ve yanaşma limanının altındaki burnunda bulunan bir güneş dizisi tarafından çalıştırılacaktır. Elon Musk, Starship HLS'nin ay yüzeyine "potansiyel olarak 200 tona kadar" teslimat yapabileceğini belirtti.
Starship HLS, Super Heavy kullanılarak Dünya yörüngesine fırlatılacak ve Ay'a yolculuk ve Ay'a iniş operasyonları için Starship HLS aracına yakıt ikmali yapmak için bir dizi "tanker" uzay aracı kullanacak. Görev konseptinde, bir NASA Orion uzay aracı, bir NASA ekibini, yola çıkacakları ve yüzeye inecekleri iniş takımına taşıyacak. Ay yüzeyi operasyonlarından sonra, Starship HLS ay yüzeyinden havalanacak ve mürettebatı Orion'a geri döndürecek.
Kullanılmayan Öneriler
Entegre İniş Aracı (Blue Origin)
Blue Origin, Amazon'un kurucusu Jeff Bezos'un kurduğu bir havacılık ve uzay şirketi. Ulusal Takım ise Blue Origin'in liderliğinde kurulan ve Lockheed Martin, Northrop Grumman ve Draper isimli şirketlerin ortak olduğu; Ay iniş aracı üretmeyi hedefleyen ticari grup.
Ulusal Takımın iniş aracı, Entegre İniş Aracı (Integrated Lander Vehicle - ILV) olarak adlandırılıyor. Blue Origin'e ait Blue Moon Lander adlı aracı temel alan ILV, yine Blue Origin'e ait New Glenn roket sistemi ve United Launch Alliance'ye ait Vulcan fırlatma sistemi ile uzaya gönderilecekti. Aracın diğer donanımları Ulusal Takım bünyesindeki diğer şirketler tarafından üretilecekti.
Dynetics
United Launch Alliance'a ait Vulcan fırlatna sistemi ile fırlatılacak Dynetics'in aracı tek bir modülden oluşuyor. Dynetics İnsan İndirme Sistemi (Dynetics Human Landing System - DHLS), üç seçenek arasında en küçüğüydü.
Uzay Giysileri
Artemis programında iki uzay giysisi kullanılacak: xEMU (Exploration and Extravehicular Mobility Unit) ve OCSS (Orion Crew Survival System).
xEMU, Ay yüzeyine inmek için giyilecek ve 8 saate kadar dayanabilecek. Zaman kaybı yaşanmaması için hareketli eklemler ve rulmanlar içerecek. Bunların dışında klasik uzay giysilerinde bulunan kask, sırt çantası gibi kısımları mevcut.
OCSS ise fırlatma sırasında ve geri dönerken basınçtan korunmak için giyilecek.
Astronot kadrosu
10 Ocak 2020'de "Kaplumbağalar" olarak adlandırılan NASA 22. Astronot grubu mezun oldu ve Artemis Projesi'ne atandı. Grupta aynı zamanda 2 Kanada Uzay Ajansı astronotu da bulunuyor.
Amerikalı mezunlar
- Kayla Barren (doğum:1987): Teğmen, Amerika Birleşik Devletleri Donanması
- Zena Cardman (doğum:1987): Biyolog
- Raja Chari (doğum:1977): Albay, ABD Hava Kuvvetleri
- Matthew Dominick (doğum:1981): Teğmen-kumandan, Amerika Birleşik Devletleri Donanması
- Bob Hincs (doğum:1975): NASA araştırma pilotu
- Warren Hoburg (doğum:1985): Havacılık ve astronotik (uzay yolculuğu bilimi) alanında doçent, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü
- Jonny Kim (doğum:1984): Teğmen, Amerika Birleşik Devletleri Donanması, Fizikçi
- Robb Kulin (doğum:1983): Baş mühendis, SpaceX
- Jasmin Moghbeli (doğum:1983): Binbaşı, ABD Deniz Piyade Kolordusu
- Loral O'Hara (doğum:1983): Araştırma mühendisi, Woodshale Osenografya Kurumu
- Fransisco Rubio (doğum:1975): Binbaşı, ABD Ordusu
- Jessica Watkins (doğum:1988): Jeolog, doktora sonrası araştırmacı, Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü
Kanadalı mezunlar
- Joshua Kutryk (doğum:1982): Yarbay, Kanada Silahlı Kuvvetleri
- Jenni Sidey (doğum:1988): Makine mühendisi, yanma bilimci ve öğretim görevlisi
Uçuşlar
Orion test uçuşları
Şu ana kadar Orion kapsülü için TakımYıldız Programı, Orion projesi ve Artemis Projesi kapsamında üç test yapıldı ve modül üç testi de başarıyla geçti.
İlki 6 Mayıs 2010'da yapıldı. Orion'un fırlatma iptal sisteminin işlevselliği test edildi. İkincisi 5 Aralık 2014'te yapıldı. Delta IV roketi ile fırlatılan kapsül, yeryüzünden 5800 km yükseklikte Dünya çevresinde 2 tur attıktan sonra açılan paraşütler yardımıyla Pasifik Okyanusu'na indi.
Üçüncü ve son testte (20 Temmuz 2019) yine fırlatma iptal sistemi test edildi fakat bu fırlatmanın ilk testten farkı, Orion'ın 100 tonluk ve maksimum aerodinamik yapıda özel bir araçla fırlatılmış olması.
| Görev | Logo | Tarih | Mürettebat | Sonuç | Süresi |
|---|---|---|---|---|---|
| Pad Abort-1 |  |
6 Mayıs 2010 | Yok | Başarılı | 95 saniye |
| Exploration Flight Test-1 |  |
5 Aralık 2014 | Yok | Başarılı | 4 saat 24 dakika |
| Ascent Abort-2 |  |
2 Temmuz 2019 | Yok | Başarılı | 193 saniye |
Planlanan uçuşlar
Hâlihazırda kesinleşmiş 3 Artemis görevi bulunuyor: Artemis 1 (2021), Artemis 2 (2023), Artemis 3 (2024). Artemis 1, Ay yörüngesine yapılacak insansız bir test uçuşu olacak ve SLS roketinin ilk fırlatması olacak. Artemis 2, yine yörüngeye yapılacak "insanlı" bir uçuş olacak. Artemis 3 ise en sonunda planlanan Ay'a iniş görevi olacak.
| Görev | Logo | Fırlatma tarihi | Mürettebat | Fırlatma aracı | Süresi |
|---|---|---|---|---|---|
| Artemis I |  |
Kasım 2021 | Yok | SLS Block 1 | ~25 gün |
| Artemis II | 2023 (Q3) | Duyurulacak | SLS Block 1 | ~10 gün | |
| Artemis III | 2024 (Q4) | Duyurulacak | SLS Block 1 | ~30 gün |
Tasarlanan uçuşlar
Her şey planlandığı gibi giderse 2025'ten 2030'a kadar 6 Artemis görevi daha gerçekleştirilmesi planlanıyor (Artemis 4,5,6,7,8 ve 9 görevleri).
| Görev | Logo | Fırlatma tarihi | Mürettebat | Fırlatma aracı | Süresi |
|---|---|---|---|---|---|
| Artemis IV | 2025 | Duyurulacak | SLS Block 1B | ~30 gün | |
| Artemis V | 2026 | Duyurulacak | SLS Block 1B | ~30 gün | |
| Artemis VI | 2027 | Duyurulacak | SLS Block 1B | ~30 gün | |
| Artemis VII | 2028 | Yok | SLS Block 1B | >60 gün | |
| Artemis VIII | 2028 | Duyurulacak | SLS Block 2 | ~30 gün | |
| Artemis IX | 2029 | Duyurulacak | SLS Block 2 | ~30 gün |
Eleştiriler
Artemis Projesi'nin hem içeriğiyle hem de projenin kendisiyle ilgili eleştiriler mevcut.
The Hill'de yazar olan Mark Whittington, bir makalesinde "Lunar Gateway projesinin Ay'a dönmemize yardımcı olmadığını" belirtti.[3]
Havacılık mühendisi, yazar ve Mars Society'nin kurucusu Robert Zubrin, 2019'dan itibaren Artemis programının bir parçası olan Lunar Gateway'e karşı hoşnutsuzluğunu dile getirdi. Zubrin, Ay'a iniş için SpaceX fırlatma araçları ve Dragon kapsülü ile değiştirilerek SLS ve Orion'ın aşamalı olarak ortadan kaldırılmasını önerdi. Öneride ayrıca yerinde kaynak kullanımı yoluyla Ay yüzeyinde yakıt ikmali yapacak ve mürettebatı LEO'dan Ay yüzeyine transfer edecek ağır bir ferry/lander da bulunuyor. Konsept, NASA'da 1970'lerden beri bulunan kendi Uzay Ulaşım Sistemi'yle büyük benzerlik göstermekte.
Eski Apollo 11 astronotu Buzz Aldrin, ay karakolu da dahil olmak üzere NASA'nın mevcut hedeflerine katılmıyor. Aldrin, Ay'a geri dönmenin zaman ve kaynak istafı olduğunü düşünmekte. "Ay'ı unutun, hadi Mars'a gidelim (Forget the moon, let's head to Mars)" sözünde de belirttiği gibi Mars to Stay misyonlarının daha gerekli olduğunu savunuyor. Ayrıca "mürettebatı uzaydaki bir ara noktaya (dinlenme tesisi gibi) gönderme ve orada indirme ve çıkarma yapmanın ne kadar faydalı olduğunu da sorguladı. Yine de Aldrin, eğer yapılacaksa Robert Zubrin'in Moon Direct konseptine destek verdiğini dile getirdi.[4]
Ayrıca bakınız
- Gemini Projesi
- Apollo Projesi
- TakımYıldız Programı
- Ares I
- Ares V
- Mürettebat Keşif Aracı
- Orion (uzay aracı)
- NASA
- Ay
- Ay Geçidi
Kaynakça
- https://www.nasa.gov/specials/moontomars/index.html5 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Artemis program3 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://www.nasa.gov/topics/moon-to-mars4 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.nasa.gov/news/media/trans/obama_ksc_trans.html14 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://mobile.twitter.com/realdonaldtrump/status/11370510979551027206 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://www.nasaspaceflight.com/2018/09/nasa-lunar-gateway-plans/6 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://www.space.com/nasa-artemis-moon-landing-timeline-2021-budget.html28 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://arstechnica.com/science/2019/05/nasa-reveals-funding-needed-for-moon-program-says-it-will-be-named-artemis/27 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://bilimfili.com/artemis-programina-genel-bir-bakis/2 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://mobile.twitter.com/JimBridenstine/status/1255902514542718976
- https://m.donanimhaber.com/newsampnew.aspx?id=12135119 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://www.nasa.gov/content/more-about-the-human-landing-system-program24 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://apnews.com/492e4260c4dc5ee43b6ab1e3de0dc798
- https://www.bbc.co.uk/news/amp/science-environment-524655852 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Mars_to_Stay
- https://www.nationalgeographic.com.au/space/buzz-aldrin-says-forget-the-moon-lets-go-to-mars.aspx28 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://www.businessinsider.com/buzz-aldrin-moon-should-be-launch-pad-for-mars-2018-6%3famp
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2021.
- ^ Berger, Eric (16 April 2021) https://arstechnica.com/science/2021/04/nasa-selects-spacex-as-its-sole-provider-for-a-lunar-lander/ 17 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Brown, Katherine (16 April 2021). https://www.nasa.gov/press-release/as-artemis-moves-forward-nasa-picks-spacex-to-land-next-americans-on-moon 16 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.