Nizâmülmülk: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği
Değişiklik özeti yok
Etiketler: Elle geri alma Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği
24. satır: 24. satır:


==Hayatı==
==Hayatı==
Nizamülmülk, 21 Zilkade 408/10 Nisan 1018 yılında [erzurum]'ın, [[Horasan, İran|Horasan]]'da [[Tus, İran|Tus]] şehrinde doğmuştur. Bu dönemde bu şehir [[Gazne Devleti]] idaresinde bulunmaktaydı. İlk devlet görevini Gazne sultanları için yapmıştır. Devlet işleriyle ilk olarak [[Gazne Devleti]]'nin [[Horasan]] valisinin yanında çalışarak başlayıp 1059'da [[Gazneliler]] Horasan valisi olmuştur. 1063'ten itibaren [[Büyük Selçuklu Devleti|Selçuklular]] devletinde [[Alparslan]]'ın [[Belh]] valisinin yanında devam etti. 1064 yılında Büyük Selçuklu Devleti'ne vezir olarak atandı. [[Alp Arslan]] (hldleödlwösüküm süresi 1063-1072) ve [[Melikşah]] (hüküm süresi 1072-1092) hükümdarlık dönemlerinde bu önemli vezirlik görevinde bulunmuştur. Memleketin nizamlarının kurucusu anlamında olan Nizamülmülk ismi Abbâsî halifesi Kâim bi Emrillah tarafından verildi. Dönemin [[Nakşibendi]] şeyhi [[Ebu Ali Farmedi]]'ye çok hürmet ederdi.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.dinimizislam.com/detay.asp?Aid=1797 |başlık=Ebu Ali Farmedi |erişimtarihi=10 Mart 2016 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160310185617/http://www.dinimizislam.com/detay.asp?Aid=1797 |arşivtarihi=10 Mart 2016 |ölüurl=evet }}</ref> Ancak 1092 yılında bir haşhaşi tarafından şehit edilmiştir.
Nizamülmülk, 21 Zilkade 408/10 Nisan 1018 yılında [[İran]]'ın, [[Horasan, İran|Horasan]]'da [[Tus, İran|Tus]] şehrinde doğmuştur. Bu dönemde bu şehir [[Gazne Devleti]] idaresinde bulunmaktaydı. İlk devlet görevini Gazne sultanları için yapmıştır. Devlet işleriyle ilk olarak [[Gazne Devleti]]'nin [[Horasan]] valisinin yanında çalışarak başlayıp 1059'da [[Gazneliler]] Horasan valisi olmuştur. 1063'ten itibaren [[Büyük Selçuklu Devleti|Selçuklular]] devletinde [[Alparslan]]'ın [[Belh]] valisinin yanında devam etti. 1064 yılında Büyük Selçuklu Devleti'ne vezir olarak atandı. [[Alp Arslan]] (hüküm süresi 1063-1072) ve [[Melikşah]] (hüküm süresi 1072-1092) hükümdarlık dönemlerinde bu önemli vezirlik görevinde bulunmuştur. Memleketin nizamlarının kurucusu anlamında olan Nizamülmülk ismi Abbâsî halifesi Kâim bi Emrillah tarafından verildi. Dönemin [[Nakşibendi]] şeyhi [[Ebu Ali Farmedi]]'ye çok hürmet ederdi.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.dinimizislam.com/detay.asp?Aid=1797 |başlık=Ebu Ali Farmedi |erişimtarihi=10 Mart 2016 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160310185617/http://www.dinimizislam.com/detay.asp?Aid=1797 |arşivtarihi=10 Mart 2016 |ölüurl=evet }}</ref> Ancak 1092 yılında bir haşhaşi tarafından şehit edilmiştir.


== Ölümü ==
== Ölümü ==

Sayfanın 17.57, 11 Nisan 2021 tarihindeki hâli

Nizâmülmülk
نظام الملك
Büyük Selçuklu İmparatorluğu Veziri
Görev süresi
7 Aralık 1063 - 14 Ekim 1092
Hükümdar Alp Arslan
Melikşah
Yerine geldiği Kündürî
Yerine gelen Tâcülmülk
Kişisel bilgiler
Doğum 10 Nisan 1018
Tus, Horasan
Ölüm 14 Ekim 1092 (74 yaşında)
Nihavend, Büyük Selçuklu İmparatorluğu
Çocuk(lar) Ahmed bin Nizâmülmülk
Şemsülmülk Osman
Müeyyidülmülk
Fahrülmülk
İzzülmülk
Ziyaülmülk
İmadülmülk
Dini İslam

Nizâmülmülk (Farsçaنظام الملك) veya gerçek adıyla Ebu Ali Kıvamuddin Hasan bin Ali bin İshak et-Tûsî[1] (Farsçaنظام الملك، ابو علي الحسن الطوسي; d. 10 Nisan 1018 - ö. 14 Ekim 1092),[1] Büyük Selçuklu Devleti'nin veziri ve Siyâsetnâme adlı kitabın yazarı olan Fars[2] devlet adamı ve siyaset bilimcisi. Devlet yönetiminde hayli etkili olan Nizamülmülk'ün vezirliği Alparslan ve Melikşah dönemlerine yayılmıştır. İsmi Nizamülmülk devletin düzeni anlamına gelir.

Hayatı

Nizamülmülk, 21 Zilkade 408/10 Nisan 1018 yılında İran'ın, Horasan'da Tus şehrinde doğmuştur. Bu dönemde bu şehir Gazne Devleti idaresinde bulunmaktaydı. İlk devlet görevini Gazne sultanları için yapmıştır. Devlet işleriyle ilk olarak Gazne Devleti'nin Horasan valisinin yanında çalışarak başlayıp 1059'da Gazneliler Horasan valisi olmuştur. 1063'ten itibaren Selçuklular devletinde Alparslan'ın Belh valisinin yanında devam etti. 1064 yılında Büyük Selçuklu Devleti'ne vezir olarak atandı. Alp Arslan (hüküm süresi 1063-1072) ve Melikşah (hüküm süresi 1072-1092) hükümdarlık dönemlerinde bu önemli vezirlik görevinde bulunmuştur. Memleketin nizamlarının kurucusu anlamında olan Nizamülmülk ismi Abbâsî halifesi Kâim bi Emrillah tarafından verildi. Dönemin Nakşibendi şeyhi Ebu Ali Farmedi'ye çok hürmet ederdi.[3] Ancak 1092 yılında bir haşhaşi tarafından şehit edilmiştir.

Ölümü

Katlin Genel Özeti

Topkapı Sarayında bulunan Nizam'ül-Mülk'ün katlini tasvir eden 360B numaralı minyatür, 1653'te açığa çıkmıştır.

"Yunhs bin Ali Alamut kalesine iltica ile şer ve zararı her tarafa sirâyet edecek bir hâle geldiği vakitte Nizam'ül-Mülk kalenin etrafını askerle kuşatarak yolları kesti. Bunun üzerine kaleden iki adam çıktı; fakat bunların atlarının nallarının izleri ters idi; kale etrafına gitmiş olduklarını gösteriyordu. Kaleyi kuşatan askerler bunların hariçten kaleye girmiş olduklarını zan ettiler. Nizam'ül-Mülk de bu sırada hamamdan çıkmış, bir mahfede oturuyor, yemek yiyordu; bu iki adamdan biri görmüş olduğu bir haksızlıktan dolayı tazallüm ve şikâyet etmek için müracaat eden bir insan sıfatı ile sofrasına yakınlaşarak yanında bulunan zehirli bıçağı ile Nizamü'l-Mülk'e vurdu. Bundan sonra kaçarken ayağı çadırın ipine takılarak yere düşmesi üzerine etraftan Nizam'ül-Mülk'ün adamları yetiştiler, kendisini öldürdüler."

Nizam'ül Mülk'ün vezirliği 27 yıl sürmüş idi. Haşhaşiler tarafından katli 10 Ekim 1092'de Cumartesi gününde oldu. Katli hakkında şunları rivayet ederler: "Melik-Şah'ın hazinedarı Tac'ül-Mülk Ebu'l-Ganâim onun devrinde ve oğullarının vezareti zamanında işlerinin nazırı idi.Bu zamanlarda Nizam'ül-Mülk'ün Sultanın nazarından düşürdü,kendisinden nefret etmeğe başladı. Askerler tarafından pek ziyade sevildiğinden sultan kendisini azletmekten korktu. Çünkü Nizam'ül-Mülk pek ziyade nüfuz sahibi idi; kölelerin sayısı 20.000'e baliğ idi. Başka bir çare bulamadıkları için bir deylemî'yi in'am ve ihsan talebinde bulunan bir insan kıyafetine sokarak üzerine hücum ettirdiler. Bu adam bir bıçak darbesiyle mumaileyhi öldürdü."[4]

Abdurrahman İbnü'l Cevzi'ye göre katlin haberi:

"Nizam'ül-ülk, yolda, 10 Ramazan (14 Ekim 1092)'da öldürüldü. Onun ölüm haberini getiren kimse ancak 18 Ramazan (22 Ekim 1092)'da Bağdat'a ulaştı."[5]

Diğer Durumlar ve Detaylar

Tac'ül-Mülk'ün Vezir Nizam'ül-Mülk hakkındaki iftiralardan biri de şu idi: "Tac'ül-Mülk Sultana "Nizam'ül-Mülk her yıl fakihlere, sûfîlere, kârîlere 300.000 dinar para veriyor, eğer bu para ile bir ordu teçhiz edilirse onunla İstanbul (Kostantiniyye) surlarını bile fethetmek mümkündür," dedi. Sultan bunu işittiği vakitte Nizam'ül-Mülk'ü yanına çağırdı, bu mesele hakkında kendisinden sordu. Nizam'ül-Mülk cevap olarak: "Ey Sultanu'l-Alem! Ben ihtiyar bir adamım; eğer beni mezada versen bana kimse on dinardan fazla kıymet vermez; sen gençsin, seni de mezada verseler sen de yüz dinardan fazla etmezsin! Allah sana ve bana kullarından hiç kimseye nasip olmayan lütuf ve ihsanda bulunmuştur. Buna mukabil sen o Allah'ın dinini ilâya çalışan, onun aziz kitabını hamil bulunanlara yılda 300.000 dinar sarf etsek çok mudur? Sen her yıl askerlere bunun iki mislini sarf ediyorsun; halbuki bunların kuvvetlisi ve en nişancısının attığı ok bir milden ileri gitmez. Bunlar ellerinde bulunan kılıçlarıyla yalnız kendi  yakınında bulunan kimseleri öldürebilirler; ben ise sarfettiğim bu para ile öyle bir ordu teçhiz ediyorum ki onların duaları ok gibi tâ arşa kadar gider ve Allah'a vasıl olmak için ona hiçbir şey mâni olamaz," dedi. Sultan bu sözleri işittiği vakitte ağlamaya başladı.

Kendisine: "Sen bu ordunun sayısını elinden geldiği kadar çoğalt; sana istediğin kadar mal hazırdır, dünyanın serveti senindir," dedi.

Nizam'ül-Mülk icraatı için her şeyi hazırlamış bulunurdu. Asker için 1.000 dinar ikta'a etmişti, bunu yarısı Semerkand'dan gelen vergi ve yarısı da Rum memleketlerinden temin edilen gelir idi; bundan bir kimsenin bir dirhemi teahhura uğramazdı; evvelâ Türklere ikt'a yapan o idi.

Acem ve Arap ırakının (milletlerinin, uzaklarının) diğer memleketlerinde ve Horasan'da Nizamiyye medreselerini inşa ettirdi ve Bağdad'daki Nizamiyye medresenin inşasını Ebu Sa'd el-Sufi 1075 senesinde tamamladı; bu medresede imam Ebu İshak el-Şirazi, 1085'e kadar müderrislik etmiş, mumaileyhin vefatından sonra Nizam'ül-Mülk bunun müderrisliğini Ebu Nasır bin Sabbağ'a tevcih etmiştir. Nizam'ül-Mülk'ün birçok dostları vardı, Memleketin idaresinde kendisine yardım ederlerdi; bunlardan biri Divan'ül-inşa sahibi Kemaleddin Ebu'r-Riza Fadlullah bin Muhammed idi. Bu zat Sultanın pek ziyade teveccühünü kazanmıştı; daima huzurda bulunurdu, Sultan kendisini hiç yanından ayırmaz,onsuz bir dakika yapamazdı. Bir gün sultanın yanına gitmemiş idi; Sultan kendisine Türkçe olarak "Sen bensiz olabilirsin, fakat ben sensiz olamam, sen bensiz olduğun zaman görüşecek, konuşacak ve ünsiyet edecek adam bulabilirsin; fakat ben sensiz hiç kimse ile ünsiyette bulunamam," maalinde bir mektup yazdı.

Arkadaşlarından biri de İmameddin İsfahani bu Şeref'ül-Mülk'ün, bir yılın günlerinin sayısı kadar 360 kat mükemmel esvabı vardı, yılın dört faslının her günü çıkardığı, yahut birine hediye ettiği vakitte hazinedarı onun yerine hazineden yeni bir esvab çıkarır, verirdi. Mumaileyh Bâb-üt-Tak'da kain Ebu Hanife Numan bin Sabit (İmam-ı Azam)'in mezarı üzerine bir kubbe ve yine orada bir medrese inşa ettirmiştir.

İmameddin İsfahani Nuşrat'ül-fitra kitabında, Sultan Melikşah'ın yukarıda zikri geçen Tac'ül-Mülk'ü bir mektup ile vezir Nizam'ül-Mülk'e göndererek, bu mektubunda kendisine hitaben: "Sen benim mülk ve saltanatımı istila ile memleketlerimi çocuklarına, damadlarına ve memluklerine taksim ettin. Mülk ve saltanatta güya bana şerik olmuş gibi hareket ediyorsun! Yoksa sen vezaret divitini senin önünden kaldırıp halkı senin tecavüzünden halâs etmekliği mi mi istiyorsun?" yazdığını söylüyor.

Nizam'ül Mülk'de cevap olarak Tac'ül-Mülk'e:

"Efendimiz sultana benim tarafımdan: "Allah seni saltanatta daim etsin; sen beni, saltanatta kendine rakip ve serik olmuş zan ediyorsun; şunu bil ki bana verdiğin bu vezaret diviti senin saltanat tacın ile biri birine merbuttur; ne zaman onu benim elimden alsan senin tacından da eser kalmaz, diye söyledi" dedi. İmameddin İsfahani bunu söyledikten sonra ilavetten diyor ki: "Güya Nizam'ül-Mülk'ün bu sözleri kaza ve kadere tercüman olmuştur. Çünkü Nizam'ül-Mülk'ün katliden sonra Sultan da bir ay sonra ölmüştür. Sultan Melikşah Ceyhun nehrini getçiği vakitte Nizam'ül-Mülk'ün gemicilerin paralarını Anktaya'ya havale etti."[4]

Değerlendirme

Nizamiye medreseleri'nin teşkili ve mevcut toprak sisteminin aksayan yönlerinin tadil edilmesi gibi Selçuklu devletinin müesseseleşme ve merkezileşmesi yönünde önemli sayılabilecek teşebbüslerin altına imzasını atmıştır.

Bağdat, İsfahan, Nişabur, Belh, Herat, Basra, Musul ve Amol'daki Nizamiye Medreselerini kurdurmuştur. Nizamiye Medreseleri adını Nizamülmülk'den almıştır ve Bağdat'taki Medresenin başına İmam-ı Gazali'yi getirmiştir. Bu medreselerin kurumlaşması ve gelişmesi tüm İslam ülkelerinde olduğu gibi ilk batı Avrupa üniversitelerinin de temeli olmuştur.

Öğrencilere sağlanan yurt ve burs hizmetlerinin mucididir. Devletin toprak idaresi hukukunda ikta sisteminin mucididir. Türk devletlerinde ilk kez gelir-gider raporlarını hazırlatan kişidir. Dünyadaki ilk istihbarat teşkilatının kurucusudur. Dünya tarihinin gelmiş geçmiş en büyük devlet adamlarından biri olarak kabul edilir.

Mezarı

Nizam'ül-Mülk'ün türbesinin girişi, İsfahan, İran

Nizamülmülk'ün mezarı, bugün İran'ın İsfahan kentinin kenar mahallerinden birinde, Sultan Melikşah ile birlikte ve Selçuklu ailesinden pek çok isimle birlikte mütevazı bir türbede bulunmakta ve Hoca Nizamülmülk olarak bilinmektedir. Bazı kaynaklara göre İran devleti türbeyi bakımsız bırakmıştır.[6][7]

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ a b Nizamülmülk (Mart 2011). "Sunuş". Ali Alkan İnal (Ed.). Siyasetname (e-kitap). çev. Mehmet Taha Ayar. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 
  2. ^ Niẓām al-Mülk. Encyclopædia Britannica. 2008. Encyclopædia Britannica Online. 7 Ekim 2008. (İngilizce)
  3. ^ "Ebu Ali Farmedi". 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2016. 
  4. ^ a b Sadruddin Ebu'l-Hasan Ali İbn-i Naşir İbn-i Ali El-Hüseynî,Ahbârü'd-Devleti's-Selçukiyye,S.45,Çev : Necati Lugal,TTK YAY.,Ankara,1999,2.Baskı.
  5. ^ Abdurrahman İbnü'l-Cevzi,El-Muntazam Fi Tarihi'l-Ümem'de Selçuklular,S.153,Çev : Ali Sevim,Türk Tarih Kurumu Yayınları,Ankara,2014.
  6. ^ "Bir siyaset dahisi: Nizamülmülk". dunyabulteni.net. 24 Eylül 2010. 6 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2017. 
  7. ^ "Nizâmülmülk'e büyük vefasızlık". sabah.com.tr. 3 Aralık 2014. 6 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2017. 
Siyasi görevi
Önce gelen:
Kündürî
Büyük Selçuklu İmparatorluğu Veziri
7 Aralık 1063 - 14 Ekim 1092
Sonra gelen:
Tâcülmülk